Rozwój funkcji poznawczych, co noworodek widzi, słyszy i czuje:

Dzieci rodzą się wyposażone w zaskakują dojrzały zestaw zdolności percepcji.

Noworodek potrafi:

• Skupić oboje oczu na jednym punkcie

• Po kilku tygodniach wodzi wzorkiem za poruszającymi się przedmiotami

• Odróżnia twarz mamy od innych twarzy

• Słyszy dźwięki dotyczące ludzkiej mowy

• Lokalizuje przedmioty na podstawie wydawanego przez nie dźwięku

• Wyczuwa 4 podstawowe smaki : gorzki, słodki, kwaśny, słony

• Rozróżnia znane zapachy ciała (mamy od innych)

Umiejętności percepcyjne noworodków są o wiele lepsze, niż większość rodziców zdołałaby uwierzyć.

Umiejętności percepcyjne dziecka przystosowane są precyzyjnie do wzajemnego oddziaływania z ludźmi stanowiącymi część składową otaczającego je świata.

Uczenie się

Kwestia, czy rzeczywiście bardzo małe dzieci czerpią wiedzę z doświadczeń jest bardzo ważna z praktycznego punktu widzenia, chociażby dlatego, że znaleziona odpowiedź będzie kształtowała zalecenia dla rodziców dotyczące dostarczania odpowiednich stymulacji dla ich pociech.

Np. Jeśli zdolności percepcyjne dziecka rozwijają się głównie w procesie dojrzewania, a nie uczenia się specjaliści rzadziej będą doradzali rodzicom by kupowali ruchome, wieszane nad łóżeczkiem zabawki.

Lecz jeśli uczenie się jest możliwe od pierwszych dni życia wtedy w wszelkiego rodzaju urozmaicenie otoczenia przyniesie korzyści.

A co na to dowody naukowe? :

Uwarunkowanie klasyczne – Mówi o tym, że uczenie się nie jest łatwe, ale możliwe około 3 lub 4 tygodnia życia; oznacza to, że w szczególności emocjonalne reakcje warunkowe mogą zacząć rozwijać się zaraz w pierwszym tygodniu. Zwyczajna obecność mamy ( czy innej znajomej osoby może wprowadzać je w stan ,, dobrego samopoczucia’’, przyczynia się to też do tego, co nazywamy przywiązaniem dziecka do rodzica.

Uwarunkowanie instrumentalne- natomiast o tym, że odruch ssania, jak i obracania głowy zostały przemyślnie spotęgowane poprzez tego typu wzmocnienia , jak słodkie w smaku mleko lub głos i bicie serca matki. Pokazuje to również, że jeżeli tego typu uwarunkowania mogą nastąpić, to wszystkie struktury neurologiczne wymagane do uczenia się muszą być obecne już w momencie narodzin. Najskuteczniejszym wzmocnieniem jest głos matki.

Uczenie się schematyczne – od samego początku dziecko zaczyna organizuje swoje doświadczenia w oczekiwania lub znane kombinacje. Te kombinacje to tak zwane schematy powstają w wyniku wielokrotnego zetknięcia się z pewnymi sytuacjami. Gdy już raz się pojawiają pozwala to dziecku odróżnić znane od nieznanego. ( np. uczy się odwracać główkę, gdy słyszy kroki matki).

Przyzwyczajanie się i odzwyczajanie.

Polega to na tym iż traci się zainteresowanie nową sytuacją, gdy zaczyna się ona co raz częściej powtarzać (niemowlę przestanie się przyglądać przedmiotowi, które stale umieszcza mu się przed oczami, po kilku prezentacjach na nowe dźwięki również nie reaguje ,,wzdryganiem się’’ na głośne dźwięki, ale gdy ulegnie on zmianie znów będzie zaniepokojone, czy zainteresowane. Przyzwyczajanie się jest automatyczne, by mogło to jednak zadziałać noworodek musi posiadać zdolność ,,identyfikowania’’ znanych mu doświadczeń.

Od najwcześniejszych chwil życia noworodki mogą łączyć własne działanie ze skutkami, jakie ono przynosi w otoczeniu, mają swoje oczekiwanie co do tego, jakie wydarzenia można ze sobą połączyć i posiadają przechowywanie informacji o wydarzeniach, które już miały miejsce – to podstawa procesów przyzwyczajania się i odzwyczajania.

Pamięć

Dzieci, już w wieku 3 miesięcy potrafią, aż na jeden tydzień zapamiętać określone przedmioty i własne, związane z nimi czynności. (eksperyment = dziecku zawieszono na początku nad łóżeczkiem ciekawą, ruchomą zabawkę – dziecko przy tym kopało nóżką w łóżeczko, po paru minutach połączono nóżkę z zabawką za pomocą sznurka, tak że za każdym razem dziecko kiedy kopnie nogą zabawka się porusza. – dzieci szybko się nauczyły się to robić same, po kilku dniach sprawdzono ich pamięć , okazało się, że dziecko patrząc na zabawkę pamiętało).

Dwumiesięczne – zapamięta na jeden dzień

Trzymiesięczne – na tydzień

Sześciomiesięczne – na dwa tygodnie.

Dziecko jednak nie będzie pamiętało zabawki, jeśli choć trochę zmienimy wystrój jego łóżeczka.

Rozróżnianie reakcji emocjonalnych

Dzieci zaczynają od drugiego do trzeciego miesiąca różnie reagować na rozmaite stany emocjonalne i grymasy twarzy. (np. gdy matka jest radosna, dziecko to wyczuwa dziecko również wyglądało na szczęśliwe, gdy smutna czy zła, niektóre niemowlęta płaczą.

W wieku 5 i 6 miesięcy – różne reakcje na stany emocjonalne obcych osób, a także na głosy mówiące różnym tonem, potrafią rozróżnić głos radosny i smutny, miny przestraszone od zadowolonych.

10 – 12 miesięcy - dzieci korzystają z emocjonalnych wskazówek, patrzą na reakcje rodziców na daną sytuacje, wtedy reagują podobnie.

To proces odniesienia społecznego.

Informacje odbieramy przez złożoną kombinację dźwięku, obrazu, dotyku, zapachu.

Rozwój pojęcia przedmiotu.

Stałość przedmiotu – dzieci ją początkowo nie mają, nabywają ją stopniowo.

2 miesiąc – jeśli w tym wieku dziecku pokaże się jakiś przedmiot, a kolejno przesłoni się ją tak, by nie widziało i usunie się z tamtego miejsca. Gdy zdejmie się zasłonę u dziecka zauważy się zdziwienie. W tym okresie nie da się zaobserwować działań w celu poszukiwania zabawki schowanej.

6 – 8 miesiąc – wyglądają już za łóżko, gdy wypadła za łóżko zabawka, częściowo poszukują częściowo ukrytych przedmiotów. Gdy ulubioną zabawkę się przykryje, ale tak by wystawała to znajdzie ją, jeśli nie będzie widziało nawet części nie zacznie szukać.

8- 12 miesiąc – dzieci już sięgają po zabawki i poszukują całkowicie ukrytych zabawek.

OD 2 DO 6 LAT

Zmiany w myśleniu

Około drugiego roku życia dziecko zaczyna używać symboli – obrazów, słów, działań.

Dla dziecka w wieku dwóch, trzech lub czterech lat miotła może stać się konikiem, a klocek lokomotywą. Doskonalą się również umiejętności umysłowego manipulowania tymi symbolami. Dziecko bardziej systematycznie poszukuje zgubionych lub ukrytych przedmiotów.

Piaget mówił o takiej cesze jak egocentryzm- nie oznacza to, że dziecko jest samolubne, ale uważa, że wszyscy patrzą na świat tak jak ono.

Najnowsze dowody wskazują na to, że przedszkolaki są o mniej egocentryczne niż zakładał Piaget, ale naprawdę borykają się problemem rozróżnienia tego, co pozorne, od tego co rzeczywiste.

Piaget podkreślał również, że dziecko do lat 5 nieczęsto uwzględnia jakikolwiek rodzaj stałości. Myśli ono, że gdy rozsypie się strefę monet, to jest ich więcej.

Zabawy małych dzieci:

- sensomotoryczne - polegają na tym, że już roczne dziecko bawi się poprzez wkładanie różnych przedmiotów, potrząsa nimi, przesuwa je po podłodze.

- konstrukcyjne – po 12 miesiącach życia, z coraz to nowymi przedmiotami , około 2 roku życia dzieci zaczynają używać przedmiotów do budowania i konstruowania innych rzeczy – budowanie wieży, robi coś z plasteliny, patyczków.

- pierwsze zabawy ,,na niby’’ – udawanie jest zabawą, ( dziecko bierze łyżeczkę by się ,,nakarmić’’, lub zabawkowy grzebień, by się uczesać, ( jest to na razie zabawa względem własnej osoby); później zaczyna się karmienie i czesanie lalki (czyli już nie względem siebie, a innej osoby)

- zabawy ,, na niby’’ ze zmianą roli przedmiotu, między 2 a 3 rokiem życia używają przedmiotów , zastępując nim cokolwiek innego (np. czeszą lalkę butelką, używa miotły jako konika lub traktuje klocki jako ciężarówki [20% czasu]

- zabawy tematyczne – dzieci zaczynają przyjmować i odgrywać różne role, tutaj kilka dzieci bawią się w udawanie np.,, mamy’’ i ,,taty’’, początkowo dzieci przybierają same te role, później się rozdzielają między siebie, dają sobie instrukcje jak poprawnie udawać.

W tym czasie pojawia się też tworzenie wyimaginowego przyjaciela. (jest to normalny element stwarzania przez dzieci pozorów).

Te fantazje sprawiają wielką radość. Poprzez odgrywanie tych ról i udawanie kogoś innego stają się one coraz bardziej świadome tego, jak pewne sytuacje mogą wyglądać i jak mogą być odbierane przez inne osoby, dzięki czemu zaczyna zanikać ich egocentryczne ujmowanie rzeczywistości.

Przyjmowanie cudzej perspektywy.

Prace badawcze nad zdolnością dziecka do przyjmowania perspektywy innych ludzi wskazuje, że już dwu- trzylatki przynajmniej w jakimś stopniu potrafią zrozumieć, że inni postrzegają i odczuwają przedmioty inaczej niż one same. Np. dzieci w tym wieku dostosowują mowę i zabawę do wymagań współtowarzyszy. Inaczej bawią się ze starszymi a inaczej z młodszymi dziećmi.

Wiadomo jednak, że taka postawa nie jest jeszcze w tym wieku doskonała. Wyróżnia się dwa poziomy zdolności do przyjmowania cudzej perspektywy.

- Na pierwszym poziomie dziecko wie, że inne osoby odczuwają inaczej. (2 – 3 latki)

- Na drugim wykształca ono całe serie złożonych zasad, dzięki którym jest w stanie dokładnie wykryć, co druga osoba widzi i odczuwa. (4 – 5 latki)

Pozorność a rzeczywistość

Zmiana poziomu jest częścią obszerniejszego procesu dużo szerszych zmian w rozumieniu przez dziecko różnicy pomiędzy tym co rzeczywiste, a tym co pozorne. Flavell badał ten problem na różne sposoby. Podświetlał przedmioty kolorowym światłem, żeby pozornie zmienić ich barwę, lub nakładał zwierzęta maski, by upodobnić je do innych stworzeń. Odkrył, że dwu i trzylatki nadal oceniają obiekty na podstawie obecnego wyglądu. Dopiero około 5 roku dziecko zaczyna odróżniać wrażenie od cech rzeczywistych i wie, że określony przedmiot „w rzeczywistości ” nie jest czerwonym nawet wtedy, gdy się go na czerwono podświetli, a kot w masce psa ,, w rzeczywistości’’ jest nadal kotem.

Starsze dzieci rozumieją więc, że ten sam obiekt może być odbierany inaczej, w zależności od punktu wiedzenia, że ktoś może wierzyć w coś, co nie jest prawdą, i na tym przekonaniu opierają swoje działanie.

Teorie umysłu

Różnego typu dowody doprowadziły wielu teoretyków do stwierdzenia że cztero i pięciolatki stworzyły nową i całkiem wyrafinowaną teorię umysłu. Dzieci w tym wieku zaczynają rozumieć, że nie sposób przewidzieć, jak zachowują się inni, jedynie obserwując sytuację, ważne są również pragnienia tych osób. Zatem powstają w ich umysłach rozmaite teorie idei, przekonań i pragnień innych ludzi oraz tego, jak mogą one wpływać na ich zachowania.

Już osiemnastomiesięczne maluchy rozumieją w pewnym zakresie fakt, że ludzie mają swoje cele i zamiary, którymi się kierują.

Około trzeciego rozumieją niektóre aspekty związku pomiędzy myślami i uczuciami ludzi, a ich zachowaniem. (np. wiedzą, że jak ktoś czegoś pragnie, to będzie chciał to osiągnąć). Wiedzą również, że można czegoś chcieć, mimo, że tego mieć nie można.

Nie rozumieją jednak podstawowej zasady, że działanie człowieka oparte jest na jego własnej reprezentacji i rzeczywistości. Ludzie postępują zgodnie z tym, w co wierzą i co czują, nawet jeśli ich przekonanie jest niewłaściwe, a to co czują jest nieoczekiwane lub wyraźnie niespójne z daną sytuacją. Jeśli nawet komuś coś się udało, a mimo to czuje się smutny, jego działaniu będzie towarzyszył smutek pomimo dostrzegalnego sukcesu. ( jest to element teorii umysłu, którego jeszcze brakuje trzylatkom, ale jest już wyraźnie widoczny u dzieci w wieku około 4, 5 lat.

W wieku 4, 5 – dziecko wie, że inni myślą, ale nie rozumie, że ci ludzie myślą też o nim. Wie, że ,,ja wiem, że ty wiesz’’, ale nie wie tego procesu w drugą stronę, że ,,ty wiesz, że ja wiem’’. (dopiero w wieku 5 – 7 to się rozwija).

Metapoznanie i metapamięć

Następuje poszerzona świadomość sposobów funkcjonowania myślenia.

W wieku lat czterech, a na pewno już pięciu, nie tylko potrafią przyjmować cudzą perspektywę, ale rozumieją, że zachowania innych opierają się na ich wewnętrznych przekonaniach i uczuciach.

Czterolatek rozumie, że żeby coś zapamiętać lub o czymś zapomnieć, trzeba to wcześniej poznać. Rozwój tej świadomości jest ważny dla metapoznania i metapamięci – wiedza o procesie pamiętania i procesie myślenia. (około 4, 5 dzieci zaczynają powoli pojmować te procesy).

W wieku 4 lat, a w mniejszym stopniu też w młodszym wieku, dziecko posiada nadzwyczajnie rozbudowaną zdolność rozumienia punktu widzenia innych ludzi i na podstawie ich poglądów potrafi przewidzieć ich postępowanie.

Sprzyjają temu ,, zabawy na niby’’ (z udziałem innych dzieci) i pewnych aspekty umiejętności językowych, zwłaszcza uczenie się słów określających uczucia, pragnienia i myśli – jak chcieć, potrzebować, myśleć, pamiętać.

Rozumienie i regulowanie stanów emocjonalnych

Kolejna zdolność, która powinna się wykształcić jest zdolność rozumienia, lub odczytywania emocji innych ludzi. Około czwartego roku życia słownictwo dotyczące emocji jest na tyle rozwinięte, że dzieci są w stanie rozpoznawać wyrazy twarzy i sytuacje, które ilustrują emocje (złość, smutek, radość). Zaczynają rozumieć związek pomiędzy uczuciami, a okolicznościami je wywołującymi.

Dziecko uczy się też regulować sposób wyrażania swoich emocji. W sytuacjach nieprzyjemnych dla niemowlęcia rodzic głaszcze, tuli.

W okresie przedszkolnym proces ten stopniowo przejmuje dziecko. 5-6 latki są już dużo bardziej wyspecjalizowane w kontrolowaniu intensywności i wyrażania silnych emocji. (występują różnice między chłopcami, a dziewczynkami).

Innym aspektem regulacji nastroju jest potrzeba nauczenia dziecka społecznych reguł wyrażania określonych emocji. Czyli gdzie, kiedy i w jaki sposób można je ujawniać, kiedy powinno się uśmiechać.

Już trzy latki pojmują, że czasem powinny się uśmiechać. Więc pojawia się ,, uśmiech społeczny’’ wyraz twarzy, który jest odmienny od naturalnego.

Maskują także własny nastój po to, by nie zranić uczuć innych, - czyli świadczy to o tym, że dzieci wiedzą co może prawić przykrość.

Dziecko w wieku przedszkolnym uczy się używać własnych sposób wyrażania emocji w celu uzyskania tego, czego pragnie. Jest to umiejętność, której źródeł, przynajmniej po części, szukać należy w rosnącej świadomości, że inni ludzie będą oceniać stan jego nastroju na podstawie tego, co im zaprezentuje.

Stałość przedmiotu

Większość dzieci w wieku pięciu, sześciu lub więcej lat mają problem z rozumieniem stałości przedmiotu, jeśli prezentowane zadania są zbyt skomplikowane.

Uważają, że np. jeśli wlejemy sok z niskiej wąskiej szklaneczki do wyższej i węższej, to wygląda na to, że go przybyło, nawet gdy w rzeczywistości jego ilość pozostała taka sama. Zatem zrozumienie stałości nie jest możliwe bez ogromnego postępu w odróżnianiu wrażenia od rzeczywistości, który dokonuje się w wieku lat pięciu lub nawet później.

Myślenie w okresie przedszkolnym – podsumowanie

Można stwierdzić, że przedszkolaki są zdolne do pewnej formy logicznego myślenia, które na tym etapie Piaget wykluczał. Prawdopodobnie w wieku 4 lat, a już z całą pewnością 5 nie tylko potrafią przyjmować cudzą perspektywę, ale rozumieją, przynajmniej w niewielkim stopniu, że zachowania innych opierają się na ich wewnętrznych przekonaniach i uczuciach.

Piaget miał rację, jeśli chodzi o kolejność stadiów, ale źle określił ich wiek. Okres przejściowy, który wyznaczył na 6 lub 7 rok życia, w rzeczywistości następuje około 4 i 5 roku. Z całą pewnością zdolności rozumienia rozmaitych zjawisk, jakie dzieci osiągają w tym wieku – błędnych przekonań, problemu pozorności i rzeczywistości, cudzej perspektywy i znaczenia sposobu wyrażania emocji – pojawiają się prawie w tym samym czasie.

Przedszkolaki nie wydają się doświadczać świata i myśleć o nim z wykorzystaniem tak ogólnego zbioru i zasad, z jakimi spotykamy się u starszych dzieci. Niełatwo jest im więc uogólniać to, czego nauczyły się w jednym kontekście i używać w sytuacjach podobnych, ale nie identycznych.