PEDAGOGIKA SPOŁECZNA – WYKŁADY
dr T. Sosnowski
WYKŁAD (16-XI-2011):
Pedagogika społeczna w świecie
Pedagogika społeczna w Polsce
Zakres, przedmiot zainteresowań i charakter pedagogiki społecznej
Okresy rozwoju polskiej pedagogiki społecznej
Działy pedagogiki społecznej
Ad.1 / Pedagogika społeczna w świecie
Po raz pierwszy termin pedagogika społeczna wprowadził do piśmiennictwa Adolf Disterbeg w rozprawie przewodzi dokształcenia nauczycieli niemieckich.
Działalność przypadała na okres wzmagających się tendencji do upowszechnienia oświaty.
Wskazywał na potrzebę przygotowania nauczycieli szkół ludowych do pracy oświatowej w środowisku oraz na rolę szkoły w podnoszeniu ??? i kulturalnego poziomu życie w środowisku . Autor dostrzegł złożoną strukturę współczesnego mu środowiska zróżnicowanego klasowo i ekonomicznie. Dostrzegał mękę dzieci chłopskich i robotniczych, chciał przygotować nauczycieli do złożonego procesu pomocy dziecku i ten zakres przygotowania nazwał pedagogiką społeczną, traktując ją jako równie ważny jak przygotowanie do nauczania poszczególnych przedmiotów, czy też zadań ogólno wychowawczych w szkole. W szkole tamtego okresu narastały nowe problemy związane z wychowaniem i nauczaniem które wykraczały poza obręb klasy i szkoły. Tradycyjna technologia dydaktyczna okazała się nieskuteczna do złożonych sytuacji wychowawczych.
Disterbeg chciał:
Aby zwrócono uwagę na konieczność integracji szkoły z nurtem przyspieszonego rozwoju społecznego, kulturalnego, ekonomicznego
Aby zrodziła się koncepcja pedagogiki społecznej jako gałęzi pedagogiki akceptującej szerokie uwarunkowania procesów wychowawczych
Pedagogika społeczna interesowała się funkcjonowaniem instytucji kulturalnych, wychowawczych, socjalnych jako instytucji wspomagających procesów celowego wychowania.
Ad.2 / Pedagogika społeczna w Polsce
W Polsce zainteresowania problemami środowiska wychowawczego pojawiły się na przełomie XIX i XXw. Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce jako dyscypliny naukowej wiąże się z nazwiskiem Heleny Radlińskiej (1879 – 1954).
W 1908r. na posiedzeniu Krakowskiego Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych wygłosiła referat w którym po raz pierwszy mówiła na temat pedagogiki społecznej.
Helena Radlińska:
Ukazywała przed wszystkim współzależność pomiędzy pracą wychowawczą a wpływami środowiska
Uważała że systematyczne poznawanie środowiska podczas pracy wychowawczej jest podstawowym obowiązkiem pedagoga bowiem od jego umiejętności wykonania tego zadania zależą rezultaty wysiłków wychowawczych.
Według Radlińskiej pedagog to nie tylko organizator i kierownik procesów wychowawczych ale również badacz
Oprócz wiedzy o wychowaniu powinien on posiadać także znajomość metod badań środowiskowych która umożliwi my poznanie środowiska i jego wpływów
Zadaniem pedagogiki społecznej jest przetwarzać środowisko siłami człowieka w imię ideałów
Klasyczna pedagogika społeczna reprezentowana przez Helenę Radlińską, Aleksandra Kamińskiego, Ryszarda Wroczyńskiego przyjmowała i respektowała określone idee:
twórcą świata społecznego są siły społeczne
Idea sprawiedliwości społecznej: wszyscy ludzie powinni mieć równy dostęp do tych samych warunków rozwoju, szansę tą daje ład społeczny otwarty dla edukacji
Idea pomocniczości: społeczeństwo ma obowiązek niesienia pomocy wszystkim potrzebującym , jednostkom, grupom, środowiskom społecznym
Idea edukacji społecznej: wychowanie jest jednym z elementów świata społeczno – kulturalnego
WYKŁAD (30-XI-2011):
Badania nad rodziną w ramach pedagogiki społecznej zapoczątkowane zostały w okresie międzywojennym przez Helenę Radlińską. Autorka stawia pytania o związek zachodzący pomiędzy człowiekiem a środowiskiem jego życia. Kontynuatorami myśli pedagog Radlińskiej są Ryszard Wroczyński i Aleksander Kamiński.
Obszar zainteresowań badawczych Aleksandra Kamińskiego koncentruje się wobec pracy socjalnej i kulturalnej, a w sposób szczególny dotyczy wychowawczych aspektów czasu wolnego i profilaktyki społecznej, funkcji wychowawczych i różnych instytucji i stowarzyszeń.
Ryszard Wroczyński natomiast w problematyce dotyczącej rodziny akcentuje zagadnienie związane z zachodzącymi relacjami pomiędzy szkołą, wychowankiem, środowiskiem.
Zainteresowanie pedagogiką społeczna koncentruje się wokół zagadnień, które dotyczą struktury rodziny, jej funkcjonowania i zachodzących przemian.
Szczegółowymi Trandami badawczymi zainteresowań pedagogiki społecznej dotyczącymi rodziny np. Andrzeja Radziewicza Winnickiego są zmiany społeczne wskazujące różne układy tzw. Rdzenia transformacji, a na tym tle rola i zadania współczesnej edukacji.
Zagrożenia struktury i funkcjonowania rodziny:
Ubóstwo
Marginalizacja społeczna
Niepełność itd.
RODZINA NIEWYDOLNA WYCHOWAWCZO
Zagadnienie opieki nad dzieckiem: pedagogika opiekuńcza
Obszar interwencji kryzysowej i pomocy, samopomocy, wsparcia społecznego, działalności socjalnej prowadzonej środowisku lokalnym, w obrębie rodzin zagrożonych różnymi problemami
Aktywizacja: rozwój społeczności lokalnej, ze szczególnym uwzględnieniem rodziny
Rola rodziny i szkoły w zakresie instytucjonalnej współpracy oraz aktywizacji w kształtowaniu wzajemnego partnerstwa na terenie społeczności lokalnej
Problematyka rodziny ze szczególnym uwzględnieniem badań z zakresu gerontologii społecznej
Zagadnienie zdrowia , propagowanie edukacji zdrowotnej na współczesnej rodzinie
Orientacja i aspiracje życiowe w tym edukacyjne młodzieży oraz dorosłych
Metodologia i metodyka badań pedagogicznych
Dzieciństwo współczesnych dzieci
Dom rodzinny
Rola matki i ojca we współczesnej rodzinie
WYKŁAD 4 (06-03-2012): Środowisko lokalne.
WŁAŚCIWOŚCI ŚRODOWISKA LOKALNEGO JAKO SZCZEGÓLNEGO TYPU ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO:
Tożsamość etniczna,, religijna, kulturowa
Zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką
Jednolitość (względna) ekonomiczna i zawodowa
ŚRODOWISKO LOKALNE TO:
Gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium
Żyją oni w poczuciu przynależności i poczucia bezpieczeństwa
Cechuje ich gotowość do wspólnego działania
Świadomi są jedności,, odrębności
Posiadają oni wspólną tradycję, wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe
ŚRODOWISKO LOKALNE TWORZY:
Zbiorowość społeczna, zamieszkała niewielki względnie zamknięty obszar
System instytucji służących organizacji życia zbiorowego (tj. kościoły, szkoły, instytucje usługowe, urządzenia socjalne, rekreacyjne)
Mechanizmy regulujące zachowania jednostkowe i stosunki międzyludzkie, a więc: obyczajowość, normy moralne, autorytety, wzory zachowań
W POJĘCIU ŚRODOWISKA LOKALNEGO MIESZCZĄ SIĘ DWA TYPY ZBIROWOŚCI:
Celowe – stowarzyszenia
Określone cele
Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań
Przynależność dobrowolna
Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków
Grupa zorganizowana według reguł formalnych
Posiada strukturę, organizację wewnętrzna i członków
Organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej i jest nieformalna
Spontaniczne – wspólnoty
Cele są nieartykułowane i nie maja postaci pisanej
Przynależność zdeterminowana urodzeniem
Istnieje system kontroli społecznej
Organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej i jest nieformalna
Struktura, organizacja i członkowie są określani zasadami tradycji i poczuciem przynależności
WYKŁAD 5 (20-03-2012)
ZAGROŻENIE STRUKTURY I FUNKCJONOWANIA WSPÓŁCZESNEJ POLSKIEJ RODZINY – UBÓSTWO
Określenie pojęcie ubóstwa
Analiza sytuacji rodziny doświadczającej problemu ubóstwa na przykładzie filmu dokumentalnego „Tomek W.”
Omówienie teorii przyczyn ubóstwa
Sytuacja dziecka w rodzinie doświadczającej problemu ubóstwa
Pomiar ubóstwa
Kierunki walki z ubóstwem w krajach UE
UBÓSTWO:
absolutne – stan niezaspokojenia minimalnej potrzeby – zagrożenie życia i zdrowia
względne – mówi o pewnych różnicach, podziałach w danym miejscu, czasie (np. dostaję w spadku po śmierci wujka, mieszkanie na Manhattanie, okazuje się że sąsiadka jest Madonna – wobec niej jestem ubogi)
trzeciorzędne – kumulacja pewnych niekorzystnych zjawisk, sytuacji których doświadcza człowiek co w konsekwencji sprawia iż zostaje wykluczony na margines, wykluczony ze społeczeństwa
ORIENTACJA:
indywidualistyczna
strukturalna (funkcjonalność ubóstwa) – my jako społeczeństwo nie możemy żyć bez biedy, potrzebne nam jest ubóstwo, potrzebni nam są ludzie ubodzy ale nie my mamy być
WYKŁAD 6: Charakterystyka przemian współczesnych środowisk lokalnych
PLAN PREZENTACJI:
Definicja społeczności lokalnej.
Cechy konstytutywne środowiska lokalnego.
Atrybuty i właściwości środowiska lokalnego.
Cechy społeczności lokalnej.
Typy zbiorowości w środowisku lokalnym.
Więzi społeczne.
Kręgi oddziaływania wychowawczego.
Społeczność lokalna miasta i wsi.
Zestawienie głównych typów środowisk lokalnych.
Bibliografia
KŁOPOTY POJĘCIOWE:
Środowisko lokalne:
Jest pojęciem wieloznacznym, możliwym do rozumienia jedynie poprzez wyliczanie jego składników, z których każdy ma swe samoistne znaczenie.
Jest kategorią historyczną opisującą byt idealny, który dzisiaj nie ma desygnatów realnych – jest niepraktyczny.
Jest nazwą określającą pewien typ ładu społecznego i pożądanego stanu zbiorowości ludzkiej.
Definicja środowiska lokalnego:
(w ujęciu socjologicznym)
„Mała grupa ludzi, żyjąca na ograniczonym terytorium”. Definicja ta zawiera dwie główne materialne cechy środowiska lokalnego : małe rozmiary demograficzne i przestrzenne, ale dominują właściwości statystyczne.
(w ujęciu pedagogicznym)
„Środowisko lokalne to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycję wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i wykazujących gotowość do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa.”
„Teren przestrzennie wydzielony, w którego skład wchodzą, oprócz mieszkań, wszelkie urządzenia usługowe, socjalne i kulturalne, uzależnione od potrzeb i struktury społeczno – demograficznej mieszkańców. W środowisku lokalnym rozwijają się grupy społeczności lokalnych będących podstawą tworzenia się więzi i współzależności międzyludzkich, sprzyjających kontaktom społecznym, wytwarzaniu atmosfery swojskości, ułatwiającej kształtowanie się osobowości wszystkich mieszkańców: dzieci, młodzieży i dorosłych. W środowisku lokalnym ujawniają się i kształtują siły społeczne.” (I. Leparczyk i E. Marynowicz – Hetka)
„Środowisko lokalne oprócz zbiorowości społecznej zamieszkującej niewielki, względnie zamknięty obszar, oznacza również cały system instytucji, służących organizacji życia zbiorowego, takich jak: kościół, szkoła, instytucje usługowe, urządzenia socjalne lub rekreacyjne oraz mechanizmy regulujące zachowanie jednostkowe i stosunki międzyludzkie, więc obyczajowość, normy morane, autorytety i wzory zachowań” (T. Pilch)
CECHY KONSTYTUTYWNE ŚRODOWISKA LOKALNEGO
Tożsamość etniczna, religijna i kulturowa,
Zasad odrębności, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków,
Jedność (względna) ekonomiczna i zawodowa.
ATRYBUTY I WŁAŚCIWOŚCI ŚRODOWISKA LOKALNEGO:
Niewielkie, względnie izolowane terytorium;
Bezpośrednia styczność przestrzenna ludzi, z poczuciem odrębności wobec innych;
Łączność psychiczna na gruncie wspólnoty tradycji, wartości, celów i uznanych autorytetów;
Istnienie zorganizowanego kompleksu instytucji i struktury zaspokajającej potrzeby życia i rozwoju;
Homogeniczność członków środowiska lokalnego: etniczna, kulturowa, zawodowa;
Poczucie aprobującego uczestnictwa i powszechnej identyfikacji;
Poczucie trwałości, stabilizacji i bezpieczeństwa.
CECHY SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ:
Zajmuje określoną przestrzeń,
Określony zamieszkujący tą przestrzeń lud,
Właściwe mu dziedzictwo historyczne powstałego dorobku kulturalnego i materialnego,
Udział członków w życiu zbiorowym,
Świadomość tworzenia lokalnej jednostki,
Zdolność do zbiorowego działania.
TYPY ZBIOROWOŚCI W ŚRODOWISKU LOKALNYM
Wspólnota jest takim typem zbiorowości społecznej, który powstaje w sposób „naturalny”, spontaniczny i w którym dominują więzi osobowe, stosunki pokrewieństwa, związki rodowe, więź sąsiedzka. Związki konstytuujące wspólnotę miały charakter osobowy, emocjonalny, wiązały ludzi osobistą, aprobującą znajomością i istniały niezależnie od istnienia fizycznego kontaktów członków grupy.
Stowarzyszenie jest odmienną zbiorowością, grupą celową, powołaną świadomie dla zrealizowania określonych zadań. Zbiorowości, zwane stowarzyszeniem, tworzone celowo, budowały swoje cele i mechanizmy istnienia na poczuciu wspólnoty interesów. Wzajemne świadczenia rzeczowe, wymiana usług, czy wspólne osiągani celów było spoiwem związków osobniczych w takich zbiorowościach.
Różnice między wspólnotą a stowarzyszeniem:
| STOWARZYSZENIE | WSPÓLNOTA |
|---|---|
| Dobrowolna przynależność | Przynależność zdeterminowana urodzeniem |
| Grupa zorganizowana formalnie | Nieformalna, wynikająca z aprobaty społecznej organizacja |
| Posiada określone cele | Cele są nieartykułowane i nie mają postaci pisanej |
| Posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków | Struktura, organizacja i członkowie są określani zasadami tradycji i poczuciem przynależności |
| Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań | Rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań, obowiązuje grupowy konformizm |
| Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków | Istnieje system kontroli społecznej |
WIĘZI SPOŁECZNE
Definicje:
Szczepański „ Zorganizowany system stosunków, instytucji, ośrodków kontroli społecznej; skupiający jednostki podgrupy i inne elementy zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju.”
Znaniecki „ Jako planowane i intencjonalne współdziałanie osób w danej grupie.”
Krzywicki „ Odwołuje się do uczuć i ideałów, które są wspólne członkom danej społeczności, ze względu na podobieństwo rozwijających się popędów biologicznych czy też wspólnych celów.”
Warunki powstania:
Styczność przestrzenna: postrzeganie obecności drugiego człowieka jako pewnej stałej, to świadomość potencjalnego, ustawicznego kontaktu z drugim, konkretnym człowiekiem, to postrzeganie jego przypisania do ludzkiej przestrzeni życia.
Łączność psychiczna: gotowość nawiązania kontaktów trwałych związków bezinteresownych z innymi ludźmi ze swojego lokalnego, społecznego otoczenia.
KRĘGI ODDZIAŁYWANIA WYCHOWAWCZEGO PIETERA:
Koncepcja stopnia istnienia w spirali rozwoju i sieci zależności:
Stopień istnienia oznacza istnienie rosnącej lub malejącej więzi społecznej, rosnącej lub malejącej świadomości osobistych powiązań i zależności od otoczenia, rosnącym lub malejącym znaczeniu w formułowaniu wzorców zachowań i sprawowania kontroli nad jednostką w jej własnych odczuciach
Pieter obok środowiska lokalnego i domowego tworzy trzy kręgi oddziaływania wychowawczego, o malejącej sile wpływu – od największego znaczenia rodziny w socjalizacji człowieka do malejącego znaczenia kolejnych kręgów wychowawczych, czyli społeczności lokalnej, środowiska okolicznego, kultury i społeczeństwa globalnego
Człowiek posuwając się po spirali rozwoju nie opuszcza obiektów swego kontaktu, posuwają się one razem z nim jeśli nie fizycznie to jako bagaż pamięci i doświadczeń, wpływając na zachowanie i postrzeganie otoczenia – w tym sensie rodzina programuje rodzinę własną człowieka, a kultura lokalna, etniczna uczy nastawienia do kultury globalnej
SPOŁECZNŚĆ LOKALNA MIASTA I WSI
Miasto i wieś to najbardziej typowe środowiska wychowawcze w Polsce
Wbrew tryumfalnym zapowiedziom ustroju socjalistycznego nie zniknęły różnice między miastem a wsią. Procesy urbanizacji spowodowały przeniesienie na wieś tych elementów życia miejskiego, które są raczej marginesem kultury, np. młodzieżowych subkultur. Dokonał się niewątpliwy postęp cywilizacyjny wsi, ale w tym samym czasie miasto dokonało jeszcze większego skoku.
Miasto – wtórna forma przestrzennego bytowania człowieka, współcześnie skupia jednak większą część mieszkańców krajów Europy
Cechy charakterystyczne dla społeczności miejskiej (Wg J. Ziółkowskiego):
Uczestnictwo mieszkańców, a w szczególności młodzieży w wielkiej licznie grup celowych
Dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich
Obniżenia społeczne znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów. Brak społecznych autorytetów osobowych.
Bezosobowa nierygorystyczna kontrola społeczna. Dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych
Anonimowość życia i działania
Zanik instytucji sąsiedztwa
Tolerancja wobec różnic, racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych
Wielka ruchliwość przestrzenna i możliwość awansu i przemieszczeń społecznych
Ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego
Przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych
Obszary istnienia społeczności miejskiej (wg St. Rychlińskiego):
Przestrzeń
Ekonomika
Demografia
Kultura
Zanik więzi i rozpad tradycyjnych struktur rówieśniczych i sąsiedzko – lokalnych owocuje:
Postępującą anonimowością
Nasileniem się zjawisk patologicznych
Poczuciem osamotnienia, wyobcowania
Wieś :
stanowi lokalną społeczność zupełną, tzn. zamkniętą w sobie, obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków, przeciwstawiającą się społecznościom podobnym i wsiom innym, a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią. (Stefan Czarnecki)
społeczność wiejska jest mała, odizolowana i jednostronna o silnym zamyśle grupowej solidarności. Zachowanie cechuje tradycyjność, spontaniczność i często bezkrytyczne działanie. Podstawą działania i doświadczenia życiowego jest wielka rodzina obejmująca kilka generacji z władzą należącą do starszych. Myślenie irracjonalne góruje zdecydowanie nad myśleniem świeckim. (R. Redfield)
Cechy wsi:
mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne
poczucie jedności i poczucie względnej izolacji
dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji
społeczny charakter instytucji obsługi i kultury
specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych
podział pracy i usług
dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego
kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości
presja zewnętrznego świata informacji i kultury
postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych, urbanizacyjnych i kulturowych
narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe
szczególna rola szkoły i nauczyciela
Wieś jest żywym eksponatem środowiska lokalnego. Mimo przemian, często negatywnych, inspirowanych przez siły polityczne niechętne chłopskiemu solidaryzmowi i wiejskiej autonomii – wieś zachowała ogromny potencjał pozytywnych bodźców wychowawczych
ZESTAWIENIE GŁÓWNYCH TYPÓW ŚRODOWISK (WG S. KAWULI):
| L.p | Miasto | Wieś tradycyjna | Wieś współczesna |
|---|---|---|---|
| 1. | Różnorodność zawodowa. | Jednorodność zajęć ludności – praca na roli. | Różnorodność zawodowa z dominacją zawodów rolniczych. |
| 2. | Praca rodziców źródłem dochodów rodziny. | Rodzinna wspólnota pracy. | Wspólnota pracy w gospodarstwie rolnym, często dodatkowo lub wyłącznie praca rodziców poza gospodarstwem. |
| 3. | Luźne więzi rodzinne w gronie krewnych i powinowatych, zanik więzi sąsiedzkich. | Silna więź rodzinna w kręgach krewniaczo – sąsiedzkich. | Rozluźniona więź rodzinna i sąsiedzka. |
| 4. | Rodziny dwupokoleniowe, niezbyt liczne. | Rodzina trójpokoleniowa, wielodzietna. | Zarówno rodziny dwujaki i trójpokoleniowy, wskaźnik dzietności wyższy niż w mieście. |
| 5. | Różnorodność wzorów wychowawczych. | Swoisty tradycjonalizm i sztywność wzorców wychowawczych. | Różnorodność wzorców wychowawczych; lecz nie tak szybka jak w mieście ich przyswajalność i akceptacja. |
| 6. | Różnorodność w zakresie podziału ról i obowiązków w rodzinie | Wyraźnie zaznaczony podział ról i obowiązków wszystkich członków rodziny, zależne od płci, wieku, pozycji w rodzinie. | Różnorodność w zakresie podziału ról i obowiązków; decydującą rolę odgrywa typ ekonomiczno – funkcjonalny rodziny. |
| 7. | Praktyczny zanik instytucji głowy rodziny; dominuje model partnerstwa. | Patriarchalny typ stosunków w rodzinie, któremu były podporządkowane dorosłe i nawet zamężne, ale jeszcze nie samodzielne ekonomicznie dzieci. | Zanik patriarchatu w tradycyjnej formie. |
| 8. | Rozwinięte aspiracje oświatowe; kształcenie jedyną szansą zdobycia rozwoju. | Brak aspiracji oświatowych, wiedza przekazywana systemem tradycyjnym. | Przekonanie o konieczność zdobywania zawodów przez dzieci, które opuszczą wieś i gospodarstwo. |
| 9. | Znaczący udział instytucji w procesie wychowania. | Wychowanie wyłącznie w rodzinie i kręgu sąsiedzko-krewniaczym. | Ograniczona rola instytucji wychowawczych, niewielki udział w społeczności lokalnej. |
| 10. | Dostępność dużej liczby instytucji kulturalnej. | Życie kulturalne organizowane spontanicznie przez mieszkańców wsi. | Ograniczona liczna instytucji kulturalnych; uczestnictwo mieszkańców wsi w kulturze masowej. |
Przemiany, jakie dokonały się we współczesnym świecie za sprawą transformacji politycznych, przeobrażeń gospodarczych i rewolucji informatycznej radykalnie zmieniły oblicze środowiska lokalnego, ale nie unieważniły jego istnienia, Utraciło ono wiele swoich atrybutów, przede wszystkim izolację, siłę i wyłączność oddziaływania wychowawczego. Zyskało jednak wiele na otwartości na świat, włączeniu w strumień globalnej informacji u uniwersalnej kultury, swobodzie i wolności wyboru.
WYKŁAD 7: Rodzina jako podstawowy obszar zainteresowania pedagogiki społecznej. Rodzina jako grupa społeczna, środowisko wychowawcze, instytucja wychowawcza, wspólnota osób. Klasyfikacje funkcji rodziny.
POJĘCIE RODZINY:
Dawniej chcąc określić czym jest rodzina wskazywano na fakt wspólnego zamieszkania. Jednak już w XVIII pojawiło się inne wyjaśnienie, które można również współcześnie zaakceptować:
Rodzina to „domowa społeczność stanowiąca pierwszy z ubocznych i naturalnych stanów człowieka. W istocie to społeczność cywilna ustanowiona przez naturę: jest ona najbardziej naturalna i najstarsza ze wszystkich; stanowiąca podstawę społeczność narodowej, bowiem lud czy naród jest tylko zbiorem wielu rodzin. Rodziny zaczynają się od małżeństwa i sama natura skłania ludzi do tego połączenia, rodzą się z niego dzieci, które zapewniają rodzinie trwanie, podtrzymują ludzkie społeczeństwo i wypełniają luki, jakie każdego dnia wprowadza w nie śmierć.
wg T. Parsona można przyjąć, że: rodzina jest zjawiskiem powszechnym, tzn. występuje we wszystkich społeczeństwach, najważniejsze stadia socjalizacji dziecka następują zawsze w obrębie rodziny oraz, że socjalizacja ta odbywa się głownie poprzez specyficzny układ ról w rodzinie jako malej i zarazem podstawowej grupie społecznej.
wg Z. Zaborowskiego „rodzina to grupa naturalna, oparta na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji. Jest to grupa o charakterze wspólnoty, której podstawową funkcją jest utrzymywanie ciągłości biologicznej społeczeństwa”.
wg Z. Tyszki rodzina jest „zbiorowością ludzi powiązanych ze sobą więzią małżeńską, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji”
Angielski uczony R. A. Hinde pisze iż rodzina „jako grupa stanowi zespół jednostek w różnym wieku i różnej płci, powiązanych ze sobą relacjami interpersonalnymi”
wg Z. Bauman rodzina „jest to grupa społeczna, która jest społecznie aprobowanym sposobem współżycia trwałego, składa się z osobników połączonych tym, co panujący obyczaj społeczny uznaje za związek krwi, małżeństwa lub adopcji, zamieszkuje pod wspólnym dachem, ma członków współpracujących ze sobą w ramach uznanego społecznie podziału ról, przy czym jednym z najistotniejszych przedmiotów tej regulacji jest rodzenie i wychowywanie dzieci; składa się z członków dających się określić przy użyciu nazw związanych ze społecznie uznaną metodą mierzenia pokrewieństwa i pochodzenia”
wg M. Tyszkowej rodzina „stymuluje rozwój, stwarzając określone warunki do aktywności i zaspokajania potrzeb dziecka, dostarczając wzorów i standardów wykonania czynności oraz zachowywania się, jak tez modeli osobowości i wzorców pełnienia roli”
RODZINA JAKO:
grupa społeczna
grupa podstawowa, pierwotna, naturalna, mała grupa społeczna w skład której wchodzi niewiele osób między którymi istnieje bezpośrednia interakcja, poczucie odrębności w stosunku do innych grup.
Rodzina jako grupa społeczna stanowi duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we własnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną
Grupę rodzinną wyróżnia spośród innych grup współwystępowanie następujących cech: wspólne zamieszkanie członków, wspólne nazwisko, wspólna własność, ciągłość biologiczna oraz wspólna kultura duchowa
Instytucja wychowawcza
„jeżeli przez instytucje rozumiemy urządzanie „czegoś” co ma służyć jakiemuś celowi i osiąga go w sposób dla siebie charakterystyczny, to również rodzina może zostać uznana jako instytucja”
Gdy mówimy o rodzinie jako instytucji społecznej, mamy na myśli jej formalne ustanowienie i funkcjonowanie według określonych norm społecznych w ramach danego systemu społecznej kontroli. Sens rodziny jako instytucji sprowadza się przede wszystkim do pełnienia przez nią niezbędnych dla rozwoju społeczeństwa funkcji.
Rodzinie jako instytucji charakterystyczne są cechy grupy nieformalnej, a mianowicie: bliskość przestrzenna, mała liczba członków, nieformalne wzory kontroli oraz nieformalne stosunki łączące członków grupy, przybierające charakter w pełni osobowy
Należy zauważyć, że dzisiejsza rodzina stanowi zinstytucjonalizowaną małą grupę. Warto zauważyć, że odznacza się ona dominującymi stosunkami osobowymi zasadzającymi się na długotrwałej więzi uczuciowej
Wspólnota osób
Naturalne zespolenie ludzi (szczupłego grona) ze względu na wspólnie odczuwany cel, podobne, wzajemne uczucia i naturalne wspólne dążenia, co z kolei umożliwia człowiekowi odnalezienie swojego miejsca w świecie i zaspokojenie własnego poczucia bezpieczeństwa.
wg J. Izdebskiej w skład rodziny jako wspólnoty wchodzą następujące elementy:
„wspólnota” kulturowa (tradycje, zwyczaje, styl życia, normy moralne);
„wspólnota” zamieszkania (dom rodzinny z całą swoją atmosferą i klimatem życia rodzinnego);
„wspólnota” majątkowa (warunki materialne, mieszkaniowe, wspólna własność majątkowa)
Rodzina jako wspólnota:
Wypływa z natury ludzkiej, nie jest dziełem umowy społecznej
Wymaga od swych członków zespolenia celów i dążeń
Rządzi się miłością, a nie prawem
Uspołecznia uczucia i dążenia swych członków, tak że czują się oni zespoleni w dążeniu do celu i gotowi są zrezygnować ze swobody indywidualnej i wolności na rzecz grupy rodzinnej
FUNKCJE RODZINY
S. Kawula przez pojęcie funkcji rozumie skutki wywołane przez działanie i zachowanie się członków rodziny, zawierające się w samej rodzinie lub poza nią, bez względu na to czy były one zamierzone lub pożądane.
wg Z. Tyszki pojęcie funkcja oznacza wyspecjalizowane i permanentne działania i współdziałania członków rodziny, wynikające z bardziej lub mniej uświadamianych sobie zadań, podejmowanych w ramach wyznaczonych przez obowiązujące normy i wzory, a prowadzące do określonych efektów głównych i pobocznych
Z. Tyszka wyróżnił w ramach funkcji trzy elementy stanowiące jedną całość: zadania, działania i efekty działalności. Wprowadza także aspekt kulturowy, który ma za zadanie wzbogacić pojęcie funkcji o normy i wzory społeczne, które regulują zachowaniem realizatorów funkcji
FUNKCJE RODZINY (wg S. Kawuli):
Biologiczno – opiekuńcza
Kulturowo – towarzyska
Ekonomiczna
wychowawcza
FUNKCJE RODZINY (wg S. Kawuli)
FUNKCJE RODZINY (wg Z. Tyszki):
ekonomiczne:
materialno – ekonomiczne
opiekuńczo – zabezpieczająca
psychiczne:
prokreacyjno – seksualna
społeczno – wyznaczające:
stratyfikacyjna
legalizacyjno – kontrolna
socjopsychologiczne:
socjalizacyjno – wychowawcza
kulturalna
religijna
rekreacyjno – towarzyska
emocjonalno - ekspresyjna
WYKŁAD 8: Ojciec, ojcostwo – ustalenia terminologiczne. Udział ojców w opiece nad dziećmi w rodzinach miejskich.
POJĘCIE OJCOSTWA UJMOWANE JAKI RELACJE
Oznacza związek, wzajemne odniesienie pomiędzy różnymi osobami:
ojciec – dziecko
ojciec – matka
Przyjmuję, iż ojcostwo jest zawsze działaniem, które angażuje ojców w związku z pełnieniem przez nich roli w procesie wychowania dziecka.
Działania ojcowskie przebiegają w określonym kontekście społecznym, a samo ojcostwo jest procesem a nie momentem w życiu mężczyzny.
Ojcostwo:
jest to określony styl życia mężczyzny w rodzinie.
Takie ujęcie ojcostwa odnosi się do postawy ojca wobec dziecka oraz matki w rodzinie, która charakteryzuje się szacunkiem, życzliwością, serdecznością, udziałem ojców w opiece nad dzieckiem, w procesie jego wychowania, w przygotowaniu dziecka do uczestnictwa w kulturze, w zabezpieczeniu mu warunków materialnych w badanych rodzinach.
Ojcostwo w takim rozumieniu wyklucza przemoc, ale z pewnością obejmuje w swej treści pomoc oraz wsparcie okazywane dziecku oraz matce
Przyjmuję, że relacje to proces, w trakcie którego zachodzi oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej osób przy pomocy określonych zachowań.
W procesie wychowania rodzinnego relacje zachodzące pomiędzy ojcem a dzieckiem mogą mieć charakter jednostronny lub dwustronny (interakcje),
Z punktu widzenia pedagogicznego istotne jest aby były to relacje o charakterze dwustronnym.
W przypadku relacji ojciec – dziecko, podmiotowość wychowania będzie objawiać się w udzielanej dziecku pomocy w budowaniu i rozwijaniu osobowości dziecka, wprowadzaniu jego w świat ogólnoludzkich wartości, w stwarzaniu możliwości do samodzielnego szukania rozwiązań oraz dokonywania własnych wyborów.
Mając na uwadze istotę procesu wychowania rodzinnego oraz odnosząc te założenia do tytułu wystąpienia, przyjmuję iż proces wychowania rodzinnego jest długotrwały, w trakcie którego mają miejsce różnorodne wpływy, tkwiące podstawami w samej rodzinie, ale także poza nią.
UKŁADY RELACJI ZACHODZĄCYCH POMIĘDZY OJCEM A DZIECKIEM:
Relacje o charakterze partnersko – podmiotowym,
Relacje o charakterze autokratyczno – przedmiotowym
Relacje o charakterze „pozornej wspólnoty”
Z PUNKTU WIDZENIA B. MIERZWIŃSKIEGO OJCOSTWO JEST SPECYFICZNĄ FUNKCJĄ MĘŻCZYZNY I OZNACZA:
Zajęcie właściwego sobie miejsca w małżeństwie i rodzinie
Poczęcie dziecka
Otoczenie dzieci i ich matkę troskliwą opieką
Utrzymanie i wyżywienie członków rodziny
Pełne współuczestnictwo (z matką) w procesie wychowania dzieci
ASPEKTY OJCOSTWA:
Biologiczny
Pedagogiczny
Duchowy
Prawny
Aspekt biologiczny:
Mężczyzna wspólnie z kobietą daje początek nowemu życiu i jest określany jako rodziciel
Biologiczne ojcostwo nie daje żądnego skutku w organizmie ojca, co tłumaczy łatwość z jaką mężczyzna zapomina, że może w każdym stosunku seksualnym stać się ojcem.
Zdarzały się przypadki poszukiwania swego biologicznego ojca przez dzieci wychowywane przez innego mężczyznę. Takie sytuacje ukazują zaangażowanie w akt poczęcia dziecka trzech osób: matki, ojca i dziecka
Aspekt pedagogiczny
Udział ojca w procesie wychowania rodzinnego, czyli jego zaangażowanie w tworzenie sytuacji materialnej, opiekuńczej, wychowawczej oraz kulturalnej dziecka
Aspekt prawny:
Według „Kodeksu Rodzinno – Opiekuńczego” istnieją trzy sposoby ustalenia ojcostwa:
Domniemanie pochodzenia od męża matki
Uznanie dziecka przez ojca
Sądowe ustalenie ojcostwa
W niektórych społeczeństwach ojcostwo biologiczne nie daje żadnych uprawnień ojcu w stosunku do dziecka. Ważne jest natomiast ojcostwo prawne.
BADANIE
(prezentacja)
WYKŁAD 8: Szkoła jako środowisko wychowawcze, funkcje szkoły, struktura społeczna szkoły. Szkoła środowiskowa, otwarta, jej istota i obszary działania. Formy współpracy szkoły z rodziną.
SZKOŁA
Mikrosystem wychowania
Forma kształcenia dzieci i młodzieży
jako instytucja nauczająca(oświatowa i wychowawcza)
jako kierunek w nauce, filozofii czy literaturze, którego przedstawicieli łączy wspólny pogląd i metoda pracy intelektualnej ( np. szkoła heglowska)
budynek, w którym zachodzi proces kształcenia
środowisko wychowawcze ( ze względu na realizowane określone cele, zadania i funkcje)
Główne cele i zadania szkoły- (określone w Ustawie o systemie oświaty z 7. IX. 1991 r.)
Umożliwienie uczniom zdobywania wiedzy i umiejętności posługiwania się nią w życiu codziennym ;
Kształtowanie szacunku dla symboli narodowych, włączanie dzieci i młodzieżyw organizację uroczystości i imprez okolicznościowych propagujących miłość do ojczyzny;
Kształtowanie szacunku dla dziedzictwa kulturowego poprzez kontakty z placówkami kultury( filharmonia, kino, teatr, muzea);
Umożliwienie wszechstronnego rozwoju uczniów, poprzez udział w kołach przedmiotowych i kołach zainteresowań;
Podtrzymywanie tożsamości narodowej, religijnej, etnicznej i językowej;
Współpraca z rodzicami oraz innymi podmiotami w środowisku lokalnym.
FUNKCJE SZKOŁY:
A. Funkcja dydaktyczno-wychowawcza – treści nauczania powinny wywierać wpływ na rozwój emocji, uczuć oraz motywacji działań. Jako nośniki wzorów osobowych, wzorców zachowań i wartości, powinny dać podstawę do kształtowania kierunkowych cech osobowości.
B. Funkcja opiekuńczo-pomocowa – zapewnienie bezpieczeństwa osobistego, ochrony zdrowia, wyrównywanie defektów organicznych (np. zespoły korekcyjne); zapewnienie pomocy w nauce szkolnej, udzielanie pomocy przy wyborze drogi szkolnej i zawodowej, organizowanie zajęć wspomagających rozwój( świetlica szkolna), inspirowanie uczestnictwa w zajęciach placówek wychowania pozaszkolnego, organizowanie dzieciom czasu wolnego;
C. Funkcja integracyjna- dążenie do ujednolicenia celów i metod postępowania z uczniami, zaspokajaniu ich potrzeb w rodzinie, szkole i środowisku. Realizowana jest przez działalność stymulacyjną, korekcyjną, koordynacyjną. Sprawna realizacja funkcji koordynacyjnej zależy od stopnia otwartości na własne środowisko, partnerskich stosunków szkoły ze środowiskiem oraz autonomii niezbędnej do własnych prób i poszukiwań racjonalnych rozwiązań programowo organizacyjnych
STRUKTURA ORGANIZACYJNA SZKOŁY I JEJ ORGANY
Cele i zadania szkoły określone są w Statucie szkoły
I Dyrektor szkoły
Do głównych zadań dyrektora szkoły należy:
Kierowanie działalnością dydaktyczno-wychowawczą szkoły;
Opracowanie planu pracy dydaktyczno-wychowawczej oraz opiekuńczej, arkusza organizacyjnego szkoły oraz przydzielenie czynności i zakresu obowiązków służbowych;
Sprawowanie nadzoru pedagogicznego oraz dokonywanie oceny pracy nauczyciela;
Sprawowanie nadzoru pedagogicznego nad uczniami oraz stwarzanie im warunków do harmonijnego rozwoju intelektualnego oraz psychofizycznego;
Realizowanie uchwał rady pedagogicznej oraz rady szkoły;
Opracowanie planu finansowego szkoły;
Nadzór nad prawidłowym prowadzeniem dokumentacji szkoły;
Współpraca z innymi organami szkoły;
Zatrudnianie i zwalnianie nauczycieli lub innych pracowników szkoły;
Przyznawanie nagród i wymierzanie kar nauczycielom lub innym pracownikom szkoły.
II Rada Pedagogiczna Szkoły
Składa się ze wszystkich nauczycieli zatrudnionych w szkole. Na jej czele stoi dyrektor. Do głównych zadań rady pedagogicznej określonych w statucie należy:
Zatwierdzanie planów pracy szkoły;
Zatwierdzanie wyników klasyfikacji i promowania uczniów;
Opiniowanie wniosków dyrektora dotyczących przyznawania nauczycielom nagród, odznaczeń i innych wyróżnień;
Przygotowanie projektu statutu szkoły oraz jego zmian;
Organizowanie zebrań plenarnych.
III Samorząd Uczniowski
Tworzą go wszyscy uczniowie szkoły. Wybory odbywają się co roku we wrześniu( kadencja samorządu trwa 1 rok). Przewodniczący i inni członkowie wybierani są spośród osób zgłoszonych przez klasy. Opiekunem samorządu jest nauczyciel wybrany prze uczniów lub dyrekcję szkoły.
Główne cele działalności samorządu uczniowskiego, to przede wszystkim:
Tworzenie warunków do rozwoju samorządności uczniów, głównie poprzez branie przez nich odpowiedzialności za podejmowane działania;
Tworzenie i podtrzymywanie więzi między uczniami szkoły;
Pielęgnowanie tradycji szkolnych oraz narodowych;
Eliminowanie zachowań agresywnych w szkole i dbanie o bezpieczeństwo uczniów;
Włączanie się w akcje charytatywne oraz organizowanie konkursów i akcji integrujących całą społeczność szkolną;
Obrona praw ucznia;
Sprawowanie kontroli nad wypełnianiem prze uczniów ich obowiązków.
IV Rada Rodziców
Jest organem stanowiącym reprezentację rodziców uczniów danej szkoły. Kadencja Rady Rodziców(i jej organów) trwa 3 lata. Szczegółowy Regulamin Rady Rodziców dostępny jest w szkole.
Główne cele i zadania Rady Rodziców:
Organizowanie form aktywności rodziców mających na celu wspomaganie realizacji celów i zadań szkoły,
Gromadzenie funduszy z dobrowolnych składek rodziców i innych źródeł potrzebnych do wspierania działalności szkoły oraz ustalanie zasad ich użytkowania;
Uchwalanie wraz z radą pedagogiczną programu wychowawczego;
Opiniowanie projektu planu finansowego szkoły.
V Rada Szkoły
W skład Rady szkoły wchodzą nauczyciele wybierani przez ogół nauczycieli szkoły i rodzice wybierani przez ogół rodziców. Kadencja trwa 3 lata.
Rada szkoły:
Uczestniczy w rozwiązywaniu wewnętrznych spraw dotyczących szkoły;
Uchwala statut szkoły;
Występuje do organu nadzorującego szkołę z wnioskiem o zbadanie i dokonanie oceny działalności szkoły.
SZKOŁA ŚRODOWISKOWA
Przemiany dokonujące się we współczesnym świecie wpłynęły na zmianę modelu szkoły, ukazując jej nową role w procesie edukacji dzieci i młodzieży. Szkoła staje się coraz bardziej szkołą otwartą na rodziców i środowisko lokalne.
Szkoła środowiskowa
( M. Winiarski „ Encyklopedia Pedagogiczna XXI w.” T. VI s. 287)- [otwarta, społeczna, uspołeczniona, samorządna, ang. Community school ]
otwarta na własne środowisko( mocno zakorzeniona w środowisku lokalnym), opierająca relacje ze środowiskiem na wielostronnej współpracy i partnerstwie ukierunkowanym na realizację funkcji i zaspokajanie potrzeb edukacyjnych, kulturalnych i opiekuńczo-socjalnych społeczności lokalnej.
Środowiskowość szkoły może przejawiać się w strukturze organizacyjnej szkoły, jej podstawowych funkcjach oraz w procesie współdziałania szkoły i środowiska(bliższego i dalszego) . Funkcjom tym odpowiadają cztery procesy: dydaktyczny, wychowawczy, opiekuńczy(opieka i pomoc) i proces integracji środowiskowej (działalność animacyjno-koordynacyjna). Należy zawsze uwzględniać i łącznie rozpatrywać funkcje szkoły i jej współdziałanie ze środowiskiem( jako syndromy działania społeczno-edukacyjnego).
Przedmiotem swoich zainteresowań ideę szkoły środowiskowej uczyniło wielu autorów, m.in. A. Kamiński, R. Wroczyński, S. Kawula, E. Trempała, S. Kowalski.
Główne założenia szkoły środowiskowej:
Objęcie opieką wychowawczą całego życia dziecka w szkole i poza szkoła;
Proces kształcenia oparty na doświadczeniach społecznych dzieci i młodzieży;
Ścisła integracja procesu kształcenia i wychowania;
Wielostronność działalności opiekuńczej szkoły;
Pomoc w nauce szkolnej, wyrównywanie niepowodzeń dydaktycznych i wychowawczych;
Kierowanie rozwojem indywidualnym ucznia w szkole;
Zaspokajanie podstawowych potrzeb egzystencjalnych dzieci i młodzieży ( dożywianie, pomoc materialna);
Roztaczanie opieki nad dziećmi w czasie pracy zawodowej rodziców czy przebywania ich poza domem(świetlica)
Organizowanie dzieciom czasu wolnego w okresie ferii i wakacji
Przygotowanie dzieci i młodzieży do ustawicznego samokształcenia i udziału w różnych placówkach oraz instytucjach wychowania pozaszkolnego.
Istotę Szkoły środowiskowej stanowi wspólnotowość i samorządność dzieci i młodzieży oraz nauczycieli, wychowawców i rodziców. Do realizacji zadań programowych aktywizuje się i włącza siły społeczne środowiska.
Główne obszary działania:
1) Rodzina( działania oparte na podmiotowości i partnerstwie rodziców, nauczycieli i dzieci-uczniów)
2) Środowisko lokalne i okoliczne- (bliższa współpraca szkoły z placówkami edukacji równoległej, włączanie uczniów w sposób świadomy w krąg stosunków społecznych i kulturowych poza szkołą).
Szkoła nawiązuje ścisłą współpracę z instytucjami społecznymi w środowisku, w szczególności typu kulturalnego i oświatowego( „otwartość szkoły na odbiór przekazu massmediów”)
podejmuje też różnorakie działania edukacyjne, kulturalno-oświatowe, socjalne, opiekuńcze na rzecz środowiska lokalnego i społeczności miejscowej
stara się dynamizować, ożywiać i ukierunkowywać siły społeczne danej społeczności wokół zadań edukacyjnych i opiekuńczych, zakłada ich udział w organizowaniu szkolnego i pozaszkolnego procesu dydaktyczno-wychowawczego, a także opieki nad dziećmi i młodzieżą
Formy współpracy szkoły z rodziną
Nawiązanie współpracy wymaga spełnienia wielu warunków, pewnej gotowości wszystkich stron taką współpracę nawiązujących. Przegląd prac teoretycznych i empirycznych ( Kuźma J. „Nauczyciele przyszłej szkoły” Kraków 2000 ;
Śliwerski B. „ Klinika szkolnej demokracji”, Kraków 1996) na temat współpracy szkoły z rodzicami, skłania do wniosku, że o powodzeniach szkolnych i dobrym samopoczuciu ucznia w szkole, w znacznej mierze decyduje stan kontaktów nauczycieli i rodziców.
W ostatnich latach obserwuje się zmianę poglądu na to, jak ma przebiegać organizacja kontaktów z rodzicami. Przemija model współpracy polegający na działaniach zmierzających do wyposażenia rodziców w wiedzę zbliżoną do wiedzy pedagogów. Zdecydowanie więcej uwagi poświęca się rodzinie dziecka. Zdaniem Segiet W. ( Segiet W. Rodzice- nauczyciele. Wzajemne stosunki i reprezentacje. Poznań 1995) współpraca nauczycieli i rodziców jest zarówno punktem wyjścia, jak i celem ich działalności. Umożliwia jak najbardziej efektywne wspomaganie każdego z jej uczestników. Efektywność tej współpracy wymaga ustalenia i przyjęcia określonych zasad, na których mają opierać się relacje między nauczycielami a rodzicami.
Mówiąc o zasadach współpracy szkoły z rodziną, M. Łobocki ( M. Łobocki Organizowanie pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą. Lublin 1994) określa je mianem dyrektyw postępowania (odnoszących się zarówno do nauczycieli, jak i rodziców). Autor wyróżnia siedem takich zasad:
Zasada pozytywnej motywacji- bycie świadomym celowości podejmowanej współpracy oraz dobrowolne i szczere w nią zaangażowanie;
Zasada partnerstwa- poczucie bycia równorzędnymi partnerami współdziałania;
Zasada wielostronnego przepływu informacji- dotyczy uruchamiania różnorodnych „kanałów” porozumiewania się między sobą;
Zasada jedności oddziaływań- realizowanie zgodnych ze sobą celów wychowania;
Zasada aktywnej i systematycznej współpracy- czynne i systematyczne angażowanie się nauczycieli i rodziców we wzajemne współdziałanie;
Zasada elastycznej i twórczej postawy partnerów współpracy;
Zasada taktu i dyskrecji
Każda szkoła deklaruje chęć współpracy z rodzicami, włączania ich w proces dydaktyczno-wychowawczy i angażowania się w kontakty z nimi. Stosowane formy uznać można za tradycyjne, dlatego stale poszukuje się sposobów zaktywizowania rodziców uczniów i zwiększenia ich poczucia odpowiedzialności za kształt nauczania i wychowania.
Partnerstwo daje poczucie stabilności i bezpieczeństwa. Kształtowanie partnerskich stosunków odbywa się głównie poprzez komunikacje interpersonalną, dzięki której stosunki nauczycieli i rodziców staja się autentyczne i oparte na rzeczywistym dialogu.
M. Mendel ( Mendel M. Rodzice i szkoła. Jak uczestniczyć w edukacji dzieci. Toruń 1998) na podstawie badań stwierdza, iż szkoła i nauczyciele powinni podjąć odpowiednie działania stymulujące rodziców do udziału w procesie edukacji szkolnej dzieci, m.in. takie jak:
Informowanie rodziców o ich organizacyjno-prawnych możliwościach wpływu na całokształt warunków edukacji szkolnej;
Dostrzeganie w rodzicach naturalnych sprzymierzeńców w pracy edukacyjnej i okazywanie im tego;
Nawiązywanie z rodzicami dialogu i jego ustawiczne wzbogacanie;
Podtrzymywanie ich gotowości do współpracy, wspieranie szkoły i pracy pedagogicznej nauczyciela;
Respektowanie zasady wspólnej odpowiedzialności za współpracę rodziców i nauczycieli
Aby upodmiotowienie relacji między nauczycielami a rodzicami było możliwe, rodziców powinien cechować określony poziom kultury pedagogicznej, który w znacznym stopniu rzutuje korzystnie na ich aktywność w ramach relacji rodzina- szkoła. Z badań H. Cudaka (1995) wynika wyraźna współzależność między poziomem kultury pedagogicznej rodziców, wychowaniem dziecka w rodzinie i jego osiągnięciami szkolnymi.
Pozytywne skutki współpracy rodziców i nauczycieli ukazane są w pracach S. Kawuli(1996, 1999), W. Segiet (1999), E. Trempały (1994), A. Janke (1995), M. Winiarskiego ( 2000). Wynika z nich m. in., że:
Prawidłowa współpraca miedzy rodzicami a szkołą dostarcza rodzicom informacji o funkcjonowaniu szkoły;
Bezpośrednie kontakty, dialog i wymiana doświadczeń ograniczają wzajemne negatywne nastawienia, nieufność, sprzyjają otwartości na drugą osobę (empatia i asertywność), umożliwiają wyjaśnienie nieporozumień, przez co przyczyniają się do podniesienia autorytetu rodziców i nauczycieli;
Pedagogizacja, sprzyjająca zwiększeniu świadomości pedagogicznej rodziców przez poszerzanie ich wiedzy, współudział i współodpowiedzialność za przebieg edukacji dzieci i młodzieży odgrywa istotna rolę w tworzeniu korzystnej atmosfery wychowawczej. Właściwie prowadzona pedagogizacja pomaga zrozumieć rodzicom ich ważną rolę w realizacji funkcji szkoły;
Bezpośredni, bliski kontakt( intelektualny, emocjonalny, duchowy) sprzyja nawiązaniu relacji o charakterze osobowym (miedzy rodzicami a nauczycielami) i jest niezbędnym warunkiem upodmiotowienia tych relacji.
Inne formy współpracy szkoły z rodzicami:
Indywidualne kontakty w przypadku pojawiających się problemów z dzieckiem;
Pomoc w przygotowaniu imprez szkolnych, wycieczek klasowych (lub szkolnych);
Zebrania informacyjne dla rodziców i uczniów przed lub wraz z rozpoczęciem roku szkolnego.
Od formułowania zasad do urzeczywistniania idei współpracy rodziców i szkoły, w które włączyły się struktury państwowe( nowe przepisy prawne) i samorządowe (praktyczne wcielanie w życie), coraz więcej jednostek ogłasza swoje programy szkoleń dla nauczycieli dotyczące współpracy z rodzicami ( M. Franciszkowska Rodzice- szkoła w USA (w:) Edukacja i dialog nr 5/2006)
Autorzy amerykańskich materiałów i publikacji, jakich wiele można znaleźć na temat zaangażowania rodziców w edukację dziecka, skupiają głownie uwagę na trzech aspektach: relacjach rodzica z dzieckiem, stosunku rodzica do szkoły i współdziałaniu rodzica ze społecznością lokalną. Popularną formą komunikacji rodzica ze szkoła są spotkania z wychowawcą ( polskie wywiadówki). Wiele miejsca poświęca się przygotowaniu obu stron do takiego spotkania. Dzięki temu wywiadówki są pełne autentycznych problemów odzwierciedlających życie szkoły.
W procesie edukacyjnym( uwzględniającym założenia pedagogiki dialogu edukacyjnego), istotna rolę odgrywają partnerzy edukacyjnej interakcji( nauczyciele- rodzice-uczniowie). Coraz częściej widoczny jest udział rodziców w projektowaniu sytuacji edukacyjnych, jako osób będących kreatorami, inspiratorami i realizatorami procesu edukacji. To oni poprzez aktywne włączanie się do zadań szkoły kreują jej codzienną rzeczywistość edukacyjną, stając się znaczącymi podmiotami edukacji szkolnej.
WYKŁAD 9: Migracje zagraniczne – ustalenia terminologiczne, podstawowe formy
MIGRACJE ZAGRANICZNE (ang. migration, fr. migration, niem. Migration). Migracje to przemieszczenia terytorialne (łac. migratio – przemieszczać się) związane ze względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania. Są to przemieszczenia się osoby z danej jednostki terytorialnej (zwykle wyodrębnionej według kryterium administracyjnego) do innej na (nieprzerwany) czas nie krótszy niż z góry ustalony (Okólski, 2005). Migracje zagraniczne to z kolei wyjazd za granicę w celach innych niż turystyczno-wypoczynkowe, bez względu na długość pobytu poza granicami kraju (Iglicka, 2008).
Rys historyczny.
Przemieszczenia się ludności stanowią trwały element losów ludzkich od zarania dziejów, choć zmieniały się ich przyczyny, kierunki, cechy. Wśród historycznych analiz przyczyn i rozwoju migracji warto zwrócić uwagę na propozycję W.R.Bohninga (1984), który uznał, że – z jednej strony – typ migracji wynika ze specyfiki danego okresu historycznego, z drugiej – są one czynnikiem warunkującym charakter epoki (Slany, 1995; Jończy, 2003). Bohning wyróżnił następujące etapy przemieszczeń:
człowiek vs natura (czasy pierwotne i początek cywilizacji antycznej) –przemieszczenia wynikały z wyczerpywania się możliwości przetrwania na danym obszarze,
człowiek vs prowincjonalizm (rozwój cywilizacji antycznej, powstanie Imperium Rzymskiego) – przemieszczenia ludności związane były z wojnami, najazdami, podbojami, które prowadziły do zdobycia nowych przestrzeni i środków do życia,
człowiek vs okowy (od średniowiecza do XVIII w.) – przemieszczenia po XI w. miały charakter osadniczy i kolonizacyjny, a na ich rozwój (masowość) wpłynęły wielkie odkrycia geograficzne (XV w.); równocześnie w Europie dokonywały się przeobrażenia religijne, gospodarcze, społeczne, polityczne, których konsekwencją były wojny i prześladowania; pojawiło się też zjawisko uchodźstwa politycznego,
człowiek vs ekonomia polityczna (XIX w. oraz początek XX w.; czas rewolucji przemysłowej i powstawania nowoczesnych społeczeństw) – bezpośrednim powodem ruchów migracyjnych w tym okresie był wzrost liczby ludności Europy oraz tani transport (sprzyjała
tym zjawiskom rewolucja komunikacyjna); rozwijała się sieć kolejowa, nastała era transatlantyków. W ciągu tego stulecia Europę opuściło około 60 mln osób, z czego ponad połowa wybrała kraje zaoceaniczne (Cameron, 1999). Był to okres zdominowany migracjami „za chlebem” najuboższych mas społeczności europejskiej. Początek XX w. dał podstawy do tworzenia się globalnego rynku pracy,
człowiek vs neomerkantylizm (okres powojenny) –zakończenie wojny przyniosło niespotykane w dziejach ludzkości ruchy ludności, także na skutek zmian granic państwowych i politycznych - ponad 26 mln mieszkańców Europy musiało zmienić miejsce zamieszkania podczas zawirowań wojennych, a ponad 30 mln w ciągu 5 lat po ich zakończeniu (przemieszczali się też mieszkańcy innych kontynentów); okres ten charakteryzował się zróżnicowanymi formami migracji,
człowiek vs sprawiedliwość społeczna – okres, w którym podstawowym problemem w nadchodzącej erze migracji stanie się przestrzeganie międzynarodowych praw chroniących migrantów oraz czas zapobiegania negatywnym skutkom przemieszczeń.
W historii ruchów migracyjnych dominującą przyczyną były względy ekonomiczne. Warto poznać ich etapy, gdyż w dużym stopniu związane są z rozwojem Europy. Podziału dokonał J. Arango (1998), wyróżniając:
Okres merkantylizmu (mercantile period) – od 1500–1800 r.; mobilność dotyczyła głównie europejczyków, którzy uczestniczyli w procesach kolonizacji i rozkwitu handlu; skierowane były do Ameryk, Afryki, Azji i Oceanii.
Okres industrializacji (industrial period)) – od 1800 r. do końca I wojny światowej. Migracje z Europy wynikały z transformacji jej struktur ekonomicznych oraz dalszych konsekwencji kolonizacji, tj. z napływu kapitału do kolonii oraz ich industrializacji; między 1800 r. a 1925 r. ponad 48 milionów ludzi opuściło przemysłowe kraje Europy (Wielka Brytania, Włochy, Norwegia, Portugalia, Hiszpania, Szwecja) i wyjechało w kierunku Argentyny, Australii, Kanady, Nowej Zelandii i USA.
Okres ograniczonej migracji ekonomicznej (period of limited migration)) – od końca I wojny światowej do końca lat 50. – na zahamowanie mobilności ekonomicznej złożyło się wprowadzenie restrykcyjnego prawa migracyjnego przez ważne kraje imigracyjne, np. Stany Zjednoczone oraz kryzys ekonomiczny w latach 30. Okres II wojny światowej oraz bezpośrednio po niej wprawdzie charakteryzował się masowością przemieszczeń, ale wynikały one z motywów pozaekonomicznych; miały charakter przymusowy (uchodźstwo, wysiedlenia).
Okres postindustrializmu (post-industrial migration) – od połowy lat 60. do lat aktualnych. Migracja w tym okresie stała się zjawiskiem globalnym; wzrasta liczba krajów wysyłających i przyjmujących; głównymi krajami wysyłającymi stały się kraje Trzeciego Świata; Europa z kontynentu wysyłającego stała się przyjmującym.
Zaprezentowane koncepcje (w nurcie historycznym) ukazują nie tylko ciągłość migracji w historii życia społecznego, ale także ich nieustanną zmienność. Dotyczy ona zarówno przyczyn wędrówek, jak również ich form, konsekwencji, kierunków oraz liczb uczestników.
Migracje zagraniczne z Polski.
Migracje zagraniczne są zjawiskiem trwale wpisanym w historię Polski. Ich uwarunkowania były zróżnicowane, choć oparte głównie na czynnikach politycznych i ekonomicznych, ale także na zróżnicowaniu cywilizacyjnym, demograficznym, prawnym. Zawsze powiązane były z dziejami Polski. W ich historii występowały etapy, które wyróżniały się masowością lub cechami wynikającymi ze specyficznych uwarunkowań, np. politycznych.
ETAPY MASOWYCH WYJAZDÓW POLAKÓW Z KRAJU:
XVIII w. – pierwsza masowa emigracja skierowana była do Ameryki Północnej; miała charakter polityczny, gdyż wyjeżdżali uczestnicy Powstania Kościuszkowskiego chroniąc się przed prześladowaniami. Następna fala przypadła na czas Wielkiej Emigracji, tj. ruchu emigracyjnego o podłożu patriotyczno-politycznym po upadku powstania listopadowego; strumień przemieszczeń skierowany był do krajów europejskich, głównie do Francji.
Druga połowa XIX w. do 1939 r. – był to czas globalnych migracji transkontynentalnych, w tym wyjazdów „za chlebem” jako konsekwencji przeludnienia wsi i powolnego rozwoju przemysłu polskiego w latach międzywojennych, ubóstwa. Szacuje się, że przed wybuchem I wojny światowej na emigracji znalazło się 10% polskiego społeczeństwa (Wrzesiński, 2006). W większości przypadków emigrowano dobrowolnie. W początkowym etapie tego okresu migrowano głównie do Stanów Zjednoczonych. W dalszym okresie, tj. po I wojnie światowej kierunek przemieszczeń zmienił się ku państwom Europy Zachodniej. Przemieszczenia stopniowo zaczynały nabierać charakteru okresowego, dość rzadko spotykanego w okresach wcześniejszych. Zmiany nastąpiły podczas I wojny światowej. Dobrowolnie wyjeżdżały kolejne grupy Polaków, choć dominowała migracja przymusowa (na skutek mobilizacji do armii państw zaborczych oraz do pracy w zakładach przemysłowych). Po wojnie nastąpiły ruchy powrotne, ale też dalsze emigracyjne. Pojawiły się nowe kierunki wyjazdów i możliwości pracy we Francji, Belgii, Argentynie, Palestynie.
Lata 1939–1944 – intensywne migracje trwały przez cały okres okupacji hitlerowskiej, a przemieszczenia miały charakter przymusowy, gdyż były ściśle związane z wydarzeniami wojennymi. Poza granicami Polski przebywało wówczas 5 mln Polaków, czyli 20 % tych, którzy przeżyli wojnę (Kersten, 1986).
Pierwsze lata powojenne – charakteryzowały się intensywnymi ruchami migracyjnymi. Społeczeństwo polskie w okresie powojennym Krystyna Kersten (1990) określiła jako rozproszone (wynikało z wojennych – dobrowolnych i przymusowych przemieszczeń oraz z powojennego przesunięcia granic państwowych). Co czwarty mieszkaniec Polski zmienił miejsce zamieszkania, tzn. doświadczył migracji zewnętrznej bądź wewnętrznej (w skali województw, gdyż w skali lokalnej ruchliwość była jeszcze wyższa). W tym czasie dokonywały się procesy repatriacji, przesiedleń do Polski (1,3 mln) oraz reemigracji (0,2 mln) (Kersten, 1974). Ruchy ludnościowe po II wojnie światowej wynikały z: przesiedleń z powodu zmiany granic; repatriacji i migracji powrotnych; migracji wewnętrznych związanych głównie z zasiedlaniem tzw. Ziem Odzyskanych (Kaczmarczyk, 2005). Źródłami większości tych przemieszczeń były czynniki ideologiczne i polityczne, gdyż dążono do skupienia w Polsce osób narodowości polskiej i wysiedlenia ludności innego pochodzenia, w tym głównie tzw. etnicznych Niemców, Ukraińców i Żydów. W 1945 r. liczba wysiedleń i wychodźstwa z Polski wynosiła około 1,1 mln, a w latach następnych – 2, 9 mln (Piesowicz, 1987; Kersten wymienia liczbę 3885 tys. osób opuszczających Polskę). Ponadto, w ramach akcji „Wisła” w 1947 r. przymusowo przesiedlono wewnątrz Polski ok. 150 tys. Ukraińców i Łemków (Jezierski, Leszczyńska, 2001). Migracje zagraniczne tego okresu stały się mocnym ogniwem budującym kapitał społeczny przyciągający rodaków za granicę w dalszych etapach przemieszczeń.
W latach 1951–1954 nastąpił etap ograniczonych wyjazdów („Wielkiego Zamknięcia”, Stola, 2001) charakteryzujący się ich zdecydowanym ograniczeniem. W dalszych latach wyjazdy ponownie nabrały nasilonego charakteru, a przyczyniły się do nich: destalinizacja, poprawa stosunków między blokiem krajów socjalistycznych i kapitalistycznych, zmiany personalne w PZPR oraz poprawa sytuacji międzynarodowej Polski. Ponadto miejsce zamieszkania zmieniali Niemcy w ramach akcji łączenia rodzin oraz osoby pochodzenia żydowskiego (Stola, 2001).
Lata 60. to czas wyjazdów do krajów socjalistycznych w celach zarobkowych oraz – tym samym – okres kontrolowanego wzrostu migracji zagranicznych. Był to okres migracji legalnych przy stopniowym pojawianiu się migracji nielegalnych. W tym też czasie kampania nienawiści i szkalowanie ludzi – a także zdarzające się nierzadko akty agresji – przyczyniły się do powstania fali emigracyjnej. Dane szacunkowe wskazują, że pod naciskiem kampanii antysemickiej w latach 1968–1969 wyjechało z Polski ok. 15 tys. osób (Paczkowski, 1996).
Lata 70. – ta fala dotyczyła głównie osób wyjeżdżających do Niemiec oraz USA (w latach 1971–1980 4,2 mln osób wyjechało do krajów Europy Zachodniej; Kaczmarczyk, 2005). Była konsekwencją tzw. podróży turystycznych, których de facto zamierzeniem była migracja i które kończyły się długotrwałym pobytem za granicą, a tym samym wieloletnią rozłąką migrantów z ojczyzną, rodzinami. Popularne stawały się przemieszczenia wahadłowe, tj. wyjazdy na krótki okres w celu wymiany towarów lub krótkotrwałej (nielegalnej) pracy. Do pracy wyjeżdżali także pracownicy firm na mocy kontraktów państwowych. Były one zawierane przed wyjazdem z Polski, przy czym od wielu migrantów wymagano specjalistycznych kwalifikacji.
Lata 80. – koniec XX w. – okres zróżnicowany pod względem ilości wyjazdów i ich przyczyn. Szacuje się, że ok. 700 tys. osób opuszczało Polskę na ponad rok (Jończy, 2003), z czego większość stanowili wyjeżdżający do Niemiec. Według Kaczmarczyka (2001) w 1991 r. granicę niemiecką przekroczyło 8,3 mln obywateli polskich, a w 1994 r. prawie 18 mln (liczby te obejmują wszystkie przekroczenia tj. też te o charakterze turystyczno-handlowym i rodzinnym). W okresie tym zmniejszyła się migracja do krajów socjalistycznych (m.in. z powodu zastosowania przez te kraje sankcji przeciw społecznemu przyzwoleniu działaniu „Solidarności), co w efekcie skierowało Polaków ku Zachodowi. Strumień wyjazdów został zamknięty w grudniu 1981 r., ale restrykcje wyjazdowe wprowadzone po 13 grudnia 1981 r. ograniczyły skalę mobilności. Jednak historia polskich migracji nie została zamrożona, trwały bowiem procesy zwiększające ich potencjał rozwojowy na przyszłość (Stola, 2001).
Jednym z typów wychodźstwa w latach 80. była emigracja polityczna, tzw. solidarnościowa. Dotyczyła osób, które nie akceptowały systemu politycznego w Polsce i wyjechały oraz osób z kręgu opozycji, które otrzymały od władz propozycję wyjazdu jako alternatywę uniknięcia represji; ich liczba wynosiła 20–30 tys. osób (Jończy, 2003). Ważną cechą wyjazdów w tym okresie były przemieszczenia pracowników naukowych, które dotyczyły około 10% tej grupy zawodowej (Jończy, 2003). Migracja kreacyjna wynikała z obiektywnego lub subiektywnego poczucia braku możliwości rozwoju.
Po zmianach ustrojowych w 1989 r. wystąpiły jakościowo odmienne cechy procesów migracyjnych w porównaniu z dotychczasową historią polskiej migracji. Polska wprowadziła politykę pełnej swobody wyjazdów i przyjazdów. Dominujące stały się wyjazdy zarobkowe. Migrowano okresowo, głównie do prac sezonowych w rolnictwie, sadownictwie oraz na czas nieokreślony do pracy w sektorze remontowo-budowlanym, usługowym. Praca miała głównie charakter nieudokumentowany (nielegalny). M. Okólski (2001) zachowania migracyjne Polaków po przemianach 1989 r. określił jako „strategię huśtawki”, gdyż „ludzie na huśtawce” pozostawali na ogół przywiązani do opuszczonych rodzimych gospodarstw domowych; traktowali pobyt w nowych miejscach jako tymczasowy i celowo nie podejmowali prób nawiązania w nich trwałych kontaktów społecznych.
Od początku XXI w. – kolejny etap przemieszczeń zagranicznych wyznaczony został przez przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 r., co spowodowało otwarcie granic dla legalnej pracy w niektórych krajach europejskich. Nastąpiły znaczne zmiany w dotychczasowym, skomplikowanym wizerunku polskiej migracji.
PODSTAWOWE FORMY MIGRACJI:
migracja (migration) – przekroczenie granic jednostki politycznej lub administracyjnej na pewien, minimalny okres czasu (Castles, 2000);
migracja wewnętrzna (internal migration) – odnosi się do przemieszczeń z jednego terenu (prowincji, regionu, miasta) do innego w obrębie kraju;
migracja międzynarodowa (international migration) – przekroczenie granic dzielących jedno z około dwustu państw świata. (Castles 2000);
migracja cyrkulacyjna (circular migration) – odnosi się do osób przemieszczających się pomiędzy krajami, na przykład w poszukiwaniu pracy sezonowej;
migracja powrotna; remigracja (return migration) – ruch w kierunku ojczyzny w celu ponownego osiedlenia się (resettle); proces, w wyniku którego ludzie powracają do kraju lub miejsca pochodzenia po spędzeniu znacznego okresu czasu w innym kraju lub regionie;
migracja transnarodowa (transnational migration) lub transmigracja – wahadłowe przemieszczenia się siły roboczej bez przeniesienia za granicę gospodarstwa domowego i jednoczesne funkcjonowanie w co najmniej w dwóch krajach – pochodzenia i okresowego zatrudnienia (Okólski, 2005); transnarodowość (transnationalism) – funkcjonowanie migrantów w dwóch światach, w kraju docelowym i wysyłającym;
emigracja (emigration) – wychodźstwo; opuszczenie własnego kraju; jest to również zbiorowość ludzi opuszczającą swój kraj, żyjącą w kraju osiedlenia.
imigracja () – napływ ludności na dane terytorium; imigracją nie jest pobyt spowodowany turystyką, pielgrzymką religijną misja dyplomatyczną lub wojskową, działalnością gospodarczą wynagradzaną spoza kraju przyjmującego;
reemigracja (reemigration) – odnosi się do tych migrantów, którzy wracają zza granicy, a po pewnym czasie emigrują ponownie;
przesiedlenie (resettlement, relocation) – przesiedlenie obywateli danego państwa w ramach jego granicy;
repatriacja (repatriation) – powrót obywateli z obcego terytorium najczęściej zorganizowany przez ich państwo; może zaistnieć w sytuacji, w której powrót nie jest planowany, lecz wręcz wymuszony, narzucony przez władze polityczne, naturalne kataklizmy lub sytuację osobistą;
deportacja (deportation) – przymusowe przesiedlenie danej osoby lub grupy osób na peryferie danego państwa lub poza jego granice;
uchodźstwo (refugee status, exile) – emigrowanie z powodu prześladowań na tle rasowym, religijnym,