Pedagogika społeczna

TEORIA I PRAKTYKA ŚRODOWISKA ŻYCIA WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

1. Geneza pedagogiki społecznej

2. Przedmiot oraz charakter pedagogiki społecznej w Polsce

3. Obszary zainteresowań pedagogiki społecznej

Ad. 1.

Korzenie pedagogiki społecznej sięgają XIX w. Był to okres silnych przeobrażeń ekonomicznych w tym procesów industrializacji, urbanizacji. Ich efektem z jednej strony były korzystne zmiany społ., gosp., kulturowe ale też zdecydowanie niekorzystne. Zaczęto dostrzegać grupy osób silnie zmargilizowanych, wykluczonych. Pojawiły się bowiem lub zwiększyły swój zasięg takie problemy społ. jak: ubóstwo, nędza, osierocenie, przemoc, żebractwo, przestępczość (dzieci i młodzieży), prostytucja. Zaczęto wówczas wprowadzać działania zmierzające do zmian sytuacji tych osób. Zaczęto tworzyć instytucje umożliwiające dostęp do oświaty, kultury, pomocy, wypoczynku i rekreacji.

Pedagogika społeczna najpierw rozwijała się jako działalność społeczna. Od 1908 r. jest także traktowana jak nauka (obecnie jako subdyscyplina). Wówczas to Helena Radlińska po raz pierwszy użyła zwrotu pedagogika społeczna jako odniesienie do konieczności teoretycznych ujęć do praktycznych działań. Obecnie przedmiotem zainteresowań pedagogiki społecznej jest środowisko wychowawcze. Jej celem jest dążenie do przeobrażeń środowiska życia w środowisko wychowawcze (rozwojowe).

Ad. 2.

Zadaniem pedagogiki społecznej jest:

• rozpoznanie

• dokonywanie opisu i oceny postępowania społeczno-gospodarczego w środowisku głównie poprzez analizę rzeczywistych faktów

• projektowanie działalności społeczno-pedagogicznej, kulturowej

Ad. 3.

Aktualne zjawiska i problemy społeczne (przemoc, uzależnienia, bezrobocie, bieda, bezdomność, nierówności społeczne)

• rodzina

• dziecko i jego dzieciństwo

• działania pomocowe (praca socjalna)

• media i multimedia

• czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza

• metodologia pracy społecznej

• historyczne zaplecze pedagogiki społ.

• działalność kulturalno-oświatowa

• środowisko lokalne

ŚRODOWISKO ŻYCIA SPOŁECZNEGO CZŁOWIEKA I JEGO SKŁADNIKI

1. Środowisko – podstawowe pojęcia

2. Cechy współczesnego środowiska wychowawczego

3. Pojęcie, typy i cechy środowiska lokalnego

Ad. 1.

Środowisko wychowawcze w tradycyjnym ujęciu ujmujemy w sposób wąski i szeroki. Ujęcie szerokie oznacza ogół sytuacji wychowawczych zawierających zarówno wpływy i bodźce środowiskowe – celowo zorganizowane, jak też samorzutne, okazjonalne – niecelowe.

Środowisko wychowawcze w ujęciu humanistycznym (wg. Anny Przecławskiej) tworzą nie tylko instytucje wychowawcze, edukacyjne, opiekuńcze, kulturalno-oświatowe, duże zbiorowości oraz małe grupy społeczne ale przede wszystkim kultura stosunków międzyludzkich i świat symboli kulturowych, w których człowiek żyje. To ujęcie środowiska wychowawczego ściśle powiązane jest z humanistycznym traktowaniem (ujęciem) wychowania w ramach, którego wychowanie to wspieranie w rozwoju, współpraca, partnerstwo, wspomaganie.

[!!] Ad. 2.

Współczesne środowisko wychowawcze ma dwutorowy charakter. Kształtują to środowisko cechy wynikające z naszego funkcjonowania w globalnej wiosce, a z drugiej z życia w konkretnym miejscu (regionie świata, kraju, rodzinie). W związku z tym środowisko wychowawcze jest niezwykle zróżnicowane. Różnice dotyczą ideologii, religii, kultury, ekonomii, etyki. Z jednej strony jesteśmy odbiorcami wpływów z zewnątrz, które są dynamiczne i zróżnicowane, a z drugiej odbieramy wpływy specyficzne dla naszego kraju i najbliższego nam otoczenia.

Ad. 3.

Środowisko lokalne

Pojęcie: Środowisko lokalne to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i cenionych wspólną tradycję, wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowość do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa.

Ta definicja to pewien zgeneralizowany obraz specyficznej zbiorowości ludzkiej, która przez zespół cech, właściwości i wewnętrznych mechanizmów regulacyjnych, tworzy szczególny typ środowiska wychowawczego. Do owych właściwości, kreujących siły wychowawcze środowiska i tworzących system socjalizacji członków społeczności lokalnej należą:

• tożsamość etniczna, religijna, kulturowa,

• zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków,

• jednolitość (względna) ekonomiczna, zawodowa.

Środowisko lokalne należy do głównych kategorii pojęciowych pedagogiki społecznej. Jego znaczenie i siła wynika, iż jest ono nieodłącznym i nieuchronnym elementem otoczenia życia jednostki. Społeczność lokalna, jest najbardziej uniwersalnym i trwałym elementem naszego otoczenia od urodzenia po kres życia.

W pojęciu środowiska lokalnego:

• Stowarzyszenie (zbiorowość wtórna) – grupa celowa, powołana świadomie do zrealizowania określonych zadań.

Stowarzyszenie:

• przynależność dobrowolna,

• reguły formalne,

• określone cele,

• struktura, wewnętrzna organizacja, członkowie,

• ustalone wzory zachowań,

• ustalone sankcje wobec członków,

• Wspólnota (zbiorowość pierwotna) – powstaje w sposób naturalny, więzi osobowe, stosunki pokrewieństwa, związki rodowe, więź sąsiedzka.

Wspólnota:

• przynależność zdeterminowana urodzeniem,

• organizacja nieformalna,

• cele nieartykułowane i niepisane,

• zasada tradycji i przynależności,

• wzory zachowań, grupowy kar formizm,

• system kontroli społecznej,

Więzi w środowisku lokalnym:

Osobowa – zbiorowości wspólnoty, miały charakter osobowy, emocjonalny, wiązały ludzi osobistą, aprobującą znajomością i istniały niezależnie od istnienia doraźnego, fizycznego kontaktu członków grupy.

Rzeczowa – stowarzyszenie, tworzone celowo, budowały swe cele i mechanizmy istnienia na poczuciu wspólnoty interesów. Wzajemne świadczenia rzeczowe, wymiana usług, wspólne osiąganie celów spoiwem związków osobniczych w takich zbiorowościach.

Wieź społeczna – zorganizowany system stosunków, instytucji środków kontroli społecznej – skupiający jednostki, podgrupy w całość zdolną do trwania i rozwoju.

RODZINA JAKO ŚRODOWISKO WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

1. Cechy rodziny preindustrialnej, industrialnej i postindustrialnej

2. Rodzina w ponowoczesnym świecie – pojęcie, podejścia i cechy

3. Przemiany współczesnej rodziny i ich przyczyny

4. Zaburzenia prawidłowego funkcjonowania rodziny

Ad.3

Przemiany współczesnej rodziny dokonywały się przez stulecia ale największe piętno wywarły na nią lata 60. i kolejne. Według teorii drugiego przejścia demograficznego (Kirk van de Kaa) przemiany zachodzące w tamtym okresie spowodowały skutki obecne. W latach 60. miały miejsce przemiany w następujących płaszczyznach:

1. technologiczno-informacyjnej związanej z wiedzą, postępem, nauką

2. ekonomicznej związanej z powstawaniem nowych sektorów gospodarki np. usług, nauki, informacji

3. ruchy społeczne: rewolucja seksualna i feministyczna – wyraźne przeobrażenia w małżeństwie i rodzinie na skutek osłabienia więzi społecznej; przechodzenia od wspólnotowości do indywidualizmu

4. kulturowa – w latach 60. pojawiły się nowe wartości, normy, prądy i ideologie; „tożsamość ponowoczesna” – nowa seksualność

Najsilniejsze zmiany nastąpiły w sferze 3 i 4.

Europa wkroczyła w nową fazę rozwoju demograficznego w latach 60. Bardzo wyraźną rolę odegrały wartości postmaterialne orientujące człowieka na indywidualizację, a w konsekwencji osłabienie wartości związanych z rodziną tradycyjną. Wydłużenie się czasu życia człowieka, skuteczność kontroli urodzeń, zmiana postaw w stosunku do różnorodnych zachowań. Zaczęło się odchodzenie od rodziny tradycyjnej ku rodzinie nowoczesnej, która zmierza do typu rodziny ponowoczesnej.

Cechy rodziny tradycyjnej:

- stała, nierozerwalna (poprzez rozwód)

-sakralna (wielodzietna – więcej niż jedno dziecko)

- wielofunkcyjna

- autorytarna

- patriarchalna

- silne powiązania wielopokoleniowe

Cechy rodziny nowoczesnej:

- mała (nuklearna)

- demokratyczna

- niestała

- dość często laicka (świecka)

- małodzietna

- mobilna (wewnętrznie zmieniająca się)

- oparta na miłości

- mająca ograniczone funkcje, z których emocjonalne i ekonomiczne są najważniejsze

Cechy rodziny ponowoczesnej:

- zewnętrzne

- wewnętrzne

- dotyczące jej struktury

Cechy ponowoczesności kształtujące oblicza rodziny:

- dynamika zmian

- ponoszenie ryzyka we wszystkich sferach życia (ścieżki kształtujące życie rodzinne, są inne niż ich przodków)

- indywidualizacja jako możliwość zmiany indywidualizmu

- wielość możliwości

- zróżnicowanie wpływów

- brak ciągłości, atemporalność

- rozproszenie i zróżnicowanie środowiska życia

- wzrost materialnego poziomu życia

- ruchliwość przestrzenna

-wydłużenie długości życia i wzrost czasu wolnego

Przyczyny, źródła zmian w rodzinie:

- transformacja porządku społecznego i ekonomicznego

- wzrost indywidualizmu

- wzrost względnej ekonomicznej i społecznej niezależności kobiet

- wzrost tolerancji wobec różnorodności form życia osobistego

- zmniejszenie się wpływu grupy krewnych

- wolny wybór współmałżonka

- zwiększenie się uprawnień kobiet

-wysoka pozycja rodziny wśród preferowanych wartości

- zwiększenie się roli czynników poza rodzinnych przez korzystanie z mediów, instytucji edukacyjnych

- wchodzenie członków rodziny w interakcje z osobami z poza niej, które mogą pełnić rolę autorytetów

- zmniejszenie się roli rodziny jako instytucji legitymizująco-kontrolnej zwłaszcza w sferze seksualnej życia rodzinnego, urodzenia dzieci

- wyodrębnienie się środowisk pracy, nauki, odpoczynku

- dominacja czasu pracy nad czasem rodziny

- pogłębienie się poczucia wolności i związanej z nią możliwości dokonywania wyboru

- nasilenie się pragnienia osiągnięcia osobistego szczęścia za wszelką cenę

- aktywność zawodowa kobiet oraz zmiany dotyczące ich inspiracji, preferowanych wartości

- powstawanie różnorodnych form życia małżeńsko-rodzinnego

- dążenie do wysokiej wartości życia we wszystkich sferach życia

Według badaczy najsilniejsze zmiany zaszły ze środowiskiem zewnętrznym:

Funkcjonowanie wewnętrzne (relacje wewnątrzrodzinne):

- proces indywidualizacji jako konieczność dokonywania wyborów w celu dokonywania własnej indywidualnej biografii

- postępująca egalitaryzacja relacji w związkach małżeńskich

- wysoka pozycja poszczególnych osób w rodzinie, także dzieci

- występowanie związków o zróżnicowanym podziale ról, np. poprzez zacieranie się podziału prac na kobiece i męskie

- potrzeby i autorytet w rodzinie wyznaczany jest zasadą miłości i względów uznania

- przechodzenie od wartości rodzinnych do indywidualnych

- upowszechnienie się subiektywizmu przejawia się w sferze poglądów i norm oraz współwystępującego z nim indywidualizmu (przejawia się w zachowaniach i działaniach)

- rozumienie miłości jako uczucia elastycznego i dynamicznego

- zmiana wartości dzieci w kierunku ich niepodważalnego znaczenia i wysokiej pozycji

Struktura:

- dominacja rodzin małych „2+1”

- wysoka rozerwalność małżeństw i rodzin (w Polsce na 1000 małżeństw rozwodzi się ponad 300, w Niemczech ponad 500)

- występowanie różnorodnych typów małżeństw i rodzin

Alternatywne formy:

- związki partnerskie

- rodziny patchworkowe (np. dziecko matki, dziecko ojca, wspólne dziecko)

- rodziny niepełne, zrekonstruowane

Ad.4Obszary zaburzeń prawidłowego funkcjonowania rodziny:

1. Trudna sytuacja materialna (ubóstwo, bieda)

2. Dezorganizacja struktury rodziny (rodziny niepełne)

3. Dezintegracja rodziny w sferze emocjonalnej

4. Patologie społeczne w życiu rodziny (alkoholizm, przemoc)

5. Mediatyzacja życia rodzinnego co oznacza rolę mediów w życiu współczesnych rodzin

25.03.2013r.

Temat : Migracje zagraniczne w Polsce.

1. Tradycje migracyjne Polaków (szerzej hasło migracje autor Wioletta Danilewicz, T. Pilch red. Encyklopedia Pedagogiczna – znaleźć genezę)

2. Uwarunkowania najnowszych migracji zorganizowanych

3. Cechy migracji poakcesyjnych

4. Strategie zachowań migracyjnych Polaków

5. Pedagogiczne implikacje przemieszczeń zagranicznych

Ad.2 Uwarunkowania najnowszych migracji zagranicznych w Polsce :

• Zewnętrzne:

  • Globalizacja

  • Powszechność i akceleracja (szacowana 200 mln., z tego 100mln. uwarunkowane, formalnie zapisane)

  • Zróżnicowanie

  • Feminizacja

• Wewnętrzne (historyczne, aktualne)

Historyczne uwarunkowania wewnętrzne:

• Pionierzy migracyjni

• Łańcuchy migranckie/sieci powiązań

• Konsekwencje „amerykańskiego snu”

TRADYCJA MIGRACYJNA

Aktualne uwarunkowania wewnętrzne:

• Nowe rozwiązania instytucjonalne po przystąpieniu do Unii Europejskiej

• Wejście na rynek pracy roczników wyżu demograficznego

• Niedopasowanie systemu edukacyjnego do potrzeb rynku

• Uzyskiwanie dochodów niezaspakajających indywidualne i/lub rodzinne potrzeby

• Utrzymywanie się wysokiego wskaźnika bezrobocia (w tym wśród absolwentów szkół wyższych)

• Dążenie do dobrobytu i dobrostanu

• Sieci migranckie

Cechy najnowszych migracji i migrantów z Polski:

• masowość

• zmiana struktury migrantów (do starych krajów migracyjnych takich jak Niemcy częściej wyjeżdżają migranci w starszym wieku i niższym poziomie wykształcenia), niż do nowych krajów (Szwecja, Irlandia, Wielka Brytania, kraje Skandynawskie) częściej wyjeżdżają osoby młode, z wyższym poziomem wykształcenia; w Polsce częściej wyjeżdżają mężczyźni niż kobiety, chodź powoli ich liczba zaczyna się wyrównywać

• reorientacja kierunków przemieszczeń

• większe zróżnicowanie krajów docelowych

• nowe typy migracji

• mniejsze zróżnicowanie rejonów wysyłających

• wyodrębnianie się nowych rejonów wysyłających

• zmniejszenie się roli rodzinnych sieci migracyjnych w generowaniu odpływu migrantów

• utrwalenie się „kultury migracji” (migracja jest czymś powszechnym , normalnym)

Strategie migracyjne Polaków:

• Strategia elastyczności – umiejętność wstrzelenia się w rynek pracy; jeżeli w jednym kraju nie znajdziemy pracy to poszukujemy w drugim;

• Strategia zróżnicowanych orientacji migracyjnych – wyróżniamy 4 grupy migrantów:

1. Bociany – krótki pobyt, mieszkają w trudnych warunkach; cel – zarobkowy, nie wydają na siebie, zarobki konsumują w Polsce;

2. Chomiki – niezainteresowani miejscem w którym przebywają; cel wyjazdu ukierunkowany na Polskę; osoby z najniższym poziomem wykształcenia, mogą przebywać kilka lat;

3. Buszujący – grupa największa, wysoki poziom wykształcenia; osoby młode, które szukają swego miejsca życia; dąży do zmiany swojej sytuacji; zamierza budować swoją przyszłość (uczą się języka, podejmują wyzwania, korzystają z oferty kulturalnej) dbają o miejsce zamieszkania;

4. Łososie – osoby, które twierdzą, że wrócą do Polski (np. po emeryturze)

• Transmigracje – życie tu i tam (życie w dwóch krajach); uczestniczenie w wyborach

• Remigracje(powrót) i reemigracje (ponowny wyjazd)

• Strategia sektorowa – wstrzeliwujemy się sektory gospodarki, w których największe jest zapotrzebowanie

• Strategia opóźnionej dyspersji przestrzennej – rozlewamy się w przestrzeni

• Strategia utajnionej deprecjacji zawodowej oraz marnotrawstwo mózgów – nie rozwijamy się

• Strategia wychodzenia z szarej strefy – jeżeli ktoś pracował nielegalnie w momencie przystąpienia do Unii wychodzi z tej strefy – płaci podatki, ubezpieczenia

• Strategia osiedleńcza – potężny wzrost rodzących polek na wyspach

Pedagogiczne implikacje migracji:

EMIGRACJE (rozpoznawanie przyczyn i konsekwencji przemieszczeń; wsparcie społeczne) REMIGRACJA (poszukiwanie możliwości adaptacji)

IMIGRACJE (kształtowanie kultury dialogu)

Rodzina transnarodowa jako przykład rodziny współczesnej:

(Rodzina ponad granicami – Wioleta Danilewicz)

Typy rodzin rozłączonych przestrzennie według kryterium „wspólnoty rodzinnej”:

Rodzina w rozpadzie strukturalnym (17,4%)

Rodzina w rozpadzie emocjonalnym (6,5%)

Rodzina o zaburzonym charakterze wspólnoty (21,6%)

Rodzina jako wspólnota rozłączona przestrzennie (32,9%)

Rodzina jako wspólnota emocjonalna (21,6%)

Rodzina w rozpadzie strukturalnym (17,4%)

1. Rozpad formalny

2. Rozpad nieformalny

Przyczyny rozpadu rodzin:

- ucieczka od obowiązków rodzinnych

- inne priorytety życiowe migrantów niż współmałżonków

- związek pozamałżeński

- porzucanie rodziny

-niska jakość związku małżeńskiego przed rozłąką

Cecha typu rodziny – emocjonalny i strukturalny rozpad

Rodzina w rozpadzie emocjonalnym (6,5%)

- poczucie rozpadu wspólnoty rodzinnej (więzi małżeńskiej i rodzinnej)

- zagrożenie rozpadem struktury rodziny

- negatywna ocena konsekwencji migracji

Cecha typu rodziny – rozpad więzi; brak wiary w trwanie rodziny

Rodzina o zaburzonym charakterze wspólnoty (21,6%)

- poczucie osłabionej wspólnoty (rozluźnienie więzi emocjonalnych pomiędzy małżonkami; oddalanie się);

- współwystępowanie pozytywnych i negatywnych konsekwencji migracji z dominacją negatywnych)

Cecha typu rodziny – wspólne plany rodzinne przy doświadczaniu wzajemnego oddalania się

Rodzina jako wspólnota rozłączona przestrzennie (32,9%)

- wyraźne poczucie wspólnoty rodzinnej

- zróżnicowane konsekwencje migracji z dominacją pozytywnych cech sytuacji rodziny podczas rozłąki

Cecha typu rodziny – pewność powrotu do rodzinnej relacji przedwyjazdowej; brak obaw o rozpad rodziny

Rodzina jako wspólnota emocjonalna (21,6%)

- wyraźne przeczucie wspólnoty rodzinnej

- dominacja pozytywnych konsekwencji migracji

Cecha typu rodziny – podkreślenie pozytywnych skutków rozłąki w relacjach rodzinnych w tym małżeńskich i rodzicielskich (w nieuchronności sytuacji)

Rodziny transnarodowe

- rodziny, które doświadczają rozłąki migracyjnej, podczas, której utrzymują więzi pomiędzy migrantami a członkami rodziny w kraju pochodzenia; mają poczucie wspólnoty i wsparcia

- rozproszeni członkowie rodziny połączeni są w jednej społecznej przestrzeni dzięki emocjonalnej i finansowej więzi

- siły, które utrzymują te rodziny jako całość są mocniejsze niż siły prawne i fizyczne, które rozdzielają ich członków (H. Lincz, 2001r)

Cechy rodziny transnarodowej:

- działania zmierzające do utrzymania wspólnoty rodzinnej oraz poczucie jej trwania

- traktowanie migracji jako fizycznego rozdzielenia, a nie emocjonalnego rozstania

- postawa rodzinna migrantów

- wpisanie migracji w życiorys rodziny

- funkcjonowanie rodzin w obrębie migracyjnej sieci społecznej

- zróżnicowanie i elastyczność form życia rodzinnego

- podejmowanie prób konsultowania alternatywnych strategii rodzicielskich, np. poprzez wirtualny świat porozumiewania się