TENDENCJE W ROZWOJU MIĘDZYNARODOWEGO HANDLU USŁUGAMI
Rola usług w rozwoju gospodarczym państwa
1. Udział usług w tworzeniu PKB i zatrudnieniu
usługi - odgrywają znaczącą rolę we współczesnych gospodarkach, mają istotny wpływ na tworzenie PKB
W krajach najuboższych usługi wytwarzają ponad 1/3 dochodu narodowego, w krajach o średnim dochodzie udział ten wynosi ponad 50%, a w krajach najbogatszych około 70%.
W ciągu ostatnich 30 lat można zaobserwować tendencję wzrostu udziału usług w tworzeniu PKB, przy czym najwyższy wzrost dotyczył krajów najbogatszych i wyniósł w 2000 r. 17%.
Można też stwierdzić, że znaczenie usług rośnie wraz ze wzrostem zamożności, czemu towarzyszy spadek znaczenia rolnictwa - innymi słowy - usługi rozwijają się często kosztem rolnictwa.
2. Przyczyny wzrostu znaczenia usług w gospodarce
Zmiany demograficzne
- dłuższa średnia życia - ludzie starsi potrzebują opieki medycznej i usług związanych z wypoczynkiem
- więcej osób wykształconych - popyt na usługi jest większy w tej grupie niż wśród osób bez wykształcenia
- migracje z wsi do miast - rozwój miast i zapotrzebowanie na usługi niezbędne do ich prawidłowego funkcjonowania
Zmiany społeczne
- wzrost liczby pracujących kobiet
zapotrzebowanie na usługi zastępujące ich pracę w domu
wzrost dochodów rodziny, poprawa jakości życia - wyższe potrzeby związane z usługami np. podróże, rozrywki itp.
- konsumenci stają coraz bardziej wymagający, oczekują zróżnicowanych usług, mają zróżnicowane gusta
Zmiany ekonomiczne
- związane z globalizacją gospodarki światowej - wzrost zapotrzebowania na usługi, będące przedmiotem obrotu międzynarodowego
- działanie producentów dóbr materialnych
koncentrują się oni na działalności uznanej przez nich za podstawową i zlecają inne czynności, głównie zwiane z usługami, specjalistom z zewnątrz outsorcing
oferowanie produktu wraz z pakietem usług
- wzrost zamożności społeczeństwa - prawo Engla: wzrost zamożności społeczeństwa powoduje większe zapotrzebowanie na dobra wyższego rzędu
- rozwój techniki i technologii, głównie informatycznej - zwiększenie wydajności pracy i powstawanie nowych rodzajów usług
Zmiany polityczno - prawne
- prywatyzacja - możliwość działalności przedsiębiorstw prywatnych w sektorach dotychczas niedostępnych np. szkolnictwo, usługi medyczne
- procesy deregulacji - które zmniejszają stopień ingerencji państwa, np. usługi bankowe, hotelarskie, transportowe
- procesy integracji gospodarczej
liberalizacja dostępu do rynku dla podmiotów zagranicznych
zwiększony stopień międzynarodowych powiązań produkcyjnych
3. Cechy usług
Usługi mają specyficzne cechy, które utrudniają zdefiniowanie pojęcia międzynarodowej wymiany usług. Dodatkowo sprawę komplikuje fakt, że niektóre dobra materialne mogą mieć pewne właściwości, charakterystyczne dla usług. Nie mniej jednak wymienia się cztery cechy usług:
Niematerialność - nie występują same w sobie w postaci fizycznej - trudno je monitorować, mierzyć i opodatkować
Różnorodność - usługi nie są jednolite i trudno je poddać standaryzacji.
Nierozdzielność - jednoczesność świadczenia usługi i konsumpcji
Nietrwałość - odnosząca się do procesu świadczenia usług - nie można ich magazynować i wytwarzać na zapas
Usługi w światowym obrocie w latach 1980-2002
1. Klasyfikacja handlu usługami wg GATS/WTO
Tradycyjne parametry służące do definiowania handlu międzynarodowego nie są zbyt przydatne w odniesieniu do obrotu usługowego, dlatego też powstała klasyfikacja usług będących przedmiotem handlu międzynarodowego, sformułowana przez Światową Organizację Handlu w ramach porozumienia GATS.
Art. 1 zawiera podział usług w zależności od sposobu dotarcia na rynek:
rysunek 2
„z terytorium jednego Członka dla usługobiorcy na terytorium któregokolwiek innego Członka”
„na terytorium jednego Członka dla usługobiorcy któregokolwiek innego Członka”
„przez usługodawcę jednego Członka poprzez obecność handlową na terytorium któregokolwiek innego Członka”
„przez usługodawcę jednego Członka poprzez obecność osób fizycznych Członka na terytorium któregokolwiek innego Członka”
Definicja przyjęta przez GATS nie mieści się w istniejących systemach statystycznych, ponieważ uwzględnia zarówno transakcje ujęte w krajowych bilansach płatniczych, jak i usługi zagranicznej siły roboczej zatrudnionej czasowo w krajowych firmach usługowych, co do tego bilansu nie należy.
2. Umiejscowienie usług w bilansie płatniczym
Informacje o międzynarodowym przepływie usług można znaleźć w bilansach płatniczych, które pokazują wszystkie transakcje zawarte przez dany kraj z resztą świata w określonym czasie.
Transakcje dotyczące płatności za usługi umieszcza się na rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego.
Analizie ekonomicznej poddaje się jednak przede wszystkim usługi rynkowe.
usługi rynkowe - oferowane na sprzedaż po cenie rynkowej, pokrywającej koszty produkcji i zysk producenta
usługi nierynkowe - oferowane nieodpłatnie lub po cenie mniejszej niż 50% kosztów produkcji, głównie usługi rządowe, administracyjne
w bilansie płatniczym usługi rynkowe = usługi ogółem - usługi rządowe
W bilansie obrotów bieżących bilansu płatniczego wyróżnia się następujące standardowe kategorie usług:
transport (morski, lotniczy, pozostały)
podróże zagraniczne (prywatne, biznesowe)
usługi łączności (telekomunikacyjne, pocztowe, kurierskie)
budowlane
ubezpieczeniowe
finansowe
informatyczne i informacyjne (też usługi agencji informacyjnych)
prawa autorskie, patenty, opłaty licencyjne
pozostałe usługi biznesowe
usługi dla ludności, kulturalne, rekreacyjne, audiowizualne
rządowe
W statystykach WTO mówi się de facto o 3 kategoriach: transport, podróże zagraniczne i pozostałe (rządowych nie uwzględnia się wcale)
usługi czyste (nieczynnikowe) - nie obejmują obrotu niewidocznego
usługi czynnikowe - obejmują obrót niewidoczny, czyli dochody z czynników produkcji zatrudnionych za granicą, transfery i oficjalne transakcje rządowe
3. Przyczyny dysproporcji między handlem towarami a usługami
Usługi są najdynamiczniej rozwijającym się komponentem handlu światowego od 20 lat. Średni roczny wzrost eksportu w usługach w latach 1980-2002 wynosił prawie 7%, natomiast w tym samym czasie eksport towarowy wzrastał w tempie ok. 5,7%.
Wartość handlu usługami od początku lat 80 cały czas rośnie (wyjątek stanowił rok 2001 ze względu na ataki terrorystyczne 11 września)
W 2002 roku globalny handel usługami czystymi osiągnął wartość 1,57 bln USD, co stanowi ok. 20% handlu światowego ogółem.
Przyczyny dysproporcji między udziałem towarów i usług w handlu:
niskie umiędzynarodowienie usług
niedoszacowanie międzynarodowych obrotów usługowych
- nieuwzględnienie wielkości handlu realizowanego w ramach zagranicznych inwestycji bezpośrednich oraz przepływu osób fizycznych
- różnice metodologiczne w sposobie zbierania i prezentowania danych statystycznych w różnych krajach
- ścisły związek z obrotem towarowym i trudności w ich rozdzieleniu
- rozliczanie niektórych usług w drodze kompenasty
trudności z rozpoznaniem niektórych usług eksportowych
sprzedaż wielu usług z ręki do ręki
względnie duża podatność usług na szarą strefę
4. Struktura geograficzna międzynarodowego handlu usługami
Głównymi uczestnikami międzynarodowej wymiany usług są kraje wysokorozwinięte:
- 74% światowego eksportu usług
- 71% światowego importu usług
W ciągu ostatnich 20 lat obserwowana jest tendencja do wzrostu znaczenia krajów rozwijających się w światowym eksporcie usługowym oraz spadku ich znaczenia w imporcie usług.
Generalnie, pomijając kilka wyjątków, bilans handlu usługami krajów rozwiniętych jest dodatni, a krajów rozwijających się ujemny.
Tabela 1 i Rysunek 7
główni eksporterzy są jednocześnie głównymi importerami usług
- pierwsze miejsce - USA - eksport 17,4%, import 13,3%
analizując regionalny rozkład eksportu usług w ostatnim 20-leciu można zaobserwować wzrost znaczenia Ameryki Północnej i Azji w światowym rynku usług - w pozostałych grupach krajów zaobserwowano tendencję spadkową - wrzost eksportu był niższy niż średnia światowa, która dla lat 1980-2002 wynosiła 6,9% rocznie
5. Struktura rzeczowa międzynarodowego handlu usługami
W latach 1980-2002 światowy eksport usług rynkowych wzrósł ponad czterokrotnie
- z 364,3 mld USD do 1,57 bln USD
- przeciętna roczna stopa wzrostu, jak wspominałam, wyniosła - 6,9%
tempo wzrostu w poszczególnych rodzajach usług:
transport - 4,4% (średnia roczna)
podróże - 7,2%
pozostałe 8,4%
udział w usługach ogółem (2002 r.)
transport - 22% (1980 r. - 37%)
podróże - 30,6% (1980 r. - 28%)
pozostałe - powyżej 47% (1980 r. - 5%)
Usługi transportowe i turystyczne - łącznie stanowią ponad połowę światowego handlu usługami, ale stopniowo tracą swoje znaczenie.
Z czego to wynika?
usługi transportowe - spadek ich względnych cen
usługi turystyczne - w latach 1990 - 2002 odnotowuje się spadek ich udziałów, ponieważ rozwijają się w tempie nieprzekraczjącym dynamiki eksportu ogółem
usługi pozostałe - rozwijają się szybciej
Obecnie można zaobserwować zjawisko zwiększa się roli krajów rozwijających się w procesie świadczenia usług nowoczesnych, a tym samym kraje te odgrywają coraz większą rolę w międzynarodowym handlu usługami.
- największa dynamika wystąpiła w kategorii „usługi pozostałe”, są to przede wszystkim
świadczone na odległość usługi profesjonalne oraz usługi wspierane przez proces technologii informatycznej, na przykład:
- projektowanie stron internetowych
- zarządzanie portalami
- opracowywanie oprogramowania itp.
technologie informatyczne dają duże ułatwienia w handlu usługami na większą skalę i umożliwiają krajom rozwijającym się coraz aktywniej uczestniczyć w międzynarodowej wymianie usługowej
- kraje rozwijające się mają szansę osiągnąć przewagę komparatywną także w handlu usługami turystycznymi
Bardziej wnikliwe spojrzenie na poszczególne kategorie usług
usługi transportowe
obejmują:
- obsługę międzynarodowych obrotów towarowych
- obsługę ruchu osobowego
różne gałęzie transportu: kolejowy, lotniczy, samochodowy, żeglugi śródlądowej i morskiej, transport przesyłowy
Wielkość udziałów poszczególnych krajów w świadczeniu międzynarodowych usług transportowych - decyduje potencjał posiadanych środków transportu - pierwsze miejsca na liście eksporterów tych usług zajmują kraje o rozbudowanej flocie statków towarowych oraz posiadające rozbudowaną sieć lotniczą
Eksport i import usług transportowych - duża koncentracja - na 15 największych uczestników handlu usługami transportowymi przypada około 69% eksportu i 65% importu.
Największa dynamika wzrostu w latach 1990-2000
eksportu:
Korea Płd. (15% - stopa zmian), Dania (10%), Singapur (9%)
importu:
Chiny (12%), Korea Płd. (11%), Dania, Indie, Singapur (po 9%)
usługi turystyczne
miara ich rozwoju:
- przychody z turystyki międzynarodowej, określane jako wydatki osób odwiedzających dany kraj - na różnego rodzaju dobra i usługi
W latach 1950-2002 międzynarodowy ruch turystyczny wzrósł 28-krotnie - z 25 mln osób przekraczających granice do 700 mln
Duża koncentracja handlu usługami turystycznymi - na 15 największych eksporterów i importerów przypada odpowiednio 65% (eksport) i 71% (import) światowego obrotu tymi usługami.
W latach 1990-2000 - największa dynamika wzrostu eksportu i importu usług - Chiny (odpowiednio 25% i 39% rocznie)
usługi pozostałe
- bardzo różnorodne, większość krajów nie prowadzi szczegółowych statystyk
Dane oszacowane:
największy udział w kategorii usług pozostałych - usługi biznesowe (55%)
drugie miejsce - opłaty licencyjne i prawa autorskie (12%)
dalej - usługi finansowe (10%)
Koncentracja handlu usługami pozostałymi - na 15 największych eksporterów i importerów przypada 76% (eksport) i 71% (import)
Rola usług pozostałych cały czas rośnie, a tempo tego wzrostu jest wyższe, niż dla całego sektora usługowego.
Najdynamiczniejszy rozwój eksportu:
Irlandia (32% - roczna stopa wzrostu), Hongkong (14%), Hiszpania (13%), USA (11%)
Najdynamiczniejszy wzrost importu:
Chiny (41%), Irlandia (24%), Korea Płd. (17%), Austria (13%), Hiszpania i USA (po 11%)
Tendencje w procesie liberalizacji obrotu usługami
1. Układ ogólny w sprawie handlu usługami GATS
Liberalizacja handlu towarami - pierwsze działania już w 1947
Liberalizacja handlu usługami - nie zajmowano się tym tematem aż do połowy lat 80.
Runda Urugwajska GATT 1986-94
- powołano oddzielną grupę negocjacyjną, która miała zająć się sprawą wypracowania wielostronnych reguł obrotu usługami oraz przedstawić metody liberalizacji handlu
- okazało się, że usługi są na tyle specyficzne, że konieczne jest nowe porozumienie - tak powstał GATS - Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami (miał być niezależny od GATT lub stanowić jego część, w końcu, po powstaniu WTO w 1995 roku włączono GATS do tej organizacji)
- kraje przystępujące do WTO muszą podjąć zobowiązania do liberalizacji handlu usługami
- GATS zobowiązał kraje członkowskie do podjęcia kolejnych negocjacji w dziedzinie usług w 5 lat od powstania WTO, czyli w 2000 roku.
29 marca 2001 Rada Handlu ds. Usług przyjęła wytyczne i procedury organizacyjne tych negocjacji
do 30 czerwca 2002 r państwa członkowskie mogły zgłaszać postulaty negocjacyjne wobec partnerów
do końca marca 2003 r. kraje miały na postulaty odpowiedzieć i złożyć swoje oferty liberalizacyjne
wrzesień 2003 r - 5. Konferencja Ministerialna - przegląd tych propozycji
zakończenie negocjacji - przewidywane na 1 stycznia 2005 r - czyli do zakończenia dziewiątej rundy rokowań, zw. rundą katarską
GATS
tekst ogólny - zasady handlu usługami
narodowe listy zobowiązań - każde państwo określa poziom dostępu rynku usług dla zagranicznych dostawców - wybrane sektory, pogrupowane według czterech zasad, o których była mowa wcześniej, kraj umieszcza na swojej liście i zobowiązuje się do zamrożenia lub zmniejszenia ograniczeń. Listy są obowiązkowe, ale nie ma kryteriów ich objętości.
- do sektorów z listy stosuje się zasadę traktowania narodowego
- oraz zobowiązanie otwarcia dostępu do rynku
wszelkie wyjątki trzeb uwzględnić na tej liście
ogólne zasady GATS - podobne do tych, które zostały wypracowane przez GATT
- klauzula największego uprzywilejowania
- zasada przejrzystości
Ad. 1 dot. KNU
Możliwe są odstępstwa od KNU (nie powinny przekroczyć 10 lat)
ze względu na istnienie preferencyjnych porozumień regionalnych i umów dwu- i wielostronnych
- odstępstwa mogły być zgłaszane przed powołaniem GATS lub, dla nowych państw, przed datą ich akcesji
- później jest to możliwe za zgodą ¾ członków WTO
Zakres GATS
- wszystkie usługi z wyjątkiem usług związanych z wykonywaniem funkcji władczych
Podsumowanie rundy urugwajskiej (czyli tej do 1994r.)
- poziom zobowiązań jest niewielki, do list włączono niewiele sektorów
- w wielu przypadkach listy usankcjonowały tylko istniejący stan rzeczy lub wręcz określały stopień liberalizacji mniejszy niż rzeczywisty - państwa tym samym chciały sobei zapewnić dość szeroki margines działań
2. Liberalizacja obrotu usługami we Wspólnocie Europejskiej
1957 - Traktat Rzymski - powstanie EWG
- pierwsze ugrupowanie integracyjne, które podjęło się regulacji i liberalizacji sektora usług - m.in. zapis o swobodnym przepływie usług
- Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską
art. 3 - osiągnięcie wspólnego rynku m.in. poprzez swobodę w zakresie świadczenia usług.
Rozwinięcie tego artykułu: Tytuł III, rozdział III Usługi
Traktat o Wspólnocie Europejskiej reguluje też kwestie związane z zatrudnieniem pracowników firm usługowych oraz zasady zakładania przedsiębiorstw usługowych. Dodatkowo można w nim znaleźć odrębne przepisy dotyczące transportowej działalności usługowej oraz zasady konkurencji, opodatkowania, a także ochrony konsumenta.
Zakres pojęcia usługa w rozumieniu TWE:
- działalność za wynagrodzeniem, zmierzająca do osiągnięcia korzyści majątkowej, nie uregulowana przepisami o swobodnym przepływie towarów, osób i kapitału
- przekroczenie granic państwowych (przez usługodawcę, usługobiorcę bądź samą usługę)
- świadczenie wykonywane przez określony czas, choć nie wyklucza to wyposażania w infrastrukturę potrzebną do świadczenia usługi (jeśli świadczenie osiąga charakter stały, podlega innym przepisom)
Regulacje w UE są o wiele dalej posunięte niż w ramach WTO
- zasada niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo
- zakaz takich regulacji krajowych, które nawet nie dyskryminując, mogą utrudniać świadczenie usług
- zniesienie ograniczeń w swobodnym korzystaniu z usług obywatelom innych państw
wyjątki od tych zasad:
- usługi transportowe - oddzielna regulacja w TWE
- usługi lekarskie i farmaceutyczne
- usługi bankowe i firm ubezpieczeniowych
- usługi przy budowie instalacji atomowych
-- z zakresu swobody usług wyłączona jest też działalność władzy publicznej
Początkowe wprowadzanie w życie tych postanowień nie było łatwe ze względu na brak przepisów szczegółowych, zdarzały się dyskryminacje. Na początku lat 70. sytuacja uległa znacznej poprawie głównie za sprawą Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Obecnie rynek wewnętrzny UE w znacznym stopniu cechuje swoboda świadczenia usług. Przemiany związane z rozwojem technologii informacyjnej wymagają jednak podejmowania dalszych działań - w związku z tym Komisja Europejska pod koniec 2000 roku przygotowała Strategie rynku wewnętrznego dla sektora usług - zwiera ona identyfikacje ograniczeń w dziedzinie usług oraz propozycje działań, które mają zmierzać do ich usunięcia.
3. Liberalizacja usług w krajach rozwijających się
Zainteresowanie liberalizacją usług w tych krajach - lata 90.
- głównie na szczeblu regionalnym i subregionalnym
ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej - budowanie strefy wolnego handlu
1995 - podjęto działania mające na celu liberalizację sektora usług
MERCOSUR - Wspólny Rynek Południa - 1997 porozumienie, które umożliwiło rozciągnięcia liberalizacji na usługi
podobnie:
kraje Wspólnoty Andyjskiej w 1998
Grupa Trzech 1995 - Meksyk, Kolumbia i Wenezuela - umowa o wolnym handlu
potem:
Meksyk zawarł podobne umowy z Boliwią, Chile, Kostaryką i Nikaraguą
Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM) - pięć państw zawarło porozumienie z Dominikaną o strefie wolnego handlu
APEC - Układ o Współpracy Gospodarczej Azji i Rejonu Pacyfiku oraz FTAA - Amerykańska Strefa Wolnego Handlu - ambitne cele likwidacji wszelkich ograniczeń w handlu towarami i usługami, na szerszym poziomie regionalnym niż wspomniane wcześniej projekty - ale! Po drodze pojawiają się problemy i liczne spory - proces liberalizacji będzie się przedłużał.
Brakuje tego typu rozwiązań w regionie Afryki Sub-Saharyjskiej oraz Azji Południowej
Układ ogólny w sprawie handlu usługami
np. raz w miesiącu liczy się saldo usług kolejowych czy łącznościowych i tylko je pokrywa
wyjątki: Niemcy, Japonia, Irlandia, Kanada
wyjątki: Hongkong, Singapur, Egipt, Tunezja, Panama
Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (ang. General Agreement on Tariffs and Trade, GATT) podpisane w Genewie dnia 30 października 1947 porozumienie dotyczące polityki handlowej.
Wszyscy członkowie GATS są jednocześnie członkami WTO. Obecnie jest ich 148.
Chyba się nie udało tego osiągnąć, bo W dniu 30 września 2005r. Komitet Europejski Rady Ministrów przyjął „Informację na temat stanu negocjacji usługowych GATS prowadzonych w ramach Nowej Rundy Doha Światowej Organizacji Handlu (WTO) wraz z określeniem stanowiska Polski”
Członkowie mają obowiązek informowania siebie nawzajem o wszystkich stosowanych środkach mających wpływ na handel usługami, poprzez publikowanie informacji na ich temat, notyfikowanie regulacji prawnych mających wpływ na handel usługami do WTO, utrzymywanie punktów informacyjnych i przeprowadzanie przeglądów.
Wspólnota Europejska - nazwa, która pojawiła się w związku z przyjęciem Jednolitego Aktu Europejskiego (1987). Formalne wprowadzenie tej nazwy nastąpiło od momentu wejścia w życie Traktatu z Maastricht (1992), gdy zastąpiła ona nazwę Europejska Wspólnota Gospodarcza.
1