FUNKCJONOWANIE POZNAWCZE KOBIET I MĘŻCZYZN
30.11.2006
ZDOLNOŚCI WERBALNE
dotyczą efektywności posługiwania się językiem oraz rozumienia i produkowania mowy
2 podstawowe aspekty zdolności werbalnych:
1)rozumienie słów (mowa bierna)
2) płynność słowna, określana też fluencją (mowa czynna): łatwość czyli szybkość i trafność wydobycia potrzebnych słów z posiadanego zasobu leksykalnego
*Umiarkowany związek między tymi aspektami
TESTY DO BADANIA ZDOLNOŚCI WERBALNYCH
Testy rozumienia werbalnego
*porządkowanie zdań, by powstał sensowny tekst.
*czytanie ze zrozumieniem
*sens przysłów
*wyszukiwanie synonimów lub antonimów
*uzupełnianie luk w zdaniach
Testy płynności werbalnej
(Zawsze ograniczmy czas i zawsze badany musi korzystać z mowy czynnej)
*podanie słów lub zdań spełniających określone wymagania formalne i/lub treściowe( litera, końcówka, kategoria znaczeniowa lub gramatyczna)
*transformacja wyrazów
*podanie synonimów lub antonimów jakiegoś słowa
PODSTAWOWE WYNIKI
uśredniona wartość z wielu badań, gdy jedynym analizowanym czynnikiem była płeć badanych d= − 0,24; zatem przewaga kobiet była niewielka
wartość d w meta-analizach maleje na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat meta-analiza to badania przeglądowe.
ALE W TEJ ANALIZIE ISTOTNE OKAZAŁY SIĘ CZYNNIKI
patologiczny aspekt posługiwania się mową
wiek badanych
analizowany aspekt zdolności werbalnych
Gdy je uwzględnimy przewaga kobiet wzrasta.
PATOLOGICZNY ASPEKT POSŁUGIWANIA SIĘ MOWĄ
*jąkanie się dotyka 4-5% populacji, 3-4 razy częściej chłopców/ mężczyzn
*2% dzieci cierpi na dysleksję, chłopcy 5 razy częściej, a na ciężką postać tego zaburzenia 10 razy częściej.
*afazja, czyli zaburzenia mowy po ograniczonym uszkodzeniu mózgu (wypadek, wylew) mężczyźni stanowią większość, u nich też trudniejsza rehabilitacja.
ZARZUT METODOLOGICZNY
*Z badań nad różnicami między dziewczynkami i chłopcami w zakresie zdolności werbalnych wyklucza się osoby dyslektyczne, siłą rzeczy zmniejszając przewagę dziewczynek w próbie( bo więcej dyslektyków i dysgrafików występuje wśród chłopców)
WIEK
*Psycholodzy rozwojowi : dziewczynki wcześniej zaczynają mówić, wcześniej zaczynają używać bardziej złożonych konstrukcji gramatycznych(strona bierna, imiesłowy, zaimki, dłuższe zdania). Wiek jest największym czynnikiem w różnicowaniu.
*Szczególnie duża przewaga dziewczynek występuje na samym początku rozwoju mowy(2-3 rok życia)
*d= - 0,75
*SAT-V: Scholastic Aptitude Test- Vocabulary
*Na przestrzeni ostatnich 25 lat wielkość d zdecydowanie zmniejsza się (-0,24 a 0,11)
*ALE w szkole podstawowej 2/3 najwyższych ocen w SAT-V uzyskują dziewczynki
*Dynamika rozwojowa: przewaga dziewczynek 2-5r.ż. miedzy 6 a 25 r.ż brak roznic, powyżej 26 r.ż d= -0,20
*zdolności werbalne podlegają intensywnemu treningowi
ASPEKT ZDOLNOŚCI WERBALNYCH
*Fluencja werbalna: największa różnica w zakresie zdolności werbalnych uzyskana w meta-analizie z 250 badań d= -0,33 ( różnica niewielka)
*W najnowszych badaniach: przewaga kobiet w testach fluencji werbalnych była bardzo duża d= -1,2 ; -1,3 ( przewaga kobiet nad mężczyznami była większa niż jedno odchylenie)
ZNAMIENNE
*W badaniach nad różnicami międzypłciowymi w zdolnościach werbalnych istotna ( w nieznacznym stopniu, ale jednak) okazała się płeć osób badających: gdy badaczkami były kobiety, to istotnie częściej uzyskiwano relatywnie dużą przewagę kobiet w testach mierzących zdolności.
TRUDNO POMINĄĆ FAKTY
Większość wybitnych pisarzy to mężczyźni (nawet we współczesnym świecie egalitarystycznym)
Badania w warunkach naturalnych: mężczyźni częściej zabierali głos, dłużej mówili, częściej przerywali.
*Korzystanie ze zdolności werbalnych jest uwarunkowane innymi czynnikami (cechami osobowości, warunkami społecznymi)
INTERPRETACJA BIOLOGICZNA
*Kimura(1987): hipoteza mózgu żeńskiego( względnie symetrycznego) i mózgu męskiego( asymetrycznego)
*U kobiet ośrodki mowy znajdują się nie tylko w półkuli dominującej dla mowy( najczęściej jest to półkula lewa), ale również w prawej, a dzięki anatomicznie większemu spoidłu wielkiemu jest lepsze połączenie miedzy obiema półkulami.
*U mężczyzn, w związku z wiekszą asymetrią mózgu, zdolności werbalne są kontrolowane przez półkulę lewą, a przestrzenne mają do dyspozycji półkulę prawą.
*Jest coraz wiecej danych pochodzących z badań eksperymentalnych( pierwsze z 1995) w których rejestruje się subtelne zmiany zachodzące w obu półkulach mózgowych( rezonans magnetyczny) u kobiet i mężczyzn w trakcie zadań werbalnych, osoby badane są praworęczne
*Wyniki te zdaja się potwierdzać hipotezę Kimury
HIPOTEZA O NEGATYWNYM WPŁYWIE PRENATALNEGO POZIOMU TESTOSTERONU NA ROZWÓJ PÓŁKULI LEWEJ (odpowiedzialnej za rozwój mowy)
*Osoby badane: 40 dziewczynek, 47chłopców, u ich matek będących w ciąży przeprowadzono rutynową punkcję owodni i oznaczono poziom testosteronu w wodach płodowych:
1.Chłopcy(odchylenie standardowe 0,4)
2.Dziewczynki(odchylenie standardowe 0,2)
Badano dwukrotnie zasób słownictwa dzieci przy pomocy listy 416 słów podzielonych na 19 kategorii(przykładowo zwierzęta, części ciala itd.)
18 m.ż(pierwsze badania)
Chłopcy Dziewczynki
2-318
srednia 41,8 86,8
p<0,001
24m.ż
15-415
srednia 196,8 275,1
p<0,01
*wyniki potwierdzaja wniosek o wiekszym zasobie słownictwa dziewczynek
*na obydwu poziomach wieku stwierdzono, że poziom płodowego testosteronu był istotnym odwrotnym predykatorem zasobu słownictwa w wieku 18 i 24m.ż. u obydwu płci.
*Różnicę w zasobie słownictwa można po części wiązać z wielkościa testosteronu w okresie płodowym, androgen ten podejrzewa się o korzystny wpływ na rozwój prawej półkuli (zdolności przestrzenne), odbywający się „kosztem” półkuli lewej
INTERPRETACJA PSYCHOSPOŁECZNA
Do dziewczynek już w niemowlęctwie więcej się mówi i częściej wzmacnia się ich pierwsze próby zachowań werbalnych
Dla kobiet mowa jest głównym „kanałem” komunikacji z otoczeniem (dla chłopców i mężczyzn równie dobrym, a może lepszym sposobem jest ruch, siła, zmiana w przestrzeni)
dziewczynki przechodzą silny trening społeczny w okazywaniu zainteresowania i uczuć innym ludziom, a podstawowym sposobem takiej ekspresji wobec osób spoza najbliższego otoczenia jest komunikacja werbalna
w okresie uczenia się mowy dziecko identyfikuje się z rodzicem tej samej płci; chłopiec jest w gorszej sytuacji, gdyż kontakt z ojcem jest rzadszy niż z matką, poza tym niski głos ojca jest trudniejszy do naśladowania