UKŁAD ODDECHOWY

1. Górne i dolne drogi oddechowe

Górne drogi oddechowe to drogi, przez które przechodzi powietrze, aby dostać się do płuc. Obejmują one jamę nosową oraz gardło. Powietrze przechodząc przez nie ogrzewa się i jest oczyszczane z pyłów oraz drobnoustrojów.

Z gardła powietrze dostaje się do dolnych dróg oddechowych, do których zalicza się: krtań, tchawicę, oskrzela, oskrzeliki oraz właściwe narządy wymiany gazowej - płuca.

1. Elementy anatomiczne w części górnej i dolnej

Górne drogi oddechowe:

- nos

Ma kształt trójściennej piramidy, której podstawa tworzy nasada nosa.

W ogólnej jego budowie rozróżniamy:

• - grzbiet nosa

• - skrzydła nosa

• - chrząstka przegrody nosa

• - chrząstki boczne

• - chrząstki skrzydłowe

• - nozdrza

- jama nosowa

Jama nosowa – przestrzeń ograniczona powierzchnią wewnętrzną nosa zewnętrznego oraz kośćmi twarzoczaszki. Jama nosowa wyścielona jest unaczynioną błoną śluzową z nabłonkiem wielowarstwowym migawkowym, zawierającym liczne komórki śluzowe.

Wyróżnia się jamę nosową właściwą ograniczoną od przodu nozdrzami przednimi od tyłu łączącą się zaś z częścią nosowa gardła przez nozdrza tylne. Każda z obu jam nosowych ma cztery ściany: górną, dolną, przyśrodkową i boczną. Ze ściany bocznej do światła jamy nosowej wystają trzy lub niekiedy cztery małżowiny nosowe: górna, środkowa i dolna oraz ewentualnie najwyższa. Pod nimi znajdują się przewody (przewód nosowy górny, środkowy i dolny), które łączą się ku tyłowi w jeden przewód nosowo-gardłowy, który ku tyłowi przechodzi w część nosową gardła. Do przewodów maja ujście zatoki przynosowe. Jamę dzieli na dwie części przebiegająca strzałkowo przegroda nosowa składająca się z części kostnej i chrzęstnej.

- gardło

Gardło – maczugowata cewa włóknisto-mięśniowa, rozciągającą się od podstawy czaszki do VI kręgu szyjnego. Długość gardła u dorosłego człowieka wynosi średnio 12-13 cm. Krzyżuje się tam droga pokarmowa z oddechową. Jego najszersza część znajduje się na wysokości kości gnykowej i wynosi 5 cm.

Dolne drogi oddechowe:

- krtań

Krtań– część układu oddechowego umieszczona między czwartym kręgiem szyjnym a szóstym. Rozpoczyna się wejściem do krtani. Krtań łączy gardło z tchawicą, jest także narzędziem służącym do wydawania dźwięków.

Stawy i połączenia ścisłe łączące chrząstki krtani to:

• staw nalewkowo-pierścienny budowa zbliżona do stawu eliptycznego, wzmocniony przez więzadło pierścienno-nalewkowe tylne (rozwiera szparę głośni)

• staw pierścienno-tarczowy to staw kulisty, jego torebkę wzmacniają: więzadło różkowo-pierścienne przednie, tylne i boczne oraz więzadło pierścienno-tarczowe (wydłuża więzadło głosowe, zwiększając ich napięcie - pomaga wydobywać wysokie dźwięki)

• więzozrost nalewkowo-różkowy (często jest to połączenie łącznotkankowe, może jednak występować jako połączenie stawowe).

Szpara głośni

Szpara głośni to szczelina znajdująca się między fałdami głosowymi, łączy jamę pośrednią z dolną.

Głośnia

To najwęższa część jamy krtani. Od góry ograniczają ją fałdy kieszonki krtaniowej. Poniżej przebiegają fałdy głosowe.

- tchawica

Długość tchawicy wynosi 10,5–12 cm. Swój kształt tchawica zawdzięcza szkieletowi własnemu, złożonemu z kilkunastu (od 16 do 20) chrząstek tchawiczych o podkowiastym kształcie zbudowanych z tkanki chrzęstnej szklistej. Chrząstki połączone są między sobą włóknistymi więzadłami obrączkowymi lub tchawiczymi. Chrząstki tchawicze z racji swojego kształtu (otaczają od 2/3 do 3/4 obwodu tchawicy), przy ich wolnych końcach utrzymuje ściana błoniasta, zbudowana z włókiem mięśniowych gładkich, układających się w dwie warstwy – warstwę zewnętrzną tworzą nieliczne pęczki włókiem podłużnych, warstwę wewnętrzną zaś, znacznie grubszą, rozgałęzione pasma mięśniowe. Warstwę poprzeczną mięśniówki tchawicy tworzy mięsień tchawiczy, tworzący właściwą ścianę tylną tchawicy. W klatce piersiowej, tchawica rozgałęzia się, poprzez rozdwojenie tchawicy, na 2 oskrzela główne, tworząc w ten sposób pierwsze elementy drzewa oskrzelowego

- oskrzela

Oskrzela, drzewo oskrzelowe to część układu oddechowego, położona pomiędzy tchawicą a oskrzelikami.

Jest to zespół rozgałęziających się rurek, o średnicy większej niż 1 mm, doprowadzających i odprowadzających powietrze do/z płuc. Ściana oskrzeli wysłana jest błoną śluzową z nabłonkiem wielorzędowym migawkowym umożliwiającym czynne przemieszczanie się śluzu do większych (oskrzeli/tchawicy). Umięśnienie składa się z mięśni gładkich, skurcz tych mięśni to jeden z mechanizmów prowadzących do ataku astmy oskrzelowej. W zależności od wielkości oskrzela, chrząstka pomagająca w utrzymaniu kształtu oskrzela występuje jako pierścienie, małe płytki bądź wysepki.

Podział

U człowieka na wysokości IV krążka międzykręgowego tchawica dzieli się na 2 oskrzela główne:

• oskrzele główne prawe

• oskrzele główne lewe

Oskrzele główne prawe

• Oskrzele płatowe górne prawe

• Oskrzele płatowe pośrednie prawe

• Oskrzele płatowe dolne prawe

Oskrzele główne lewe

• Oskrzele płatowe górne lewe

• Oskrzele płatowe dolne lewe

1. Zatoki

Zatoki przynosowe- przestrzenie pneumatyczne w kościach twarzoczaszki mające połączenie z jamą nosową. Są to wpuklenia błony śluzowej wrośnięte od jamy nosowej w otaczające kości, od których przyjmują swoje nazwy. Zaczynają się one rozwijać u człowieka już w życiu płodowym, ostateczne zaś wymiary osiągają w drugiej dekadzie życia.^[1] W rozwoju embrionalnym jako pierwsza wykształca się zatoka szczękowa.

Zatoki przynosowe składają się z:

• zatoki czołowe (parzyste);

• komórki sitowe

• zatoka klinowa (mogą być dwie);

• zatoki szczękowe (parzyste).

1. Budowa anatomiczna płuca prawego i lewego

Płuco prawe: (szersze i krótsze od lewego)

Składa się z 3 płatów (górny, środkowy i dolny)

Na każdym płucu wyróżniamy 3 powierzchnie:

- przeponową

- żebrową

- przyśrodkową

Ich kształt dostosowany jest do zarysów ścian klatki piersiowej i sąsiadujących z płucami narządów. W prawym płucu znajduje się również szczelina pozioma biegnąca wzdłuż 4 żebra do linii pachowej prawej.

We wnęce płuca prawego znajdują się (licząc od góry):

• wejście oskrzela płatowego górnego (nadtętniczego),

• wejście tętnicy płucnej prawej,

• wejście "pnia" oskrzeli głównych: środkowego i dolnego

• ujście żył płucnych (dwóch: górnej i dolnej)

Płuco lewe:

Składa się z 2 płatów (górny i dolny)

We wnęce płuca lewego znajdują się (licząc od góry):

• wejście tętnicy płucnej lewej,

• wejście oskrzela głównego lewego,

• ujście żył płucnych (dwóch: górnej i dolnej),

1. Elementy wnętrza płuca

Odcinek płuc zaopatrzony przez jedno oskrzelko nosi nazwę zrazika. Z wnikającego do zrazika oskrzelka powstają oskrzelka końcowe. Każde z nich zaopatruje grono będące podstawową jednostką tkanki płucnej. W obrębie grona znajdują się pęcherzyki płucne zbudowane z bardzo cienkiej warstwy komórek i otaczających je naczyń włosowatych. Właśnie pęcherzyki płucne odpowiedzialne są za wymianę gazową.

1. Obszar wymiany gazowej

Pęcherzyki płucne, zwykle o kształcie kulistym (czasem wskutek ucisku z zewnątrz półkulistym lub wielościennym), oplecione są gęstą siecią naczyń krwionośnych włosowatych. Zbudowane są z komórek nabłonkowych, które nazywane są pneumocytami. Tzw. bariera włośniczkowo-pęcherzykowa to przylegające do siebie ściany pęcherzyka i naczynia włosowatego. Poprzez tę barierę tlen dyfunduje do opływającej pęcherzyk krwi, a do światła pęcherzyka dostaje się dwutlenek węgla. Łączna liczba pęcherzyków płucnych wynosi ok. 300 milionów, a powierzchnia oddechowa to ok. 90 m². Średnica pęcherzyka płucnego wynosi 150-250 µm.

1. Budowa ścian oskrzela.

Oskrzela główne, a częściowo i segmentowe zbudowane są podobnie do tchawicy. Znajdują się tu chrząstki również podkowiastego kształtu, tylko nieco mniejsze. Część oskrzela nie zajętą przez chrząstki wypełnia ściana błoniasta. Błonę śluzową wymienionych oskrzeli pokrywa nabłonek wielorzędowy-migawkowy.

W mniejszych oskrzelach pierwotnie wyrażona budowa ścian ulega zatarciu. Chrząstki stają się cieńsze, aż do małych płytek o nieregularnych kształtach.

W oskrzelach tych nabłonek błony śluzowej staje się coraz cieńszy i traci rzęski. W ścianach pojawia się więcej mięśni gładkich.

1. Opłucna

Opłucna– surowicza błona, w której zamknięte są płuca. Jest cienką i błyszczącą błoną, która dzięki temu, że jest stale zwilżana, ułatwia ruch płuc w czasie oddechu.

Opłucna dzieli się na opłucnę:

- płucną

- ścienną

Opłucna płucna

Otacza całe płuco z wyjątkiem wnęki płuca, na której wywija się przechodząc płynnie w opłucną ścienną. W szczelinach między płatami opłucna dochodzi do dna szczeliny i ściśle przylegając, przechodzi na stronę przeciwległą. Płaty są więc oddzielone podwójną blaszką surowiczą dzięki czemu ślizgają się między sobą ze zmniejszonym tarciem.

Opłucna ścienna

Przechodzi w opłucną płucną na korzeniu płuca w linii biegnącej ku dołowi. Dwie blaszki idące wzdłuż tej linii tworzą wiązadło płucne.

Opłucna żebrowa

Przylega do przedniej ściany klatki piersiowej dzięki powięzi wewnątrzpiersiowej. Pokrywa ona (w kolejności od przodu do tyłu):

• Powierzchnię wewnętrzną mostka

• Mięsień poprzeczny klatki piersiowej

• Naczynia piersiowe wewnętrzne

• Żebra (części kostne i chrzęstne)

• Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne

• Naczynia i nerwy międzyżebrowe

• Pień współczulny

• Więzadła i kręgi piersiowe

Opłucna przeponowa

Pokrywa ona obustronnie wypukłe części przepony sięgając aż do jej przyczepów. Czasami tą część opłucnej nazywa się powięzią przeponowo-opłucnową.

Opłucna śródpiersiowa

Zawiera się między mostkiem, a kręgami piersiowymi i stanowi boczną ścianę śródpiersia. Pokrywa osierdzie (jako opłucna osierdziowa

Prawa opłucna śródpiersiowa pokrywa:

• Prawą część przełyku

• Tchawicę

• Ż. nieparzystą, obie żż. główne, żyłę oraz pień ramienno-głowowy

• Nerw błędny prawy

• Początkową część nerwu krtaniowego wstecznego

Lewa opłucna śródpiersiowa pokrywa:

• Lewą powierzchnię przełyku

• Aortę piersiową, łuk aorty

• Tętnicę podobojczykową lewą, szyjną wspólną lewą

• Żyłę ramienno-głowową lewą

• Nerw błędny lewy

• Początkową część nerwu krtaniowego wstecznego.