Rozwój handlu towarami i usługami w świecie

Wśród czynników warunkujących rozwój gospodarczy zasadniczą rolę odgrywa funkcjonowanie handlu międzynarodowego i obrót towarami i usługami. Stan handlu międzynarodowego decyduje o poziomie życia wielu ludzi ich bogactwie i ubóstwie.

Handel zagraniczny, wymiana handlowa rozwija się od tysięcy lat. Wielkie cywilizacje powstałe w dorzeczach Tygrysu i Eufratu, rozwijały handel międzynarodowy, kupcy przemierzając dalekie trasy wielbłądami, osłami przewozili i sprzedawali swoje towary. Zaczęły powstawać szlaki typowo handlowe np. Jedwabny Szlak, biegnący z Chin od Rzymu (długość około 6500 km).

Wielkie odkrycia geograficzne stały się przełomem w dziejach Europy. Na przełomie XV/XVI wieku Europa poszukując, bogactw, towarów, rozpoczęła szereg wypraw, dzięki którym cywilizacja europejska wkroczyła na nową drogę. Nastąpił rozwój wielu nauk i nowych dziedzin, zmienił się pogląd na świat i jego powstanie, kształt. Powstało wiele nowych kultur i społeczności, narodziły się nowe państwa, które dziś odgrywają decydującą rolę na świecie.

Kolonizacja

W 1492 roku Krzysztof Kolumb dokonuje największego odkrycia w dziejach ludzkości - odkrywa nowy ląd - Amerykę. Wielka wyprawa Krzysztofa Kolumba miała na celu nie odkrycie nowego lądu, ale nowego, krótszego połączenie z Indiami, które były jednym z głównych partnerów handlowych Europy. Głównymi towarami pochodzącymi z Indii były tkaniny, kamienie szlachetne i cenione w Europie przyprawy korzenne. Rozwijający się handle w okresie wielkich wypraw stał się również przyczyną podbojów kolonialnych nowo odkrytych ziem.

Data odkrycia Ameryki uznawana jest za początek nowej ery w życiu ludzkości- ery nowożytnej. Odkrycia geograficzne przyczyniły się do wielu zmian, społecznych, terytorialnych i gospodarczych. Ich skutki zarówno pozytywne jak i negatywne można dostrzec do dziś. Pozytywne skutki to przede wszystkim rozwój handlu. Zwiększył się zasięg wymiany towarów (z handlu morskiego na oceaniczny). Szlaki handlowe na Oceanie Indyjskim i Atlantyckim zaczęły odgrywać wiodąca rolę, również państwa leżące nad oceanami rozpoczęły swój rozkwit (Hiszpania, Portugalia, Anglia, Holandia), w ich portach odbywały się przeładunki i główne transakcje handlowe.

To, co zachęcało do wypraw podróżników i ciekawiło ich to opowieści o bogactwach Dalekiego Wschodu, nie odkrytego i nieznanego do tej pory. Krążące opowiadania o bezkresnych morzach i oceanach, wielkich bogactwach zachęcały podróżników do podjęcia ryzyka wyprawy w nieznane. Drugim powodem do podejmowania wypraw była zła sytuacja Europy na przełomie XV/XVI wieku (głód, choroby, brak towarów). Dalekomorskie wyprawy, które niejednokrotnie trwały kilka lat wymagały odpowiedniego sprzętu, dlatego okres wielkich odkryć to jednocześnie rozwój żeglarstwa, (zaczęto budować coraz większe i nowocześniejsze statki, używano lepszych materiałów i ulepszano konstrukcje tak by statki były jak najbardziej wytrzymałe i mogły pomieścić jak najwięcej zapasów na długie wyprawy), kartografii (sporządzane były coraz dokładniejsze mapy), odkryto busolę, co znacznie ułatwiło orientacje w kierunkach.

Okres ten to również budowa i rozbudowa miast portowych np. Antwerpii, Amsterdamu, znajdowały się one na głównych szlakach handlowych, jednocześnie to kryzys i upadek miast portowych znajdujących się na dotychczasowych szlakach handlowych głównie śródziemnomorskich. W basenie Morza Śródziemnego, Bałtyckiego i Północnego okres ten to kryzys w handlu i wymianie towarów.

Większość lądów, kontynentów, mórz i oceanów na kuli ziemskiej została w tym czasie odkryta. Dzielni żeglarze spędzili niejednokrotnie klika lat na oceanach i morzach. To dzięki nim zaczęto poruszać się nowymi szlakami i drogami morskimi. Odkryto nowe połączenia między kontynentami, nowe szlaki wymiany handlowej. Wiązały się z tym liczne migracje ludności europejskiej na nowe ziemie.

Skutki, jakie przyniosły Wielkie Odkrycia Geograficzne możemy podzielić na trzy grupy: polityczne, społeczno-kulturalne, gospodarcze. Skutki polityczne to przede wszystkim zmiana znaczenia i pozycji niektórych państw w Europie. Zmiana strefy wpływów, zasięgu, państw europejskich. Na decyzje polityczne były często warunkowane ilością kolonii jakie posiada dane państwo, były one często ważnym argumentem, w zdobyciu wpływów lub znaczenia na arenie politycznej. Bardzo silny rozwój Hiszpanii, Portugalii, to w ich posiadaniu znalazła się większość nowo odkrytych ziem. Państwa te stały się mocarstwami kolonialnymi, ich pozycja na arenie politycznej wzrosła, stały się państwami decydującymi o wielu sprawach w Europie. Państwa dotychczas jedne z najbiedniejszych w Europie w dobie wielkich wypraw stały się jednymi z najbogatszych.

Hiszpanie, Portugalczycy posiadali nowe ziemie, wykorzystywali miejscową ludność do pracy, zakładali ogromne latyfundia (tzw. hacjendy), bogacili się często przywłaszczając sobie majątki rdzennych mieszkańców. Jest to również początek handlu niewolnikami, byli oni sprzedawani do pracy w wielkich plantacjach. Handel "ludźmi" pozwolił tym krajom na szybkie bogacenie się bez ponoszenia większych kosztów inwestycyjnych. Dzięki taniej sile roboczej ich pozycja i wpływy w Europie ciągle rosły.

Wielkie zyski, jakie płynęły z posiadania kolonii, były gromadzone głównie przez europejską burżuazję, która dała początek kapitalistycznym projektom. Dzięki dochodom, które kraje uzyskiwały z kolonii, możliwy był rozwój Europy.

W polityce światowej ogromną rolę i wpływy zaczęło odgrywać państwo utworzone z połączenie koloni zakładanych na wybrzeżu Ameryki Północnej. To nowo utworzone państwo to Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Dało ono początek nowemu wizerunkowi państwa i ustroju politycznego. Dziś trudno nam sobie wyobrazić świat bez Stanów Zjednoczonych Ameryki, które odgrywają decydująca role w gospodarce światowej.

Skutki społeczno - kulturalne, w okresie kolonialnym uległy znacznym zmianom. Europejczycy, przyczynili się do upadku wielu cywilizacji. Swoją ingerencją doprowadzili do rozłamu w wielu kulturach. Rdzenna ludność zamieszkująca kolonie obu Ameryk (Aztekowie, Majowie, Inkowie), po wkroczeniu Europejczyków została wymordowana i na zawsze usunięta ze współczesnego świata.

Nowo zdobyte ziemie i proces ich kolonizacji przyczynił się do masowych migracji ludności europejskiej. Szukali oni w koloniach lepszych warunków życia, bogactwa, ziemie te stawały się ich własnością, na nich budowali swoje domy i osiedlali się na stałe. Dla wielu Europejczyków była to wielka szansa na zmianę i poprawę bytu.

Bardzo duży wpływ miały odkrycia geograficzne na ówczesna gospodarkę. Do Europy dotarły nowe gatunki roślin z kolonii. Dotychczas jedyną przyprawa, która dominowała w kuchni europejskiej była sól, służyła one również do konserwowania żywności. Znano pewne gatunki przypraw, ale były one używane tylko na dworach królewskich, sprowadzane za bardzo duże pieniądze, gdzieś z Azji, nikt nie wiedział skąd pochodziły. Chęć zdobycia większych ilości tych cennych przypraw i korzeni również była jednym z powodów poszukiwań. Popularne stały się owoce południowe, przyprawy korzenne, bez których dziś nie wyobrażamy sobie życia np. kawa, herbata. W Ameryce zaczęto uprawić trzcinę cukrową, a cukier pochodzący z niej używano do słodzenia. Nie tylko zaczęto uprawiać nowe gatunki roślin, obok nich pojawiły się nieznane dotychczas gatunki zwierząt (nowe gatunki kaczek, gęsi, hodowla indyka). Zauważalne również były zmiany w ubiorze Europejczyków, sprowadzano nowe tkaniny jedwab, bawełnę. Modna i popularna stała się porcelana z Chin, tapiserie sprowadzane z Azji.

Kolonie stały się również miejscem pozyskiwania cennych surowców, przede wszystkim złota i srebra, diamentów. W Europie produkowano monety, które drogą wymiany handlowej rozpowszechniały się na całym kontynencie. Tanim kosztem eksploatowane i dostarczane do Europy złoto i srebro spowodowało, że siła nabywcza pieniądza spadła. Były to tak wielkie ilości, że liczba monet wzrosła czterokrotnie. Gwałtownie wzrosły natomiast ceny towarów, ceny żywności były wielokrotnie wyższe niż innych produktów np. rzemieślniczych. Zachwianie relacji miedzy cenami żywności a produktami rzemieślniczymi, spowodowały że zaczęła się opłacać hodowla i uprawa zbóż.

Zaczęto dostrzegać związki między cena towarów, nakładem pieniędzy na inwestycje, wywołało to zmiany w poglądach na gospodarkę i jej funkcjonowanie, zaczęto dostrzegać pewne zależności, które mogą kształtować rynek i obroty towarami. Umacniał się system nakładczy, powstały jeszcze w średniowieczu. Zaczął on obowiązywać w takich dziedzinach produkcji rzemieślniczej jak: sukiennictwo, drukarstwo, produkcja gobelin, koronek i innych towarów, które stały się w tym czasie modne. System ten wpływał korzystnie na rozwój handlu i obroty pieniądzem. Bogacili się również władcy, gdyż rosły podatki nakładane na społeczeństwo. Tak działający system w produkcji sprawił jej podział miedzy rzemieślników i chałupników (otrzymywali płacę za swoja pracę). Z czasem rozwinął się podział produkcji na manufaktury (w jednym miejscu odbywała się i była nadzorowana produkcja).

Przebieg dróg i szlaków handlowych uległ znacznym zmianom. Znaczenia nabrała droga przez Atlantyk, równocześnie wiązało się to z upadkiem miast (handlowych we Włoszech (Wenecji, Genu). Jednocześnie rozkwit przeżywały miast nad Atlantykiem (Amsterdam, Londyn, Antwerpia). Rozwijały się miasta, które miały szeroki dostęp do innowacji i nowych kultur. Miasto Antwerpia stało się jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się i najbogatszym miastem w Europie. Z jednym z najnowocześniejszych wówczas i największych portów na świecie. Tutaj odbywały się wielkie transakcje handlowe, kredytowe, odbywał się przeładunek i handel towarami sprowadzanymi z kolonii. Tak dynamiczny obrót pieniądzem spowodował, że w 1531 roku zaczęła funkcjonować giełda (pieniężna i handlowo-usługowa).

Handel sprawił, że powstała nowa grupa społeczna: kupców i bankierów, którzy obracali pieniądzem i towarem. Był to początek rozwoju bankowości i ekonomii. Wzrosło również znaczenie zasięgu rynków krajowych a zmalało lokalnych. Handel rozwijał się na skalę międzynarodową, państwa mające do sprzedania cenne towary musiały nabyć umiejętności pozyskiwania nowych nabywców towarów i sprzedawać je po korzystnych dla nich cenach.

Ze względu na to, że nie wszystkie państwa posiadały kolonie i czerpały z nich korzyści w Europie nastąpił wyraźny podział gospodarczy i ekonomiczny. Wyraźna była granica dzieląca państwa na zachód od Łaby i na wschód od Łaby nie mające dostępu do oceanu atlantyckiego i nieuczestniczące w wielkich wyprawach geograficznych. W krajach Europy wschodniej handel głównie odbywał się drogą lądową, brak dostępu do mórz i oceanów. Różnice miedzy Europą wschodnią a zachodnią były zauważalne w funkcjonowaniu państwa i jego ustroju. Bogacąca się klasa uprzywilejowana w Europie zachodniej, stała na czele władzy, co spowodowało zmianę ustroju z monarchii stanowej na absolutną. W Europie wschodniej natomiast rozwijała się demokracja szlachecka. Państwa Europy Zachodniej rozwijały się w kierunku kapitalizmu a w Europie wschodniej nadal dominował system folwarczny.

Odkrycia geograficzne przyniosły światu wiele skutków zarówno pozytywnych jak i negatywnych. Dzięki nim poznano świat, jego kształt i wielkość. Zmieniły się poglądy na istniejący świat, naukę. Odkryto nowe ziemie, nowe szlaki i drogi handlowe, które ułatwiły wymianę towarów.

W okresie wielkiej rewolucji przemysłowej, rozpoczęto budowę fabryk głównie w celu przeróbki surowców eksploatowanych i sprowadzanych z kolonii. Kolonie stały się też rynkiem zbytu dla wielu towarów produkowanych przez europejskie potęgi kolonialne. Doprowadziło to w koloniach do upadku rodzimego rynku, który wytwarzał produkty o wiele lepszej jakości jednak nie były one w stanie pokonać konkurencji cenowej. Stało się to przyczyną uzależnienia kolonii od państw uprzemysłowionych.

Handel zagraniczny i jego rozwój jest bardzo korzystnie wpływa na gospodarkę danego kraju, umożliwia specjalizację danego państwa w wytwarzaniu i eksportowaniu takich produktów, dzięki którym, można uzyskać jak najwyższe dochody oraz sprzedać je po korzystnej cenie na rynku międzynarodowym. Nie wytwarza się towarów, które w innym kraju są produkowane tańszym kosztem i można je z niego sprowadzić. Nierównomierne rozłożenie bogactw naturalnych również ma wpływ na rozwój gospodarczy danego państwa. Państwa posiadające dużą liczbę złóż, mają większe możliwości rozwoju gospodarczego i dominują nad pozostałymi mniej zasobnymi krajami. Przykładowo kraj posiadający bogate złoża rudy żelaza, będzie dominował wśród państw gdzie jest ograniczony dostęp do tego surowca lub nie ma go w ogóle, państwa, bowiem potrzebują tego surowca do produkcji stali.

Jest wiele państw, które posiadają bardzo bogate i różnorodne surowce naturalne, co umożliwia im produkcję niemalże wszystkich potrzebnych produktów, bez sprowadzanie surowców z innych krajów. Nastawiaj się one jednak tylko na produkcję tych produktów, których sprzedaż przynosi największe zyski na rynkach międzynarodowych. Przykładowo kraj posiadający surowce potrzebne do produkcji odzieży, stali i wina. Będzie w głównej mierze nastawiony na produkcję stali. Skierowanie gospodarki głównie na produkcje stali przyniesie największe zyski. Będą one na tyle wysokie, że pozwolą, na import pozostałych potrzebnych towarów i innych państw. Są również państwa, których zasoby są bardzo ograniczone lub nie posiadają ich w ogóle. Ich gospodarka jest głównie nastawiona na przeważnie i tak ograniczonych surowców. W byłych krajach kolonialnych przez wiele lat prowadzona była wyniszczająca gospodarka, opierająca się w głównej mierze na pozyskiwaniu tanim kosztem surowców. W skutek tego do końca XIX wieku cała gospodarka światowa bazowała na nieprzetworzonych surowcach. W etapie końcowym tego okresu w handlu światowym dominowały produkty przemysłu naftowego.

Przełomem z światowym handlu były lata 50-te XX wieku, gdzie nastąpił spadek znaczenia surowców na rynku światowym. W okresie tym zawarto wiele umów gospodarczych, głównie z państwami będącymi koloniami, celem ich było umożliwieni dalszej eksploatacji surowców na ich obszarze przez inne państwa. Równocześnie państwa te prowadza bardzo intensywne badania nad uzyskaniem tworzyw sztucznych mogących zastąpić naturalne. Przykładowo wiele krajów rozwijających się posiadało do niedawna bardzo duże plantacje sizalu, wykorzystywanego do produkcji włókna. W ostatnim czasie jednak wiele z nich upadło, gdyż opracowano technologię, dzięki której uzyskuje się sztucznie włókna. Obecnie handel światowy jest nastawiany przede wszystkim na obrót produktami zaawansowanej technologii, wytwarzane przez kraje wysoko rozwinięte. Przykładowo Japonia jest głównym eksporterem telewizorów i samochodów do USA, zaś Stany Zjednoczone sprzedają głównie do Japonii wyprodukowane samoloty i sprzęt komputerowy. Taka struktura gospodarcza, zmieniła kierunek wymiany towarów. Nastąpiło zwiększenie eksportu krajów wysoko rozwiniętych a spadek dynamiki eksportu krajów rozwijających się. Sytuacja przedstawia się inaczej w krajach takich jak Hongkong, Tajwan i Singapur posiadają one tanią i jednocześnie wykwalifikowaną kadrę. Wytwarzane produkty są zatem tanie i wysokiej jakości. Kraje te specjalizują się głównie w produkcji sprzętu elektronicznego.

Wpływ rządów

Światowy rynek jest w większości kontrolowany przez prywatne przedsiębiorstwa. Udział firm państwowych jest niewielki. Od momentu upadku systemu komunistycznego, a dokładniej od czasu rozwiązania Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w 1991 r. udział ten stał sie jeszcze mniejszy.
Wprawdzie rządy rzadko uczestniczą w transakcjach handlu międzynarodowego, jednak prowadzona przez nie polityka wywiera na rynek znaczny wpływ. Często rządy, w celach ochrony własnego rynku pracy bądź też w celu utrzymania kluczowych gałęzi przemysłu wprowadzają bariery celne. Innym sposobem jest wprowadzenie limitów importowych. Takie sztuczne bariery, ograniczając swobodny przepływ towarów, zmniejszają wartość obrotów w handlu międzynarodowym i powodują że niektóre produkty stają sie nieproporcjonalnie drogie.

Rządy krajów rozwiniętych często wprowadzają bariery celne na produkty o wysokim stopniu przetworzenia sprowadzane z krajów rozwijających się, co powoduje znaczny wzrost ich cen końcowych, a zatem zmniejsza konkurencyjność. Kraje rozwijające się zmuszone są więc eksportować swoje bogactwa naturalne, które wprawdzie nie przynoszą takich zysków, ale nie są obciążone cłem, dzięki czemu mogą być tańsze, a więc bardziej konkurencyjne. Mimo tych utrudnień kraje rozwijające się musza cos eksportować, by zdobyć środki na zakup i import tych towarów których same z różnych przyczyn nie są w stanie wyprodukować. Taka polityka bogatych państw uprzemysłowionych hamuje rozwój przemysłu i ogólnie rzecz biorąc, całych gospodarek państw rozwijających się.

Zdarza się że restrykcje celne dotykają także tej drugiej, silniejszej gospodarczo strony. Kraje rozwijające się również wprowadzają ograniczenia na import towarów z krajów rozwiniętych. Działania te mają na celu wsparcie krajowego przemysłu i zapewnienie większego wewnętrznego popytu na krajowe surowce. Ograniczenie importu niektórych towarów pomaga rodzimym producentom sprzedać na rynku wewnętrznym swoje produkty, często gorsze jakościowo, jednak dzięki cłom znacznie tańsze od importowanych.
Ograniczenia w handlu stają sie też czasami bronią w rękach polityków. Przykładem może być embargo nałożone przez ONZ w 1992 r. na Serbię. Embargo to, czyli zakaz międzynarodowego handlu z Serbią, miało to zmusić ten kraj do zaprzestania pomocy serbskim separatystą w Bośni.


Ingerencje polityki w światowy rynek

GATT czyli Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu, był międzynarodowym porozumieniem, powołanym w celu regulacji i stopniowego obniżania taryf celnych, a tym samym liberalizacji międzynarodowego handlu. Układ ten podpisało w 1948 r. 26 państw. Pierwszym celem tego porozumienia miało być powołanie do życia Światowej Organizacji Handlu. Organizacja ta powstała dopiero w 1994 r. i jest międzynarodowym forum, na łonie którego rozstrzyga się spory dotyczące barier celnych czy dumpingu.
Na przykład od lat 60. Japonia, Tajwan, Korea Południowa i Singapur zaczęły eksportować coraz większą ilość samochodów, półprzewodników, telewizorów i wyrobów tekstylnych. Zalew tanich towarów ze Wschodu wywołał protest ze strony Stanów Zjednoczonych, które zarzuciły Japonii, że eksport japońskich produktów do USA znaczne przewyższa eksport towarów amerykańskich na rynek japoński.
Okazało się tez, że zmniejszenie barier celnych zagroziło gospodarkom krajów rozwijających się. Napływ tanich, zaawansowanych technologicznie produktów z krajów uprzemysłowionych spowodował zmniejszenie popytu na rodzime produkty, a w związku z tym bankructwo wielu zakładów przemysłowych. Zmniejszenie produkcji natychmiast spowodowało proces rozwoju gospodarczego. Poza tym wiele krajów zmuszonych do obniżenia taryf celnych, chcąc chronić własny przemysł, wprowadziło limity importowe czyli tzw. kontyngenty bezcłowe. W rozwoju handlu międzynarodowego wielka przeszkodą są też dotacje budżetowe i tzw. dumping czyli sprzedawania za granicę towarów poniżej kosztów produkcji. Niektóre kraje uważają że jest to nieuczciwy handel, inne zaś twierdzą że jeżeli w handlu panować ma liberalizm to każdy może korzystać ze wszystkich dostępnych mu środków - skoro komuś opłaca się sprzedawać cos taniej niż to kupił, to ma do tego pełne prawo.
Wiele rządów wspiera też dotacjami swoje rolnictwo. Prym w tej dziedzinie wiodą kraje Unii Europejskiej, które subsydiami wspomagają zwłaszcza te gospodarstwa, które nastawione są na uprawy ekologiczne. Pomoc państwa jest tu jak najbardziej uzasadniona, gdyż w obecnych czasach, kiedy opłacalne jest jedynie rolnictwo intensywne, które w zdecydowanie większym stopniu degraduje środowisko naturalne, jest to jedna z form ochrony środowiska.


Udział Europy w handlu międzynarodowym

USA są bez wątpienia największa potęgą gospodarczą świata, jednak ich udział w międzynarodowym obrocie towarowym nie jest juz tak dominujący. Powodem takiego stanu rzeczy jest to iż lwia część produkcji amerykańskiego przemysłu trafia na rynek wewnętrzny. Poza tym w USA znajdują sie złoża niemal że wszystkich bogactw naturalnych, zatem nie są one zmuszone do importowania wielu surowców. Inaczej jest w przypadku Europy, która jest znacznie uboższa w bogactwa, a oprócz tego podzielona na wiele państw. W związku z tym Europa stała się największym światowym rynkiem handlu międzynarodowego.

W latach 1918-1945 Europa handlowała głównie ze swoimi koloniami. Z czasem jednak zaczął rosnąć obrót towarami pomiędzy krajami europejskimi, najwyraźniejszy wzrost nastąpił w handlu środkami produkcji. Po wojnie dotychczasowe kolonie odzyskiwały niepodległość, w związku z czym obroty w handlu między krajami jeszcze się zwiększały. Zacieśnianie więzi handlowych doprowadziło do zawarcia porozumień które przybrały instytucjonalne formy Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (obecnie Unia Europejska) i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA).
Początkowo swój akces do EWG zgłosiło 6 państw - Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg. Obecnie do grona członków Unii zalicza się 27 państw, wkrótce dołączą do niej kolejne. Obroty w handlu wewnątrz Unii europejskiej rosną znacznie szybciej niż obroty na całym świecie. (Ryc.1). Zacieśnianie stosunków handlowych pomiędzy rozwiniętymi krajami europejskimi wywiera niekorzystny wpływ na gospodarki krajów rozwijających się, dla których rynek europejski staje się coraz bardziej niedostępny.

Ryc.1 Handel wewnętrzny i zewnętrzny UE-27, 2010 r. (import i eksport, % udziału w całkowitej wielkości handlu) – źródło: Eurostat

Kraje rozwijające się

Coraz wyraźniejsza staje sie przepaść pomiędzy dynamicznie zwiększającymi produkcję i obroty handlowe bogatymi krajami uprzemysłowionymi, a pogrążającymi sie w stagnacji krajami rozwijającymi się. Jedną z podstawowych przyczyn tego procesu są spadające na światowych rynkach ceny surowców - podstawowego źródła dochodów państw rozwijających się.

Wyjątek stanowią tu państwa eksportujące ropę naftową, której ceny nieubłaganie rosną. Ceny na światowych rynkach dyktowane są przez kraje rozwinięte. To one bowiem ile ma kosztować zaawansowany technologicznie wytwór ich przemysły, a jednocześnie będąc największym rynkiem zbytu surowców, zmuszają kraje rozwijające się do konkurencji., której efektem jest oczywiście spadek cen. Próby porozumień miedzy krajami eksportującymi ten sam produkt, dotyczące ustalenia cen i limitów podaży, nie przyniosły spodziewanych efektów. Kraje rozwijające się często też skarżą się na bariery celne ograniczające eksport ich towarów do krajów rozwiniętych.

Obecnie coraz większy udział w światowym handlu zaczynają mieć zaawansowane technologicznie produkty krajów wysoko uprzemysłowionych. (Ryc. 2). Japonia eksportuje do Stanów Zjednoczonych telewizory i samochody, natomiast USA sprzedają Japonii swoje samoloty i sprzęt komputerowy.

Ryc.2 Główne podmioty handlu zewnętrznego, 2000 r., 2005 r. i 2010 r. (1000 mln EUR) – źródło: Eurostat

W wyniku takich zmian nastąpiło przesunięcie kierunku przepływu towarów. Zwiększyła sie dynamika eksportu krajów rozwiniętych, natomiast zdecydowanie spadł eksport krajów rozwijających się. Wyjątkiem są kraje, które mają wysoko kwalifikowana, a jednocześnie tania siłę roboczą - Hongkong, Tajwan i Singapur. Kraje te eksportuje niezwykle tanie, jednak dobrej jakości towary, głównie sprzęt elektroniczny. (Ryc.3)

Ryc. 3. Udziały w światowym rynku eksportu, 2009 r. (% udziału w eksporcie światowym) – źródło: Eurostat

Perspektywy

W odpowiedzi na taką politykę potęg gospodarczych niektóre kraje rozwijające sie postanowiły zawiązać własne organizacje handlowe. Dotychczas największymi sukcesami może się pochwalić Organizacja Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej. Powstała ona w celu obrony wspólnych interesów i wzajemnego udostępniania wewnętrznych rynków zbytu. Próby powołania podobnych organizacji na kontynencie afrykańskim i w Azji nie przyniosły spodziewanych rezultatów.
Tak naprawdę bowiem, aby usprawnić globalny handel, trzeba zmienić całkowicie cały system. Kraje rozwinięte, rozwijając własne gospodarki, powinny wspierać rozwój rolnictwa i przemysłu w krajach rozwijających się. Przeformułowanie stosunków między krajami rozwiniętymi, a rozwijającymi się i uczynienie z tych ostatnich równorzędnych partnerów wydaje się być jedynym sposobem, by uniknąć rozprzestrzeniania się obszarów nędzy i pogłębienia przepaści pomiędzy krajami rozwiniętymi, a resztą świata, mogącej prowadzić do niebezpiecznych konsekwencji w skali globalnej.

Podsumowanie

Znaczenie handlu zagranicznego w skali świata jest ogromne. Już państwa starożytne takie jak Grecja czy Rzym znały jego znaczenie i w ich społecznościach wykształciła się warstwa społeczna kupców podróżujących po świecie, sprzedających i kupujących niezbędne surowce. Warstwa ta była uprzywilejowana i czerpała nie małe zyski ze swoich zajęć. Wymiana handlowa i wolny obrót towarami w ramach obowiązujących praw, pozwala bowiem elastycznie funkcjonować całym gospodarkom, torując w ten sposób drogę do rozwoju technologicznego, a przede wszystkim społecznego świata.

Dzięki wymianie międzynarodowej społeczeństwa poszczególnych krajów mogą konsumować znacznie większą ilość różnorodnych dóbr, niż miało by to miejsce w wypadku izolacji i samowystarczalności państwa. Ogromne zasoby wiedzy są transferowane wraz z pewnymi grupami towarów a także wiedzą techniczną i nowościami technologicznymi.

Handel zagraniczny wpływa więc prorozwojowo na światową gospodarkę i na poprawę jakości poziomu życia i tworzenia dobrobytu całych grup społecznych, które korzystają z pozytywów światowej wymiany handlowej.

Liberalizacja handlu międzynarodowego prowadzi do zjawiska zwanego globalizacją. Świat staje się "globalną wioską"

Źródła:

• "Geografia gospodarcza świata" pod red. I. Fierli, PWN Warszawa, 2003

• "Geografia gospodarcza" R. Domachowski, Wydawnictwo Oświata, 1999

• "Geografia gospodarcza świata" T. Krynicka- Tarnacka, Wydawnictwo POP, Toruń 1997

• www.stat.gov.pl

• Eurostat

• „ Podstawy geografii ekonomicznej” J. Wrona, PWE, 2006

• http://www.prognostic.pl/-/eksport-towarow-i-uslug-na-swiecie

• http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/International_trade_in_goods/pl#Mi.C4.99dzynarodowy_handel_towarami