1

PROGRAM OREGOŃSKI

FUNKCJE POZNAWCZE 1

Wiek 0-1

DZIECKO OŻYWIA SIĘ NA SKUTEK DOTYKOWEGO POBUDZANIA CIAłA

(NP. MASAŻU OLIWKĄ)

1. Pogłaszcz grzbiet dłoni dziecka w czasie karmienia. W ten sposób ręka dziecka

będzie się rozluźniała, otwierała dłoń i przygotowywała do późniejszego trzymania
butelki z pokarmem.

2. Kąpiąc dziecko namydlaj je łagodnymi i nie przerywanymi ruchami. Używając

myjki, dotykaj nią wszystkich części ciała.

3. Po kąpieli wycieraj ciało dziecka ręcznikiem frotte. Po wysuszeniu nadal masuj,

klep delikatnie używając oliwki lub balsamu. W trakcie wykonywania tych czynności
rozmawiaj z dzieckiem.

4. Wybierz kilka różnych tkanin (płótno zgrzebne, jedwab, welwet, sztruks),

których możesz używać do masażu całej powierzchni ciała.

5. Zaściełaj łóżeczko dziecka prześcieradłami, wykonanymi z różnych materiałów,

których powierzchnia dostarcza przyjemnych i ciekawych wrażeń dotykowych.

6. Masuj delikatnie twarz dziecka ruchami kolistymi; w ten sposób wyrabia się i

wzmacnia czujność na bodźce dotykowe.

FUNKCJE POZNAWCZE 2

Wiek 0-1

RODZICE LUB OPIEKUNOWIE BIORĄ DZIECKO NA RĘCE, HUŚTAJĄ,

PIESZCZĄ I MÓWIĄ DO NIEGO (CO NAJMNIEJ 3 RAZY DZIENNIE)

1. Trzymaj dziecko tak, by główką dotykało twojego ramienia i szyi - tak mu będzie

wygodnie. Przytul policzek do główki dziecka.

2. Używaj nosideł na szelkach, zawieszonych z przodu do noszenia dziecka w

czasie jego czuwania. W ten sposób dziecko doświadczy ruchu przy równoczesnym
poczuciu bezpieczeństwa.

3. Daj dziecku odpocząć w pozycji leżącej na brzuchu, na klatce piersiowej

dorosłego, który leży na plecach.

4. Trzymaj dziecko na kolanach w pozycji odchylonej o 45

0

. Uśmiechaj się i

przemawiaj do dziecka.

5. Trzymając dziecko w objęciach, posadź je na kolanach twarzą do siebie. Pobujaj

dziecko w fotelu na biegunach. Posadź dziecko również tyłem do siebie na kolanach i
pobujaj je.

6. Stojąc, trzymaj dziecko blisko siebie i huśtaj na boki i z góry na dół.
7. Śpiewaj lub nuć coś tuląc do siebie kończyny i głowę skulonego dziecka.

FUNKCJE POZNAWCZE 3

Wiek 0-1

DOROSłY UMOŻLIWIA DZIECKU POZNANIE PROSTYCH PRZEDMIOTóW

I SYTUACJI (WRAŻENIA WZROKOWE, SłUCHOWE, DOTYKOWE I WĘCHOWE)

W OBRĘBIE DOMU

1. Przygotuj kąpiel dziecka trzymając je na ręce lub w pobliżu siebie. Objaśniaj, że

teraz woda się leje, teraz nalewa się do wanienki, nazwij odgłos chlapania i kapania.

Pokaż mydło, dając powąchać je i dotknąć, przypadkiem dziecko może się dowiedzieć,

jak smakuje. Najpierw dostarcz dziecku wrażeń związanych z drobnymi częściami jego

ciała (palce rąk i nóg) zanim przystąpisz do mydlenia całego ciała. W ten sposób

wrażenia doznawane podczas kąpieli, bez względu na to, czy początkowo były przyjemne

czy przykre, rozwijają u dziecka zdolność świadomego odbioru wrażeń.

2. Przygotuj posiłek w obecności dziecka (dziecko siedzi w nosidle zawieszonym z

przodu lub w krzesełku), opisując słownie to wszystko co wydaje dźwięki i zapachy;

werbalizuj też wrażenia dotykowe i - na koniec - smakowe.

3. Jak najwcześniej wyrabiaj skojarzenia między dźwiękami, zapachami i dotykiem

a różnymi czynnościami, włącznie z czynnościami fizjologicznymi.

4. Używaj zawsze tych samych słów na wyrażenie każdej czynności, jak na

przykład "kąpiel", "smażenie słoniny".

5. Stopniowo zwiększaj ilość zespołów doświadczeń. Wybierz spośród nich te,

które będą się często powtarzać. Dziecko ma wówczas szansę przyswoić sobie pojęcia,

które pomogą w rozwoju mowy biernej związanej z każdym z tych zespołów

doświadczeń.

FUNKCJE POZNAWCZE 4+

Wiek 0-1

DZIECKO ODSłANIA TWARZ

1. Zaczynając zabawę w a-ku-ku zasłoń twarz dziecka własną dłonią. Trzymając

dziecko przy piersi zapytaj "Gdzie jest mój dzidziuś?" Potem odsuń je od piersi i
zbliżając twarz do twarzy dziecka zawołaj: "Tu jest!"

2. Rozpocznij zabawę w a-ku-ku. Zasłoń twarz dziecka kawałkiem tkaniny i

powiedz "Gdzie jest... (imię)?" Usuń materiał, mówiąc: "O! Tu jest!" Czule przytul
dziecko, uściskaj, połaskocz.

3. Jeszcze raz zrób to samo, ale razem z dzieckiem. Weź rączkę dziecka, przysuń ją

do materiału i pomóż mu usunąć go z twarzy.

4. Zmieniaj rodzaj i grubość tkaniny. Używaj na początku niedużych (15 na 15 cm).

nieczepliwych tkanin, aby dziecko mogło je zsuwać najlżejszym ruchem ręki.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome

3

FUNKCJE POZNAWCZE 5

Wiek 0-1

NA "CHYBIŁ TRAFIŁ" DOTYKA NOWYCH PRZEDMIOTÓW (NP.

PUSZYSTEGO KOCA)

1. Połóż dziecko na plecach, tak aby obie rączki były wolne i dziecko mogło badać

otoczenie dotykiem. Umieść na piersiach dziecka przedmioty o różnorodnej fakturze i
wadze. Poprowadź do nich rękę dziecka.

2. Posadź dziecko w pozycji podpartej z rękami nieskrępowanymi, a przedmioty

umieść w zasięgu jego chwytu.

3. Trzymaj dziecko blisko siebie i pocieraj jego ręce o materiały ubraniowe o różnej

fakturze (płaszcz skórzany, futro, kamizelka welwetowa lub jedwabna).

4. Użyj też przedmiotów szorstkich w dotyku; to zwiększa zainteresowanie

dziecka.

5. Jeżeli dziecko nie eksploruje spontanicznie, prowadź rękę dziecka ku

przedmiotom. Potrząsaj, obracaj i bujaj przedmiot albo dotykaj nim innych części ciała
dziecka. Gdy dziecko dotyka nowych przedmiotów, nagradzaj je pieszczotami.

6. Zachęcaj dziecko do poznawania przedmiotów przez branie ich do ust; jest to

jeden z rodzajów poznania. W krótkim czasie dziecko zacznie rozróżniać rzeczy jadalne
od niejadalnych.

7. Użyj pudełka kartonowego, z którego zabawki będą się zwieszać nad dzieckiem.

Pomóż dziecku dotykać ich nogami i rękami.

FUNKCJE POZNAWCZE 6+

Wiek 0-1

SZUKA WZROKIEM LUB DOTYKIEM PRZEDMIOTU, KTÓRY USUNIĘTO Z

POLA WIDZENIA LUB POZA KONTAKT DOTYKOWY

1. Wybierz przedmiot znany i lubiany przez dziecko, np. ulubiony gryzaczek,

smoczek czy nawet butelkę.

2. Wraz z dzieckiem wykonuj ruchy przeszukiwania aby odnaleźć przedmiot. Przy

pierwszych próbach pomóż dziecku znaleźć go w ciągu kilku sekund.

3. Przykryj przedmiot, którym dziecko niedowidzące często się bawi. Zapytaj:

"Gdzie on /ona/ono/ jest?" Pomóż dziecku szukać tego przedmiotu. Odsłoń go i
ponownie zasłoń. (Dobrze się do tego nadaje zabawka z przyssawką, umieszczona na
tacce).

4. Stosuj różne sposoby ułatwiające odnalezienie przedmiotu (przykryty przedmiot

jest częściowo widoczny lub wydaje dźwięki - na przykład piszcząca zabawka).

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 7+

Wiek 0-1

SIĘGA PO JASKRAWO POMALOWANĄ LUB WYDAJĄCĄ DŹWIĘKI

ZABAWKĘ, KTÓRĄ UPUŚCIłO I KTÓRA LEŻY W ZASIĘGU CHWYTU

1. Użyj przedmiotu lub zabawki, którą dziecko zna. Staraj się wybrać tę, którą lubi,

aby chciało ją odzyskać po opuszczeniu.

2. Do ćwiczeń wybieraj raczej powierzchnię twardą nie zaś dywan, aby dziecko

słyszało odgłos padającej zabawki. Początkowo upuszczaj przedmiot z wysokości
zaledwie kilkunastu centymetrów.

3. Wręcz dziecku zabawkę i pomóż mu ją upuścić. Powiedz: "Buch! Szukamy jej".

Pomóż dziecku znaleźć zabawkę. Szukanie rozpocznij w pobliżu dziecka, po czym
prowadź rękę dziecka coraz dalej od niej. Trzymaj swoją dłoń na ręku dziecka podczas
wspólnych poszukiwań.

4. W miarę czynionych przez dziecko postępów stopniowo zmniejszaj zakres swej

pomocy, upuszczając przedmiot coraz dalej od dziecka i dochodząc do długości jego
wyciągniętej ręki. Pochwal dziecko za znalezienie przedmiotu. Powiedz: "Dobrze!
Znaleźliśmy go!".

5. Kiedy dziecko potrafi już podnosić przedmiot upuszczony w zasięgu chwytu na

podłoże twarde, zacznij ćwiczyć z dzieckiem upuszczanie i odnajdywanie przedmiotu na
dywanie.

6. Kiedy dziecko jest w wannie, zachęcaj je do rzucania zabawki (najlepiej takiej.

która będzie pływać) i odnajdywania jej.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 8+

Wiek 0-1

ZNAJDUJE

PRZEDMIOT

SCHOWANY

POD

POJEMNIKIEM

UMIESZCZONYM W ZASIĘGU CHWYTU (NP. POZYTYWKA POD PUDEłKIEM)

1. Postaraj się przyciągnąć uwagę dziecka i zachęć, aby popatrzyło i posłuchało.

Umieść jakiś smakołyk pod małym kawałkiem tkaniny lub papieru albo pod
przezroczystą szklanką, którą można z łatwością unieść. Poproś dziecko, aby znalazło
smakołyk. Najpierw tylko częściowo ukryj smakołyk pod pojemnikiem lub tkaniną, aby
dziecko orientowało się, że nie zniknął. Poszukiwanym przedmiotem, stanowiącym
nagrodę może być nadmuchany balon ukryty pod kocem.

2. Umieść cukierek lub ciasteczko pod pojemnikiem, tak, aby dziecko widziało, co

robisz, a następnie pomóż mu je wydostać unosząc wraz z nim pojemnik.

3. Spytaj: "Gdzie on/ono/ się podział/o/?", "Gdzie on/ono/ jest?". Nakryj drobne

klocki kubkiem odwróconym do góry dnem. Gdy dziecko uniesie kubek, aby wyjąć
klocki nagrodź je uśmiechem, uściskiem i wypowiedzeniem pochwały "Świetnie!".

4. Wykorzystaj ulubione zabawki dziecka, aby tym chętniej ich szukało. Nakryj

jedną z nich pojemnikiem, następnie unieś go, aby pokazać dziecku, gdzie jest zabawka.
Postaw pojemnik z powrotem i zachęć dziecko, aby go uniosło i wzięŁo zabawkę.

5

5. Wykorzystuj małe, znane dziecku pozytywki przeznaczone dla niewidomych

dzieci. Przykryj pozytywkę plastykową miseczką, którą można łatwo podnieść. Powiedz
dziecku, co robisz. Kilkakrotnie "poszukajcie" razem pozytywki. Ilekroć uniesiecie
plastykową miseczkę, wyrażaj miłe zaskoczenie i zadowolenie. Zmniejszaj zakres
okazywanej pomocy w miarę jak dziecko coraz bardziej samodzielnie podnosi
plastykową miseczkę.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 9+

Wiek 0-1

CELOWO ODKłADAJ JEDEN PRZEDMIOT, ABY SIĘGNĄĆ PO INNY

1. Daj dziecku po jednym klocku do każdej ręki. Następnie podaj mu cukierek lub

inny smakołyk. Aby przyjąć poczęstunek dziecko będzie musiało odłożyć któryś z
klocków.

2. Na tacce połóż jakiś suchy produkt jadalny (np. płatki kukurydziane, chrupki lub

herbatniki) a obok umieść klocki. Daj dziecku spróbować trochę leżącego na tacce
produktu. Potem połóż rączki dziecka na klockach. Jeśli dziecko odepchnie klocki,
powiedz: "Aha, chcesz płatki (chrupki, herbatniki), a klocków nie chcesz! Dobrze".

3. Gdy dziecko przestaje zajmować się jakimś przedmiotem i chce sięgnąć po inny,

przećwicz wraz z nim odkładanie na stół lub na tackę poprzednio używanego przedmiotu.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 10

Wiek 0-1

DOROSłY UMOŻLIWIA DZIECKU POZNANIE BARDZIEJ ZłOŻONYCH

PRZEDMIOTÓW

LUB

SYTUACJI

POPRZEZ

WRAŻENIA

WZROKOWE,

SłUCHOWE, DOTYKOWE (NP. WYPRAWA DO SKLEPU LUB PIKNIK)

1. Przed udaniem się do sklepu opowiedz dziecku o robieniu zakupów. W czasie

jazdy lub spaceru do sklepu ponownie wspomnij o zakupach. W sklepie powiedz:
"Kupimy jaja i chleb". W prostych słowach wyjaśnij, co robicie w sklepie. Po wyjściu ze
sklepu powiedz: "Zrobiliśmy zakupy, teraz zawieziemy (zaniesiemy) jaja i chleb do
domu". Powtarzając często tę czynność, używaj tych samych wyrazów do wyjaśnienia
czynności "robienia zakupów".

2. Mów dziecku, co będzie na majówce gdy ją planujesz. Wyjaśnij odgłosy i

zapachy związane z przygotowywaniem pikniku. W trakcie podróży przypomnij:
"Jedziemy na majówkę". W czasie majówki wyjaśniaj dźwięki, zapachy, smaki i
wrażenia dotykowe związane z urządzaniem posiłku piknikowego.

3. Wybierz inne sytuacje cechujące się zespołowym charakterem i dużą

różnorodnością wrażeń sensorycznych oraz regularnością występowania. Używaj kilku

zawsze tych samych podstawowych słów do opisu powtarzających się wrażeń.

4. Nie należy oczekiwać natychmiastowej reakcji (np. reakcji głosowej)

ś

wiadczącej o doznanych przez dziecko wrażeniach. Na to trzeba trochę poczekać. Mimo

to, wyżej opisane postępowanie należy rozpocząć przed ukończeniem przez dziecko
pierwszego roku życia i kontynuować je aż do czasu rozpoczęcia nauki w szkole, czy też
do momentu, w którym zachowanie dziecka będzie świadczyć o rozumieniu przez nich
zdarzeń i sytuacji złożonych.

FUNKCJE POZNAWCZE 11

Wiek 1-2

BADA RĘKOMA RÓŻNORODNE SUBSTANCJE PłYNNE I PÓŁPŁYNNE

(NP. POKARMY)

1. Zaznajom dziecko z letnią wodą i innymi ciekłymi substancjami. Włóż dziecku

plastykowy fartuszek i posadź je obok miski z wodą. Codziennie dodawaj do wody inną
substancję (mydło, piasek, fasolę, groch, szklane kulki do gier). Stopniowo zmniejszaj
ilość wody. Jeżeli ta zabawa od początku sprawia dziecku przyjemność, tym łatwiej
zaakceptuje ono nowe wrażenia dotykowe.

2. Urządź ćwiczenie w malowaniu palcami z użyciem budyniu lub galaretki

zrobionej z czystej nie aromatyzowanej żelatyny.

3. Pomóż dziecku ugniatać obu rękami ciasto na chleb lub na słodki wypiek. Okaż

dziecku, że i tobie zagniatanie ciasta sprawia przyjemność.

4. Pokaż dziecku, jak się buduje zamki z piasku. Zademonstruj, że lepiej jest

wykonywać tę czynność oburącz, o czym przekonasz dziecko prowadząc jego ręce.

5. Pomóż dziecku poznać substancje znajdujące się poza domem (błoto, kwiaty,

smoła).

6. Dziecko niewidome może wykonywać te czynności bardziej niechętnie niż inne

dzieci. Nadal współdziałaj z dzieckiem w poznawaniu różnych substancji, kiedy tylko
dziecko zechce, za pomocą dotyku dowiedzieć się, z czym ma do czynienia.

FUNKCJE POZNAWCZE 12

Wiek 1-2

BAWI SIĘ PROSTYMI ZABAWKAMI ZGODNIE Z ICH PRZEZNACZENIEM

(SAMOCHODZIK, PIŁKA)

1. Zapoznaj dziecko z niewielką zabawką na kółkach. Pokaż działanie zabawki,

prowadząc rękę dziecka przy jej popychaniu. Podczas zabawy wypowiadaj właściwe,
zasadnicze słowa, jak na przykład "popchnij", "jedź", "zatrzymaj się".

2. Wybierz zabawki, przy których funkcjonowaniu występuje związek

przyczynowo-skutkowy. Dziecko musi wykonać określoną czynność, aby uzyskać
rezultat (pudełko z wyskakującą figurką na sprężynce, mówiąca lalka, pozytywka).

3. Wyraź zadowolenie, kiedy dziecko we właściwy sposób bawi się zabawką.
4. Dziecko niewidome może zabawkę brać do ust lub wywijać nią przed oczami.

7

Jeżeli zabawka jest nowa, pomoże to dziecku lepiej ją poznać. Jednakże nie należy
pozwolić na dłuższe wykonywanie nieadekwatnych czynności. Przejdź do innej zabawy.

FUNKCJE POZNAWCZE 13+

Wiek 1-2

OTWIERA POJEMNIK, BY ZNALEŹĆ UKRYTY W NIM PRZEDMIOT

WYDAJĄCY DŹWIĘKI (NP. TYKAJĄCY ZEGAR W PUDEŁKU)

1. pokaż dziecku przedmiot wydający dźwięk ciągły zanim polecisz mu zajrzeć do

pudełka, aby go poszukało. Sprawdź, czy niewidome dziecko radzi sobie z przedmiotem
wytwarzającym dźwięki i czy go przypuszczalnie lubi. Dziecko zapewne nie będzie
szukać przedmiotu, którego się boi lub którego nie lubi.

2. Użyj pudełka ze zwykłą pokrywą na zawiasach i z uchwytem; może to być

ś

niadaniówka lub pudełko na przybory do szycia. Przećwicz wraz z dzieckiem otwieranie

pudełka, zanim umieścisz w nim przedmiot, o którym mowa.

3. Wspólnie z dzieckiem otwórz pudełko i wyjmij zeń kuchenny regulator czasowy,

budzik itp. Pochwal dziecko za to, że otworzyło pudełko i nagródź je. Zmniejszaj zakres
okazywanej dziecku pomocy.

4. Poszerz zakres zabawy o inne zamykające się pojemniki (torba papierowa,

woreczek zaciskany sznurkiem).

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 14+

Wiek 1-2

ODNAJDUJE PRZEDMIOTY SCHOWANE WE WŁAŚCIWYCH DLA NICH

MIEJSCACH (RONDLE W SZAFCE, CIASTO W POJEMNIKU itp.)

1. Ćwiczenie to można wprowadzić zanim dziecko nauczy się raczkować lub

chodzić. Zanieś dziecko lub posadź tam, gdzie znajdują się przedmioty, których ma
"szukać".

2. Wyjaśnij dziecku i pokaż, że większość rzeczy można znaleźć w przeznaczonym

dla nich miejscu, tam gdzie się je przechowuje. Wymyśl zabawę w znajdowanie rzeczy w
ich właściwym miejscu, a więc produktów żywnościowych w lodówce lub kredensie,
ubranek w szufladach oraz innych przedmiotów o określonym miejscu przechowywania.
Pomagaj dziecku w ich znajdywaniu.

3. Gdy dziecko zna już miejsce przechowywania kilku rzeczy codziennego użytku

(garnki w szafie czy miotła w schowku), pomóż mu nauczyć się lokalizować nowe
przedmioty, jak na przykład ciasto w foremce do ciasta.

4. Otworzywszy samemu pudełko wyraź zadowolenie i zdziwienie. Powiedz:

"Zobacz, co znalazłam w pudełku!".

5. Wybierz się z dzieckiem na "poszukiwania" w całym domu lub po terenie koło

domu. Znajdź parę nieznanych dziecku przedmiotów (możliwe, że znajdziesz coś nowego

również dla siebie). Znalazłszy coś, zawsze wyrażaj swe zadowolenie.

6. Często wyrażaj zaciekawienie. Powiedz: "Jestem ciekaw/a/, co też może być za

naszym płotem".

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 15+

Wiek 1-2

USTAWIA TRZY KLOCKI JEDEN NA DRUGIM

1. Przed ustawianiem piramidy z klocków poćwicz wspólnie z dzieckiem budowę

piramidy z poduszek albo z większych klocków (5 na 10 cm). Mów dziecku, co robicie
razem układając poduszki lub większe klocki.

2. Odpowiednie są klocki o nie gładkiej powierzchni, zbliżone rozmiarami do

wielkości piąstki dziecka. Upewnij się, czy klocki dobrze się na siebie trzymają i nie
ześlizgują zbyt łatwo.

3. Usiądź za plecami dziecka na płaskim podłożu. Daj wskazówki słowne i pomóż

dziecku prowadząc jego ręce podczas budowania piramidy z klocków. Posługuj się
wyrazami: "połóż (postaw, ustaw)", "na", "wierzch".

4. Zachęcaj dziecko, aby posługiwało się obu rękami. Jedną ręką może ono

asekurować piramidę, drugą zaś sięgać po następne klocki i ustawiać na jej szczycie.

5. Wytłumacz, dlaczego klocki przewracają się, jeżeli nie zostaną równo ułożone

jeden na drugim. Pomóż dziecku z lekka dotknąć boków piramidy dla sprawdzenia czy
zostały równo ułożone.

6. Pomóż dziecku rozrzucić piramidę z klocków po wykonaniu zadania. Poproś je,

by zbudowało drugą. Pomóż, jeżeli zajdzie potrzeba.

7. Jest to bardzo trudne zadanie dla dziecka niewidomego. Odłóż je na później,

jeżeli dziecko wykazuje niewielkie postępy. Nie jest to zabawa równie atrakcyjna dla
niewidomego dziecka co dla widzącego, jako, że efekt piramidy z klocków jest wizualny,
a nie dotykowy.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 16

Wiek 1-2

SPOŚRÓD TRZECH PRZEDMIOTÓW WYBIERA TAKI SAM, JAK

OTRZYMANY PRZEDTEM (DOBóR WEDłUG PODOBIEŃSTWA)

1. Użyj 3 par przedmiotów znanych dziecku uważając, aby przedmioty w parach

były pod każdym względem jednakowe (co do barwy, rodzaju powierzchni, ciężaru,
wymiarów).

2. Daj dziecku 4 przedmioty i pomóż mu zestawić z nich 2 pary, przy czym każda

para winna składać się z jednakowych przedmiotów. Zastąp jedną parę inną, pomieszaj

9

używane przedmioty i ponownie dobierajcie je parami.

3. Podaj dziecku przedmiot. Połóż przed nim na podłodze dwa przedmioty - jeden

taki sam jak przed chwilą wręczony, drugi zaś inny.

4. Powiedz: "Poszukaj takiego samego przedmiotu" dotykając przy tym trzymanej

przez dziecko rzeczy. Pomóż mu odłożyć ją na bok a następnie sięgnij wraz z dzieckiem
po leżące przed nim obydwa przedmioty i pomóż mu zbadać je. Wybierz taki sam
przedmiot jak ten, który dziecko trzymało już w ręku i powiedz: "Mam!" "Spójrz są
jednakowe!". Pomóż dziecku zbadać obydwa jednakowe przedmioty.

5. Używaj konsekwentnych określeń - zwrotu "taki sam" albo "jednakowy", nie zaś

obu na raz.

6. Pozwól dziecku wybrać przysmak. Daj mu zjeść go wtedy, gdy wybierze ten sam

rodzaj słodyczy spośród trzech pokazanych mu rodzajów.

FUNKCJE POZNAWCZE 17

Wiek 1-2

WYMIENIA NAZWY 4-ch PRZEDMIOTÓW CODZIENNEGO UŻYTKU, GDY

JE POKAŻEMY

1. Pokaż dziecku jakiś przedmiot codziennego użytku (np. łyżkę czy but i zapytaj:

"Co to jest?". Zachęć dziecko do potrzymania tej rzeczy i zbadania. Podaj odpowiedź i
poproś, by dziecko powtórzyło.)

2. Wybierz 4 różniące się w dotyku rzeczy i nazwij je, podczas gdy dziecko je

poznaje dotykiem. Umieść rzeczy na tacce. Poleć dziecku, by wybrało jedną z nich.
Zapytaj: "Co wybrałeś/wybrałaś/?". Podaj odpowiedź.

3. Określ meble znajdujące się na drodze, którą dziecko często przemierza.

Kilkakrotnie podaj ich nazwy; zachowaj tę kolejność, w jakiej występują na drodze
poruszania się dziecka. Powtórz tę samą czynność, ale tym razem pytaj: "Co to jest?".

4. Podając dziecku 4 różne rodzaje jedzenia, określ je i wskaż na charakterystyczne

towarzyszące im zapachy, smaki, wrażenia dotykowe. Następnie podaj dziecku coś do
jedzenia, zwróć uwagę na jego cechy i zapytaj: "Co to?".

FUNKCJE POZNAWCZE 18x

Wiek 1-2

WSKAZUJE NA COŚ NA JEDNYM Z PIĘCIU DUŻYCH, WYRAŹNYCH

OBRAZKÓW W KSIĄŻCE W ODPOWIEDZI NA POLECENIE: "DOTKNIJ..."

1. Zacznij od ilustracji znanych dziecku przedmiotów. Posługuj się książkami, w

których jest po jednym obrazku na stronie. Potem posłuż się stronicami o dwu obrazkach
i poproś dziecko, by dotknęło obrazek przedstawiający przedmiot, który wymieniłeś.
Pochwal trafną odpowiedź.

2. Posłuż się katalogiem zabawek lub starym pismem ilustrowanym i wykonaj

zeszyt z ilustracjami przedmiotów znanych dziecku.

3. Przeczytaj wierszyki dla dzieci, w których występują znane dziecku postacie.

Powiedz mu, żeby dotknięciem wskazało wyobrażenie postaci, o której czytasz. Powiedz:
"Dotknij misia". Jeżeli reakcja jest prawidłowa, pochwal dziecko. Jeżeli nie, powiedz:
"Nie, miś jest tutaj" i umieść palec dziecka na właściwej ilustracji.

4. Zrób kilka zdjęć przedmiotów z otoczenia dziecka. Poproś je: "Dotknij naszego

fortepianu na zdjęciu".

5. Posługuj się książkami plastycznymi, zawierającymi próbki tkanin, guziki,

zatrzaski i inne przedmioty wypukłe.

6. W czasie spaceru wspólnie z dzieckiem znajdźcie 5 przedmiotów: kamyk, patyk,

liść, kwiat, kapsel butelki. Wykonaj dla dziecka zeszyt, w którym umocujesz te rzeczy.
Poproś dziecko, by dotknęło każdej, którą wymienisz.

x Może nie nadawać się dla dziecka całkowicie niewidomego.

FUNKCJE POZNAWCZE 19

Wiek 1-2

NA PROŚBĘ WYKONUJE RUCHY W GÓRĘ ALBO NA DÓŁ, PRZENOSZĄC

CZĘŚCI SWEGO CIAŁA LUB TRZYMANE PRZEDMIOTY ("OPUŚĆ RĘKĘ",
"PODNIEŚ ŁYŻKĘ")

1. Zademonstruj ruch "w górę" i "na dół" wstając i siadając z dzieckiem na rękach.

Posługuj się wyrażeniami "w górze" i "na dole". Wówczas, gdy dziecko jest właśnie w
jednej z tych pozycji. Na przykład: "Eryk jest w górze", "A teraz - na dole".

2. Podczas śpiewania piosenek i przy zabawach wymagających poruszania się lub

poruszania kończynami w górę i na dół wymawiaj określenia wskazujące na kierunek
ruchu.

3. Wspólnie z dzieckiem wykonaj czynność unoszenia rąk ("w górę") i opuszczania

ich (na dół").

4. Zachęć dziecko, aby umieściło przedmiot na stole lub półeczce unosząc go ("w

górę") a następnie zdjęło kładąc na dole.

FUNKCJE POZNAWCZE 20

Wiek 1-2

OKREŚLA PRZEDMIOTY JAKO GORĄCE ALBO ZIMNE (NP. DOTYKA

KOSTKĘ LODU I MÓWI: "ZIMNE")

1. Robiąc grzanki powiedz do dziecka: "Opiekacz jest gorący". Dotknij i

wykrzyknij, że jest gorący. Weź rękę dziecka i razem na moment przybliżcie palce do
opiekacza. Powiedz przy tym: "Opiekacz jest go...". Zachęć dziecko, by dokończyło
wyraz.

2. Powtórz powyższe, zamiast opiekacza wprowadzając kostkę lodu. Powiedz:

"Kostka lodu jest zimna". Kiedy wspólnie z dzieckiem dotykasz kostki lodu, powiedz:
"Zim...".

3. Ułóż kontrast między gorącem a zimnem na przykładzie wody (zmywanie

11

naczyń, picie), potraw (potrawy z piekarnika, lody) i pogody. Zachęcaj, aby dziecko
powtarzało właściwe określenia różnych przedmiotów lub zjawisk charakteryzujących się
niską albo wysoką temperaturą. Pochwal spontaniczne wypowiadanie przez dziecko
takich określeń.

FUNKCJE POZNAWCZE 21x

Wiek 1-2

DOBIERA

5

PRZEDMIOTÓW

DO

5-ciu

DUŻYCH, WYRAŹNYCH

OBRAZKÓW PRZEDSTAWIAJĄCYCH TAKIE SAME PRZEDMIOTY

1. Użyj materialnych, znanych dziecku przedmiotów, jak na przykład łyżka, banan,

but. Użyj też dużych, wyraźnych ilustracji, w których na dalszym planie nie ma niczego,
co mogłoby rozproszyć uwagę dziecka. Powiedz dziecku, by położyło prawdziwą łyżkę
na ilustracji łyżki. Wprowadzaj po jednym nowym przedmiocie, o ile dziecko poprawnie
dobiera poprzednio wprowadzone przedmioty, do ich ilustracji.

2. Wytnij i naklej na arkusz ilustracje zabawek z katalogu - wybierz zabawki

przypominające zabawki dziecka. Daj mu lalkę, prosząc, by odszukało obrazek lalki.
Powtórz to samo z innymi znanymi dziecku przedmiotami.

3. Weź do ręki ilustrację jakiegoś przedmiotu i powiedz: "Na tym obrazku jest...;

znajdź prawdziwego (prawdziwą) .....".

4. Wytnij z pism zdjęcia potraw, puszek i pudełek z produktami spożywczymi.

Niech dziecko spróbuje porównać je z prawdziwymi produktami, znajdującymi się w
lodówce czy na półkach szafki.

x Może nie nadawać się dla dziecka całkowicie niewidomego.

FUNKCJE POZNAWCZE 22+

Wiek 1-2

WYKAZUJE PREFERENCJE W WYBORZE PRZEDMIOTÓW ZABAWY

1. Daj dziecku rozmaite rzeczy do zabawy, ale raczej unikaj zabawek

pochodzących ze sklepu. Daj mu np. rondle i naczynia, drewniane łyżki, pudełka różnej
wielkości, pustą szpulkę po niciach itp. Zadbaj, aby przedmioty były urozmaicone pod
względem koloru, wielkości, faktury, wytwarzanych dźwięków i wydzielanych
zapachów.

2. Obserwuj reakcje dziecka na poszczególne przedmioty, zauważ, na których

dziecko najdłużej skupia uwagę. Obserwuj także zmiany w jego wyrazie twarzy. Skoro
zauważysz, że dziecko przejawia jakieś szczególne upodobanie, staraj się znaleźć mu
inne, podobne przedmioty.

3. Zachęcaj dziecko do wybrania sobie tego, co mu się podoba. Zacznij od

pokazania mu dwóch rzeczy, z których jedną oceniasz jako atrakcyjną dla dziecka.
Stopniowo zwiększaj liczbę rzeczy, z których dziecko ma dokonać wyboru.

4. Trzymaj zabawki w specjalnie do tego celu przeznaczonym miejscu, łatwo

dostępnym dla dziecka, jak np. pudło czy skrzynia lub niskie półki.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 23x

Wiek 1-2

NAZYWA

PRZEDMIOTY

PRZEDSTAWIONE

NA

4-ch

DUŻYCH,

WYRAŹNYCH OBRAZKACH

1. Wykorzystaj duże barwne ilustracje przedstawiające znane dziecku przedmioty.

Unikaj obrazków, których tło może rozpraszać uwagę dziecka.

2. Zacznij od jednego obrazka i nie wprowadzaj nowych, zanim dziecko nie powie

poprawnie, co przedstawia pierwszy obrazek. Jeżeli dziecko tego nie potrafi zrobić,
powiedz mu, co przedstawia obrazek.

3. Zapytaj: "Co to jest?". Jeżeli nie usłyszysz odpowiedzi, podaj początkową

zgłoskę. Na przykład skazując na piłkę, powiedz: "To jest pił...". Jeżeli dziecko nie
kończy wyrazu powiedz: "To jest piłka". "Powtórz: piłka".

4. Ilekroć dziecko poprawnie nazwie przedmiot na obrazku, pochwal je serdecznie,

wracaj do tego samego obrazka zanim wprowadzisz następne.

x Może nie nadawać się dla dziecka całkowicie niewidomego.

FUNKCJE POZNAWCZE 24+

Wiek 2-3

RACZKUJE LUB IDZIE, BY ZNALEŹĆ ZNANY SOBIE PRZEDMIOT (np.

ZABAWKĘ, KTÓRĄ JUŻ SIĘ BAWIŁO)

1. Siądź w małym rozkroku na przeciwko dziecka, przy czym twoje stopy i stopy

dziecka powinny się stykać. Poturlaj w kierunku dziecka dzwoniącą piłkę i poproś, aby ci
ją odesłało. Kiedy piłka wróci, powiedz: "Mam ją". Następnie poturlaj piłkę z mniejszą
siłą, tak, aby nie dotarła do dziecka i powiedz: "Weź ją". Piłka powinna zatrzymać się
dość blisko dziecka, by mogło ono jej dosięgnąć.

2. Usiądź przy dziecku i poturlaj piłkę od siebie. Powiedz: "Gdzie jest piłka?

Poszukajmy jej". Zacznijcie poszukiwania, za każdym razem odrzucaj piłkę dalej. Jeżeli
dziecko ma trudności w odszukaniu piłki, posłuż się taką, która stale dźwięczy. Jeżeli
dziecko nie okazuje chęci szukania, powiedz: "Będę szukać piłki", zacznij szukać czyniąc
z tego zabawę.

3. Umieść jakiś przedmiot, np. zabawkę, w znanym dziecku miejscu i poproś o jej

odszukanie. ("Twój miś jest na fotelu na biegunach. Proszę cię, podaj mi go").

4. Zabawki należy przechowywać w stałym miejscu, aby dziecko mogło na nie

samodzielnie trafiać. Objaśnij, gdzie ich szukać. ("Twoje klocki są w pudełku na zabawki
obok łóżeczka").

5. Jeżeli dziecko nie może trafić na znaną sobie zabawkę, pomóż mu w

13

systematycznych poszukiwaniach. Na przykład, chodźcie razem w poprzek pokoju, tam i
z powrotem, stopniowo przesuwając się ku przeciwległej ścianie.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 25+

Wiek 2-3

RÓŻNYMI SPOSOBAMI ZMNIEJSZA ODLEGŁOŚĆ MIĘDZY SOBĄ A

UPATRZONYM PRZEDMIOTEM, PO TO, ABY DOŃ DOSIĘGNĄĆ (np. POCIĄGA
KONIEC FOLII KU SOBIE, ABY CIASTKO ZNALAZŁO SIĘ W ZASIĘGU
CHWYTU)

1. Połóż przedmiot na kocu poza zasięgiem rąk dziecka. Pokaż, w jaki sposób

zdobyć ten przedmiot dzięki pociągnięciu za koc. Poproś, aby dziecko również
spróbowało.

2. Pokaż dziecku jego ulubiony przysmak na talerzu. Następnie odsuń talerz tak,

aby tylko jego przysunięcie umożliwiło wzięcie przysmaku. Zachęć dziecko, aby go sobie
wzięło.

3. Jakiś przedmiot, który wleczony po podłodze będzie hałasował, zaczep na końcu

sznurka. Pociągaj trzymany koniec sznurka, aby wywołać hałas. Następnie pokaż
dziecku, że hałasujący przedmiot można przyciągnąć do siebie wybierając sznurek.
Zacznij od krótkiego sznurka (dł. ok. 30 cm), a następnie bierz coraz dłuższe (do 1 m).
Daj wyraz swojej radości, kiedy zabawka dotrze do rąk dziecka.

4. Pokaż dziecku, jak można zdobyć przedmiot leżący wysoko, poza zasięgiem

ręki, z pomocą przystawionego krzesła lub stołeczka (np. aby wziąć ciastko ze stołu).

5. Stwórz sytuację wymagającą od dziecka zastanowienia się, jak zdobyć

przedmiot. Zaproponuj dwa możliwe rozwiązania: jedno niedorzeczne, a drugie logiczne.
Na przykład, dziecko chce zdobyć ciastko leżące na odległym odeń skraju folii
umieszczonej na szafce. Zapytaj więc: "Czy zawołamy, aby ciastko do nas przyszło, czy
też pociągniemy za folię, żeby ciastko było bliżej?".

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 26

Wiek 2-3

LICZY DO DZIESIĘCIU (Z PAMIĘCI)

1. Policz to, co jest dziecku znane, np. palce u rąk i u nóg, osoby, łyżki, widelce itd.

Liczenie przedmiotów uzupełnij pewną manipulacją, powtarzającą się przy każdej sztuce.
Na przykład, liczone zabawki odkładaj po jednej do pudełka. Umyte i wytarte szklanki
odstawiaj na półkę kolejno je licząc.

2. Niech dziecko powtarza po tobie każdą liczbę.
3. Śpiewaj dziecku piosenki i recytuj wierszyki, w których występują liczby od 1 do

10, takie jak: "Trzy kaczuszki sobie szły" lub "Jedna wrona bez ogona".

4. Zorganizuj zabawę obejmującą liczenie do 10 podczas jazdy samochodem,

kąpieli dziecka lub gdy tylko czas pozwoli. Najpierw licz sam/sama/, następnie poproś
dziecko, aby liczyło wraz z tobą. Podawaj pierwszą głoskę wymienianej kolejno liczby i
sprawdzaj, czy dziecko potrafi wymówić samodzielnie cały wyraz. Na koniec niech
dziecko liczy bez pomocy.

FUNKCJE POZNAWCZE 27

Wiek 2-3

DOBIERA W RAMACH DWÓCH PAR PRZEDMIOTY TEJ SAMEJ

WIELKOŚCI

1. Użyj bardzo podobnych przedmiotów różniących się tylko wielkością. Można

wykorzystać pomoce w postaci figur geometrycznych: kół, kwadratów, trójkątów. Za
każdym razem posługuj się tylko jednym rodzajem figur. Daj dziecku tackę o wysokich
krawędziach, aby stworzyć ograniczoną przestrzeń do wykonywania ćwiczeń.

2. Z lewej strony dziecka połóż duże koło, z prawej zaś dwa oła, jedno duże a

drugie małe. Połóż rękę przy osobno leżącym, dużym kole i powiedz: "Poszukaj takiego
samego koła". Pomóż dziecku zaznajomić się z osobno leżącym, dużym kołem.

3. Pomóż dziecku "obejrzeć" duże i małe koło leżące po jego prawej ręce. pomóż

mu wybrać to z nich, które jest takie samo, jak koło leżące po jego lewej ręce.

4. Przedmiot-wzorzec używany do porównań można umieścić w odrębnej

przegródce tacki. Dopóki dziecko nie opanuje umiejętności dobierania przedmiotu tej
samej wielkości nie zaleca się stosować więcej przedmiotów odmiennych niż jeden, by
nie rozpraszały nadmiernie uwagi dziecka. Postaraj się o przedmioty znacznie różniące
się rozmiarami unikając przedmiotÓw zbliżonej wielkości.

5. Posłuż się łyżkami i łyżeczkami do kawy i pomóż dziecku ułożyć je w osobnych

przegródkach. Powtarzaj dziecku, że wszystkie łyżeczki są jednakowej wielkości i że
wszystkie łyżki też są jednakowej wielkości.

FUNKCJE POZNAWCZE 28x

Wiek 2-3

DOBIERA DO SIEBIE PRZEDMIOTY TEGO SAMEGO KOLORU SPOŚRÓD

PRZEDMIOTÓW W TRZECH KOLORACH

1. Zacznij od dwóch kolorów (żółtego i czerwonego). Wytnij po sześć kół

czerwonych i sześć żółtych. Bierz po jednym żółtym kole i kładź kolejno jedno na
drugim. Zrób to samo z kołami czerwonymi. Daj dziecku po jednym pozostałym kole
czerwonym i żółtym. Jeśli będzie trzeba, poprowadź rękę dziecka, aby umieściło je na
właściwych stosach.

2. Weź kolorowe miseczki i poleć dziecku wkładać do nich przedmioty tych

samych co miseczki kolorów.

3. Użyj tabliczki z otworami i kolorowych kołków. Weź jeden kołek i poproś

15

dziecko, aby w stosie kołków znalazło taki sam kołek. Powiedz dziecku, aby w jednym
rzędzie umieszczało kołki tego samego koloru. Użyj w tym ćwiczeniu kilku kolorów.

4. Ułóż na podłodze kilka dużych, kolorowych kół. Daj dziecku jedno koło tego

rodzaju i powiedz, aby stanęło na takim samym kole.

5. Ułóż przed dzieckiem 3 odmiennie pomalowane kartki papieru. Wyjmuj z torby

po jednym przedmiocie w tych samych kolorach i proś dziecko, aby stawiało je na
właściwych kartkach.

6. Wytnij trzy koła w różnych kolorach. Do każdego z kół trzeba dobrać

odpowiadające mu barwą przedmioty. Poszukując ich, niech dziecko nosi koło ze sobą.
Zachęć dziecko do nakładania kolorowych kół na przedmioty w tych samych kolorach.
Pochwal dobrze wykonane ćwiczenie.

x Może nie nadawać się dla dziecka całkowicie niewidomego.

FUNKCJE POZNAWCZE 29

Wiek 2-3

ZAPYTANE PODAJE SWOJĄ PŁEĆ

1. Zwracaj się często do dziecka zaznaczając, że jest ono chłopcem albo

dziewczynką. Powiedz: "Jesteś dużym chłopcem" albo: "Jesteś dużą dziewczynką".

2. Gdy twoje dziecko znajdzie się w grupie innych dzieci, poproś, aby każde

powiedziało, czy jest chłopcem, czy dziewczynką. Zorganizuj zabawę, która wymaga, aby
każde dziecko wiedziało, kto jest chłopcem, a kto dziewczynką.

3. Zapytaj dziecko, czy jest chłopcem czy dziewczynką. Popraw je, jeśli dało

błędną odpowiedź, a okaż zadowolenie, jeśli odpowiedziało poprawnie. Gdy trzeba
pomóc, powiedz: "Jesteś dzie..." albo: "Jesteś chło...". Usłyszenie początkowej głoski
stanowi dla dziecka wskazówkę.

4. Uczenie nazw części ciała powinno dotyczyć również części rodnych. Pomóż

nauczyć się na równi z nazwami innych części ciała, odpowiednio wybranych określeń
części rodnych.

5. Jak nadarzy się okazja, zapraszaj do swego domu rodziców z niemowlęciem

innej płci niż twoje dziecko. Niech twoje dziecko pomaga przy kąpieli niemowlaka i
nauczy się nazw tych części ciała, które są odmienne. W późniejszym czasie używaj w
tym celu dokładnie pod względem anatomicznym wykonanych lalek.

FUNKCJE POZNAWCZE 30

Wiek 2-3

NA PROŚBĘ DOTYKA MAŁYCH I DUŻYCH PRZEDMIOTÓW

1. Przygotuj zbiory przedmiotów tego samego rodzaju, lecz różnej wielkości

(ołówków, kopert, kamyków, butów, naczyń stołowych). Poproś dziecko, aby podało ci
duży (dużą, duże)... Jeżeli zajdzie potrzeba, pomóż dziecku.

2. Połóż przed dzieckiem duży i mały ołówek. Poproś je, aby albo dużym albo

małym ołówkiem narysowało coś na papierze. Pochwal, jeśli zrobi to dobrze. Powtarzaj
podobne czynności z innymi przedmiotami.

3. Poproś dziecko, aby poszukało w pokoju albo dużych, albo małych przedmiotów.
4. Urządź zabawę ruchową wymagającą robienia dużych kroków, małych skoków,

siadania na dużych i małych krzesłach oraz innych czynności związanych z użyciem
relacji duże-małe.

5. Pokaż znaczenie dużego i małego rozmiaru porównując wielkość części ciała

osoby dorosłej i ciała dziecka. Wskaż na różnice wysokości, wagi, wielkości rąk i nóg.

FUNKCJE POZNAWCZE 31+

Wiek 2-3

BUDUJE WIEŻĘ Z 5-6 KLOCKÓW

1. Powróć do ćwiczenia FUNKCJE POZNAWCZE 15+. Dodaj jeden klocek, aby

mogła powstać wieża z 4 klocków. Zacznij od klocków, które dobrze się na sobie
trzymają (o niezbyt gładkich powierzchniach).

2. Pokaż dziecku, jak ma budować wieżę. Objaśnij, co to znaczy stać prosto

ustawiając dziecko przy ścianie, tyłem do niej, z plecami wyprostowanymi. W podobny
sposób objaśnij, co to znaczy być wzrostu (wysokości).

3. Każ dziecku ułożyć klocki jeden na drugim, aby powstała wieża, której pion

wyrównasz linijką.

4. Umieść na ścianie nalepkę lub inny wyczuwalny znak na wysokości ok. 15 cm

od podłogi. Poproś dziecko, aby zbudowało wieżę z klocków sięgającą do tego punktu.

5. W nagrodę pozwól dziecku zburzyć wieżę.
6. Zachęcaj dziecko do budowania wież z innych przedmiotów (gąbek, książek,

pojemników plastykowych, puszek).

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 32

Wiek 2-3

OKREŚLA PRZEDMIOTY JAKO DUŻE LUB MAŁE

1. Wróć do ćwiczenia FUNKCJE POZNAWCZE 30. Pokaż dziecku przedmioty

duże i małe. Dla zwiększenia kontrastu dobierz przedmioty bardzo duże i bardzo małe.
Poproś dziecko, aby powtarzało za tobą, że przedmiot jest duży albo że jest mały.

2. Urządź zabawę polegającą na tym, aby dziecko określiło, co w pokoju jest duże,

a co małe. Zapytaj: "Jaki/jaka/jakie jest (są)......?" Jeżeli dziecko nie potrafi
odpowiedzieć, zapytaj: "... duże czy małe?" Jeżeli dziecko wymaga dalszej podpowiedzi,
podaj mu początkową zgłoskę wyrazu: "Jest (są) du ...".

3. Wyjaśnij dziecku, co to znaczy pasować wielkością. "Ponieważ jestem duży

(duża) i mieszczę się na tym krześle znaczy, że ono również jest duże". "Spróbuję usiąść
na tym foteliku. Popatrz, nie mieszczę się. Widocznie jest dla mnie za małe".

17

4. Określenia wielkości powinny być adekwatne do wieku dziecka: "za duży, za

mały". Początkowo unikaj określenia "średniej wielkości".

5. Poproś, aby dziecko posegregowało rzeczy na duże i małe, ustawiając z nich

piramidki lub grupując.

FUNKCJE POZNAWCZE 33

Wiek 2-3

KARTKUJE KSIĄŻKĘ LUB ALBUM Z PRZYLEPIONYMI DROBNYMI

PRZEDMIOTAMI, BY ZNALEŹĆ WYMIENIONY OBRAZEK LUB PRZEDMIOT

1. Wybierz znaną dziecku książkę, zawierającą ilustracje przedmiotów, z którymi

dziecko jest obeznane. Może to być też album przedmiotów.

2. Jeżeli dziecko ma jakiś ulubiony obrazek lub przedmiot, poproś je, aby go

pokazało. Pomóż dziecku w przewracaniu kartek.

3. Przygotuj ćwiczenie w taki sposób, aby książka lub album był otwarty na stronie

poprzedzającej ulubiony obrazek lub przedmiot. Powiedz: "Poszukaj strony z futerkiem"
albo "Poszukaj królika". Pomóż dziecku trochę w przewracaniu kartek.

4. Okaż radość, kiedy dziecko znajdzie określony przedmiot lub obrazek. "Mamy

stronę z futerkiem! Poszukajmy jej znowu."

5. Pomóż dziecku nauczyć się wskazywać określony przedmiot lub obrazek. Dzieci

niewidome mogą dotykać wymienianych przedmiotów palcem wskazującym.

FUNKCJE POZNAWCZE 34

Wiek 2-3

POłÓWKI PRZECIĘTEGO PRZEDMIOTU SKŁADA TAK, BY UTWORZYŁY

CAŁOŚĆ (np. połówki jabłka)

1. Przepołów jabłko. Poproś dziecko, aby złożyło połówki. Pokaż mu, w jaki

sposób wyczuć dotykiem wgłębienia, gdzie była szypułka i okwiat. Pokaż, że połówki
jabłka nie pasują do siebie, jeśli się je przyłoży odwrotnie.

2. Posłuż się modelem geometrycznym wykonanym z drewna i przepołowionym.

Zachęcaj dziecko, aby dopasowało połówki do siebie tak, by tworzyły całą figurę. Zacznij
od koła, z którym zadanie jest najprostsze.

3. Przepołów wybrane produkty żywnościowe (ciastko, pomarańczę, gruszkę).

Zachęć dziecko do złożenia pasujących do siebie połówek, by utworzyły całość.

4. Mogą się przydać tablice z wgłębieniami różnych kształtów ponieważ

uświadomią dziecku, jaki kształt pasuje do danego wgłębienia.

5. Połówkę figury przyszyj lub przyklej do planszy nieruchomo. Druga połówka

musi być ruchoma, aby dziecko mogło nią manipulować dla złożenia figury w całość.

FUNKCJE POZNAWCZE 35

Wiek 2-3

SPOŚRÓD 6-8 RÓŻNYCH PRZEDMIOTÓW WYBIERA NA POLECENIE

JEDEN WYMIENIONY I ZNANY MU PRZEDMIOT

1. Daj dziecku 2-3 dobrze mu znane przedmioty (np. młotek, łyżkę, szczoteczkę do

zębów, ołówek). Wręczając dziecku każdy z nich wymieniaj jego nazwę i proś, aby
dziecko ją powtórzyło a następnie odłożyło przedmiot na stół.

2. Poproś dziecko, aby wzięło do ręki przedmiot, który wymieniasz. W razie

potrzeby udziel mu pomocy.

3. W miarę postępów dziecka wprowadzaj nowe przedmioty, niepodobne do

poprzednich.

4. Wymień zabawkę, którą dziecko ma wyjąć z pudła z zabawkami.
5. Połóż na łóżku różne części ubrania dziecka. Wymieniaj kolejno te, które

dziecko powinno brać, aby na siebie włożyło.

FUNKCJE POZNAWCZE 36

Wiek 2-3

4 PODOBNE KSZTAŁTEM, MIESZCZĄCE SIĘ JEDEN W DRUGIM

ELEMENTY ZABAWKI SKŁADA W CAŁOŚĆ (np. plastykowe foremki)

1. Wybierz zabawki złożone z podobnych kształtem elementów, mieszczących się

jeden w drugim, jak na przykład beczułki, pudełka, jajka.

2. Użyj najpierw tylko dwóch elementów zabawki i dodawaj kolejne w miarę, jak

dziecko radzi sobie coraz lepiej ze składaniem zabawki.

3. Przygotuj dwie identyczne zabawki tego rodzaju. Na przykładzie jednej z nich

pokaż dziecku, jak elementy zabawki składa się w całość. Powiedz, aby dziecko
naśladowało cię składając drugi zestaw. Pomógłszy dziecku zaznajomić się z
poszczególnymi elementami zabawki, złóż je w całość wspólnie z dzieckiem. Pomagaj
coraz mniej, w miarę tego, jak dziecko nabiera wprawy.

4. Objaśnij, jak składać zabawkę, mówiąc np. "Weź małą (małe)... i włóż do dużej

(dużego)".

5. Jeżeli posługujesz się zabawką składającą się z 5 elementów, sam/a/ złóż dwa

największe i poleć dziecku dobrać kolejno trzeci, czwarty i piąty element, tak aby
wszystkie pasowały do siebie.

6. Zabawki tego rodzaju bardziej podobają się dzieciom niewidomym, gdy

wkładaniu jednego elementu w drugi towarzyszy jakiś odgłos.

FUNKCJE POZNAWCZE 37

Wiek 2-3

PROSZONE, UMIESZCZA PRZEDMIOTY "W CZYMŚ", "NA CZYMŚ" LUB

"POD CZYMŚ"

19

1. Naucz dziecko jednej z trzech czynności: umieszczania przedmiotu "w czymś",

"na czymś" lub "pod czymś". Kolejną czynność wprowadzaj dopiero, gdy dziecko
opanuje poprzednią.

2. Mając duże, kartonowe pudło kieruj czynnościami dziecka tak, aby mu

powiedzieć, że znalazło się w pudle, na nim lub pod nim.

3. Pomagając dziecku zajmować różne pozycje względem przedmiotów, takich jak

łóżko, stół, krzesło, szafa, pudło, mów mu, gdzie się właśnie znalazło: "w ...", "na ...",
"pod ...".

4. Weź mały klocek i pustą szklankę. Pokaż dziecku, jak wkładasz klocek do

szklanki, kładziesz go na szklance lub pod szklanką. Poproś, aby dziecko wykonało taką
samą czynność.

5. Wspólnie przećwiczcie wkładanie czegoś do wewnątrz, kładzenie na czymś i pod

czymś. Pomóż dziecku włożyć jedną rzecz do wewnątrz innej, a następnie poproś je, aby
zrobiło to samodzielnie.

6. Namów dziecko do "chowania" i "znajdywania" ulubionych zabawek. Pokaż, jak

się to robi i pochwal je za starania.

FUNKCJE POZNAWCZE 38

Wiek 2-3

MÓWI, CO JEST MOKRE, A CO JEST SUCHE

1. Zanim dziecko zacznie myć twarz, wytłumacz, że suchą myjką nie można się

umyć. Zwilż myjkę i umyj twarz dziecka, zaznaczając, że myjka jest "mokra" od wody.

2. Pokaż dziecku mokre naczynia, ubranie, obuwie, strój kąpielowy.
3. Powiedz, co należy zrobić, aby mokre rzeczy wysuszyć (powiesić na słońcu,

wytrzeć suchym ręcznikiem, włożyć do suszarki).

4. Wręcz dziecku mokrą ściereczkę. Zapytaj: "Czy ściereczka jest sucha czy

mokra?". Jeżeli dziecko nie odpowiada, powiedz: "Jest m...". Powtórz ćwiczenie z suchą
ś

ciereczką.

5. Namydliwszy włosy dziecka szamponem zapytaj: "Czy masz suche włosy?"

Jeżeli dziecko odpowie "Nie, mokre", pochwal je.

FUNKCJE POZNAWCZE 39

Wiek 2-3

POPROSZONE, WYBIERA

1. Daj dziecku wybrać jeden z dwóch napojów, rodzajów jedzenia lub jedną z dwu

zabawek. Niech minie trochę czasu. Jeżeli dziecko nie robi wyboru, odłóż ćwiczenie na
potem.

2. Rzeczy, spośród których dziecko ma wybierać, muszą mu być dobrze znane.

Jeżeli do ich grupy włączasz jakiś nowy przedmiot, wymień jego nazwę. Podkreśl, że
dziecko może wybrać tylko jedną rzecz.

3. Poproś, aby dziecko wybrało jakąś część swej odzieży, książkę, którą masz mu

przeczytać, albo zabawki którymi się będzie bawiło.

4. Gdy dziecko coś wybierze, pochwal je, że potrafiło to zrobić. "Jeśli potrafisz

wybrać, jesteś już dużym chłopcem (dużą dziewczynką)".

FUNKCJE POZNAWCZE 40

Wiek 2-3

POTRAFI ROZPOZNAĆ I NAZWAĆ TRZY WYRAŹNE ZAPACHY DOMOWE

(np. smażonego boczku, kremu do rąk)

1. Spośród zapachów domowych, z którymi będziesz zaznajamiać dziecko, wybierz

trzy, często pojawiające się i wyraźne zapachy. Np. zwróć uwagę na zapach kremu do rąk
i powiedz dziecku, co tak pachnie. Powtarzaj aż dotąd, gdy dziecko, poczuwszy znajomy
zapach powie, że to pachnie krem. Nie mów dziecku o innych zapachach, dopóki dziecko
nie zacznie z łatwością rozpoznawać i określać pierwszy z poznanych zapachów.

2. Posmaruj kremem własne ręce i ręce dziecka. Powiedz: "To krem tak ładnie

pachnie". Powtarzaj ten zabieg po umyciu rąk, kilka razy na dzień. Staraj się, aby dziecko
tę czynność lubiło. Podobnie postępuj z mydłami pachnącymi.

3. Posmarowawszy sobie ręce kremem zwlekaj czasem chwilę z posmarowaniem

rąk dziecka, aby się przekonać, czy czując zapach kremu samo zacznie domagać się
posmarowania. Spytaj: "Co chcesz?" Jeśli dziecko będzie próbowało wypowiedzieć
słowo "krem", pochwal je i posmaruj mu rączki.

4. Wybierz jakiś produkt żywnościowy o wyraźnym zapachu, często

przygotowywany w waszym domu. (Wybierz produkt o nazwie łatwej do wymówienia -
nie zaczynaj np. od kalafiora). Przyrządzając produkt za każdym razem powtarzaj jego
nazwę. Po jakimś czasie zapytaj dziecko: "Co ja takiego przyrządzam?"

5. Gdy dziecko nauczy się rozróżniać i określać trzy wyraźne zapachy występujące

w gospodarstwie domowym, skieruj jego uwagę na inne zapachy w otoczeniu, np. zapach
grzanki w opiekaczu, gotującego się kurczaka, farby, benzyny, spalonego drewna, pasty
do obuwia, do podłóg, ekskrementów zwierząt domowych i odpadków.

FUNKCJE POZNAWCZE 41

Wiek 2-3

NA POLECENIE PORUSZA RÓŻNYMI CZĘŚCIAMI CIAŁA ("POTRZĄŚNIJ

GŁOWĄ", "PODNIEŚ RĘCE")

1. Nawiąż do ćwiczeń nr 26, 30, 40, 57 z rozdziału "JĘZYK". Posługuj się

nazwami tych części ciała, które są dziecku znane.

2. Urządzaj zabawy ruchowe wymagające określonej gestykulacji (np. jak w

piosence: "Wszyscy klaszczą w dłonie, klaszczą w dłonie, klaszczą w dłonie, wszyscy
klaszczą w dłonie, tak jak ja"). Następnie wprowadzaj określenia innych ruchów ręki:
tarcia, machania, klepania, wskazywania czegoś, sięgania po coś.

3. Trzymając dziecko za rękę, drugą pociągnij je lekko za ucho lub poklep po

brzuszku. Równocześnie mów, co robisz. Powiedz dziecku, aby zrobiło to samo tobie.

21

4. Śpiewaj piosenki, mów wierszyki, które wskazują na nazwy części ciała i

wymagają powtarzania w ślad za tobą wykonywanych czynności. W razie potrzeby,
kieruj dotykiem dziecka.

FUNKCJE POZNAWCZE 42

Wiek 2-3

DOBIERA DO SIEBIE DWIE JEDNAKOWE FIGURY GEOMETRYCZNE:

KOŁA, KWADRATY, TRÓJKĄTY

1. Daj dziecku rozmaite modele (duże, małe, drewniane, plastykowe) pary figur

geometrycznych i podaj dziecku ich nazwy. Pokaż, jak poznawać krawędzie dotykiem.
Wspólnie dotykając krawędzi przedstawianych modeli, wyjaśnij, że dany kształt jest
okrągły albo kanciasty i mający boki. Postąp tak wielokrotnie z każdą z trzech figur:
kołem, kwadratem i trójkątem. Zacznij od modeli identycznych pod względem koloru,
wymiarów i rodzajów tworzywa.

2. Na stole lub tacy, przy której siedzi dziecko połóż początkowo tylko dwie figury

geometryczne. Pomóż niewidomemu dziecku zbadać dotykiem obie figury. Wręczając
jeszcze jeden model, poproś, aby spośród leżących figur dziecko wybrało taką samą, jak
ta, którą mu właśnie wręczyłeś/wręczyłaś/. Jeśli będzie trzeba, pomóż dziecku. Liczbę
wykorzystywanych figur zwiększ do trzech.

3. Powiedz dziecku, aby posegregowało koła i kwadraty, umieszczając je w

osobnych pojemnikach lub przegródkach tacy. Najpierw pokaż, jak to się robi. Potem
posegregujcie tylko koła i trójkąty, potem tylko trójkąty i kwadraty. Potem wszystkie trzy
rodzaje figur.

4. Zwiększaj liczbę figur do posegregowania, w miarę jak dziecko opanowuje tę

czynność.

5. Wówczas, gdy dziecko nabierze wprawy w porównywaniu przedmiotów w

kształcie figur geometrycznych, zastąp je ich obrazem drukowanym lub rysunkiem
wypukłym.

FUNKCJE POZNAWCZE 43

Wiek 2-3

DOBIERA DO SIEBIE PRZEDMIOTY WYKONANE Z TEGO SAMEGO

TWORZYWA (DREWNA, METALU, PLASTYKU)

1. Przygotuj pary drewnianych, metalowych i plastykowych kwadratów. Kwadraty,

które mają być do siebie dobierane muszą być identycznego formatu.

2. Powiedz dziecku, jakie są w dotyku materiały, z których wykonano modele

(szorstkie, gładkie, metaliczne). Pomóż mu postukać w każdy z tych kwadratów, aby
usłyszeć dźwięki, jakie wydają te 3 materiały.

3. Weź dwa identyczne kwadraty i każdy z nich umieść w innym woreczku. Do

jednego z nich dołóż kwadrat wykonany z innego tworzywa. Poproś dziecko, aby do
kwadratu pojedynczo zapakowanego do woreczka wybrało taki sam, sięgając do

woreczka zawierającego dwa kwadraty.

4. Zacznij od dwóch rodzajów tworzyw, a trzeci dodaj wówczas, gdy dziecko

(nieco) opanuje umiejętność dobierania jednakowych tworzyw.

5. Przymocuj do tablicy kawałki różnych tworzyw. Wręcz dziecku próbki tych

samych tworzyw i poproś je, aby kolejno dobierało do siebie identyczne tworzywa.

FUNKCJE POZNAWCZE 44

Wiek 2-3

UKŁADA ZABAWKI I INNE PRZEDMIOTY TAM, GDZIE MOŻE JE

PONOWNIE ODNALEŹĆ

1. Wspólnie z dzieckiem odkładaj co wieczór jego ulubioną zabawkę. Nazajutrz

rano poproś dziecko, aby wzięło tę zabawkę. Jeżeli dziecko napotyka trudności ćwicz to
w ciągu dnia, skracając czas między odkładaniem zabawki a jej znajdywaniem do paru
minut. Chwal dziecko za to, że co wieczór odkłada zabawkę. Stopniowo rozszerzaj
ć

wiczenie na inne rzeczy, jak na przykład piżama czy grzebień.

2. Dopomóż dziecku w ustawianiu naczyń stołowych, garnków i innych

przedmiotów we właściwym miejscu. Proś dziecko, aby podawało ci te utensylia, kiedy
ich potrzebujesz.

3. Daj dziecku możność zanoszenia przedmiotów tam, gdzie jest ich właściwe

miejsce: brudnej bielizny do kosza na bieliznę, butów do szafki na buty, zabawek do
pudła z zabawkami. Proś dziecko o odnoszenie i przynoszenie rozmaitych rzeczy do
miejsc i z miejsc, w których są przechowywane.

4. Urządź zabawę w "Poszukiwania". Stosuj różne oznaczenia czy sygnały

prowadzące dziecko w kierunku poszukiwanej rzeczy. Jeśli trzeba, pomagaj
wskazówkami. Nagradzaj za udane poszukiwanie.

5. Dotykowe wskaźniki ułatwiają niewidomemu dziecku, orientację, gdzie która

rzecz się znajduje. Np. puszysta nalepka umieszczona nad haczykiem, na którym wiesza
się piżamę albo oznaczenie miejsca, gdzie leży ulubiona zabawka, na półce z lewej
strony, nalepką z papierą ściernego, przytwierdzoną do półki, poniżej zabawki.

6. Szczególnie dzieci niewidome powinny opanować tę umiejętność w odniesieniu

do wszelkich przedmiotów, którymi się posługują.

FUNKCJE POZNAWCZE 45

Wiek 2-3

5 KRĄŻKÓW NAKŁADA NA TRZPIEŃ WEDłUG ICH WIELKOŚCI

1. Wykorzystaj do tego drewnianą zabawkę składającą się z trzpienia i nakładanych

nań krążków. Dobierz zabawkę o podstawie stabilnej, nie chwiejącej się. Lepszy jest
prosty kołek z drewna niż modelowany schodkowo trzpień plastykowy. Pomóż dziecku
zaznajomić się z zabawką.

2. Połóż lewą dłoń dziecka na wierzchołku kołka, a prawą na kołku, otwór w

którym dziecko znajduje palcem wskazującym. Nasadź kółko na kołek, aby ześlizgnęło

23

się po nim.

3. Kiedy dziecko nauczy się już wybierać kółka według wielkości, poproś je, aby

umieszczało je na kołku w kolejności od największego do najmniejszego.

4. Jeżeli dziecko napotyka trudności, użyj najpierw dwóch kółek: największego i

najmniejszego, potem dodaj kółko średniej wielkości. Dodaj drugie i czwarte co do
wielkości kółko dopiero wówczas, gdy dziecko potrafi nasadzić na kołek pierwsze,
trzecie i piąte kółko, kolejno według wielkości.

FUNKCJE POZNAWCZE 46

Wiek 3-4

PORÓWNUJE ZE SOBĄ RÓŻNE DŹWIĘKI (np. GRZECHOT ZIARENEK

FASOLI, RYŻU LUB PIASKU W POJEMNIKACH)

1. Rozpocznij od dźwięków, które znacznie się różnią (szklane kulki w blaszanej

puszce oraz ryż w pudełku). Wprowadzaj nowe dźwięki, gdy dziecko rozpoznaje już
wcześniej prezentowane. Gdy dziecko opanuje dźwięki bardzo się różniące, przejdź do
dźwięków, które są podobne.

2. Do dwóch takich samych pojemników włóż identyczną zawartość. Do trzeciego,

podobnego pojemnika włóż co innego. Ustaw te trzy pojemniki przed dzieckiem.
Powiedz: "Posłuchaj", po czym potrząśnij każdym z trzech pojemników. Powiedz: "Podaj
mi dwa, które hałasują tak samo". Przydatne do tych ćwiczeń mogą być buteleczki po
lekarstwach w tabletkach oraz pudełka po filmach fotograficznych.

3. Nagraj na taśmę magnetofonową dźwięki występujące w otoczeniu. Odtwórz je i

poproś dziecko, aby naśladowało ten dźwięk głosem albo spowodowało, że rozlegnie się
dźwięk podobny do dźwięku z taśmy magnetofonowej (trzaśnięcie drzwiami, dzwonek).
Powiedz przy tym: "Posłuchaj" i pomóż dziecku zatrzasnąć drzwi lub nacisnąć dzwonek.
"O! To samo, co słychać na taśmie!" Pochwal samodzielne próby dziecka starającego się
wydobyć dźwięki podobne do tych, które usłyszało.

4.

Wykorzystaj

mające

zastosowanie

wskazówki

z

ć

wiczeń

FUNKCJE POZNAWCZE 16 i 42.

FUNKCJE POZNAWCZE 47

Wiek 3-4

NAZYWA WIERZCH, SPÓD, CZĘŚĆ PRZEDNIĄ,TYLNĄ ORAZ BOKI

PRZEDMIOTU

1. Zacznij od przedmiotów, w których łatwo można odróżnić wierzch od spodu i

część przednią od tylnej (buty, samochodziki). Trzymając swą dłoń na rączce dziecka,
dotykaj i nazywaj każdą płaszczyznę przedmiotu.

2. Posługując się tym samym przedmiotem, poproś dziecko, aby dotykało tych

płaszczyzn, których nazwy wymieniasz.

3. Kładąc ręce dziecka na poszczególnych płaszczyznach lub wskazując na nie,

poproś dziecko, aby podawało ich nazwy.

4. Powtórz tę czynność z różnorodnymi przedmiotami z otoczenia (meble, zabawki,

samochód, piekarnik, lodówka).

FUNKCJE POZNAWCZE 48+

Wiek 3-4

WSKAZUJE NA OBRAZKU JEDEN ŻĄDANY PRZEDMIOT ZNAJDUJĄCY

SIĘ W GRUPIE INNYCH

1. Dobierz zdjęcie, przedstawiające takie przedmioty, które dziecko potrafi

nazywać, jak na przykład żywność, zabawki, artykuły odzieżowe. Unikaj zdjęć zbyt
szczegółowych.

2. Pokaż dziecku duże zdjęcie przedstawiające kilka przedmiotów. Nazywaj

przedmioty i dotykaj ich na zdjęciu. Poproś dziecko, aby pokazywało lub dotykało
poszczególnych przedmiotów. Powiedz: "Dotknij jabłka".

3. Nazwij przedmiot i zorientuj się, czy dziecko potrafi bez twojej pomocy wskazać

nań. Pochwal dziecko za dobrą odpowiedź; jeśli trzeba, pomagaj dziecku, wskazując
przedmiot palcem i ponownie wymieniając jego nazwę, aż do czasu, gdy bez żadnej
pomocy potrafi wskazywać przedmioty, które wymieniasz.

4. Im mniejszą zdolność widzenia ma dziecko, tym bardziej konieczne jest

korzystanie z dużych, bardzo wyraźnych i nieskomplikowanych zdjęć, przedstawiających
zaledwie kilka przedmiotów, które mają być pokazane lub nazwane.

+ Może nie nadawać się dla dziecka całkowicie niewidomego.

FUNKCJE POZNAWCZE 49

Wiek 3-4

DOBIERA DO SIEBIE PRZEDMIOTY DŁUGIE I KRÓTKIE

1. Umieść na stole przed dzieckiem przedmiot długi i krótki. Daj mu albo długi,

albo krótki przedmiot, aby go dobrało długością do jednego z dwóch leżących na stole.
Na początku zachowaj identyczność kolorów i innych cech. Jedyną różnicę powinien
stanowić wymiar długości. Najlepiej nadają się do tego celu kredki długie i krótkie. W
tym ćwiczeniu określaj przedmioty jako długie i krótkie.

2. Zacznij od przedmiotów bardzo długich i bardzo krótkich i stopniowo zwiększaj

stopień trudności zadania, doprowadzając do sytuacji, gdy przedmioty będą się bardzo
nieznacznie różniły pod względem długości.

3. Powiedz dziecku, aby posegregowało szereg przedmiotów na długie i krótkie.

Daj dziecku długie i krótkie pudełko do wkładania różnych przedmiotów. Nawiąż do
czynności z ćwiczeń nr 16, 27 i 28 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.

FUNKCJE POZNAWCZE 50

25

Wiek 3-4

DOBIERA

MODELE

PŁASKICH

FIGUR

GEOMETRYCZNYCH

DO

OBRAZKÓW (ZWYKŁYCH LUB WYPUKŁYCH) PRZEDSTAWIAJĄCYCH TE
FIGURY

1. Wykorzystaj koła, kwadraty i trójkąty wykonane w twardym tworzywie.

American Printing House for the Blind posiada kilka zestawów takich modeli. Zastosuj
ilustracje tych figur lub ich odwzorowania na papierze brajlowskim, tej samej wielkości.
Użyj ilustracji czarnych lub szarych, aby dziecko nie dopasowywało figur, kierując się ich
kolorem.

2. Poproś dziecko, aby dopasowało figury do ich ilustracji lub do figur wykonanych

rysikiem na papierze brajlowskim. W razie potrzeby, wykonaj tę czynność wspólnie z
dzieckiem.

3. Nazwij figury, które dałeś/łaś/ dziecku do zabawy, przygotowując je do

samodzielnego podawania ich nazw.

4. Wprowadź zróżnicowanie figur pod względem rozmiarów, lecz używaj stale tego

samego kształtu, zachowując geometryczne podobieństwo figur, np. trójkątów.

5. Powtórz czynności z ćwiczenia nr 42 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.

FUNKCJE POZNAWCZE 51

Wiek 3-4

NAZYWA WŁASNE WYTWORY (RYSUNKI LUB KONSTRUKCJE)

1. Poproś dziecko, by obserwowało, jak lepisz jakiś przedmiot z gliny lub

plasteliny. Powiedz, co ulepiłeś/łaś/ lub co by to mogło być.

2. Poproś dziecko, aby ulepiło coś z plasteliny lub gliny i nazwało swój wytwór.
3. Jeżeli dziecko nie może wymyśleć nazwy, zaproponuj: "Może niech to będzie

doniczka? Jak myślisz?".

4. Okaż wielkie zadowolenie, jeśli dziecko samo nazwie swój wytwór. "To świetny

pomysł! Pokażemy doniczkę ... (komu)".

5. Narysuj coś i powiedz, co to takiego. Narysowałem/-łam/ psa. Nazywa się Ralf.

Poproś, by dziecko zrobiło to samo.

FUNKCJE POZNAWCZE 52

Wiek 3-4

SYSTEMATYCZNIE BADA NOWE ZABAWKI I INNE PRZEDMIOTY

OBURĄCZ

1. Wybieraj takie przedmioty, które dziecko może dokładnie zbadać, na przykład

nową roślinę doniczkową. Początkowo unikaj przedmiotów, które mogą być dla dziecka
przykre (np. kaktus) lub zbyt wielkie (np. przyczepa campingowa).

2. Wespół z dzieckiem dokonaj oględzin wybranego przedmiotu przesuwając

rękami wzdłuż krawędzi, z góry na dół i z lewa na prawo. Oględziny przeprowadzajcie
jak najdokładniej.

3. Pilnuj, aby dziecko posługiwało się obiema rękami przy badaniu przedmiotów; w

ten sposób zyskuje ono lepsze wyobrażenie przedmiotu. Opisuj to, co dziecko ogląda.
"Kot ma dwoje uszu i dwoje oczu. Samochodzik ma pod spodem kółka."

FUNKCJE POZNAWCZE 53x

Wiek 3-4

PROSZONE, WSKAZUJE TRZY KOLORY

1. Nawiąż do ćwiczenia nr 28 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Znajdź kilka przedmiotów bardzo zbliżonych kolorem. Opisz każdy z nich,

mówiąc, jakiego jest koloru, "To jest czerwone jabłko, czerwona wstążka, czerwona
ś

wieca, czerwona kartka".

3. Poproś dziecko, aby dotknęło czegoś czerwonego. Pomóż dziecku znaleźć taki

przedmiot.

4. Znajdź dookoła więcej czerwonych przedmiotów. Poproś, aby dziecko dotknęło

czegoś czerwonego.

5. Zrób to samo z dwoma innymi kolorami. Jeżeli dziecko bezbłędnie wskazuje

jeden kolor, wprowadź drugi, a potem trzeci.

6. Połóż przed dzieckiem dwie kartki, każdą innego koloru, spośród tych, które

służyły już do ćwiczeń. Powiedz: "Dotknij koloru czerwonego". Zrób tak samo z drugim
kolorem. Gdy dziecko będzie bezbłędnie wskazywać dwa pierwsze kolory, włącz do
ć

wiczenia trzecią barwną kartkę.

7. Określaj codziennie ubiory ubrań, które dziecko nosi. Mów: "Masz dziś na sobie

coś niebieskiego. Pokaż mi, gdzie?".

x Może nie nadawać się dla dziecka całkowicie niewidomego.

FUNKCJE POZNAWCZE 54

Wiek 3-4

MÓWI, CZY PRZEDMIOT JEST CIĘŻKI, CZY LEKKI (np. DUŻY KAMIEŃ,

MISECZKA ZE STYROPIANU, PTASIE PIÓRO)

1. Przećwicz wspólnie z dzieckiem trzymanie w ręku czegoś ciężkiego (np. dużego

słownika); powiedz do dziecka: "Ciężkie". Potem wręcz mu czasopismo i powiedz: "A to
jest lekkie".

2. Dobierz dwa przedmioty o takich samych wymiarach z których jeden jest ciężki,

drugi zaś lekki. Włóż je do woreczków. Połóż oba woreczki na stole i powiedz dziecku,
aby uniosło każdy z nich. Zapytaj: "Który jest ciężki?" i "Który jest lekki?". Stopniowo
zmniejszaj różnicę w ciężarze przedmiotów. Nie skąp pochwał, jeżeli dziecko potrafi
powiedzieć, który woreczek jest ciężki, a który lekki.

3. Wybierz przedmioty ciężkie i lekkie i określ każdy, mówiąc dziecku, czy jest

27

ciężki, czy lekki. "Żelazko jest ciężkie, kubek z plastyku jest lekki".

4. Napełnij nad wanną jedną miseczkę niewielką ilością wody, drugą zaś - po

brzegi. Poproś dziecko, aby wybrało tę miseczkę, która jest ciężka. Następnie poleć mu,
aby samo nalało do miseczki tyle wody, aby była ciężka, potem zaś tyle, aby była lekka.

FUNKCJE POZNAWCZE 55

Wiek 3-4

NA

PROŚBĘ,

DZIECKO

DOTYKA

WYMIENIONYCH

FIGUR

GEOMETRYCZNYCH: KOŁA, KWADRATU I TRÓJKĄTA

1. Nawiąż do ćwiczeń nr 42 i 50 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Połóż przed dzieckiem wzorce trzech figur geometrycznych. Niewidomemu

dziecku pomóż w ich badaniu. Powiedz: "Dotknij koła" lub: "Podaj mi koło". Jeśli trzeba,
sam/-a/ podaj odpowiedni wzorzec.

3. Kiedy dziecko stale trafnie rozpoznaje jedną z figur, przećwicz wskazywanie

następnej. Powiedz: "Dotknij kwadratu". Jeśli dziecko napotka trudności, wycofaj trójkąt.

4. Kiedy dziecko opanuje już podstawową umiejętność, zacznij stosować modele

różnych kolorów i wielkości w odniesieniu do każdej z trzech figur.

5. Wskaż na te trzy kształty występujące w domu (talerze, szyby okienne). Poproś

dziecko, aby dotknęło kwadratowych płytek glazury lub kółek na tapecie.

6. Upiecz ciasteczka z foremek wszystkich trzech kształtów. Powiedz dziecku, aby

poukładało ciasteczka okrągłe na talerzu, kwadratowe włożyło do puszki, a ciasteczka w
kształcie trójkąta może zjeść.

FUNKCJE POZNAWCZE 56

Wiek 3-4

PRZYPORZĄDKOWUJE JEDNĄ JEDNOSTKĘ DRUGIEJ (KŁADZIE PO

JEDNEJ SERWETCE PRZY KAŻDYM TALERZU, DAJE KAŻDEMU Z DZIECI PO
JEDNYM CUKIERKU)

1. Rozstaw talerze na stole; po jednym dla każdego z domowników. Powiedz:

"Jeden dla mamusi, jeden dla tatusia, jeden dla siostry i jeden dla ciebie".

2. Podaj dziecku właściwą liczbę łyżek. Wspólnie z dzieckiem rozłóż je,

umieszczając po jednej z prawej strony każdego talerza. Powtórz: "Jedna dla ...".

3. Rozstaw i rozłóż wraz z dzieckiem wszelkie inne przedmioty tworzące nakrycie,

jak na przykład serwetki czy plastykowe szklanki. Ćwiczcie to codziennie.

4. Dla wygody niewidomego dziecka przechowuj te rzeczy stale w tym samym

miejscu.

5. Pokaż dziecku, w jaki sposób rozdać kolegom cukierki w papierkach - po

jednym dla każdego.

6. Upiecz ciasteczka z foremek i pokaż dziecku, jak na każdym z nich umieścić

ś

wieczkę.

7. Zanim poprosisz niewidome dziecko, aby rozłożyło nakrycia dla każdego

członka rodziny, pokaż mu, jakie jest rozstawienie krzeseł przy stole jadalnym. Ułatwi to
dziecku układanie nakryć - na wprost każdego krzesła.

FUNKCJE POZNAWCZE 57

Wiek 3-4

NA

PROŚBĘ,

DZIECKO

DOTYKA

DŁUGICH

ALBO

KRÓTKICH

PRZEDMIOTÓW "POKAŻ DŁUGI KIJEK ALBO POKAŻ KRÓTKI KIJEK"

1. Przygotuj zestawy przedmiotów krótkich i długich (słomek, ołówków, linijek).

Zwróć uwagę na to, aby różnice długości między przedmiotami długimi i krótkimi były
znaczne, po to, aby dziecku było łatwo je dostrzec.

2. Pomóż dziecku zbadać każdy zestaw przedmiotów. Objaśnij, który z nich składa

się z przedmiotów długich, a który z krótkich.

3. Połóż przed dzieckiem długi i krótki ołówek. Poproś, aby podało ci długi.

Pochwal dziecko, jeżeli wybrało właściwie. Zrób to samo w odniesieniu do ołówka
krótkiego.

4. Narysuj na tablicy lub na papierze jedną linię długą i jedną krótką. Poproś

dziecko, aby najpierw pokazało linię długą a potem krótką. Dziecku całkowicie
niewidomemu daj do rozpoznania długości linii wypukłych albo wyżłobionych na piasku
lub w mące kukurydzianej rozsypanej na tacy.

5. Używając długiego i krótkiego ołówka urządź zgadywankę. Obydwa ołówki weź

w dłonie i schowaj za siebie. Poproś dziecko, aby zgadywało, w której ręce trzymasz
krótki ołówek. Jeżeli dziecko zgadnie, pokaż mu ołówek trzymany we wskazanej ręce.
Powiedz: "Zgadłeś/-łaś/! W tej ręce mam krótki ołówek!" albo: "Popatrz, nie zgadłeś. To
jest długi ołówek. Spróbujmy jeszcze raz."

6. Weź dwie sztuki czegoś do jedzenia, co przypomina kształtem laseczki, które

powinny być jednakowej długości, na przykład długie i cienkie marchewki, kruche
paluszki itp. Daj dziecku odgryźć kawałek jednej laseczki i niech ci powie, który kawałek
jest teraz dłuższy, a który krótszy.

FUNKCJE POZNAWCZE 58

Wiek 3-4

KLASZCZE LUB WYSTUKUJE RYTM PRZY POMOCY PAŁECZEK

1. Wybierz piosenkę, którą dziecko potrafi zaśpiewać i rytmicznie przy tym

klaskać. W jej takt wspólnie z dzieckiem uderzaj o siebie dwiema łyżkami. Zanuć tę samą
piosenkę i klaszcz w dłonie - początkowo wraz z dzieckiem, potem niech dziecko robi to
samodzielnie.

2. Włącz muzykę marszową i w jej takt maszerujcie wokół stołu, rytmicznie

klaszcząc w dłonie. Następnie poproś dziecko, aby robiło to samodzielnie.

3. Połóż dłonie na rękach dziecka trzymającego werble. Wybijaj wraz z dzieckiem

rytm prostej melodycznie piosenki.

29

FUNKCJE POZNAWCZE 59

Wiek 3-4

WŚRÓD CZWÓRKI DZIECI ROZRÓŻNIA, KTO JEST CHŁOPCEM, A KTO

DZIEWCZYNKĄ

1. Dobierz czworo dzieci, z którymi twoje dziecko często się widuje. O

poszczególnych dzieciach mów jako o "chłopczyku z sąsiedztwa" lub o "twojej koleżance
Zuzi".

2. Poproś dziecko, aby słysząc imiona czworga dzieci, które będziesz powoli

wypowiadać, mówiło "chłopiec" albo "dziewczynka".

3. Opowiedz dziecku jakąś znaną mu historyjkę, w której występuje chłopiec i

dziewczynka. W opowiadaniu używaj imion ich obojga, a także rzeczowników
"chłopczyk" i "dziewczynka". Kiedy dziecko będzie już dobrze pamiętać treść
powtarzanej wielokrotnie historyjki, zacznij opuszczać słowa "chłopiec" i "dziewczynka"
i poproś dziecko, aby samo wstawiało właściwy wyraz.

4. Przeczytaj dziecku jakieś opowiadanie. O występujących w nim dzieciach mów

jako o chłopcu i dziewczynce. Następnie wskaż postać dziecka na jednej z ilustracji w tej
książce i zapytaj, czy jest to dziewczynka czy chłopiec.

5. Naucz dziecko, kto z rodziny jest chłopcem, a kto dziewczynką.

FUNKCJE POZNAWCZE 60

Wiek 3-4

MÓWI, KTÓRYCH PRZEDMIOTÓW CZĘSTO UŻYWA SIĘ RAZEM

PONIEWAŻ ICH ROLE SIĘ DOPEŁNIAJĄ (np. BUTY I SKARPETKI, ZUPA I
PIECZYWO, SZCZOTKA I GRZEBIEŃ, KLUCZ I ZAMEK DO DRZWI itd.)

1. Dobierz pary znanych dziecku przedmiotów (np. grzebień i szczotkę, skarpetkę i

but, ołówek i papier).

2. Poproś dziecko, aby obejrzało grzebień i szczotkę. Wytłumacz, dlaczego tworzą

parę. Powtórz to samo w odniesieniu do innych par przedmiotów.

3. Wymień jakiś przedmiot i poproś dziecko, aby pomyślało o innym, który mógłby

wraz z tamtym tworzyć parę (klucz i zamek do drzwi, zupa i pieczywo).

4. Wskazuj inne przedmioty tworzące pary wśród tych, które dziecko spotyka

podczas codziennych zajęć i zabaw.

FUNKCJE POZNAWCZE 61

Wiek 3-4

PORACHOWAWSZY JEDNOSTKI TWORZĄCE DANY ZBIÓR (OD JEDNEJ

DO TRZECH JEDNOSTEK) MÓWI, Z ILU JEDNOSTEK SIĘ SKŁADA

1. Umieść przed dzieckiem zbiór składający się z przedmiotów w liczbie od

jednego do trzech. Pomóż dziecku dotknąć każdego przedmiotu podczas wspólnego ich
rachowania. Daj dziecku inny zbiór przedmiotów, również w liczbie od jednego do
trzech. Wspólnie rachujcie przedmioty dotykające każdego z nich. Ogranicz zakres
pomocy. Pochwal za udane wykonane ćwiczenie.

2. Wielokrotnie w ciągu dnia rachuj głośno rzeczy i wykonywane czynności.

Liczcie nakrycia przygotowane do posiłku, składane ręczniki, otrzymane listy. Licząc,
dotykaj wraz z dzieckiem każdego rachowanego przedmiotu.

3. Kiedy dziecko liczy już przedmioty z łatwością, zadaj mu pytanie: "Ile tu jest

rzeczy?" Na koniec zachęć dziecko do podania ogólnej liczby przedmiotów, bez
rachowania

każdego

oddzielnie.

(Por.

ć

wiczenie

nr

119

z

rozdziału

FUNKCJE POZNAWCZE).

FUNKCJE POZNAWCZE 62

Wiek 3-4

UKŁADA PRZEDMIOTY, DZIELĄC JE NA TRZY KATEGORIE (ODZIEŻ,

ZABAWKI, NARZĘDZIA)

1. Wybierz przedmioty z kuchni i z sypialni i włóż je do pudełka (z sypialni:

poduszeczka, budzik, piżama; z kuchni: widelec, serwetka, garnuszek).

2. Posłuż się dużymi, wyraźnymi obrazkami przedstawiającymi zwierzęta, meble i

ubrania lub figurkami zwierząt i modelami mebli oraz ubrankami i poproś dziecko, aby
uporządkowało je według odpowiednich kategorii.

3. W przypadku dziecka niewidomego staraj się używać przedmiotów

prawdziwych, a nie ich zabawkowych modeli. Na przykład: z narzędzi wybierz młotek,
klucz do nakrętek, śrubokręt.

4. Pokaż dziecku, jak zazwyczaj pogrupowane są towary w sklepach spożywczych i

domach handlowych. Poproś dziecko, aby przechodząc wzdłuż regałów w sklepie
samoobsługowym, wymieniało kilka różnych grup towarów.

5. Włóż do dużego tekturowego pudła po trzy rzeczy należące do trzech różnych

grup przedmiotów. (Razem dziewięć sztuk). Poproś dziecko, aby podzieliło je na grupy:
w jednej niech będzie odzież, w drugiej zabawki, w trzeciej narzędzia.

FUNKCJE POZNAWCZE 63

Wiek 3-4

MANIPULUJE PRZEDMIOTEM, ABY SIĘ DOWIEDZIEĆ, JAK ON DZIAŁA

(np. NOWA GRAJĄCA ZABAWKA)

1. Postaw przed dzieckiem nakręcaną zabawkę i poproś je, by powiedziało, jak ona

działa. Powiedz dziecku, by bacznie się przyglądało, jak manipulujesz zabawką. Poproś
dziecko, żeby samo ją uruchomiło. Jeżeli będzie trzeba, ponownie pokaż mu, jak to
zrobić.

2. Pokaż dziecku zabawkę, którą się uruchamia pocierając o powierzchnię lub

31

ciągnąc za sznurek i poproś je, aby wprawiło ją w działanie. Jeśli dziecku nie udaje się
uruchomić zabawki, weź ją i sam/-a/ poruszaj i obejrzyj uważnie. Wykonaj podobne
czynności wraz z niewidomym dzieckiem. Powiedz: "To się robi tak..." i zademonstruj
działanie.

3. Pokaż nową nakręcaną zabawkę i zachęć dziecko do zbadania jej i zorientowania

się, w jaki sposób ją uruchomić. Jeżeli trzeba, pokaż działanie zabawki. Pochwal dziecko,
jeśli udało mu się ją uruchomić.

FUNKCJE POZNAWCZE 64+

Wiek 3-4

BUDUJE WEDŁUG MODELU MOST Z TRZECH KLOCKÓW

1. Zaprowadź dziecko na mostek nad strumykiem lub rowem. Pomóż mu poznać

most. Przejdźcie pod mostem, po nim i obejdźcie go wokół. Wyjaśnij, że most łączy dwa
brzegi strumyka i pozwala nam przejść przezeń suchą nogą.

2. W piaskownicy zbudujcie mostek z desek i puśćcie po nim samochodziki.
3. Pokaż, jak zbudować most z trzech klocków. Powiedz: "Budujemy most na

niby".

4. Zbudujcie razem drugi mostek z trzech klocków. Dwa klocki ustaw w

niewielkiej odległości od siebie, trzeci zaś połóż na wierzchu, tak aby stanowił
połączenie. Zostaw ten "mostek" jako wzór dla dziecka.

5. Wręczaj dziecku po jednym klocku, pokazując, jeśli trzeba, gdzie go umieścić.

Jeżeli dziecko radzi sobie samo, nie pomagaj. Pochwal za udane wykonanie ćwiczenia.

6. Zrób z dzieckiem wycieczki na parę prawdziwych mostów. Zwróć uwagę na

dudnienie rozlegające się przy wjeździe samochodu na most.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 65

Wiek 3-4

ODWZOROWUJE SZEREG LUB INNY PROSTY UKŁAD PIĘCIU KLOCKÓW,

PACIORKÓW LUB KOŁKÓW

1. Mając pięć klocków, z których część jest w jednym kolorze, a pozostała w

innym, albo pięć klocków, z których część ma jeden kształt, a pozostała inny, ułóż jakiś
wzór.

2. Poproś dziecko, aby ułożyło taki sam wzór; w miarę potrzeby udzielaj pomocy i

prostych wskazówek. Stopniowo eliminuj pomoc, w miarę jak dziecko przyswaja sobie tę
umiejętność. Pochwal dziecko za czynione starania.

3. Wzory płaskie są najłatwiejsze do opanowania. Dla ułatwienia dziecku zadania

możesz mu polecić ułożyć klocki wprost na tych, które tworzą wzór, zanim zacznie go
kopiować samodzielnie.

4. Komponuj wzory, w których dwa elementy, np. kwadrat i koło, występują na

przemian. Wykonaj to ćwiczenie wspólnie z dzieckiem. Okaż radość z samodzielnie
przezeń wykonanej kopii twojego wzoru.

FUNKCJE POZNAWCZE 66

Wiek 3-4

ROZRÓŻNIA ŹRÓDŁA ZAPACHÓW POZA DOMEM (PIEKARNIA, SKLEP

RYBNY)

1. Wybierz dwa charakterystyczne zapachy poza domem, z którymi dziecko będzie

się od czasu do czasu stykać.

2. Opisz miejsca i wymień zapachy właściwe każdemu stoisku (działowi) w sklepie

spożywczym (mięso, płody rolne) i w domu towarowym (kosmetyki, świece).

3. Poproś dziecko, aby powtarzało za tobą nazwy artykułów, których zapach

właśnie do was dociera: mięsa, jabłek, perfumów, świec.

4. Gdy dziecko zetknie się już kilkakrotnie z jakimś zapachem, powtarzając nazwę

tego, co pachnie, zapytaj je: "Czy poznajesz, co tak pachnie?", "Co ma taki zapach?"

5. Wybierz kilka wyspecjalizowanych sklepów, w których dziecko jeszcze nie było

(np. piekarnia, sklep rybny). Jeżeli na pytanie "Co to pachnie?" dziecko odpowie: "Ryby",
powiedz: "Tak, to jest zapach ryb w sklepie rybnym".

6. Wymień, co robi się w garażu i jakie przedmioty się tam przechowuje (benzynę,

farbę, opony, drewno) wówczas, gdy poczujesz zapach charakterystyczny dla jakiejś
substancji, związany z czynnością wykonywaną w garażu.

FUNKCJE POZNAWCZE 67

Wiek 3-4

MÓWI, ILE PRZEDMIOTÓW ZAWIERA PORACHOWANY PRZEZEŃ ZBIÓR

(W LICZBIE OD JEDNEGO DO PIĘCIU)

1. Umieść przed dzieckiem od jednego do pięciu przedmiotów i porachuj je,

dotykając każdego. Powiedz dziecku, aby dotknęło również i porachowało każdy
przedmiot. Kiedy przy kolejnym liczeniu dziecko nie będzie się mylić, zadaj mu pytanie:
"Ile jest razem przedmiotów?".

2. Wręcz dziecku pudełko kredek, kołków lub paciorków. Poproś, aby dało ci jedną

(jeden). Potem poproś o dwie (dwa). I tak aż do pięciu. Powiedz, aby dziecko rachowało
na głos wręczane ci przedmioty.

3. Poproś dziecko, aby pomogło ci, podając dwie łyżki, trzy cukierki, cztery

widelce. Przypomnij mu o konieczności głośnego liczenia podawanych przedmiotów.

4. Szukaj okazji do liczenia dla wprawy podczas codziennych zajęć (nakrywania do

stołu, przygotowywania ziemniaków na obiad, przeglądanie nadesłanych listów,
wydzielanie ciastek czy marchewek na przekąskę).

5. Poproś dziecko, aby posłuchało twojego powolnego klaskania w dłonie, od

jednego do pięciu razy. Zapytaj je, ile razy klasnąłeś/klasnęłaś/. Poproś, aby samo
klaskało, rachuj klaśnięcia.

33

FUNKCJE POZNAWCZE 68

Wiek 3-4

OKREŚLA, CZY PRZEDMIOTY SĄ TAKIE SAME, CZY RÓŻNIĄ SIĘ OD

SIEBIE

1. Ustawicznie określaj przedmioty jako "takie same" albo jako "różne od siebie",

aż do czasu gdy dziecko przyswoi sobie te pojęcia. Unikaj określeń: "podobny",
"niepodobny", "nie taki sam".

2. Umieść w pudełku trzy pary przedmiotów, takich samych w każdej parze

(ołówków, skarpet, grzebieni). Poproś dziecko, aby wyjęło z pudełka dwie rzeczy, które
są takie same. Powiedz: "Dobrze! Są takie same" albo "Nie, one się od siebie różnią",
"Nie, one są różne".

3. Na początek pomóż dziecku wymawiając głoskę początkującą wyraz. Powiedz

na przykład: "To są takie sss...". Niech dziecko dokończy wyraz.

4. Zacznij od pytania: "Czy te rzeczy są takie same, czy różne?". Potem powiedz:

"Jakie są te dwie rzeczy?". Pochwal za poprawne odpowiedzi, z użyciem słów "takie
same" lub "różne".

FUNKCJE POZNAWCZE 69

Wiek 3-4

ROZRÓŻNIA I OKREŚLA DZIAŁANIA NA PODSTAWIE ICH ODGŁOSÓW

(np. ZAMIATANIE PODŁOGI, ZAMYKANIE DRZWI, SMAROWANIE GRZANKI
MASŁEM)

1. Wskaż odgłosy znanych dziecku czynności. Zacznij od dwóch, najwyżej trzech

dźwięków. Na przykład: otwierania i zamykania drzwi, Zamiatanie podłogi, smarowania
grzanki masłem.

2. Poproś dziecko, aby określiło czynności, których odgłosy słyszy, wówczas gdy

już przedtem słyszało je parokrotnie. Pochwal za poprawnie zidentyfikowane dźwięki.

3. Wprowadź odgłosy bardziej złożonych czynności: tatuś przygotowuje obiad,

Zuzia temperuje ołówek, Dawid jeździ na rolko-desce.

4. Urządź zabawę polegającą na tym, aby zidentyfikować odgłosy najczęściej

występujące w określonej porze dnia.

5. Poproś dziecko, aby wykonało czynność, której odgłos usłyszało i poprawnie

powiązało z jakąś czynnością. Przykłady "otwórz drzwi", "zagraj na pianinie", "zabrzęcz
kluczami".

FUNKCJE POZNAWCZE 70x

Wiek 3-4

POPROSZONE, IDENTYFIKUJE TRZY BARWY

1. Nawiąż do ćwiczeń nr 28 i 53 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE. Wybrane

barwy powinny być wyraźne, aby dziecko mogło je bez zbytniego trudu zidentyfikować.

2. Zacznij ćwiczenie od jednego koloru. Zapytaj: "Jaki to kolor?" Jeżeli dziecko nie

potrafi odpowiedzieć, odpowiedz sam/sama/. "Czerwony". Zapytaj ponownie: "Jakiego to
jest koloru?". Aby pomóc, podaj początek brzmienia wyrazu: "Cz...".

3. Posłuż się innymi przedmiotami tych samych koloru (przedmiotami

gospodarstwa domowego, odzieżą, zabawkami). Kiedy dziecko potrafi już bezbłędnie
rozpoznawać jeden kolor, wprowadź następne, postępując zgodnie z podanymi
wskazówkami.

4. Pokaż dziecku trzy kolory i poproś o ich nazwanie. Powiedz, aby dziecko

wskazało inne przedmioty i zabawki, których kolor jest mu znany. Pochwal za poprawne
odpowiedzi.

5. Zorganizuj grę towarzyską typu "Chińczyka", w której, przed wprowadzeniem

pionków na planszę, trzeba określić wybrany kolor.

6. Zorganizujcie grę polegającą na "łowieniu ryb". Potrzebne są do tego "ryby" w

trzech kolorach i "wędka". Złowioną rybę można zatrzymać tylko pod warunkiem, że
poda się jej kolor. W przeciwnym razie ryba wraca z powrotem do "wody".

7. W rozmowie z niewidomym dzieckiem używaj zwrotów "zielona trawa",

"błękitne niebo".

x Może nie nadawać się dla dziecka całkowicie niewidomego.

FUNKCJE POZNAWCZE 71

Wiek 3-4

PROSZONE O ZEROWĄ LICZBĘ PRZEDMIOTÓW, NIE PODAJE ŻADNEGO

(POŁÓŻ PRZED DZIECKIEM OD JEDNEGO DO PIĘCIU KLOCKÓW I POWIEDZ:
"DAJ MI ZERO KLOCKÓW")

1. Wytłumacz dziecku, że kiedy coś rachujemy, odkładając po jednym na bok, aż w

końcu nic nam nie zostaje, to właśnie mamy zero.

2. Daj dziecku pięć klocków. Powiedz: "Mamy tu pięć klocków". Zabierz jeden

klocek i powiedz: "Teraz mamy cztery klocki". Postępuj tak aż do ostatniego klocka.
Powiedz: "Teraz mamy zero klocków, to znaczy, że nie mamy ich wcale".

3. Daj dziecku dwa klocki. Poproś, aby dało ci jeden. Pochwal za prawidłowe

wykonanie polecenia. Powtórz to ćwiczenie kilkakrotnie biorąc po kilka klocków.
Następnie powiedz: "Daj mi zero klocków". Jeśli dziecko chwyci klocek, powiedz: "Nie,
powiedziałem/-Łam/ zero klocków, to znaczy, że masz mi nie dawać żadnego klocka".
Jeżeli zaś dziecko nie da ci żadnego klocka, pochwal je. "Dobrze! Zero klocków, to
znaczy żadnych!"

4. Urządź zabawę w klaskanie lub podskoki tyle razy, ile wymienisz. Kiedy

powiesz: "Zaklaszcz (podskocz) zero razy", dziecko ma w ogóle nie klaskać (nie skakać).
Pochwal za zrozumienie słowa "zero".

5. Niech dziecko zagra rolę nauczyciela i prosi ciebie o podawanie różnej liczby

przedmiotów, z zerem włącznie. Poproś je, aby za każdym razem orzekało, czy

35

poprawnie spełniłeś/-łaś/ polecenie.

FUNKCJE POZNAWCZE 72

Wiek 3-4

NAZYWA FIGURY GEOMETRYCZNE (KOŁO, KWADRAT, TRÓJKĄT)

1. Nawiąż do ćwiczeń nr 42 i 55 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Zacznij od dwu figur: koła i kwadratu. Umieść je na stole przed dzieckiem i

wielokrotnie zmieniaj położenie figur, za każdym razem wymieniając ich nazwy.
Zatrzymaj się dłużej nad każdą figurą i jej nazwą. Potem poproś dziecko, aby wymieniało
nazwy pokazywanych mu figur.

3. Kiedy dziecko będzie określać bezbłędnie koło i kwadrat, wprowadź jeszcze

trójkąt.

4. Jeżeli dziecko ma trudności z nazywaniem figur, podawaj, jak brzmi początek

każdej nazwy, aby dziecko mogło ją sobie przypomnieć (ko..., tr..., kwa...).

5. Urządź zabawę w "łowienie ryb". Wytnij figury z papieru i jako wędki użyj kijka

ze sznurkiem i spinaczem do papieru na końcu. Dziecko łowi "figury". Jeżeli dziecko
poprawnie nazwie figurę, którą "złowi", może ją sobie zatrzymać. W przeciwnym razie
"figura" trafia z powrotem do zbiornika i dziecko musi jeszcze raz spróbować ją złowić.

6. Urządź zabawę w gotowanie zupy z figur. Daj je dziecku wraz z miską i łyżką.

Dziecko powinno nazwać każdą figurę przed wrzuceniem jej do zupy. Może mieszać
łyżką figury dodawane do miski.

7. W przypadku dziecka niewidomego posłuż się przy zabawie z użyciem figur

specjalną tacą lub pudełkiem z przegródkami.

FUNKCJE POZNAWCZE 73

Wiek 3-4

NAŚLADUJE JAKOŚĆ BRZMIENIOWĄ POSZCZEGÓLNYCH DŹWIĘKÓW

(DŹWIĘK GŁOŚNY-CICHY, WYSOKI-NISKI, DŁUGI-KRÓTKI)

1. Wybierz jedną cechę akustyczną do opanowania przez dziecko na jednym

zajęciu: siłę dźwięku (głośny-cichy), wysokość (wysoki-niski) lub długość (krótki-długi).

2. W trakcie opowiadania historyjki pt. "Trzy niedźwiedzie" X/ moduluj głos. Jako

tata-niedźwiedź mów głośno, a jako "złotowłose dziewczątko" - cicho. Po kilkakrotnym
opowiedzeniu tej baśni, przypomnij, jakim głosem mówił tata-niedźwiedź i zapytaj: "Co
powiedział tata-niedźwiedź?". Postąp podobnie, aby utrwalić głos "złotowłosego
dziewczątka" w pamięci słuchającego bajki dziecka.

3. Mów cicho (szeptem), gdy ktoś śpi. Poproś dziecko, aby mówiło również cicho.

Gdy trzeba kogoś obudzić, mów głośno. Powiedz, aby dziecko cię naśladowało.

4. Naśladuj cienkie głosy świergoczących ptaków. Następnie naśladuj niskim

głosem szczekanie dużego psa (Hau-hau). Zachęć dziecko do naśladowania zwierzęcych
głosów.

5. Przywołuj zwierzęta domowe długo, przeciągle ("Reksiooo...!"). Mówiąc

stacatto naśladuj werble. Zachęcaj dziecko do naśladowania tego odgłosu wraz z tobą.

6. Niektóre niewidome dzieci (dotyczy to również dorosłych) mówią donośnym

głosem sprawozdawców radiowych; powinny zatem ćwiczyć mówienie cichsze, mniej
dobitne.

X/ Przyp. tłum. - Odpowiednikiem baśni "Trzy niedźwiedzie" w języku polskim

jest "Bajka o niedźwiedziach, niedźwiedziątku i małym złotowłosym dziewczątku"
Franciszki Arnsztajnowej, napisana na motywach bajki ludowej. Ostatnio ukazało się X
wydanie tej książeczki. (Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1979).

FUNKCJE POZNAWCZE 74

Wiek 3-4

POPRAWNIE WYBIERA ZE ZBIORU RÓŻNYCH MONET DWUZŁOTÓWKĘ,

DZIESIĘCIOZŁOTÓWKĘ I DWUDZIESTOZŁOTÓWKĘ

1. Daj dziecku dwuzłotówkę. Nazwij ją. Zwróć jego uwagę na mały rozmiar

monety i ewentualnie na jej złoty kolor. Następnie daj dziecku dziesięciozłotówkę i
wskaż na większy rozmiar i ciężar (i ewentualnie srebrny kolor). Poproś dziecko, aby z
dwóch monet, które dostało, podało ci dwuzłotówkę i pochwal, jeśli da ci właściwą.
Pomóż dziecku, jeśli za pierwszym razem będzie miało trudności.

2. Postąp tak samo z dziesięciozłotówką i dwudziestozłotówką. Wskaż dziecku na

jeszcze większą różnicę rozmiaru i ciężaru między nimi.

3. Daj dziecku wszystkie trzy monety i poproś, żeby ci oddało dziesięciozłotówkę.
4. Kontynuuj to ćwiczenie dając dziecku większą liczbę monet każdego z

poznanych z trzech typów. Poproś, żeby posortowało je, układając stosik dwuzłotówek,
dziesięciozłotówek i dwudziestozłotówek.

5. Daj dziecku skarbonkę. Każdą monetę, którą uda mu się wyłowić spośród

innych, zgodnie z twoim poleceniem i bezbłędnie określić, niech wrzuci do otrzymanej
skarbonki.

6. Kiedy pójdziesz z dzieckiem na zakupy, proś je, żeby wybierało z twojej

portmonetki poznane typy monet i podawało kasjerce.

FUNKCJE POZNAWCZE 75

Wiek 3-4

ODDZIELA OD SIEBIE DWA RODZAJE RÓŻNYCH W DOTYKU

PRZEDMIOTÓW (ŚRUBKI ODDZIELA OD NAKRĘTEK, SUSZONY GROCH OD
SUSZONEJ KUKURYDZY)

1. Daj dziecku zbadać jedną nakrętkę, potem jedną śrubę. Zachęć je, aby zrobiło to

dokładnie i poznało różnice między tymi przedmiotami. Pomóż dziecku nauczyć się ich
nazw.

2. Do małego pudełka włóż pięć nakrętek i pięć śrubek. Wyjmuj je pojedynczo; do

jednej ręki dziecka wkładaj nakrętki, do drugiej zaś - śrubki. "Wszystkie nakrętki są tutaj,

37

a wszystkie śrubki - tutaj. Oddzieliłem/-łam/ nakrętki od śrubek".

3. Poproś dziecko, aby oddzielając te przedmioty od siebie wręczało je tobie, tak

jak ty jemu. Jeżeli zajdzie potrzeba pomóż dziecku w wykonywaniu ćwiczenia.

4. Użyj dwóch pudełek lub tacek do segregowania przedmiotów. Powiedz, aby

dziecko dało te oddzielone od siebie przedmioty dwóm osobom.

5. Zastosuj inne zestawy przedmiotów różnych w dotyku i poproś dziecko o ich

posegregowanie: widelce i łyżki, filiżanki i kieliszki, plastykowe talerze i plastykowe
spodki.

6. Różnice między fakturą segregowanych przedmiotów zmniejszaj, aż do bardzo

nieznacznych, jak na przykład między suszoną kukurydzą a suszonym grochem. Jeżeli
niewidome dziecko wyczuwa różnice między tymi właśnie przedmiotami, to znaczy, że
umiejętność rozróżniania z pomocą dotyku przyswoiło sobie w takim stopniu, że będzie
mogło rozpocząć naukę czytania pisma brajlowskiego.

FUNKCJE POZNAWCZE 76x

Wiek 3-4

NAZYWA I OPISUJE PROSTE CZYNNOŚCI, WYRAŹNIE PRZEDSTAWIONE

NA OBRAZKACH

1. Dobieraj ilustracje dużego formatu, wyraźnie przedstawiające jakąś czynność,

ponieważ tylko takie są odpowiednie. Unikaj obrazków, gdzie pewne elementy tła
mogłyby odwracać uwagę dziecka od głównego tematu obrazka.

2. Czytając dziecku historyjkę pokazuj obrazki i mów, co przedstawiają.
3. Mów, jakie czynności wykonują właśnie poszczególni członkowie rodziny

dziecka: "Mama myje samochód. Zuzia jeździ na rowerze".

4. Pokaż dziecku obrazki przedstawiające jakieś dziecko jadące na rowerze i

kobietę myjącą samochód. Poproś dziecko, żeby powiedziało, co się dzieje na obrazku.
Powiedz na przykład, że "Dziecko na obrazku robi to samo, co robiła dziś Zuzia".

5. Poproś dziecko, żeby ci powiedziało, co dzieje się na obrazku z danym

zwierzęciem czy osobą. W razie potrzeby pomóż w tym dziecku.

6. Urządź zabawę, w której na przemian ty i dziecko będziecie określać, co kto robi

na obrazkach. Zachęć dziecko, aby wskazywało lub nawet dotykało palcem obrazka
opisując, co się na nim dzieje.

x Może nie nadawać się dla dziecka całkowicie niewidomego.

FUNKCJE POZNAWCZE 77b

Wiek 4-5

DOBIERA DO SIEBIE TAKIE SAME RODZAJE PAPIERU ŚCIERNEGO ORAZ

ROZRÓŻNIA PAPIER DROBNOZIARNISTY OD GRUBOZIARNISTEGO

1. Użyj czterech arkusików papieru ściernego: dwa drobnoziarnistego i dwa

gruboziarnistego.

2. Połóż na stole po jednym arkusiku papieru drobnoziarnistego i gruboziarnistego.

Dwa pozostałe zatrzymaj. Pomóż dziecku zbadać obydwa leżące przed nim arkusiki.

3. Weź jeden z zachowanych przez ciebie arkusików, wszystko jedno który,

drobno- czy gruboziarnisty i poproś dziecko, aby dobrało do tego arkusika taki sam,
spośród tych, które ma przed sobą. Zbadaj je wraz z dzieckiem.

4. Powtórz czynność z drugim swoim arkusikiem.
5. Jeżeli dziecko napotyka trudności, zdobądź jeszcze bardziej gruboziarnisty

papier ścierny, aby w ten sposób zwiększyć różnice między rodzajami papieru grubo- i
drobnoziarnistego.

6. Zachęcaj dziecko, by badając papier ścierny posługiwało się kilkoma palcami, a

nie tylko palcem wskazującym.

7. American Printing House for the Blind posiada zestaw pomocy do nabywania

przez dziecko umiejętności rozróżniania odmian papieru ściernego. Umiejętność ta może
się przydać w nauce brajla.

b Może być przydatne głównie dla dziecka, które w przyszłości będzie czytało

brajlem.

FUNKCJE POZNAWCZE 78

Wiek 4-5

PORZĄDKUJE WEDŁUG WIELKOŚCI PIĘĆ PRZEDMIOTÓW (PIERŚCIENI

LUB KÓŁ)

1. Nawiąż do ćwiczenia nr 45 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Najpierw posłuż się płaskimi (wyciętymi na przykład z papieru) przedmiotami w

celu uzmysłowienia dziecku różnic wielkości. Najpierw użyj tylko dwu przedmiotów,
następnie, gdy dziecko wykazuje postępy, zwiększaj ich liczbę. Ważne jest, aby
początkowo różnica między wielkością przedmiotów była znaczna. Kiedy już dziecko
nauczy się biegle rozpoznawać różnice wielkości między przedmiotami płaskimi, można
wprowadzić do ćwiczeń przedmioty trójwymiarowe.

3. Dobrym materiałem do ćwiczeń są zabawki składające się z pierścieni czy

kołeczków różnej wielkości, pojemniki wkładane jeden w drugi, kubeczki o różnej
pojemności.

4. Zrób dziecku specjalne miejsce do ćwiczeń; może to być mata lub dywanik, taca

lub blat biurka. Pomóż dziecku umieścić największe przedmioty z lewej a najmniejsze z
prawej jego strony.

FUNKCJE POZNAWCZE 79

Wiek 4-5

ZNAJDUJE WŁASNE IMIĘ WŚRÓD INNYCH IMION NAPISANYCH

LITERAMI DRUKOWANYMI LUB BRAJLEM

1. Pamiętaj o tym, żeby imię dziecka figurowało w wielu miejscach (na ręcznikach,

39

na drzwiach do jego pokoju sypialnego, na dywaniku do zabawy, na kubeczku, z którego
pije, pod jego fotografią). Imię dziecka powinno być wypisywane dużą czcionką
brajlowską albo wyraźnymi, czarnymi literami drukowanymi.

2. Daj dziecku dwie kartki. Na jednej niech będzie imię dziecka, a na drugiej, inne

imię, różniące się liczbą liter i ich wyglądem. Poproś dziecko, aby wskazało swoje imię,
dotykając właściwej kartki i jednocześnie je wymawiając.

3. Jeśli dziecko ma z tym trudności, pomóż mu dotknąć kartki z jego imieniem.

Pochwal dziecko, ilekroć wybierze właściwą kartkę.

4. W dalszym ciągu ćwicz tę umiejętność dając dziecku coraz więcej kart do

wyboru: trzy, cztery i wreszcie pięć z wypisanymi na nich różnymi imionami.
Początkowo niech inne imiona różnią się znacznie od imienia dziecka ilością i doborem
liter. Stopniowo wprowadzaj imiona bardziej podobne do imienia dziecka.

5. Przygotuj do ćwiczeń osiem do dziesięciu kartek z różnymi imionami. Imię

dziecka niech będzie na kilku z nich. Poproś, aby dziecko wyszukało te wszystkie kartki,
na których jest jego imię i aby ułożyło je w stosik.

FUNKCJE POZNAWCZE 80

Wiek 4-5

OKREŚLA, ILE PRZEDMIOTÓW ZAWIERA ZBIÓR SKŁADAJĄCY SIĘ Z

JEDNOSTEK W LICZBIE OD JEDNEJ DO DZIESIĘCIU

1. Nawiąż do ćwiczeń nr 61 i 67 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.

2. Przy każdej sposobności ćwiczcie liczenie do dziesięciu: ławek w parku, puszek

z jarzynami i przetworami owocowymi w sklepie spożywczym, sztućców i naczyń

używanych przy obiedzie, ręczników w łazience.

3. Jeżeli dziecko potrafi liczyć do dziesięciu, umieść przed nim zestaw złożony z

sześciu-dziesięciu przedmiotów i zapytaj, ile ich jest. Przypomnij dziecku, że ma kolejno

rachować. Kiedy wymówi ostatnią liczbę, powiedz: "Tak, jest ich siedem (czy też sześć,

osiem, dziewięć, dziesięć)".

4. Umieść od sześciu do dziesięciu przedmiotów na stole i powiedz, by dziecko

policzyło je. Ostatnią liczbę wypowiedz głośno wraz z dzieckiem. Potem powiedz:

"Mamy ... przedmiotów. Ile ich razem mamy?" Podawszy wzór, poproś dziecko, by go

naśladowało, licząc na głos i podając ogólną ilość przedmiotów.

5. Wykorzystuj wierszyki i piosenki operujące liczbami, jak na przykład: "Raz-

dwa-trzy, Baba Jaga patrzy", "Jedna wrona bez ogona...".

FUNKCJE POZNAWCZE 81

Wiek 4-5

OKREŚLA PRZEDMIOTY JAKO TWARDE I MIĘKKIE, SZORSTKIE I

GŁADKIE

1. Naucz dziecko rozróżniania najpierw tylko jednej pary cech: "twardy-miękki"

albo "szorstki-gładki". Nie wprowadzaj nowego zestawu pojęć, zanim dziecko nie

opanuje rozróżniania cech, z którymi zaczęło się już zaznajamiać.

2. Wybierz trzy miękkie przedmioty, jak na przykład poduszkę, kawałek tkaniny

bawełnianej i gąbkę do kąpieli i połóż je z lewej strony dziecka. Wybierz trzy twarde
przedmioty, jak na przykład kamień, klocek drewniany i doniczkę. Umieść te rzeczy z
prawej strony dziecka.

3. Opowiedz o miękkich przedmiotach; pokaż dziecku, że uginają się, gdy się na

nie naciska. Opowiedz o twardych przedmiotach. Ujmij rękę dziecka w swoje dłonie i
pokaż, że twarde przedmioty nie poddają się naciskowi. Uderzaj w twarde przedmioty i
porównuj odgłosy tych uderzeń z odgłosami uderzeń w przedmioty miękkie.

4.Poproś dziecko, by podało ci coś twardego, a następnie coś miękkiego. Wraz z

dzieckiem przećwicz sięganie po właściwą rzecz. Zmień położenie przedmiotów i umieść
rękę dziecka na zestawie przedmiotów miękkich. "Te wszystkie przedmioty są m..."
(jakie?)". Powtórz to samo z przedmiotami twardymi.

5. Wskaż w otoczeniu dziecka przedmioty twarde i miękkie i zbadaj je razem z

nim. Chwal dziecko za każdym razem, gdy poprawnie określi coś jako twarde lub
miękkie.

6. Podobną metodą ucz dziecko rozróżniać przedmioty szorstkie od przedmiotów

gładkich. Wytypuj przedmioty szczególnie szorstkie (np. gruboziarnisty papier ścierny)
oraz wyjątkowo gładkie (np. kafelek w łazience). Dobieraj przedmioty szorstkie i gładkie
w ten sposób, aby różnice między tymi dwiema cechami stawały się coraz mniej wyraźne
(np. gładki, wygolony podbródek i szorstki, nie ogolony podbródek).

FUNKCJE POZNAWCZE 82

Wiek 4-5

DO JEDNEJ Z TRZECH PRÓBEK TKANIN (JEDWABIU, SZTRUKSU I JUTY)

DOBIERA ANALOGICZNĄ PRÓBKĘ NALEŻĄCĄ DO TAKIEGO SAMEGO
ZESTAWU

1. Nawiąż do czynności związanych z dopasowywaniem rzeczy do siebie

nawzajem, omówionych w ćwiczeniach nr 16, 27 i 28 w rozdziale FUNKCJE
POZNAWCZE.

2. Zastosuj trzy pary próbek różnych materiałów. Każda para próbek powinna

pochodzić z tego samego kawałka tkaniny. Próbki tkanin wchodzące w skład każdego
zestawu powinny się zdecydowanie między sobą różnić: np. jedwab, sztruks i juta.

3. Wspólnie z dzieckiem zbadaj próbki tych trzech rodzajów tkanin. Omów, jak one

wyglądają i jakie są w dotyku. Przeciągnij paznokciem dziecka po tkaninach, aby
usłyszało trzy różne odgłosy tej czynności. Powąchaj jutę i daj ją do powąchania dziecku.

4. Mając trzy rodzaje próbek, po dwie każdego rodzaju, z każdej pary daj dziecku

po jednej sztuce. Z pozostałych trzech sztuk próbek weź którąś i daj dziecku do zbadania.
Zachęć je do dokładnego "obejrzenia" próbki. Poproś je: "Daj mi taką samą jak ta".
Pomóż dziecku, jeśli trzeba. Pochwal jego starania.

5. Kiedy dziecko opanuje już umiejętność rozpoznawania znacznych różnic w

fakturze tkanin zacznij używać tkanin o bardziej podobnej fakturze, posługując się, jak
dotąd, trzema parami próbek.

41

FUNKCJE POZNAWCZE 83

Wiek 4-5

SŁYSZĄC RÓŻNE DŹWIĘKI, OKREŚLA, CZY DANY PRZEDMIOT LUB

OSOBA JEST BLISKO, CZY DALEKO ("POSZUKAJ KOGOŚ, KTO JEST TUŻ
PRZY TOBIE")

1. Stań w odległości od 60 cm do 1 m od dziecka i uderzaj w stół. Powiedz: "Palce

mam blisko ciebie. Dotknij ich."

2. Inna osoba uderza palcem w stół w odległości 3 do 4 m od dziecka i mówi:

"Moje palce są daleko od ciebie; czy potrafisz je odnaleźć?".

3. Kiedy dziecko potrafi już lokalizować obydwa źródła dźwięków i kiedy już

wielokrotnie słyszało wyrazy "blisko" i "daleko", zacznij podawać mu sygnały z dwu
miejsc równocześnie. Powiedz: "jedne palce uderzają blisko ciebie, a inne daleko. Znajdź
te, które są blisko." Potem poproś, aby dziecko znalazło palce stukające daleko.

4. Używaj słów "blisko" i "daleko" wówczas, gdy dziecko potrafi zlokalizować

ź

ródło dźwięków. Pomóż mu, jeśli będzie trzeba.

5. W ćwiczeniach na lokalizację bliskich i dalekich dźwięków posługuj się

przedmiotami, w tym zabawkami, wydającymi dźwięki, takimi jak: dzwoniąca piłka czy
pozytywka. Używaj również radia.

FUNKCJE POZNAWCZE 84

Wiek 4-5

ODTWARZA

Z

PAMIĘCI

NAZWY

CZTERECH

PRZEDMIOTÓW

WIDZIANYCH LUB DOTKNIĘTYCH NA OBRAZKU, W KSIĄŻCE LUB W
PUDEŁKU

1. Obejrzyj wraz z dzieckiem znany mu obrazek w książce lub powiedz dziecku, by

dotykiem zbadało obrazek wypukły. Zasłoń obrazek i poproś dziecko o podanie, co
przedstawiał.

2. Jeżeli dziecko nie udziela odpowiedzi, daj mu pewne wskazówki ("To było coś

puszystego").

3. Daj dziecku popatrzeć lub dotknąć obrazka przez przeciąg 30 sekund. Następnie

zasłoń obrazek i zapytaj, czy to był/była/ ...? (Zasugeruj niewłaściwy przedmiot). Potem
zapytaj: "Cot to było?".

4. Powtórz to ćwiczenie wykorzystując bardziej skomplikowany obrazek i dając

dziecku więcej czasu na zaznajomienie się z nim. Daj dziecku parę minut na obejrzenie
kilku obrazków. Odczekaj 10 minut, po czym zapytaj dziecko, co widziało.

5. Włóż znany dziecku przedmiot do zamykanego pudełka. Niech go obejrzy i

zbada dotykiem. Następnie zamknij pudełko i poproś dziecko, aby powiedziało, co w nim
jest. Zwiększaj liczbę przedmiotów w pudełku. Daj dziecku ponownie obejrzeć
przedmioty, aby mogło sprawdzić, czy odpowiedziało poprawnie.

FUNKCJE POZNAWCZE 85

Wiek 4-5

OKREŚLA SZEŚĆ TYPÓW TWORZYW I WYROBÓW (DREWNO, METAL,

WELWET, JEDWAB)

1. Dobierz sześć typów tworzyw i wyrobów występujących na co dzień w otoczeniu

dziecka. Nazwij je i pomóż dziecku je poznać. Wskaż występujące między nimi różnice.
Powiedz: "Obicie tapczanu jest pluszowe". Poproś dziecko, aby wymieniło nazwę
tkaniny, z której wykonano obicie tapczanu.

2. Poszukaj kilku wyrobów skórzanych i połóż je obok siebie. Opisz, jaka jest skóra

w dotyku i zapachu. Powiedz: "Te rzeczy są ze skóry". Wręcz dziecku skórzany pasek i
zapytaj: "Z czego zrobiony jest ten pasek?"

3. Połóż na stole zestaw sześciu wybranych przedmiotów, wykonanych z różnych

materiałów i pomóż dziecku poznać je dotykiem i określić, z czego są zrobione.

4. Zaprowadź dziecko do kilku różnych sklepów i pobliskich zakładów

produkcyjnych: do sklepu z galanterią skórzaną, do tartaku, do sklepu z artykułami
gumowymi, z tekstyliami. Wszędzie zwracaj szczególną uwagę na wrażenia dotykowe i
zapachy. Po powrocie do domu poszukajcie przedmiotów wykonanych z takich samych
tworzyw.

FUNKCJE POZNAWCZE 86

Wiek 4-5

WYBIERA ODPOWIEDNIE DO SYTUACJI ZABAWKI (np. LATAWIEC DO

ZABAWY NA WOLNYM POWIETRZU)

1. Zgromadź zabawki dziecka: układankę, rowerek na trzech kółkach, miseczkę do

robienia baniek mydlanych, skakankę, wrotki i latawiec. Omów cechy sprawiające, że
jedne z tych rzeczy nadają się do zabawy w mieszkaniu, a inne na dworze. Zapytaj
dziecko, które z wymienionych zabawek najbardziej się nadają do zabawy na dworze.

2. Zapytaj dziecko, co dzieje się w mieszkaniu, gdy się zacznie po nim jeździć na

rowerze, i co się stanie z latawcem, gdy zacznie się go puszczać w mieszkaniu.
Wytłumacz.

3. Zapytaj dziecka, które zabawki najbardziej nadają się do zajęć w domu, a które

na dworze.

4. Dostosuj pytania do pory roku, wyposażenia i warunków domu dziecka i terenu

wokół niego. "Gdzie używa się sanek (zabawek wodnych, Małego namiotu, zabawkowej
kosiarki trawy)?".

FUNKCJE POZNAWCZE 87

Wiek 4-5

OKREŚLA, KTÓRY Z DWU PRZEDMIOTÓW JEST CIĘŻSZY, A KTÓRY

LŻEJSZY (PRZY RÓŻNICY MNIEJSZEJ NIŻ 1 FUNT, CZYLI 450 GRAMÓW)

43

1. Nawiąż do ćwiczenia nr 54 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Napełnij dwa pojemniki: jeden fasolą, drugi małymi kawałkami styropianu.

Poproś dziecko, by podało ci cięższy pojemnik; potem - lżejszy.

3. Wręcz dziecku dwa przedmioty o identycznych wymiarach, lecz różnym ciężarze

(kamień i korek, żarówkę i ziemniak). Poproś dziecko, aby wskazało, które przedmioty są
lżejsze, a które cięższe.

4. Pokaż dziecku, jak posługiwać się prostą wagą szalkową, by ustalić, który

przedmiot jest lżejszy, a który cięższy.

FUNKCJE POZNAWCZE 88

Wiek 4-5

NA TABLICY Z OTWORAMI UMIESZCZA OD JEDNEGO DO SZEŚCIU

KOŁECZKÓW, WEDŁUG PODANEGO WZORU

1. Nawiąż do ćwiczenia nr 65 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE i do

ć

wiczenia 61 z rozdziału MAŁA MOTORYKA.

2. Do ćwiczenia będziemy używać dwóch tabliczek z sześcioma otworami w

kształcie podanym na rysunku.

O O
O O
O O

Ważne jest, by kołeczki pasowały do otworów i żeby nie wchodziły zbyt ciasno.

Tabliczkę należy układać przed dzieckiem w sposób podany na rysunku.

UWAGA: Chociaż kształt tabliczki jest taki sam jak kształt kratki brajlowskiej, to

jednak nie należy zwracać uwagi dziecka na to podobieństwo. Celem naszego ćwiczenia
jest naśladowanie niektórych spośród możliwych kombinacji występujących w piśmie
brajla, lecz traktowanie kształtu tabliczki jako kratki brajlowskiej może spowodować, że
dziecko będzie skupiać większą uwagę na poszczególnych punktach wewnątrz kratki niż
na kratce jako całości.

3. Ćwiczenie zaczynamy od układania prostych linii pionowych i poziomych, a

następnie litery "L" w różnych pozycjach. Gdy dziecko opanuje proste układy kołeczków,
przechodzimy do kształtów trudniejszych.

4. Nauczyciel układa wzór z kołeczków na swojej tabliczce, a następnie prosi

dziecko o odtworzenie go na własnej. Należy pomóc dziecku sprawdzić dotykiem
ułożenie kołeczków na tabliczce nauczyciela. Pamiętajmy o stosowaniu ustnych
wskazówek i o pochwałach. Fizycznie pomagamy dziecku tylko, jeżeli jest to konieczne.

5. W przypadku, gdy zadanie jest dla dziecka zbyt trudne, można mu pomóc przez

włożenie kilku kołeczków. Niech dziecko włoży samo najpierw ostatni kołek, potem dwa
ostatnie, potem trzy ostatnie.

FUNKCJE POZNAWCZE 89

Wiek 4-5

OKREŚLA, KTÓRY PRZEDMIOT LUB OBRAZEK NIE NALEŻY DO DANEJ

KLASY RZECZY

1. Posłuż się zestawem czterech ilustracji lub rzeczywistych przedmiotów. Niech

trzy spośród nich należą do tego samego zbioru, natomiast jeden przedmiot niech do
zbioru nie należy (np. trzy przybory kuchenne i piłka; obrazki trzech zwierząt i kuchenki).

2.Poproś dziecko, aby dotknęło przedmiotu (ilustracji), który nie pasuje do zbioru.

Wykonaj to ćwiczenie wspólnie z dzieckiem, jeśli jest to konieczne. Pochwal za
właściwą odpowiedź.

3. Wyjaśnij, dlaczego dany przedmiot nie pasuje do reszty. "To są rzeczy, za

pomocą których jemy, a ten służy do zabawy".

4. Poproś dziecko, aby dotknęło wszystkich przedmiotów, z pomocą których

piszemy albo którymi jemy. Następnie poproś, aby powiedziało, który przedmiot nie
pasuje do pozostałych. Zmieniając formę polecenia coraz częściej proś dziecko, aby
dotknęło przedmiotu, który nie należy do tej samej grupy, co pozostałe.

5. Jeżeli dziecko ma trudności z przyswojeniem sobie pojęcia przynależności do

zbioru, pokaż mu pewną ilość przedmiotów lub obrazków tego samego rodzaju i zadawaj
odpowiednie pytania, aby dziecko w odpowiedzi stwierdziło, co te rzeczy mają ze sobą
wspólnego. Wówczas takim zbiorom nadaj nazwy ogólne: na przykład zwierzęta, rzeczy
jadalne itp.

FUNKCJE POZNAWCZE 90

Wiek 4-5

DOTYKA KOLEJNO PIONKÓW NA SZACHOWNICY, UMIESZCZONYCH W

RZĘDZIE POZIOMYM, WODZĄC RĘKĄ OD LEWEJ STRONY DO PRAWEJ ORAZ
W RZĘDZIE PIONOWYM, WODZĄC RĘKĄ Z GÓRY NA DÓŁ

1. Posłuż się kołkami i tablicą z wgłębieniami na kołki bądź pionkami i

szachownicą. Umieszczaj kołki albo pionki w jednym rzędzie, postępując od górnego
lewego rogu do górnego prawego. Ustawiaj drugi rząd postępując od lewego górnego
rogu do lewego dolnego.

2. Poproś dziecko, aby dotykało umieszczonych na tablicy kołków albo

ustawionych na szachownicy pionków, wodząc ręką od lewej strony do prawej. Wraz z
dzieckiem dotykaj kolejnych kołków (pionków), w kierunku od lewej strony do prawej.
Powtórz ćwiczenie przy pionowym ustawieniu kołków (pionków). Następnie poleć
dziecku: "Teraz dotknij wszystkich po kolei kołków od lewej strony do prawej". "Teraz
dotknij wszystkich kołków z góry na dół". Pomóż dziecku, jeżeli trzeba. Pochwal wysiłki.

3. Posłuż się arkuszem kratkowanego papieru, podzielonym na duże kwadraty i

poproś dziecko, aby nakleiło w każdym kwadracie jakiś element (np. samoprzylepną
gwiazdkę), poczynając od lewej strony do prawej oraz z góry na dół. Kwadraty mogą
również zawierać różne wzory do pomalowania.

FUNKCJE POZNAWCZE 91

45

Wiek 4-5

MÓWI, CO UBYŁO, GDY Z GRUPY PIĘCIU PRZEDMIOTÓW ZABIERZEMY

JEDEN

1. Umieść przed dzieckiem trzy przedmioty i poproś, by podało nazwę każdego z

nich. Następnie poproś, by dziecko odwróciło się, a ty schowasz w tym czasie któryś
przedmiot. Poproś, by dziecko powiedziało, co ubyło. W miarę przyswajania sobie przez
dziecko tej umiejętności, początkową liczbę przedmiotów zwiększ do czterech, a potem
do pięciu.

2. Co dzień używaj innego zestawu przedmiotów. Zacznij ćwiczenie od trzech

przedmiotów bardzo różniących się między sobą. Stopniowo zwiększaj stopień trudności
zadania wprowadzając przedmioty o podobnych barwach, zbliżonych wymiarach lub
takim samym przeznaczeniu.

3. Niech dziecko wymieni nazwy wszystkich przedmiotów i dotknie każdego z

nich, zanim jeden z przedmiotów zostanie zabrany.

FUNKCJE POZNAWCZE 92+

Wiek 4-5

SORTUJE

KARTECZKI

Z

SYMBOLAMI

(LITERY

I

CYFRY

CZARNODRUKOWE LUB BRAJLOWSKIE)

1. Powtórz czynności z innych ćwiczeń polegające na dopasowywaniu -

oznaczonych numerami 16, 27 i 28 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.

2. Przygotuj/kup dwa komplety wyraźnie wydrukowanych liter i cyfr. Dla dziecka

niewidomego przygotuj litery napisane na papierze brajlowskim.

3. Do ćwiczenia będą nam potrzebne dość głębokie plastykowe pudełeczka z

przykrywkami. W każdym wieczku pudełka wykonaj podłużny otwór, a na wieczku
umieść (w brajlu lub czarnym drukiem) jakiś symbol. Z kolei należy sporządzić kilka
karteczek z tymi samymi symbolami. Zadaniem dziecka będzie posortowanie karteczek i
włożenie ich do odpowiednich pudełek.

4. W miarę jak dziecko opanowuje ćwiczenie, zwiększamy stopniowo ilość symboli

do sortowania. Ćwiczenie zaczynamy od zestawu liter bardzo do siebie niepodobnych jak
"M", "O" i "T". Zwiększaj stopień trudności ćwiczenia wybierając litery podobne do
siebie, takie jak "M", "W", "N" lub "B", "D", "P", "Q".

5. Dzieci niewidome zaczynają od liter "g" i "l",ponieważ w brajlu są one bardzo

różne od siebie. Na dole każdej brajlowskiej karteczki wytnij ząbek, aby dziecko bez
trudu układało karteczkę w odpowiedniej pozycji.

6. Dla niewidomego dziecka liczby będą znacznie trudniejsze niż litery, gdyż

dziecko będzie musiało na każdej karteczce rozpoznawać dwa znaki. Na każdej karteczce
z brajlowską liczbą koniecznie musi występować znak liczbowy poprzedzający cyfrę:

O
O

O O


+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 93

Wiek 4-5

NAŚLADUJE AKCENTY DYNAMICZNE TWORZĄCE TAKT (DŹWIĘK

KRÓTKI - KRÓTKI - DŁUGI)

1. Użyj instrumentów, z których można wydobyć przetrzymane dźwięki, na

przykład dzwonków, tamburynu, fortepianu (pianina). Na wybranym instrumencie
wykonuj krótkie, ostre, przerywane dźwięki (stacato), a następnie wywołaj dźwięk
przetrzymany. W miarę możności wykonuj to wraz z dzieckiem na dwóch instrumentach,
na jednym ty, na drugim dziecko.

2. Zacznij od taktu prostego, złożonego z kombinacji dwóch akcentów

rytmicznych. (Możliwe kombinacje dźwięków: krótki-krótki; Krótki-długi; długi-krótki;
długi-długi). Poproś dziecko, aby naśladowało podawane takty. Wykonuj ćwiczenie wraz
z dzieckiem. Pochwal je za czynione starania.

3. Wprowadź trzy pozostałe kombinacje akcentów rytmicznych, złożone z dźwięku

długiego i krótkiego wówczas, gdy dziecko poprawnie odtwarza za każdym razem
pierwszą kombinację.

4. Następnie do odtwarzanych przez dziecko taktów dodaj trzeci akcent rytmiczny.

Przykłady: dźwięk krótki-krótki-długi, lub krótki-długi-długi.

5. Urządź zabawę z dzwoneczkami: wzór taktu: akcent krótki-krótki-długi; krótki-

krótki-długi, itd.

FUNKCJE POZNAWCZE 94

Wiek 4-5

POPROSZONE, UMIESZCZA PRZEDMIOT W RÓŻNYCH POZYCJACH W

STOSUNKU DO INNYCH PRZEDMIOTÓW (NAD, PONAD, POWYŻEJ, POD,
PONIŻEJ, NA, W, WEWNĄTRZ, W POPRZEK, Z DALA OD, BLISKO, W POBLIŻU,
KOŁO, OBOK, PRZY)

1. Powtórz czynności opisane w ćwiczeniu nr 37 w rozdziale FUNKCJE

POZNAWCZE. Wybierz jedno z wyżej wymienionych określeń stosunków
przestrzennych. Następne wprowadzaj pojedynczo, gdy tylko dziecko przyswoi sobie
poprzednie.

2. Wręcz dziecku jakiś niewielki przedmiot. Poproś, aby uniosło go nad głowę,

trzymało nad stołem i nad psem. Pokaż, jak wykonuje się tę czynność poprawnie. Jeżeli
będzie trzeba, wykonaj ćwiczenie wraz z dzieckiem.

3. W podobny sposób wprowadzaj pozostałe pojęcia usytuowania różnych

przedmiotów względem siebie. Każde pojęcie dotyczące umiejscowienia czegoś

47

wprowadzaj traktując dziecko jako punkt odniesienia. Mów: nad tobą, poniżej twoich
kolan, pod twoją stopą. Następnie proś dziecko o umieszczanie przedmiotów tam, gdzie
się wskaże, w jakiejś relacji do innych rzeczy.

4. Podczas codziennych czynności kieruj uwagę dziecka na relacje przestrzenne.

"Chodź i usiądź koło mnie na kanapie", "Trzymaj zabawki w pudełku", "Rozłóżmy obrus
na stole i postawmy na nim talerze. Obok nich rozłóżmy sztućce."

FUNKCJE POZNAWCZE 95+

Wiek 4-5

WZNOSI

WG.

WZORU

PROSTE

BUDOWLE

Z

KLOCKÓW

KONSTRUKCYJNYCH (np. Z KLOCKÓW SCZEPIANYCH TYPU "LEGO")

1. Nawiąż do czynności opisanych w ćwiczeniach nr 31+ i 64+ w rozdziale

FUNKCJE POZNAWCZE.

2. Poproś dziecko, aby śledziło, także z pomocą dotyku, twoje kolejne czynności,

wykonywane przy wznoszeniu budowli z klocków. Zacznij od prostej konstrukcji.
Wykonaj wszystkie czynności wraz z dzieckiem. Następnie, niech dziecko, naśladując
cię, odtwarza kolejne etapy budowy. Pochwal udaną próbę.

3. Buduj z klocków, a dziecko niech obserwuje. Omawiaj każdą swą czynność. Gdy

skończysz budowanie, poproś dziecko, aby wzorując się na twojej budowli, wzniosło taką
samą. Twój model wciąż powinien być pod ręką, aby dziecko mogło sobie przypominać,
jak został zrobiony.

4. Zastosuj sczepiane materiały konstrukcyjne, aby niewidome dziecko mogło

badać budowlę bez obawy zburzenia jej.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 96o

Wiek 4-5

NA

PODSTAWIE

ODGŁOSU

UPADKU

JAKIEGOŚ

PRZEDMIOTU

LOKALIZUJE JEGO MIEJSCE, W ODLEGŁOŚCI DO DWÓCH I PÓŁ METRA

1. Przedmiot wytwarzający dźwięki (np. radio lub tykający budzik) umieść w

odległości metra do dwóch od dziecka. Objaśnij dziecku, jak ma szukać przedmiotu.
Niech wykonuje rękami ruchy zagarniające, najpierw tuż koło siebie, następnie, prostując
ramię, coraz dalej. Niech się z kolei tam przesunie i szuka tak, jak poprzednio. Wykonuj
te czynności wraz z dzieckiem.

2. Kiedy dziecko potrafi już szukać i odnaleźć przedmiot wytwarzający dźwięki w

odległości od jednego do półtora metra, stopniowo zwiększaj odległość. Zastosuj również
przedmiot o mniejszej sile dźwięku, aby dziecko baczniej nasłuchiwało.

3. Posadź dziecko na podłodze i usiądź w niewielkiej odległości od niego. Nuć coś

lub gwiŻdż. Za każdym razem gdy zmieniasz pozycję niech dziecko wskaże, gdzie jesteś.
Powtórz te czynności, prosząc, aby dziecko podchodziło lub przysuwało się do ciebie.

Zwiększaj odległość, która was dzieli, do około 2,5 metra.

4. Kiedy dziecko potrafi już zlokalizować stałe źródło dźwięków w odległości ok.

2,5 metra, zastosuj upuszczanie dzwoneczków lub tamburyna; w ten sposób dziecko
będzie musiało zapamiętać, skąd dochodził dźwięk oraz odległość do źródła dźwięku.
Zacznij od upuszczania takich przedmiotów w odległości 0,5 metra i zwiększaj ją do 2,5
metra.

o Może być przydatne głównie dla dziecka, które ze względu na brak wzroku

będzie wymagało treningu w zakresie samodzielnego poruszania się i orientacji
przestrzennej.

FUNKCJE POZNAWCZE 97

Wiek 4-5

OKREŚLA PRZEDMIOTY JAKO DŁUGIE ALBO KRÓTKIE

1. Nawiąż do czynności opisanych w ćwiczeniu nr 57 w rozdziale FUNKCJE

POZNAWCZE.

2. Użyj par długich i krótkich ołówków lub pasków papieru. Na początku używaj

bardzo długich i bardzo krótkich przedmiotów. Zapytaj dziecko: "Czy ten ołówek jest
długi czy krótki?". Pochwal poprawną odpowiedź.

3. Pomóż dziecku zbadać dwa ołówki: długi i krótki. Powiedz mu, który z nich jest

długi, a który krótki. Dotknij krótkiego ołówka i zapytaj: "Czy ten ołówek jest długi, czy
krótki?". Podpowiedz: "Jest kr...". Powtórz to samo w odniesieniu do innych
przedmiotów, z których jeden jest długi, a drugi krótki.

4. Urządź zabawę z użyciem marchwi. Powiedz: "Ta marchewka jest długa. Może

odgryziesz kawałek, będzie wtedy krótka."

5. Wskaż inne długie i krótkie przedmioty. "Noga tatusia jest długa, a nóżka

siostrzyczki jest krótka." Zapytaj dziecko: "Czy nóżka dziecka jest długa czy krótka?"
Pochwal za właściwe użycie słów "krótki" i "długi".

FUNKCJE POZNAWCZE 98

Wiek 4-5

TWORZY TAKI SAM ZESTAW, JAK ZESTAW WZORCOWY, ZŁOŻONY Z

PRZEDMIOTÓW W LICZBIE OD JEDNEGO DO DZIESIĘCIU

1. Użyj przedmiotów mających te same cechy (kształt, barwę). Wówczas uwaga

dziecka skupi się na liczbie dobieranych przedmiotów, a nie na dopasowywaniu ich do
siebie pod względem koloru czy kształtu.

2. Na swojej tacce umieść dwa przedmioty. Daj dziecku je poznać, także dotykiem.

Poproś dziecko: "Umieść na swojej tacce tyle samo przedmiotów". Jeżeli dziecko ma z
tym trudności, pomóż mu, mówiąc co ma robić, albo prowadząc jego rękę ku dwóm
żą

danym przedmiotem.

3. Jeżeli dziecko dobrało odpowiednie dwa przedmioty i umieściło je na swej tacce,

49

zawołaj "Są dwa/dwie/. Bardzo dobrze!".

4. Kiedy dziecko potrafi już zestawić dwa przedmioty, wzorując się na takim

samym zbiorze, stopniowo zwiększaj liczbę elementów zbioru do dziesięciu.

5. Ilość przedmiotów dopasowanych do wzorca podawaj dziecku w innej kolejności

niż zwykła kolejność liczb.

6. Dziecko nie musi podawać liczby przedmiotów w zbiorze, po prostu

mechanicznie dopasowuje ich ilość do ilości przedmiotów w zestawie wzorcowym. Ty
jednak powinieneś/-naś/ za każdym razem podać dziecku liczbę przedmiotów, gdy
dobierze ich ilość odpowiadającą ilości w zestawie wzorcowym.

FUNKCJE POZNAWCZE 99

Wiek 4-5

UKŁADA

PRZEDMIOTY

WEDŁUG

OPANOWANEGO

WCZEŚNIEJ

PAMIĘCIOWO PROSTEGO WZORU, Z KOŁKÓW LUB KLOCKÓW

1. Nawiąż do czynności opisanych w ćwiczeniach nr 65 i 88 w rozdziale FUNKCJE

POZNAWCZE. Zacznij wprowadzając tylko dwa kolory lub kształty oraz od trzech do
pięciu przedmiotów.

2. Stwórz prosty wzór z kołków na tablicy z otworami lub z pionków na

szachownicy. Opisz go i pokaż dziecku. Poproś, aby go zbadało. Następnie zasłoń wzór i
poleć dziecku, aby wykonało taki sam. Daj dziecku kołki (pionki) identyczne z twoimi.

3. Jeśli dziecko ma trudności, udzielaj wskazówek i pomagaj fizycznie, dopóki

dziecko wykona zadanie. Odsłoń swój wzór i zawołaj: "Świetnie! Są takie same!".

4. Jeżeli zadanie jest zbyt trudne, posłuż się wzorem prostszym lub zaznacz kontur

wzoru na tablicy taśmą samoprzylepną.

5. Postępuj podobnie przy układaniu nieskomplikowanego wzoru z klocków. Daj

dziecku takie same klocki jak twoje. Udzielaj wskazówek. Pochwal za udane ćwiczenie.

6. Kiedy dziecko nabierze już wprawy, układajcie na przemian wzory do

skopiowania. Wprowadzaj wzory coraz bardziej zawiłe. Układając wzór z kołków lub
klocków opisuj swoją kompozycję.

FUNKCJE POZNAWCZE 100

Wiek 4-5

WYMIENIA, KTÓREJ CZĘŚCI OBRAZKA LUB PRZEDMIOTU BRAKUJE

1. Wybierz ilustracje lub inne odwzorowania przedmiotów, zwierząt lub postaci

ludzkich znanych dziecku, na przykład składanego pieska.

2. Obejrzyj wraz z dzieckiem wybrany obrazek lub przedmiot. Wymień i omów

jego części. Posługuj się całościowymi przedstawieniami różnych obiektów, rezygnując z
takich, które ukazują je w sposób niekompletny.

3. Wyjaśnij, że zamierzasz usunąć jedną część, a dziecko ma zgadnąć, czego

brakuje.

4. Zwrócony/-na/ tyłem do dziecka, usuń taką część, której brak dziecko potrafi od

razu zauważyć. Następnie pokaż dziecku dany przedmiot lub obrazek i zapytaj: "Czego
brakuje?". Podaj wskazówki pomocnicze, gdy dziecko ich potrzebuje.

5. Pochwal dziecko za poprawną odpowiedź i ponownie przeprowadź ćwiczenie,

usuwając inną część obrazka lub przedmiotu.

6. Użyj dwu identycznych obrazków lub przedmiotów. Skłoń dziecko do obejrzenia

obrazka lub przedmiotu, w którym niczego nie brak, a potem do poszukania części
potrzebnej, aby uzupełnić drugi obrazek lub przedmiot.

FUNKCJE POZNAWCZE 101

Wiek 4-5

NA PROŚBĘ, PRZYLEGA RÓŻNYMI PŁASZCZYZNAMI CIAŁA DO

WSKAZANEJ POWIERZCHNI (PRZYLGNIJ BOKIEM DO DRZWI)

1. Powtórz ćwiczenie nr 86+ z rozdziału JĘZYK. (Dotyka i wymienia nazwy

płaszczyzn swego ciała: czubek głowy, podeszwy stóp, boki, przednia i tylna część ciała).

2. Poproś, aby dziecko przylgnęło wskazaną częścią ciała do jakiejś powierzchni.

Na przykład: "Połóż się na plecach na podłodze". "Stań oparty/-ta/ o ścianę". "Oprzyj się
plecami o drzwiczki lodówki".

3. W razie potrzeby udzielaj dziecku wskazówek, a nawet pomagaj. Pokaż mu

właściwe pozycje.

4. Powtórz to ćwiczenie wskazując inne płaszczyzny ciała dziecka.
5. Kiedy już dziecko rozróżnia lewą i prawą stronę swego ciała (ćwiczenie nr 113 z

rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE), poproś je, aby ustawiło się najpierw lewym, a
potem prawym bokiem do wskazanych płaszczyzn.

FUNKCJE POZNAWCZE 102

Wiek 4-5

OKREŚLA, KTÓRY Z RZĘDU PRZEDMIOT LUB SŁOWO JEST PIERWSZE,

Ś

RODKOWE I OSTATNIE

1. Określ przedmiot lub wyraz jako pierwszy, środkowy albo ostatni w kolejności

od lewej strony do prawej, od przodu do tyłu, z góry na dół (nie dawaj zbyt trudnego
przykładu jakim jest dom wielopiętrowy).

2. Usiądź obok dziecka i umieść przed nim trzy różne przedmioty. Poproś dziecko,

by kolejno dotykało pierwszego, środkowego i ostatniego przedmiotu. W razie potrzeby
poradź i nawet pomóż dziecku. Pochwal udane wykonanie ćwiczenia.

3. Kiedy już dziecko potrafi wskazać dotykiem pierwszy, środkowy (drugi) i trzeci

przedmiot, zapytaj je: "Na którym miejscu znajduje się filiżanka?". Powtórz ćwiczenie
zmieniwszy wzajemny układ przedmiotów.

4. Zapytaj dziecko, jak ma na pierwsze i na drugie imię. Poproś je, by zapytało

innych członków rodziny o ich imiona: pierwsze i drugie.

5. Obejdźcie wspólnie z dzieckiem boisko do baseballu (rodzaj gry w palanta).

Wymień wszystkie bazy i wskaż miejsce, z którego zawodnik wprowadza piłkę do gry.

51

Poproś dziecko, by wskazało i powiedziało, gdzie są bazy. **.

6. Ustaw gęsiego troje dzieci zwróconych twarzą np. do drzwi. Powiedz, które

dziecko stoi w rzędzie pierwszym, które jest drugie, a które trzecie. Poproś swoje
dziecko, aby określiło pozycje poszczególnych dzieci ustawionych gęsiego (np. pierwsza
stoi ...). Następnie wymieniaj kolejno imiona dzieci stojących w rzędzie i poproś swoje,
aby określiło pozycję każdego z nich.

** Uwaga tłum. - Ten przykład jest oczywiście nieodpowiedni do naszych

warunków, gdzie można pokazać boisko do piłki nożnej, a na nim pole karne, bramkowe
itp.

FUNKCJE POZNAWCZE 103

Wiek 4-5

OKREŚLA, KTÓRY ZESTAW PRZEDMIOTÓW ZAWIERA ICH WIĘCEJ, A

KTÓRY MNIEJ

1. Do jednego pudełka nasyp sporo prażonej kukurydzy; postaw je z lewej strony

dziecka. Do drugiego nasyp niewielką ilość prażonej kukurydzy i postaw je z prawej
strony. Poproś dziecko, aby uniosło najpierw pudełko z większą ilością kukurydzy, potem
- z mniejszą. W razie potrzeby radź, a nawet pomagaj dziecku.

2. Przećwicz to samo z innymi materiałami, jak na przykład z guzikami, słomkami,

winogronami.

3. Pomyśl, jakie sytuacje domowe nadawałyby się do tych ćwiczeń. Zapytaj: "W

którym pokoju jest więcej roślin: u Janka czy u Dawida?".

4. Obserwuj spontaniczne używanie przez dziecko wyrazów "więcej" i "mniej", i

chwal je za umiejętne ich użycie. Przykład: dziecko mówi: "U nas jest więcej chwastów
niż u sąsiadów." "Dobrze, że to zauważyłeś/-łaś/", mówi na to któreś z rodziców.

FUNKCJE POZNAWCZE 104

Wiek 4-5

WSPOMINA PRZEDMIOTY, OSOBY I ZDARZENIA SPOZA NAJBLIŻSZEGO

OTOCZENIA (DZIECKO MÓWI, CO ZAPAMIĘTAŁO)

1. Opisz dwie znane dziecku osoby i poproś, by zgadło, o kogo chodzi.
2. Poproś, aby dziecko opisało osobę, której w danej chwili nie ma w pokoju.

Podpowiadaj zadając pytania: "Czy jest wysoki czy niski?", "Jak brzmi jego głos?".

3. Opisz przedmiot, z którym dziecko zetknęło się już tego samego dnia i poproś,

by odgadło, o jaki przedmiot chodzi.

4. Opisz, jedno z ostatnich wydarzeń rodzinnych, w których dziecko uczestniczyło,

i poproś, by odgadło, które wydarzenie rodzinne masz na myśli.

5. Zwróć uwagę, kiedy dziecko spontanicznie opowiada o tym, co zapamiętało,

okaż zainteresowanie tym, co mówi.

FUNKCJE POZNAWCZE 105

Wiek 4-5

MÓWI, CZY DANY DŹWIĘK JEST GŁOŚNY CZY CICHY, WYSOKI CZY

NISKI, DŁUGI CZY KRÓTKI

1. Powtórz czynności z ćwiczenia nr 73 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Na początek wybierz tylko jedną cechę dźwięku: siłę, wysokość albo czas

trwania. Kiedy dziecko opanuje wybraną cechę, wprowadź kolejną.

3. Użyj przedmiotów wytwarzających dźwięki, instrumentów muzycznych albo

tylko własnego głosu. Niech rozlegną się albo bardzo głośne dźwięki, albo bardzo ciche.
Poproś, aby dziecko określiło, czy dany dźwięk jest głośny, czy cichy.

4. Słuchając gestykuluj: na przykład zasłoń uszy, jeżeli dźwięk jest głośny albo

przyłóż palec do ust, jeżeli cichy. Aby pomóc dziecku określić siłę dźwięku, podaj
pierwszą głoskę odpowiedniego wyrazu. Na przykład, zasłoń uszy rękami i powiedz:
"Jaka ta muzyka jest gł...".

FUNKCJE POZNAWCZE 106

Wiek 5-6

ROZRÓŻNIA

TRZY

RODZAJE

MONET:

DWUZŁOTOWĄ,

DZIESIĘCIOZŁOTOWĄ I DWUDZIESTOZŁOTOWĄ

1. Powtórz czynności z ćwiczenia nr 74 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Włóż wszystkie trzy monety do płaskiego naczynia. Poproś, aby dziecko

dotknęło i nazwało dwuzłotówkę. Następnie poproś o dotknięcie i nazwanie
dziesięciozłotówki i dwudziestozłotówki.

3. W razie potrzeby radź, a nawet pomagaj dziecku. Pochwal je, jeśli dobrze

wykona ćwiczenie.

4. Przypomnij dziecku, że moneta dwuzłotowa jest mała i złocista. Moneta

dziesięciozłotowa jest dużo większa, cięższa i jest srebrzysta. Dwudziestozłotówka jest
jeszcze większa, także srebrzysta i najcięższa ze wszystkich trzech monet.

5. Włóż trzy monety do małej portmonetki. Poproś dziecko, aby wyjęło jedną.

Jeżeli dziecko nazwie poprawnie wyjętą monetę, będzie mogło ją sobie zatrzymać.

FUNKCJE POZNAWCZE 107

Wiek 5-6

ROBIĄC MAŁY ZAKUP, NABYWA UMIEJĘTNOŚĆ POSŁUGIWANIA SIĘ

PIENIĘDZMI

1. Poproś dziecko, aby obserwowało i słuchało uważnie, jak robisz sprawunki.
2. Przećwicz w formie zabawy w domu robienie zakupów. Używaj tylko trzech

wybranych rodzajów monet.

53

3. Zaprowadź dziecko do sklepu i poproś je o dokonanie zakupu wytypowanego

wcześniej artykułu w cenie równej wartości jednej z wybranych trzech monet. Pomóż
dziecku wybrać towar. Wspólnie podajcie do sprzedawcy (kasjerce). Zaczekaj, aż dziecko
wyciągnie monety z kieszeni lub portmonetki.

4. Jeżeli dziecko wręcza sprzedawcy (kasjerce) niewłaściwą monetę, pozwól mu

spróbować jeszcze raz, dając wskazówkę.

5. Poproś sprzedawczynię o osobne zapakowanie artykułu, aby dziecko mogło go

własnoręcznie zabrać ze sklepu.

6. Innym członkom rodziny opowiedz: "Liza sama dziś kupiła .....".

FUNKCJE POZNAWCZE 108

Wiek 5-6

WŚRÓD

CZARNODRUKOWYCH

LUB

BRAJLOWSKICH

SYMBOLI

POTRAFI WSKAZAĆ SYMBOL RÓŻNIĄCY SIĘ OD POZOSTAŁYCH

1. Powtórz ćwiczenie nr 68 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE. Sprawdzaj

każdą linijkę symboli od lewej strony do prawej.

2. Wypisz lub wyklej linijkę prostych kształtów, z których trzy są takie same, a

jeden zupełnie inny. Dla dziecka niewidomego stosuj kształty wypukłe lub wycinanki z
grubego materiału.

3. Pokaż dziecku, które kształty są identyczne, a który kształt jest inny. Wspólnie z

dzieckiem oglądaj każdy kształt.

4. Powiedz dziecku: "Dotknij kształt różniący się od innych". W razie potrzeby

udzielaj dziecku wskazówek lub nawet pomagaj. Np.: "Te kształty są okrągłe, a ten
wysoki i chudy".

5. Powyższe czynności powtarzaj przy użyciu liter czarnodrukowych lub

brajlowskich. Zwróć uwagę na to, aby na początku litery, które dziecko ma rozróżniać
były do siebie niepodobne; w miarę jak dziecko opanowuje ćwiczenia, stosuj litery
bardziej podobne.

6. Aby podkreślić zróżnicowanie symboli brajlowskich, zestawiaj niewidomemu

dziecku litery "l" i "g". Polecamy serię "APH Touch and Tell".

7. Niech dziecko w różny sposób określa różnice między symbolami. Polecamy

dziecku, aby różniący się znak dotykało, kolorowało, obrysowywało kółkiem lub
zaznaczało go naklejką.

FUNKCJE POZNAWCZE 109x

Wiek 5-6

OKREŚLA DZIESIĘĆ KOLORÓW

1. Nawiąż do czynności z ćwiczenia nr 70 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.

Zacznij od znanych już kolorów, po czym stopniowo wprowadzaj nowe.

2. Nazywaj kolory spotykane w domu - żywności, odzieży, zabawek. Powiedz

dziecku, aby powtarzało po tobie i dotykało wymienianych przedmiotów. Zapytaj

następnie: "Jakiego to jest koloru?".

3. Pochowaj w mieszkaniu różne przedmioty. Poleć dziecku, by je odszukało i

określiło ich kolory.

4. Mów, jakiego koloru są rzeczy, o których rozmawiasz z dzieckiem. Przykład:

"Weź różową szklaneczkę". Ubieranie się i spożywanie posiłków dają wiele okazji do
nauki kolorów.

5. Zrób dziecku planszę do naklejania kolorowych nalepek po poprawnym

określeniu koloru każdej z nich.

6. Niechaj dziecko wybiera kolory. "Którą koszulkę chcesz włożyć: niebieską czy

ż

ółtą?".

x Może nie nadawać się dla dziecka całkowicie niewidomego.

FUNKCJE POZNAWCZE 110

Wiek 5-6

NA PROŚBĘ, UMIESZCZA PRZEDMIOT NAPRZECIW LUB OBOK SIEBIE,

NA WPROST LUB OBOK INNEGO PRZEDMIOTU

1. Powtórz ćwiczenie nr 94 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE. Każdorazowo

ucz tylko jednego pojęcia.

2. W zwykłej rozmowie z dzieckiem używaj często tych terminów. Przykład:

"Usiądę naprzeciw ciebie".

3. Daj dziecku niewielką zabawkę. Poproś, aby umieściło ją na wprost siebie, tuż

przy sobie lub obok siebie. W razie potrzeby przełóż zabawkę, pokazując, gdzie należało
ją umieścić. Pochwal dziecko za udane wykonanie ćwiczenia.

4. Kiedy dziecko potrafi już umieszczać przedmioty w miejscach określonych

względem niego samego, poproś je, aby umieściło przedmiot na wprost krzesła, tuż przy
nim albo gdzieś obok niego.

5. Do ćwiczeń wykorzystuj lalki lub kukiełki i wymyślaj sytuacje pozwalające

określić ich wzajemne położenie oraz względem innych przedmiotów.

FUNKCJE POZNAWCZE 111+

Wiek 5-6

DOPASOWUJE LICZBY CZARNODRUKOWE LUB BRAJLOWSKIE DO

ILOŚCI PRZEDMIOTÓW, W LICZBIE OD JEDNEGO DO DZIESIĘCIU

1. Do ćwiczenia potrzebne są duże, wyraźnie napisane liczby. Dla dzieci

niewidomych przygotuj karteczki z liczbami brajlowskimi, należy przy tym pamiętać o
stosowaniu znaku liczbowego. Ponadto przygotuj dostateczną ilość drobnych
przedmiotów (pionki lub klocki). Przedmioty te układaj w pudełkach lub na tackach, aby
się nie rozsypywały.

2. Ćwiczenie zacznij od liczb najmniejszych. Przed dzieckiem połóż karteczkę z

wypisaną liczbą, a dziecko ma za zadanie odczytać ją. Następnie poleć dziecku, aby

55

ułożyło obok karteczki odpowiednią liczbę przedmiotów. W razie potrzeby pomagaj
dziecku.

3. Z kolei daj dziecku od jednego do dziesięciu przedmiotów. Teraz dziecko

powinno wybrać odpowiednią spośród dziesięciu karteczek z liczbami.

4. Wręcz dziecku pewną liczbę przedmiotów i poproś by je policzyło, a następnie

dobrało właściwą liczbę na kartce.

5. Przygotuj pudełka z przegródkami, z których każda będzie oznaczona liczbą.

Niech dziecko włoży do każdej przegródki odpowiednią liczbę przedmiotów.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 112

Wiek 5-6

OKREŚLA KSZTAŁTY: OWAL, PROSTOKĄT, ROMB

1. Ponownie przejrzyj ćwicz. nr 55 i 72 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.

Zastosuj modele drewniane, które dziecko może zbadać za pomocą dotyku. Każdorazowo
wprowadzaj tylko jedną nową figurę.

2. Pokaż dziecku model owalu i pomóż go zbadać. Podaj nazwę tej figury i poproś,

aby dziecko ją powtórzyło.

3. Daj dziecku owal oraz jedną ze znanych mu figur (koło, kwadrat, trójkąt). Poproś

je, aby dotknęło obu figur i każdą z nich nazwało. W razie potrzeby daj wskazówkę lub
nawet pomóż. Pochwal za dobrze wykonane ćwiczenie.

4. Gdy dziecko nauczy się już określać figurę owalną, w podobny sposób

wprowadź prostokąt i romb.

5. Opisz przedmioty znajdujące się w domu używając nowo poznanych przez

dziecko słów określających kształty (foremka do wykrawania ciasteczka w kształcie
rombu, prostokątne drzwi i prostokątne pudełko, owalne lustro).

6. Posłuż się foremkami do ciastek w kształcie owalu, rombu i prostokąta.

Wykrawaj nimi ciasteczka, chleb, ser i wędliny na kanapki. Powiedz dziecku, że jeżeli
trafnie określi kształt, w nagrodę dostanie ciasteczko lub kanapkę.

FUNKCJE POZNAWCZE 113

Wiek 5-6

POKAZUJE I NAZYWA LEWĄ I PRAWĄ STRONĘ SWEGO CIAŁA

1. Zacznij od pojęcia "prawej strony". Daj dziecku pierścionek lub pętelkę z

przędzy do noszenia na palcu lub przegubie prawej ręki. Od czasu do czasu wspominaj o
prawej stronie ciała. Mów na przykład: "Podaj mi prawą rękę". Jeżeli dziecko ma
trudności, dodaj: "Rękę z pierścionkiem (z Pętelką)".

2. Jeżeli dziecko jest praworęczne, poproś, aby pokazało ci prawą rękę albo "rękę,

którą pisze".

3. Pokaż dziecku, jak się wymienia uścisk dłoni, mówiąc przy tym "Dzień dobry".

4. Kiedy dziecko będzie już dokładnie wiedziało, która strona jest prawa, przejdź

do wpajania mu pojęcia lewej części ciała.

5. Niektóre gry i zabawy mogą ułatwić opanowanie pojęć lewej i prawej strony

ciała. Np. "Zgaduj-zgadula, w której ręce złota kula?"

6. Kiedy dziecko potrafi już dotknąć i nazwać lewą i prawą stronę własnego ciała,

poproś je, by dotknęło prawej stopy, lewego ucha, prawego łokcia, prawego policzka itd.

FUNKCJE POZNAWCZE 114

Wiek 5-6

ROZRÓŻNIA DŁUGIE I KRÓTKIE LINIE WYKONANE TECHNIKĄ

CZARNODRUKOWĄ LUB BRAJLOWSKĄ

1. Powtórz czynności zawarte w ćwiczeniach nr 49 i 97 w rozdziale FUNKCJE

POZNAWCZE.

2. Zacznij od dwóch linii narysowanych techniką czarnodrukową lub brajlowską

dając je dziecku do porównania. Zwiększ ilość linii; dziecko ma teraz za zadanie
wskazać wszystkie kreski długie i wszystkie krótkie. Na początku ćwiczenia odpowiednie
linie powinny być bardzo długie i bardzo krótkie; później różnice między nimi mogą być
mniejsze.

3. Do wykonania linii wypukłej posłuż się maszyną brajlowską, używając myślnika

(punkty 3 i 6). Jako pomoce mogą służyć książki z serii "Touch and Tell" wydawane
przez American Printing House for the Blind. Poproś, aby dziecko dokładnie przyjrzało
się obu liniom i aby dotknęło długiej.

5. Wspólnie z dzieckiem zbadajcie linie wypukłe. Zwracaj uwagę, aby posługiwało

się przy tym kilkoma palcami. Daj dziecku polecenie: "Dotknij długiej linii". W razie
potrzeby udziel rady, a nawet pomóż. Pochwal dobre wykonanie ćwiczenia.

FUNKCJE POZNAWCZE 115+

Wiek 5-6

WSKAZUJE I NAZYWA LICZBY NAPISANE CZARNYM DRUKIEM LUB

BRAJLEM (WYBIERZ JEDNĄ SPOŚRÓD CZTERECH LICZB)

1. Powtórz ćwiczenia nr 92 i 111 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE. Przygotuj

karteczki z dużymi, wyraźnie napisanymi liczbami, a dla dzieci niewidomych - z liczbami
brajlowskimi.

2. Ćwiczenie rozpocznij od liczb ułożonych po kolei. Kiedy dziecko nabierze

wprawy we wskazywaniu i nazywaniu liczb po kolei, ułóż liczby w dowolnej kolejności.
Zanim poprosisz dziecko o wskazanie danej liczby, powinno ono obejrzeć lub wskazać
wszystkie liczby znajdujące się przed nim.

3. Połóż przed dzieckiem cztery karteczki z liczbami. Wydaj polecenie: "Wskaż

liczbę 5". W razie potrzeby pomagaj dziecku.

4. Przez cały czas trwania ćwiczenia na stole powinien się znajdować wzorcowy

zestaw liczb 1-10, z którego dziecko może korzystać w razie trudności.

57

5. Kiedy dziecko potrafi już wskazać nazywane liczby, zaproponujmy, by

wykręcało numery telefoniczne pod nasze dyktando.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 116

Wiek 5-6

UMIESZCZA PRZEDMIOT PRZED SOBĄ ALBO ZA SOBĄ, PRZED CZYMŚ

ALBO ZA CZYMŚ, PO SWEJ LEWEJ ALBO PRAWEJ STRONIE, NA LEWO ALBO
NA PRAWO OD CZEGOŚ

1. Powtórz czynności zawarte w ćwiczeniach 94, 101 i 110 w rozdziale FUNKCJE

POZNAWCZE. Każdorazowo dodawaj tylko jedno nowe pojęcie.

2. Połóż (postaw) na stole małą zabawkę. Poproś dziecko, aby położyło (postawiło)

ją za sobą. W razie potrzeby daj wskazówkę albo nawet pomóż dziecku.

3. Kiedy dziecko już potrafi umieścić przedmiot za sobą, poproś je, by umieściło go

teraz za krzesłem, na którym siedzi.

4. Kolejne pojęcia wprowadzaj osobno. Kiedy dziecko nauczy się już umieszczać

przedmiot mając za punkt odniesienia albo swą własną osobę, albo jakiś przedmiot,
zacznij wydawać nieco bardziej rozwinięte polecenia, zawierające obydwa rodzaje
odniesień przestrzennych, na przykład: "Połóż (postaw) zabawkę pod krzesłem. A teraz
połóż (postaw) ją za sobą."

FUNKCJE POZNAWCZE 117+

Wiek 5-6

WSKAZUJE I NAZYWA LITERY NAPISANE CZARNYM DRUKIEM LUB

BRAJLEM (WYBIERZ JEDNĄ SPOŚRÓD CZTERECH LITER)

1. Powtórz ćwiczenia nr 88, 92, 108 i 115 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.

Przygotuj karteczki z dużymi, wyraźnie napisanymi literami, dla dzieci niewidomych z
literami brajlowskimi.

2. Pokaż dziecku trzy litery. Nazywaj każdą z nich, a następnie wspólnie z

dzieckiem analizuj wygląd poszczególnych liter. Poproś dziecko o podanie karteczki z
literą "A" w razie potrzeby pomagaj dziecku. Litery przedstawiamy w kolejności
alfabetycznej (A, B, C...); możemy również zacząć od liter występujących w pełnym
imieniu dziecka (jeśli w imieniu dziecka napisanym brajlem występują skróty, dziecko
powinno je również poznać).

3. Wprowadzaj po jednej nowej literze na raz. Z uwagi na to, że ćwiczenie to ma

szeroki zakres, jego realizację rozkładamy na dłuższy okres czasu.

4. Dzieci słabowidzące uczymy zarówno dużych jak i małych liter, a dzieci

niewidome tylko małych liter (bez znaku dużej litery).

5. W celu wyjaśnienia niewidomemu dziecku kształtu brajlowskiej kratki używaj

tabliczki z sześcioma otworami lub innego modelu. Poza tym ucz dziecko numeracji

poszczególnych punktów według wzoru:

1 o o 4
2 o o 5
3 o o 6

6. Po zapoznaniu dziecka niewidomego z pierwszą dziesiątką liter alfabetu,

wprowadzaj drugą dziesiątkę, wyjaśniając, że są to takie same znaki z dodaniem punktu
3.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 118

Wiek 5-6

NAZYWA SMAKI: GORZKI, SŁONY, SŁODKI I KWAŚNY

1.Każdorazowo ćwicz opanowanie umiejętności rozróżniania jednego smaku. Ucz

rozpoznawania smaku soli na przykładzie kilku słonych produktów dając je dziecku do
spróbowania w ciągu dwóch lub trzech dni. Użyj sypkiej soli, słonych paluszków,
krakersów i frytek.

2. Nazywaj wyraźne smaki podczas spożywania posiłków. "Te krakersy są słone.

Czy twoje też są słone?". Daj dziecku spróbować takich krakersów, jak sam/-ma/ jesz, po
to, aby mogło porównać smaki i stwierdzić, czy to są takie same krakersy. Dla kontrastu
przygotuj również krakersy niesłone.

3. Poproś, aby dziecko poszukało czegoś słonego i to zjadło. W razie potrzeby

pomóż dziecku wybrać odpowiedni produkt. Zapytaj "Jaki to miało smak?". Pochwal za
poprawną odpowiedź.

4. Powtórz tę samą czynność ze smakiem gorzkim, słodkim i kwaśnym.

Systematycznie wprowadzaj następne, poświęcając kilka dni lub tygodni na
zaznajomienie dziecka z każdym nowym smakiem.

5. Podczas jedzenia wypowiadaj się na temat smaku spożywanych potraw.

FUNKCJE POZNAWCZE 119

Wiek 5-6

NIE LICZĄC KOLEJNO PRZEDMIOTÓW, LECZ OCENIAJĄC ICH ILOŚĆ

WZROKIEM LUB DOTYKIEM, DZIECKO OKREŚLA, ILE PRZEDMIOTÓW JEST
W

ZBIORZE,

KTÓRY

MOŻE

LICZYĆ

OD

JEDNEGO

DO

TRZECH

PRZEDMIOTÓW

1. Powtórz czynności opisane w ćwiczeniu nr 61 z rozdziału FUNKCJE

POZNAWCZE.

2. Podaj dziecku trzy koraliki nanizane na sznurek. Policz je, jeden po drugim.

Poproś dziecko, by przyjrzało się temu, co robisz. Następnie chwyć dwa koraliki naraz i

59

powiedz: "Tu są dwa". Potem chwyć trzy i powiedz: "Tu są trzy".

3. Zaproponuj dziecku, by spróbowało zrobić to samo bez twojej pomocy. Powiedz:

"Weź dwa" i zobacz, czy dziecko potrafi zrobić to bez liczenia. Następnie zapytaj: "Ile
koralików chwyciłeś/-łaś/ w rękę?".

4. Poproś dziecko, aby obejrzało i zbadało za pomocą dotyku zbiór od jednego do

trzech koralików i potem przykryło je dłonią. Zapytaj: "Ile jest koralików?".

5. Połóż na stole klocki, zbiór liczący od jednego do trzech. Zapytaj dziecko, ile ich

jest; zaznacz przy tym, by nie liczyło na głos.

6. Dziecko niewidome będzie musiało najpierw dotknąć każdego zbioru

przedmiotów. Poproś je, aby policzyło te przedmioty bez wypowiadania liczb. Potem
zapytaj: "Ile ich jest?"

FUNKCJE POZNAWCZE 120

Wiek 5-6

OKREŚLA KOLEJNE POZYCJE PRZEDMIOTÓW: PIERWSZY, DRUGI,

TRZECI

1. Umieść trzy cukierki (różnych rodzajów lub inaczej opakowanych) w jednym

szeregu ; możesz do tego użyć tłoczonej w kartonie przegródki do jaj. Poproś dziecko,
aby z twoją pomocą określiło, który cukierek jest pierwszy, który drugi, a który trzeci.
Następnie zaproponuj, aby nazwało pozycję dowolnie wybranego cukierka. Zapytaj na
przykład: "Na którym miejscu jest ten okrągły cukierek?". Jeżeli dziecko odpowie
poprawnie, niech zatrzyma sobie ten cukierek.

2. Przećwicz to samo korzystając z obrazków, z których każdy przedstawia tylko

jeden obiekt. Poproś dziecko o ich opis z podaniem kolejności, w jakiej ułożone są
obrazki. "Krowa jest pierwsza, pies jest drugi, a kot trzeci".

3. Stojąc w sklepie czy w banku w kolejce lub czekając w rzędzie samochodów na

zielone światło, powiedz do dziecka: "Jesteśmy pierwsi (drudzy, trzeci)". Po
kilkakrotnym określeniu pozycji zapytaj: "Który samochód jest drugi?" albo "Którzy
jesteśmy w ogonku?".

4. W czasie spaceru wspólnie określajcie pozycje skrzynek pocztowych czy

budynków. Powiedz na przykład: "Ten dom jest pierwszy, ten - drugi, a następny będzie
który?".

FUNKCJE POZNAWCZE 121

Wiek 5-6

WYMIENIA

KOLORY

ZNANYCH

SOBIE

PRZEDMIOTÓW,

RÓWNOCZEŚNIE ICH NIE WIDZĄC (np. "TRAWA JEST ZIELONA")

1. Przypomnij dziecku, że trawa jest zielona, pomarańcza - pomarańczowa, niebo -

błękitne. Następnie zapytaj: "Co to jest: coś, co jest pomarańczowe, jadalne i robi się z
tego sok?" albo: "Co jest zielone i rośnie z ziemi wokół domu?".

2. Skłoń dziecko do nauczenia się kolorów znanych mu rzeczy. "Jakiego koloru jest

nasz samochód?", "Jakiego koloru jest nasz dom?". Zadawaj pytania wówczas, gdy
dziecko nie patrzy na te przedmioty.

3. Zabaw się z dzieckiem w zgadywankę. Powiedz: "Myślę o czymś, co jest

zielone". Dziecko powinno wymieniać przedmioty zielonego koloru, aż zgadnie. Poproś,
ż

eby z kolei dziecko pomyślało o jakimś przedmiocie, który ty będziesz odgadywać,

wiedząc jakiego jest koloru.

4. W zasobie słów dzieci niewidomych powinny również znajdować się wyrazy

określające kolory, lecz należy je podawać wraz z dodatkowymi określeniami, jak na
przykład: "Słodko pachnąca zielona trawa, puszyste żółte kaczątko, błękitne dalekie
niebo".

FUNKCJE POZNAWCZE 122

Wiek 5-6

PORZĄDKUJE PRZEDMIOTY WEDŁUG SZEROKOŚCI LUB DŁUGOŚCI

1. Naucz dziecko pojęć szerokości i długości, każdego oddzielnie. Przy uczeniu

szerokości posługuj się przedmiotami, których długość jest jednakowa, a przy uczeniu
długości, przedmiotami, których szerokość jest taka sama.

2. Wytnij z kartonu paski różnej długości i szerokości. Zacznij od pasków o

wyraźnie zróżnicowanych wymiarach długości (przynajmniej o 5 cm) i szerokości.
Zacznij od trzech pasków, stopniowo zwiększając ich liczbę.

3. Kartonowe paski ułóż według rosnącej szerokości, od lewej strony do prawej.

Pomóż dziecku je zbadać. Poproś, aby teraz ono ułożyło paski z kartonu w takiej samej
kolejności, jak ty. W razie potrzeby doradź, a nawet pomóż dziecku.

4. Stopniowo zmniejszaj różnice wymiarów i zwiększaj liczbę pasków.
5. Wskaż na różnice w długości i szerokości przedmiotów znajdujących się w

otoczeniu dziecka. "Opony samochodowe są szersze od opon rowerowych". Pomóż
dziecku zaznajomić się (również z pomocą dotyku) z przedmiotami wykorzystywanymi
do tego ćwiczenia.

FUNKCJE POZNAWCZE 123+

Wiek 5-6

NAZYWA LICZBY, OD JEDNEGO DO DZIESIĘCIU, PISANE CZARNYM

DRUKIEM LUB BRAJLEM

1. Powtórz wstępne czynności z ćwiczenia nr 115 z rozdziału FUNKCJE

POZNAWCZE. Przygotuj karteczki z dużymi, wyraźnie napisanymi liczbami, a dla
dzieci niewidomych z liczbami brajlowskimi, poprzedzonymi znakiem liczbowym.

2. Połóż przed dzieckiem trzy karteczki. Nazwij te liczby i poproś dziecko o

powtórzenie. Niech teraz dziecko wskazuje i nazywa każdą liczbę.

3. Stopniowo dodawaj nowe karteczki, aż do dziesięciu. Pomieszaj wszystkie

karteczki i ułóż w rządku w dowolnej kolejności. Poproś dziecko o nazywanie liczb po
kolei, od lewej strony do prawej, pomagając w razie potrzeby.

61

4. Urozmaicaj ćwiczenie zabawą w łowienie liczb za pomocą zaimprowizowanej

wędki (kijek, sznurek i haczyk). Dziecko powinno nazywać każdą złowioną liczbę.

5. Sporządź dużą kostkę do gry i na poszczególnych ściankach umieść sześć liczb.

Dzieci po kolei rzucają kostkę i nazywają liczby.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 124+

Wiek 5-6

NAZYWA MAŁE LITERY ALFABETU W CZARNYM DRUKU LUB BRAJLU

1. Powtórz ćwiczenia nr 92 i 117 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE. Przygotuj

karteczki z wyraźnie napisanymi literami lub karteczki z literami brajlowskimi dla dzieci
niewidomych.

2. Ucz liter w porządku alfabetycznym lub rozpoczynaj od liter prostych, lecz

wyraźnie się od siebie różniących. Jeżeli dziecko chodzi do szkoły, należy stosować tę
samą metodę, co w szkole.

3. Przed dzieckiem umieść karteczkę z literą i nazwij ją. Poproś dziecko o

wskazanie i nazwanie litery. Niech dziecko spojrzy na literę jeszcze raz i jeszcze raz ją
nazwie. Pamiętaj o chwaleniu dziecka za dobre odpowiedzi.

4. Kiedy dziecko nauczy się nazywać poszczególne litery, wprowadzaj sukcesywnie

nowe. Często należy powtarzać litery już poznane.

5. Spośród par liter o kształcie odwrotnym w stosunku do siebie (w czarnym druku:

w-m, p-q, b-d; w brajlu: e-i, r-w, d-f, h-j) najpierw ucz dziecko jednej litery. Drugą
wprowadzamy po solidnym utrwaleniu pierwszej.

6. Dla urozmaicenia wprowadzaj zabawę w zajmowanie krzeseł przy muzyce. Na

każdym krześle umieść jakąś literę. Jeśli dziecko nie potrafi nazwać litery, traci prawo do
miejsca.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 125

Wiek 5-6

MÓWI, CZY DANE DWA SŁOWA ZACZYNAJĄ SIĘ OD TEJ SAMEJ

SPÓŁGŁOSKI

1. Nie jest konieczne, aby dziecko wymieniało nazwę spółgłoski rozpoczynającej

wyraz; wystarczy, jeśli powie, że w dwu podanych wyrazach jest ona taka sama, albo
różna.

2. Powiedz dwa wyrazy zaczynające się od tej samej spółgłoski, na przykład

"bańka" i "but". "B" wymów z przesadną dokładnością. Następnie powiedz: "Słowa
bańka i but zaczynają się tym samym dźwiękiem. Jeszcze posłuchaj: bok, bęben. Czy te
słowa mają na początku ten sam dźwięk?".

3. Niech dziecko ćwiczy rozpoznanie początkowych dźwięków wyrazów na

przykładach różnych spółgłosek, aż do przyswojenia sobie tej umiejętności.

4. Z kolei wymów dwa wyrazy zaczynające się na różne spółgłoski, na przykład

"balon" i "kot". Zapytaj dziecka, czy te wyrazy mają ten sam początkowy dźwięk.
Pochwal za poprawną odpowiedź.

5. Po przećwiczeniu dwuwyrazowych przykładów obejmujących wszystkie

spółgłoski, dorzuć trzeci wyraz: niech dwa spośród nich zaczynają się tym samym
dźwiękiem, natomiast trzeci innym niż obydwa poprzednie. Na przykład: "balon, bęben i
kot". Zadaj dziecku pytanie, czy początek któregoś wyrazu brzmi inaczej niż dwu
pozostałych.

FUNKCJE POZNAWCZE 126

Wiek 5-6

ROZRÓŻNIA WIERZCH I SPÓD, GÓRĘ I DÓŁ, STRONĘ LEWĄ I PRAWĄ

ORAZ POSZCZEGÓLNE ROGI KARTKI LUB KSIĄŻKI

1. Powtórz ćwiczenia nr 47, 94, 101 i 116 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Wyjaśnij dziecku, jak może się zorientować, czy książka leży przed nim we

właściwej pozycji: grzbiet książki ma znajdować się z lewej strony, obrazki nie mogą być
odwrócone "do góry nogami", numeracja stron w książkach brajlowskich ma być z
prawej strony, w górnym lub dolnym rogu, krawędzie kart zamkniętej książki powinny
znaleźć się u góry, na dole i z prawej strony.

3. Nazwij i dotknij wszystkich płaszczyzn prawidłowo ułożonej książki. Poproś

dziecko, by dotknęło każdej z płaszczyzn książki. Przykład: "Dotknij górnej krawędzi
książki". W razie potrzeby pomóż dziecku. Poleć mu następnie, aby dotknęło wszystkich
rogów książki. Chwal dziecko za każdą poprawną odpowiedź.

4. Wręcz dziecku książkę. Poproś je, aby położyło ją przed sobą we właściwej

pozycji. Daj wskazówki, a nawet pomóż. Powtórzcie ćwiczenie zmieniając parokrotnie
pozycję książki, aż przekonasz się, że dziecko umie ją, jak trzeba, ułożyć.

5. Jeżeli dziecko napotyka trudności, umieść na przedniej okładce książki, w jej

dolnej części, nalepkę z puszystego materiału, co będzie służyło dziecku jako dodatkowa
wskazówka.

FUNKCJE POZNAWCZE 127

Wiek 5-6

WYLICZA PRZEDMIOTY W PORZĄDKU OD LEWEJ DO PRAWEJ ORAZ Z

GÓRY NA DÓŁ

1. Powtórz ćwiczenie nr 90 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE. Ułóż rządki z

kolorowych kołków, różnych trzymających się podłoża naklejek lub kształtek.

2. Podaj wzór wyliczania przedmiotów od lewej strony do prawej. Dotykaj kolejno

wyliczanych przedmiotów podając przy tym ich kolor: czerwony, żółty, zielony,
niebieski. Poproś dziecko, aby dotykało i nazywało przedmioty w kolejności od lewej

63

strony do prawej. W razie potrzeby udzielaj wskazówek albo nawet pomóż.

3. Kartkę papieru umieszczoną na przedmiotach, które dziecko ma wyliczać

przesuwaj z lewej strony w prawą, w miarę wyliczania. Jeżeli dziecko potrafi nazwać
przedmioty w tej kolejności bez twojej pomocy, zrezygnuj ze stosowania papieru.

4. Dziecku znającemu kolejność liter w alfabecie można polecić, aby je napisało.

Jeżeli zacznie gdzie indziej niż od lewego brzegu kartki powiedz: "Uwaga! Zaczynamy
od lewego brzegu" i niech dziecko zacznie ćwiczenie na nowo.

5. Powtórz te czynności w odniesieniu do przedmiotów uporządkowanych

pionowo, zachowując kolejność z góry na dół.

FUNKCJE POZNAWCZE 128

Wiek 5-6

STAWIA ZNACZKI NA ARKUSZU PAPIERU POSUWAJĄC SIĘ OD LEWEJ

STRONY DO PRAWEJ ORAZ Z GÓRY NA DÓŁ

1. Użyj papieru kratkowanego, na którym strzałki wskazują kierunek stawiania

znaczków. Pokaż dziecku, jak ma to robić. Następnie poproś, aby w kolejnych kratkach
samodzielnie stawiało ołówkiem kropki, posuwając się z lewej strony do prawej. W razie
potrzeby udzielaj wskazówek, a nawet pomocy. Pochwal dziecko, jeżeli stawia kropki
regularnie i posuwa się w prawidłowym kierunku. Powtórz to ćwiczenie ze zmianą
polegającą na tym, że kropki stawia się w pionie i przesuwa z góry na dół.

2. Użyj tablicy obciągniętej filcem i samoprzylepnych kółek filcowych. Ponalepiaj

swoje, przesuwając się z lewej strony do prawej i z góry na dół. Poleć dziecku, aby swoje
kółka przyczepiało pod twoimi (w linii poziomej) albo obok twoich (w linii pionowej) i
aby zachowało odpowiedni kierunek: od lewej strony do prawej albo z góry na dół.

3. Sporządź planszę, na której za pomocą naklejek dziecko może codziennie

zaznaczać wykonanie różnych czynności domowych. Pokaż mu, że naklejki przytwierdza
się kolejno od lewej strony do prawej.

4. Mając do czynienia z dzieckiem niewidomym powtórz ćwiczenie nr 78o z

rozdziału MAŁA MOTORYKA (zakłada papier do maszyny brajlowskiej) oraz
ć

wiczenie nr 81 z rozdziału MAŁA MOTORYKA (pisze drukowanymi literami lub na

maszynie brajlowskiej własne imię). Po założeniu papieru, poleć dziecku, aby napisało
linijkę liter "g", posuwając się z lewej strony do prawej. Dziecko niewidome powinno
wykonywać inne, dodatkowe ćwiczenia w posuwaniu się od lewej strony do prawej przy
wykonywaniu różnych czynności, jest to bowiem kierunek ruchu maszyny brajlowskiej,
jak i zwykłej maszyny do pisania.

5. Użyj brajlowskiej szachownicy i poleć dziecku ustawiać pionki rzędami, od

lewej strony do prawej i z góry na dół.

FUNKCJE POZNAWCZE 129

Wiek 5-6

POLICZYWSZY

PRZEDMIOTY,

MÓWI

ILE

(OD

JEDNEGO

DO

DWUDZIESTU) JEST ICH W DANYM ZBIORZE (np. KLOCKÓW, ZAKRĘTEK itp.)

1. Powtórz czynności omówione w ćwiczeniu nr 80 z rozdziału FUNKCJE

POZNAWCZE.

2. Do liczenia użyj dwudziestu pionków, klocków, pokrywek itp. Potrzebna jest

również tacka lub pudełko do ich odkładania. Policz przedmioty na głos. Podkreśl liczbę
dwadzieścia, mówiąc: "Mamy dwadzieścia cztery .....". Poproś dziecko, aby policzyło
wraz z tobą.

3. Umieść przed dzieckiem zestaw przedmiotów liczący od jedenastu do

dwudziestu sztuk. Zapytaj je, ile przedmiotów jest w tym zestawie. Jeżeli dziecko nie
wie, przelicz wraz z nim. Powiedz, by dotknęło każdej rzeczy. Ostatnią liczbę wypowiedz
głośniej. Ponownie zapytaj o liczbę przedmiotów.

4. Kiedy dziecko już potrafi powiedzieć, ile rzeczy jest w danym zbiorze, umieść

przed nim dwie tacki lub dwa pudełka zawierające przedmioty do liczenia. Zapytaj: "Ile
..... jest w tym pudełku, a ile w tamtym?".

5. Poproś dziecko o policzenie i podanie ci określonej ilości znajdujących się w

domu przedmiotów.

FUNKCJE POZNAWCZE 130

Wiek 5-6

ZNAJDUJE

POCZĄTEK,

Ś

RODEK

I

KONIEC

WIERSZA

PISMA

CZARNODRUKOWEGO LUB BRAJLOWSKIEGO (OD LEWEJ DO PRAWEJ)

1. Do ćwiczenia używaj szerokich arkuszy papieru w linie, przy czym linie

powinny być grube lub wypukłe.

2. Dzieciom, które potrafią już rozróżniać kolory, zaznacz początek wiersza

czerwonym paskiem, środek zielonym, a koniec niebieskim. Poleć dziecku, by
wskazywało początek wiersza oznaczony kolorem czerwonym. Następnie analogicznie
poproś o wskazanie środka i końca wiersza.

3.Wzdłuż linii naklejamy trzy obrazki. Pierwszy obrazek, przyklejony na początku

wiersza, przedstawia buzię dziecka, a w pewnej odległości cukierek; drugi, w środku
wiersza, cukierek dotykający ust dziecka; a trzeci, na końcu wiersza, dziecko z
cukierkiem w ustach. Ułóż historyjkę o dziecku, które najpierw nie miało cukierka,
później go dostało, a na końcu zjadło. Niech dziecko podczas opowiadania wskazuje
odpowiednie obrazki.

4. Dla dzieci niewidomych na początku, w środku i na końcu linii umieść

sześciopunkt brajlowski. Niech dziecko znajdzie znaki na początku, w środku i na końcu
wiersza.

5. Polecamy stosowanie tomu III serii "Touch and Tell" (APH).

FUNKCJE POZNAWCZE 131

Wiek 5-6

ZNAJDUJE

POCZĄTEK

DRUGIEGO

WIERSZA

PISMA

CZARNODRUKOWEGO LUB BRAJLOWSKIEGO

65

1. Powtórz ćwiczenie nr 126 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE, stosując je do

marginesów: górnego i dolnego oraz lewego i prawego na stronie.

2. Dla dzieci słabowidzących wzdłuż kartki naklej kolorowe paski papieru o

szerokości około 1 cm i długości około 15 cm. Niech dziecko wodzi palcem po górnym
pasku od lewej do prawej. Na końcu paska zatrzymaj palec dziecka i szybko wróć do
początku drugiego kolorowego paska po lewej stronie. Należy zwrócić uwagę, by dziecko
wracając do początku wiersza nie przesuwało palca po pasku, lecz szybko przeniosło
palec na lewą stronę. Ćwiczenie powtórz kilkakrotnie razem z dzieckiem, a później poleć,
by samo przesuwało rękę wzdłuż kolejnych linijek.

3. To samo ćwiczenie wykonaj teraz na papierze zadrukowanym (w trakcie

ć

wiczenia nie zatrzymujemy się w celu rozpoznawania liter).

4. Z dziećmi niewidomymi ćwiczymy przechodzenie do następnego wiersza obiema

rękami. Pomagaj dziecku przesuwać palcami obu rąk wzdłuż pierwszego wiersza druku
brajlowskiego. Prawa ręka przesuwa się aż do prawego marginesu, a lewa za nią.
Następnie dziecko obniża lewą rękę do kolejnego wiersza i przesuwa ją po literach z
powrotem do lewego marginesu. Prawą rękę dziecko przenosi szybko do lewego
marginesu kolejnego wiersza obok lewej ręki (nie dotykając druku). Ćwiczenie powtórz
wielokrotnie.

5. W ćwiczeniu wykorzystuj teraz teksty podyktowane nam przez dziecko.
6. Poleć stosowanie tomu III serii "Touch and Tell" (APH).

FUNKCJE POZNAWCZE 132+

Wiek 5-6

ODCZYTUJE CZTERY ŁATWE WYRAZY LUB SKRÓTY ZASTĘPUJĄCE

CAŁE WYRAZY

1. Wyrazy potrzebne do ćwiczenia napisz wyraźnie na oddzielnych kartkach.
2. Wybierz cztery proste wyrazy oznaczające czynność X/. Bawimy się w ten

sposób, że dziecko pokazuje karteczkę, a nauczyciel wykonuje daną czynność; następnie
odwróć role. Pamiętaj o pochwałach w trakcie ćwiczenia.

3. Następnie wprowadzaj wyrazy, które można zilustrować, takie jak piłka, lalka,

kotek. Podpisuj obrazki odpowiednimi wyrazami. Zapytaj dziecko, co oznaczają kolejne
wyrazy; potem zakrywaj obrazki, a dziecko niech odczyta same napisy.

4. Początkowo wyrazy brajlowskie powinny być proste i pisane integrałem.

Pierwsze skróty wprowadzane w brajlu powinny zastępować całe wyrazy.

5. Układaj karteczki z wyrazami wzdłuż brzegu stołu. Dzieci przy muzyce chodzą

dookoła stołu. Gdy muzyka umilknie, dziecko powinno odczytać karteczkę leżącą
najbliżej niego.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

X/ Oryginalnie podano przykłady wyrazów angielskich: run - biegnij, jump - skacz,

stop - stój, go - idź.

FUNKCJE POZNAWCZE 133+

Wiek 5-6

NAZYWA DUŻE LITERY CZARNODRUKOWE ORAZ BRAJLOWSKIE,

POPRZEDZONE ZNAKIEM DUŻEJ LITERY

1. Powtórz ćwiczenia nr 117+ i 124+ z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE. Na

karteczkach przygotuj wyraźnie napisane duże litery, a dla dzieci niewidomych litery
brajlowskie poprzedzone znakiem dużej litery.

2. Ćwiczenie rozpocznij od inicjałów dziecka lub innej prostej litery w zestawieniu

z inną, niepodobną do niej literą. Nazwij litery na karteczkach i poproś dziecko o
powtarzanie. Następnie dziecko odpowiada na nasze pytanie, jaka to litera. Pamiętaj o
pochwałach.

3. Kiedy dziecko potrafi już nazwać kilka dużych liter, przedstaw pozostałe w

porządku alfabetycznym. Należy często powracać do poznanych już liter.

4. Niech dziecko nazywa litery na wyrywki (nie w porządku alfabetycznym). Ćwicz

rozpoznawanie liter na różnych napisach (nagłówkach gazet i czasopism) oraz na literach
plastykowych czy magnetycznych.

5. Pracując z niewidomym dzieckiem powtórz najpierw poznany wcześniej

brajlowski alfabet poprzedzając każdą literę znakiem dużej litery.

6. Wprowadź zabawę polegającą na chowaniu liter; po znalezieniu litery dziecko

musi ją nazwać.

7. Zwracaj uwagę na konieczność stosowania dużych liter na początku imion,

nazwisk, nazw geograficznych itp.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 134

Wiek 5-6

ZESTAWIA PARAMI DUŻE I MAŁE LITERY CZARNODRUKOWE I

BRAJLOWSKIE

1. Powtórzmy znajomość liter na ćwiczeniach 117+, 124+ i 133+ z rozdziału

FUNKCJE POZNAWCZE oraz umiejętność dopasowywania na ćwiczeniach nr 16, 27 i
28 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.

2. Włóż do pudełka kilka karteczek z dużymi literami. Niech dziecko wyjmuje po

jednej karteczce i szuka do niej pary wśród karteczek z małymi literami, rozrzuconych na
stole.

3. Ćwiczenie rozpoczynaj od kilku liter. Kiedy dziecko potrafi już dopasować kilka

liter, dodaj następne aż do ułożenia w pary całego alfabetu.

4. Dziecku niewidomemu przypomnij, że literę dużą w brajlu otrzymujemy po

postawieniu przed literą małą znaku dużej litery (punkty 4, 6). Niech niewidome dziecko
dopasowuje duże i małe litery parami. W razie potrzeby pomagaj dziecku za pomocą
wskazówek lub czynnie. Bardzo ważną sprawą jest chwalenie dziecka za sukcesy.

67

FUNKCJE POZNAWCZE 135

Wiek 5-6

WYMIENIA NAZWY PRZEDMIOTÓW ZACZYNAJĄCE SIĘ NA DANĄ

SPÓŁGŁOSKĘ

1. Powtarzamy ćwiczenie nr 125 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE. Używamy

dużych i wyraźnych ilustracji lub prawdziwych przedmiotów. Należy zacząć od jednej
głoski, a następne wprowadzać dopiero wówczas, gdy dziecko potrafi już wymieniać
przedmioty zaczynające się na głoski już przerobione.

2. Powiedz "be" na oznaczenie spółgłoski "b" na początku wyrazu. Powiedz: "Be,

brat, bucik". (Wymawiaj "be" przesadnie). Wyjaśnij, że początkowym dźwiękiem tych
wyrazów jest "b". Co jeszcze zaczyna się na "b"? Jako wskazówkę pokaż dziecku
balonik. Pochwal wysiłki dziecka.

3. Wybierz ulubioną przez dziecko zabawkę, potrawę, osobę i nazwij ją,

podkreślając spółgłoskę nagłosową. Poproś, aby dziecko wymieniło kilka przedmiotów
zaczynających się na tę samą spółgłoskę. Pomóż dziecku dobrać właściwe wyrazy i
wymawiając je podkreślaj początkową spółgłoskę.

4. Powiedz: "To, co trzymam zaczyna się na "be". Zgadnij co to takiego." Jeżeli

dziecko nie umie odgadnąć, zachęć je, by się przekonało, co trzymasz w ręku.

FUNKCJE POZNAWCZE 136+

Wiek 5-6

NAZYWA CZARNODRUKOWE I BRAJLOWSKIE LICZBY OD JEDENASTU

DO DWUDZIESTU

1. Powtórz ćwiczenia nr 123+ i 129 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.

Będziemy potrzebować karteczek z wyraźnie napisanymi liczbami, a dla dzieci
niewidomych - brajlowskimi, poprzedzonymi znakiem liczbowym.

2. Na początku wprowadź tylko kilka karteczek, a dopiero gdy dziecko będzie

biegle nazywało poszczególne liczby, dodaj kolejne karteczki. Początkowo liczby
przedstawiaj po kolei, a następnie w dowolnej kolejności.

3. Liczby wprowadzaj w sposób następujący: przed dzieckiem kładziemy karteczkę

z napisaną liczbą, od jedenastu do dwudziestu. Nazywaj liczbę i oglądaj wraz z
dzieckiem. Zapytaj: "Jaka to liczba?" i każ ją powtórzyć.

4. Zwróć uwagę dziecka na liczby, które spotyka często w swoim otoczeniu, w

sklepach czy w telewizji. W czasie spaceru po osiedlu odczytuj z dzieckiem numery
mijanych domów.

5. Oznacz pudełeczka liczbami od jednego do dwudziestu i napełnij je odpowiednią

liczbą przedmiotów. Niech dziecko policzy te przedmioty, by sprawdzić, czy liczba
przedmiotów w pudełku zgadza się z napisaną na pudełku.

+ Dzieci całkowicie niewidome umiejętność tę mogą opanować w późniejszym

wieku.

FUNKCJE POZNAWCZE 137

Wiek 5-6

PRZEWIDUJE, CO DALEJ NASTĄPI ("KIEDY SIĘ JUŻ UBIORĘ, PÓJDĘ NA

SPACER")

1. W trakcie codziennych czynności zapytaj dziecko, czy wie, co nastąpi po jakiejś

określonej czynności. "Wyciągnij zatyczkę w wannie; co się teraz stanie?". Zaakceptuj
kilka możliwych odpowiedzi.

2. Posłuż się przykładami z codziennego życia. "Kiedy przygotuję śniadanie,

będziemy ....". "Kiedy usłyszymy nadjeżdżającego listonosza, będziemy .....".

3. Podczas czytania dziecku opowiadania, które zna, zapytaj, co się będzie dalej

działo.

4. Wykorzystaj historyjki obrazkowe składające się z ilustracji ułożonych w

odpowiedniej kolejności, przedstawiających codzienne zajęcia domowe. Pokaż dziecku
kilka pierwszych obrazków i zorientuj się, czy potrafi określić, co będzie przedstawiała
kolejna ilustracja. Jeżeli dziecko nie potrafi wymienić jej treści, pokaż mu obrazek, i
niech powtórzy całość zadania.

FUNKCJE POZNAWCZE 138+

Wiek 5-6

ODCZYTUJE CZAS W GODZINACH NA ZEGARZE ZWYKŁYM LUB

BRAJLOWSKIM

1. Powtórz ćwiczenia nr 123+ i 136+. Do ćwiczenia potrzebna będzie duża tarcza

zegarowa z dającymi się nastawiać wskazówkami.

2. Ustaw zegar w odpowiednim położeniu i naucz dziecko rozpoznawania góry,

dołu oraz boków tarczy.

3. Pokaż dziecku cyfry na tarczy zegarowej. Niech je wskazuje i nazywa. W trakcie

nazywania kolejnych cyfr pomóż dziecku przysuwać odpowiednio wskazówką w
kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Używaj określenia "zgodny z ruchem
wskazówek zegara", które będzie przydatne w późniejszych ćwiczeniach orientacji
przestrzennej.

4. Naukę rozpoczynaj od wskazówki małej zwracając uwagę dziecka na to, jak

wskazuje ona godziny. Pomóż dziecku przesuwać małą wskazówkę do kolejnych cyfr.
Pytaj dziecko za każdym razem: "Jaką liczbę wskazuje krótka wskazówka?". Stosuj
również terminy: "Wskazówka godzinowa" i "wskazówka minutowa".

5. Ustaw dużą wskazówkę w położeniu wprost na jakąś liczbę i wyjaśnij dziecku,

ż

e zegar wskazuje pełną godzinę, gdy duża wskazówka znajdzie się w takiej pozycji.

Powtarzaj ćwiczenie przesuwania małej wskazówki, mówiąc za każdym razem:
"pierwsza godzina, druga godzina itd.".

6. Rozmawiaj z dzieckiem i określaj czas. Mów np.: "Śniadanie jest o godzinie

siódmej". "Kolacja jest o szóstej". "Idziesz spać o ósmej, a wstajesz o szóstej". Pokazuj

69

przy okazji odpowiednią godzinę na zegarze.

7. O dwunastej w południe w słoneczny dzień zabierz dziecko na spacer i wyjaśnij,

ż

e w południe o godzinie dwunastej słońce jest wysoko nad głową. Przy innych okazjach

zademonstruj w ten sam sposób wschód i zachód słońca (zob. ćwiczenie nr 157 z
rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE).

+ Dzieci całkowicie niewidome umiejętność tę opanowują w późniejszym wieku.

FUNKCJE POZNAWCZE 139

Wiek 5-6

NA PROŚBĘ, POKAZUJE LUB DOTYKA POŁOWY PRZEDMIOTU I CAŁY

PRZEDMIOT (np. POŁÓWKI JABŁKA I CAŁEGO JABŁKA)

1. W ćwiczeniu posługuj się połówką jabłka i całym jabłkiem. Pokaż je dziecku,

dotknij i opisz "To jest połówka jabłka. To jest całe jabłko".

Poproś dziecko, by go dotknęło. Powtórz tę czynność z innymi przedmiotami, na

przykład ze śliwką, z gruszką.

2. Posługuj się również obrazkami przedstawiającymi całe przedmioty i ich

połówki. Pokaż dziecku oba obrazki i poproś, by dotknęło tego który przedstawia
połówkę, a potem tego, który przedstawia cały przedmiot.

3. W rozmowach z dzieckiem używaj pojęć całość i połowa. "Oto pół kanapki".
4. Niech dziecko rozwiąże zadanie polegające na dopasowaniu do siebie połówek

układanki, tak aby stworzyły całość. Poproś dziecko, aby dotknęło połówki.

5. W czasie wykonywania codziennych czynności używaj pojęć połowa i całość.

"Upiorę połowę bielizny".

FUNKCJE POZNAWCZE 140

Wiek 5-6

OMAWIA CZYNNOŚCI I ZJAWISKA CHARAKTERYSTYCZNE DLA

POSZCZEGÓLNYCH PÓR ROKU

1. Opisz czynności związane z obecną porą roku. Na wiosnę w ogrodach sadzi się

roślinki; rosną tulipany i inne kwiaty. Wspólnie zbadajcie rośliny koło domu, jak
wyrastają z ziemi.

2. Wskaż na to, jaką odzież nosi się w każdej porze roku i jaka jest wtedy pogoda.

Rozmawiaj też z dzieckiem o tym, jaka jest pogoda danego dnia.

3. Pokaż obrazki ilustrujące pory roku i związane z nimi czynności; poproś

dziecko, by nazwało te pory roku.

4. Wyjmij z szafy nieodpowiednie dla danej pory roku ubranie (zimą kostium

kąpielowy, latem buty zimowe). Omów z dzieckiem, jaka odzież jest odpowiednia.

5. Zapytaj dziecka, co zwykle się dzieje w ciągu innych niż obecna pór roku. "Co

robiliśmy zeszłej zimy?" Trochę podpowiadaj na przykład tak: "Pamiętasz, ulepiliśmy ze
ś

niegu ....".

FUNKCJE POZNAWCZE 141+

Wiek 5-6

UKŁADA CZARNODRUKOWE LUB BRAJLOWSKIE LICZBY, OD JEDNEGO

DO DWUDZIESTU, W ODPOWIEDNIEJ KOLEJNOŚCI

1. Powtórzmy ćwiczenia nr 123+, 129 i 136+. Przygotujmy karteczki z wyraźnie

napisanymi liczbami, dla dzieci niewidomych z liczbami brajlowskimi, poprzedzonymi
znakiem liczbowym.

2. Początkowo ćwiczymy porządkowanie tylko kilku liczb. Niech dziecko najpierw

obserwuje, jak układamy liczby, w odpowiedniej kolejności, a następnie układa je samo.
W miarę potrzeby pomagaj dziecku słownie i czynnie.

3. W miarę nabierania przez dziecko wprawy zwiększamy ilość układanych

karteczek do dwudziestu.

4. Teraz będą potrzebne dwa komplety karteczek z liczbami od jednego do

dwudziestu. Ułóż swój komplet w odpowiedniej kolejności od lewej do prawej i poproś
dziecko, aby ułożyło swoje karteczki odpowiednio pod spodem.

5. W następnym etapie ćwiczenia ułóż karteczki z liczbami po kolei na stole,

zostawiając jedno puste miejsce. Niech dziecko znajdzie brakującą karteczkę i włoży ją
na właściwe miejsce. Zwiększaj stopniowo liczbę pustych miejsc, aż dziecko potrafi
ułożyć wszystkie liczby po kolei.

6. Wykonaj z kolei ćwiczenie z kalendarzem, przymocowując do poszczególnych

dat karteczki z odpowiednimi liczbami.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 142+

Wiek 5-6

DOPASOWUJE LICZBY CZARNODRUKOWE LUB BRAJLOWSKIE DO

ODPOWIEDNIEJ LICZBY PRZEDMIOTÓW, OD JEDNEGO DO DWUDZIESTU

1. Powtórz ćwiczenia nr 111+, 123+, 129, 136+ i 141+ z rozdziału FUNKCJE

POZNAWCZE. Będziemy potrzebować karteczek z wyraźnie napisanymi liczbami, dla
dzieci niewidomych - liczbami brajlowskimi.

2. Przygotuj pudełko guzików bądź innych małych przedmiotów. Niech dziecko

odlicza odpowiednie ilości przedmiotów i kładzie je na właściwych karteczkach z
liczbami.

3. Połóż na stole kupki małych przedmiotów i poproś dziecko, aby dopasowało do

nich odpowiednie karteczki.

4. Oznacz pudełeczka liczbami od jednego do dwudziestu i włóż do każdego

odpowiednią ilość przedmiotów. Niech dziecko liczy je sprawdzając, czy ilość w pudełku
zgadza się z liczbą na pudełku.

5. Wysyp przedmioty ze wszystkich pudełek i poproś, aby dziecko ponownie je

71

napełniło.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 143+

Wiek 5-6

MÓWI, KTÓRA LICZBA NASTĘPUJE PRZED, LUB PO KTÓREJ, W

GRANICACH OD JEDNEGO DO DWUDZIESTU

1. Przejrzyj ćwiczenia nr 111+, 123+, 129, 136+, 141+ i 142+ z rozdziału

FUNKCjE POZNAWCZE. Dziecku niewidomemu dajemy karty z wyraźnym drukiem
brajlowskim.

2. Używaj dwu zestawów kart ponumerowanych. Jeden zestaw należy ułożyć

według rosnącej kolejności liczb, by służył dziecku jako wzór. Poproś dziecko, aby
wymieniło kolejne liczby dotykając przy tym odpowiednich kart z numerami.

3. Wybierz jedną kartę z drugiego zestawu i poproś dziecko, aby wzorując się na

pierwszym zestawie dobrało kartę z numerem o jeden mniejszym i kartę z numerem o
jeden większym od wpisanego na podanej mu karcie i aby je odpowiednio względem
siebie umieściło. Pomagaj słownie i czynnie. Chwal każdą udaną próbę.

4. Daj dziecku jedną kartę z numerem i poleć mu, aby spośród nie ułożonych,

tworzących zestaw kart, wybrało dwie: jedną z numerem poprzedzającym i jedną z
numerem następującym o numerze umieszczonej na danej mu karcie, ale bez patrzenia na
zestaw wzorcowy.

5. Kiedy dziecko już osiągnie wprawę w wyszukiwaniu numerów poprzedzających

i następujących po danym numerze, wycofaj zestaw wzorcowy. W dalszym ciągu ćwicz
wybieranie kart z numerami poprzedzającymi i następującymi po karcie, którą dałeś
dziecku.

6. Wycofaj z użycia wszystkie karty. Pytaj dziecko, jaka liczba poprzedza tę, którą

wymieniasz, w granicach od jednego do dwudziestu, z kolei zadawaj pytania dotyczące
liczby następującej po danej liczbie. Wreszcie, kiedy dziecko poprawnie odpowiada,
zadawaj pytania złożone: "Jaka liczba poprzedza czternastkę, a jaka po niej następuje?".

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 144+

Wiek 5-6

WYPOWIADA

ODPOWIEDNIE

GŁOSKI

W

ZESTAWIENIU

Z

ODPOWIEDNIMI LITERAMI CZARNODRUKOWYMI LUB BRAJLOWSKIMI

1. Powtórz ćwiczenia nr 124+, 133+ i 135. Przygotujmy karteczki, z wyraźnie

napisanymi literami, dla dzieci niewidomych - z literami brajlowskimi.

2. Na początek wybierz trzy karteczki z początkowymi literami kilku prostych

wyrazów (mama, tata, imię dziecka). Nazwij literę, a następnie wymówmy głoskę, jaką ta

litera przedstawia. Niech dziecko obejrzy karteczkę i powtórzy nazwę litery oraz głoskę.

3. Powtarzaj ćwiczenie z tymi trzema karteczkami, aż dziecko nauczy się kojarzyć

odpowiedni dźwięk z literą. Stopniowo wprowadzaj nowe litery.

4. Przygotuj obrazki ilustrujące słowa zaczynające się od wybranych liter.
5. Połóż na stole karteczkę z daną literą. Niech dziecko znajdzie pasujący do niej

obrazek. W razie potrzeby pomagaj dziecku.

6. Wyszukaj rymowanki lub gry słów, zawierające dużą ilość ćwiczonych głosek,

takie jak: "Król Karol kupił królowej Karolinie korale koloru koralowego." Spytaj

dziecko: "Na jaką literę zaczynają się wszystkie wyrazy?".
7. Przygotuj pudełka podpisane poszczególnymi literami. Niech dziecko znajdzie w

domu przedmioty, które może włożyć do pudełek, np. do pudełka "S" pasować będą
skarpetki, skakanka, solniczka.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

FUNKCJE POZNAWCZE 145

Wiek 5-6

MÓWI, KTÓRE PRZEDMIOTY, SPOŚRÓD NIE POSTRZEGANYCH PRZEZ

NIE W DANYM MOMENCIE, SĄ WIĘKSZE, A KTÓRE MNIEJSZE

1. Powtarzamy ćwiczenie nr 30 z rozdziału FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Wskaż duże i małe przedmioty w otoczeniu dziecka. Niewidomemu dziecku

pomóż je zbadać. W rozmowie z dzieckiem opisuj duże i małe przedmioty. Używaj
terminów: "większy" i "mniejszy".

3. Poproś dziecko, aby pomyślało o czymś dużym. Daj przykład. Powtórz to samo z

przedmiotami małymi. Potem powiedz: "... jest większy/-sza/-sze/ niż ... . Co jest
większe?".

4. Zorganizuj zabawę: "Piłka jest większa niż ...", "Łyżka jest mniejsza niż ...".

FUNKCJE POZNAWCZE 146

Wiek 5-6

WYMIENIA CHARAKTERYSTYCZNĄ CECHĘ PRZEDMIOTU: TŁUKĄCY

SIĘ - NIETŁUKĄCY SIĘ, ŻYWY - MARTWY, RUCHOMY - NIERUCHOMY ITD.

1. Wymień przedmioty znajdujące się w domu, które łatwo można rozbić.

Powiedz:"One się tłuką." Opisz również przedmioty, których nie można rozbić. Powiedz:
"One się nie tłuką."

2. Posłuż się pojemnikiem plastykowym i szklanką. Upuść szklankę, by dziecko

zobaczyło, Że się stłucze. (Potem uważaj na odłamki szkła!) Upuść pojemnik plastykowy.
Opisz te przedmioty jako tłukące się i nietłukące. Podaj dziecku kubek plastykowy i
poproś, aby go opisało. Powtórz to samo ze szklanką.

3. Przy nauczaniu pojęć żywy-nieżywy, ruchomy-nieruchomy odwołaj się do

zasobu doświadczeń dziecka.

73

4. Zorganizuj zabawę: "Jeżeli upuszczę poduszkę, to czy się rozbije?". "Jeżeli

upuszczę szklany talerz, to czy się rozbije?". "Czy kot to żywe stworzenie?" "Czy krzesło
to coś żywego?" "Czy można przesunąć łyżkę?" "Czy można przesunąć górę?".

FUNKCJE POZNAWCZE 147

Wiek 5-6

PROWADZI OŁÓWEK LUB PALEC WZDŁUŻ ZYGZAKOWATEJ LINII

CZARNODRUKOWEJ LUB BRAJLOWSKIEJ

1. Czarną, podwójną linią lub linią brajlowską narysuj proste kształty, oddalone od

siebie o około 1,25 cm, jak na rysunku:

Poproś dziecko, by przesunęło palcem i/albo poprowadziło linię między nimi.

Jeżeli dziecko dobrze sobie z tym radzi, zwiększ stopień trudności zadania, rysując
labirynt, który będzie miał większą ilość zakrętów i załamań i którego szerokość będzie
mniejsza niż prześwit między narysowanymi wyżej liniami.

2. Narysuj na początku labiryntu samochód lub psa oraz garaż lub kość u jego

wylotu. Aby pomów niewidomemu dziecku znaleźć wejście do labiryntu, możesz
umieścić na jego początku i końcu jakiś przedmiot np. przylepić kawałek włochatego
materiału. Poproś dziecko, aby doprowadziło samochód do garażu lub aby pomogło psu
odnaleźć kość (drugi kawałek włochatego materiału).

3. Jeżeli dziecko ma trudności, pomóż mu poprowadzić "drogą" samochodzik lub

poprowadź wzdłuż niej palec dziecka.

4. Weź deseczkę z wbitymi w nią gwoździkami i gumową tasiemkę lub sznurek.

Gwoździki powinny być wbite tak, by po przeciągnięciu wzdłuż dwu równoległych ich
szeregów gumki lub sznurka powstał łamany "szlak drogowy". Umieść jedną rękę
dziecka na gumce (sznurku) dla orientacji, a drugą na "szlaku" biegnącym między
gumkami (sznurkami).

FUNKCJE POZNAWCZE 148

Wiek 5-6

WYKONUJE DZIAŁANIE ODEJMOWANIA I DODAWANIA W ZAKRESIE

TRZECH NA KONKRETNYCH PRZEDMIOTACH

1. Połóż przed dzieckiem trzy przedmioty (klocki, łyżki itp.) i poproś, by je

policzyło. Weź jeden lub dwa przedmioty i powiedz: "Zabrałem jeden (lub dwa). Ile
pozostało?". Powiedz dziecku, by znów policzyło przedmioty i podało odpowiedź.

2. Zastosuj tę samą czynność z niewielkimi porcjami jedzenia, które można brać

rękami. Ułóż jedną, dwie lub trzy takie porcje. Powiedz dziecku, by zjadło jedną lub dwie
porcje i ponownie policzyło, ile zostało.

3. Wręcz dziecku jeden lub dwa przedmioty do policzenia. Następnie daj mu

jeszcze jeden lub jeszcze dwa przedmioty i poproś, by ponownie je policzyło i
powiedziało, ile jest ich teraz.

4. Posługując się przedmiotami uczymy dziecko odejmowania jednego lub dwóch

oraz dodawania jednego lub dwóch. Poproś dziecko, by powiedziało bez liczenia, ile jest
teraz przedmiotów. Niewidome dziecko niech je przy tym dotyka. Poleć dziecku, aby dla
sprawdzenia przeliczyło teraz przedmioty.

FUNKCJE POZNAWCZE 149

Wiek 5-6

MIERZY PRZY UŻYCIU PROSTYCH MIAREK (LINIJKI, KUBKA,

ŁYŻECZKI)

1. Dużą podziałkę, wykonaną linią czarną lub brajlowską przytwierdź pionowo do

ś

ciany i poproś, aby dziecko przy niej stanęło, aby się zmierzyć. Zaznaczywszy wzrost

dziecka na podziałce poproś je, aby odczytało wraz z tobą wynik mierzenia. Następnie
zmierzcie w podobny sposób wzrost lalki lub wysokość innej zabawki.

2. Wspólnie z dzieckiem wykonajcie następujące czynności: przyłóżcie linijkę do

skraju arkusza papieru, zmierzcie nią odległość w centymetrach między tym, a
przeciwległym skrajem arkusza, odnajdźcie właściwą liczbę na podziałce i odczytajcie ją.

3. Mąkę kukurydzianą, fasolę lub ryż odmierzajcie kubkiem. Wytłumacz dziecku,

ż

e miarką jest kubek wypełniony po brzegi.

4. Urządź zabawę w odmierzanie mąki kukurydzianej łyżkami. Wspólnie z

dzieckiem zgarnijcie nożem "czubek", aby łyżka nie była "kopiata", lecz "płaska" i
stanowiła prawidłową miarkę.

5. Zachęć dziecko do wspólnego mierzenia różnych rzeczy linijką, do odmierzania

substancji kubkiem lub łyżką.

FUNKCJE POZNAWCZE 150

Wiek 5-6

PODAJE DWA WYJŚCIA Z TRUDNEJ SYTUACJI

1. Powiedz, o co chodzi i zaproponuj dwie możliwości wyjścia z sytuacji. "Piesek

piszczy. Mamy go nakarmić, czy nie?" Niech dziecko zdecyduje.

2. Stwarzaj sytuacje, w których dziecko ma możność wyboru jednego z dwóch

rozwiązań. Zapytaj: "Co kupiłbyś siostrze na urodziny? Wymyśl jakieś dwie rzeczy i sam
wybierz." Postąp zgodnie z wyborem dziecka.

3. Poproś, aby dziecko powiedziało ci, nad czym się biedzi i podało parę

możliwych rozstrzygnięć. Powiedz: "Chyba masz jakiś kłopot". Powiedz, o co chodzi.
Poczekaj na odpowiedź. "Co robisz? Co jeszcze mógłbyś na to poradzić?".

75

FUNKCJE POZNAWCZE 151

Wiek 5-6

LICZY DO STU (PAMIĘĆ MECHANICZNA)

1. Przypomnij dziecku liczenie do dwudziestu.
2. Ćwicz liczenie przedmiotów znajdujących się w domu, np. stronic w książce,

jabłek w koszyku, kafelków wzdłuż ściany.

3. W czasie spaceru liczcie budynki lub samochody, obok których przechodzicie.
4. Licz przedmioty wrzucane do pojemnika. Wrzucaj je tak, by było słychać, jak

spadają.

5. Napełnij dziesięć naczyń cukierkami, po dziesięć w każdym i policz dziesiątkami

do stu.

6. Spacerując lub jadąc niech dziecko ćwiczy pamięć mechaniczną poprzez liczenie

bez udziału przedmiotów.

FUNKCJE POZNAWCZE 152 X/

Wiek 5-6

ODCZYTUJE DZIESIĘĆ NAPISÓW WYKONANYCH DUŻYMI LITERAMI,

WAŻNYCH ZE WZGLĘDÓW PRAKTYCZNYCH POZA DOMEM: (np. "WYJŚCIE",
"DLA DZIEWCZĄT", "DLA CHŁOPCÓW")

1. Najlepiej zacząć naukę od napisów: "Dla chłopców", "Dla dziewcząt", "Dla

mężczyzn", "Dla kobiet", "Nie dotykać", "Proszę wejść", "Trucizna", "Prywatne", "Stój",
"Idź", "Czekaj", "Wejście", "Wyjście". Naukę zaczynaj od nie więcej niż dwóch
wyrazów.

2. Użyj dwóch zestawów kart z napisami w jaskrawych barwach. Niech dziecko

dobierze ze swego zestawu taką samą kartę, jak mu pokazujesz i niech powtórzy
odczytany przez ciebie napis.

3. Rozłóż wszystkie karty przed dzieckiem i poleć mu, aby podniosło tę, na której

wypisano wypowiedziane przez ciebie słowo.

4. Wypisz na karcie jeden wyraz i poleć dziecku, aby go odczytało. Jeżeli ma z tym

trudności, powtórz czynności omówione w punkcie 2 i 3.

5. Wskazuj dziecku napisy umieszczone w różnych miejscach publicznych i polecaj

dziecku ich odczytywanie ("Dla chłopców", "Dla dziewcząt", "Wyjście", "Stop").

x/ Może nie nadawać się dla dziecka całkowicie niewidomego.

FUNKCJE POZNAWCZE 153

Wiek 5-6

PROJEKTUJE BUDOWLĘ I WZNOSI JĄ Z POMOCĄ PROSTYCH

URZĄDZEŃ (PODNOŚNIKÓW, BLOKÓW)

1. Bawiąc się w budowie chatki załadujcie okrąglak, z którego ma powstać, na

ciężarówkę z pomocą małego bloku linowego. Ciężarówkę z przyczepą połączcie
hakami. Rozładujcie ciężarówkę z pomocą podnośnika.

2. Wspólnie z dzieckiem zbudujcie pochylnię, na którą będą wjeżdżały malutkie

ciężarówki. Na szczycie pochylni zainstalujcie prosty blok linowy do podnoszenia
ciężkich ładunków.

3. Zadbaj o właściwy dobór zabawek: elementów budowlanych i narzędzi, na

przykład: klocki "Lego", klocki zwykłe, haki, "okrąglaki", walce, bloki linowe, różne
narzędzia robocze, młotek i gwoździe. Polecamy również zestaw "Mały konstruktor"
(APH).

4. Odwiedźcie prawdziwy plac budowy i zaobserwujcie, jak pracują bloki, żurawie

i podnośniki. Niewidomemu dziecku pomóż zaznajomić się z tymi urządzeniami gdy są
wyłączone.

FUNKCJE POZNAWCZE 154

Wiek 5-6

ZADAJE PYTANIA ZDRADZAJĄCE CIEKAWOŚĆ WOBEC ŚRODOWISKA

NATURALNEGO

1. Zapoznawaj dziecko z takimi przedmiotami, jak magnes, szkło powiększające,

pływający model łodzi. Obserwuj bacznie zabawę dziecka i odpowiadaj na zadane ci

pytania chętnie i z radością.

2. Wyjaśniaj dziecku różne zjawiska przyrodnicze, jak i dlaczego zachodzą.

3. Zachęcaj dziecko do zadawania pytań "dlaczego?". Zauważ, że jest pochmurno,

wieje wiatr i czuje się w powietrzu wilgoć. Powiedz: "Ciekaw jestem, czy będzie padało".

Niech ci dziadek wytłumaczy, dlaczego pada deszcz. Zapytaj o to również swego

nauczyciela."

4. Pochwal dziecko za to, że zadaje pytania lub w inny sposób okazuje ciekawość.

FUNKCJE POZNAWCZE 155

Wiek 5-6

OPISUJE POCHODZENIE RZECZY I EWENTUALNIE PROCES ICH

POWSTAWANIA (MLEKO, WEŁNA, JAJA)

1. Odwiedź wraz z dzieckiem gospodarstwo wiejskie. Połóż ręce dziecka na

wymionach krowy i udójcie do kubka trochę mleka. Spróbujcie, jak smakuje. Zapytaj
dziecka, skąd się bierze mleko.

2. Pomóż dziecku obejrzeć strzyżoną owcę. Zaznajom dziecko z gręplowaniem,

przędzeniem i tkaniem wełny. Zbadajcie razem tkaninę wełnianą. Wyjaśnij dziecku
kolejne etapy jej powstawania. Poproś dziecko, aby powiedziało to komuś z

77

domowników. Pochwal dziecko za próby wyjaśnienia.

3. Zbierz jaja złożone w kurniku. (możesz tak pokierować rękami dziecka, by

dotknęły kury!). Zanieście jaja do kuchni, rozbij je i zrób jajecznicę. Daj dziecku jak
najwięcej okazji współuczestniczenia we wszystkim, co się dzieje. Zapytaj: "Skąd się
wzięła jajecznica?". Pomagaj mu trochę w wypowiedzi. Pochwal dziecko za próbę opisu,
jak powstała jajecznica.

4. Rozszerzaj zakres doświadczeń dziecka, zabierając je ze sobą jak najczęściej

tam, gdzie może poznać nową sytuację. Na przykład zabierz dziecko na stację
benzynową, do sklepu obuwniczego, do zakładu kosmetycznego. Dawaj niewidomemu
dziecku okazje do nowych, bezpośrednich kontaktów, do osobistego doświadczania
sytuacji i zjawisk.

FUNKCJE POZNAWCZE 156

Wiek 5-6

POKAZUJE I NAZYWA LEWĄ I PRAWĄ STRONĘ CIAŁA INNYCH OSÓB

1. Powiedz, by dziecko stanęło za kimś dorosłym. Poproś, by położyło prawą rękę

na prawym boku osoby dorosłej, a lewą - na lewym. Na polecenie: "Podnieś prawą rękę"
niech dorosły też zareaguje podniesieniem swej prawej ręki. Następnie przeprowadź
podobne ćwiczenie dotyczące innych części ciała.

2. Po wykonaniu czynności opisanych w punkcie pierwszym, powiedz dziecku, by

dotknęło i nazwało tę część ciała osoby dorosłej, której ty sam dotkniesz (np. jej lewego
boku). W razie potrzeby pomagaj dziecku słownie i czynnie. Chwal za wysiłki.

3. Przećwicz tę samą czynność, kiedy dziecko i osoba dorosła będą zwrócone

twarzami do siebie. Wyjaśnij, dlaczego przy takim wzajemnym ustawieniu lewa i prawa
strony ciała drugiej osoby wypada w odwrotnym miejscu w stosunku do poprzedniej
sytuacji.

4. Poproś dwoje dzieci o wyrównanych umiejętnościach, aby zwróciły się ku sobie

twarzami. Niech jedno dziecko powie: "Dotknij mojego lewego boku" albo "Dotknij
mojego prawego boku". Drugie dziecko powinno dotknąć wymienionej części ciała.
Jeżeli wykona to ćwiczenie poprawnie, samo będzie mogło powiedzieć, którego z jego
boków ma dotknąć partner. Jeżeli natomiast pomyli się, "zainkasuje jeden punkt karny",
zaś pierwsze z tych dwojga dzieci będzie mogło prosić o dotknięcie jakiejś innej części
swego ciała przez partnera. Trzy błędy - to trzy punkty karne i przegrana eliminująca
jedno z dzieci z gry.

5. Używaj do ćwiczeń z prawą i lewą stroną ciała lalek i pluszowych zwierząt.
6. W czasie zabaw, gier ruchowych, piosenek i kroków tanecznych obmyślaj takie

figury, które wymagają, aby jedno z dzieci chwytało lub wskazywało w prawą lub lewą
stronę ciała drugiego dziecka.

FUNKCJE POZNAWCZE 157

Wiek 5-6

OKREŚLA, NA KTÓRĄ STRONĘ ŚWIATA WYCHODZI OKNO ZNANEGO

MU POKOJU

1. W jednym z pokoi wybierz stały punkt, w stosunku do którego zawsze będziesz

określać strony świata. Umieść na jednej ze ścian nalepkę z wypisaną właściwą stroną
ś

wiata i często używaj związanych z nią zwrotów. "Drzwi wejściowe wychodzą na

północ .... Wyjdziemy na stronę północną."

2.

Pozaznaczaj

ś

ciany

pokoju

dziecinnego

nalepkami

(używaj

liter

czarnodrukowych albo znaków brajlowskich). Następnie pokaż dziecku nalepki na
ś

cianach i pomóż ich dotknąć. Niech dziecko zapamięta, że na przykład okno tego pokoju

wychodzi na wschód, a ściana z tym oknem wysunięta jest ku wschodowi. Zapytaj
dziecka: "W jakim kierunku jesteśmy zwróceni twarzą, kiedy patrzymy na okno?"
(Zwróćcie się obydwoje w tym samym kierunku). Podpowiedz dziecku: "Jesteśmy
zwróceni na ws...". Powtórzcie te same czynności w odniesieniu do pozostałych trzech
kierunków, przy czym, za każdym razem niech będzie mowa tylko o jednym. Często
powtarzajcie ćwiczenia.

3. W pogodny, słoneczny dzień wyprowadź dziecko z domu wcześniej i pokaż mu

wschód słońca. Wyjaśnij, że rano, gdy słońce świeci nam na twarz, jesteśmy zwróceni nią
w kierunku wshodnim. Wieczorem, dla określenia kierunku zachodniego, zwróćcie się
twarzami ku zachodzącemu słońcu.

4. Ustaw dziecko w taki sposób, by twarzą skierować je na północ. Powiedz, by

zwróciło się twarzą ku wschodowi, potem ku południowi, wreszcie ku zachodowi. Udziel
dziecku wielu pochwał, jeżeli potrafi wykonać to ćwiczenie.