1

 

 

PROGRAM OREGOŃSKI 

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 1 

 

Wiek 0-1 

 

SSIE I POŁYKA PŁYN 
 
1. Podawaj dziecku pokarm, kiedy jest głodne.  
2.  Pobudzaj  wargi  dziecka  lekkim,  delikatnym  chwytaniem  ich  palcami.  Można 

również pobudzić je za pomocą kostki lodu (dotykając nią ust dziecka).  

3. Pobudź dziecko do ssania masując mu policzki, wtedy, gdy smoczek (pierś) jest 

w buzi: wykonuj palcami ruchy ku ustom i od ust.  

4.  By  ułatwić  dziecku  połykanie,  delikatnie  pogłaszcz  szyję  dziecka  ruchem  od 

podbródka do przełyku.  

5.  Jeżeli  dziecko  chwyta  za  dużo  powietrza  i  nie  może  ssać  wydajnie,  spróbuj 

używać  smoczków  o  różnych  kształtach,  większych  lub  o  większym  otworze.  Jeżeli 
dziecko jest karmione piersią, matka musi bardziej przysunąć usta dziecka do piersi, by w 
ten  sposób  utworzyć  coś  w  rodzaju  przyssawki.  Można  również  spróbować  zmienić 
pozycję dziecka, unosząc je lub obniżając.  

6. Zmieniaj rodzaje i konsystencję posiłków płynnych.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 2 

 

Wiek 0-1 

 

OTWIERA  USTA  DO  KARMIENIA  PIERSIĄ,  BUTELKĄ  ZE  SMOCZKIEM 

LUB ŁYŻECZKĄ  

 
1. Przy karmieniu przyjmuj zawsze tę samą pozycję dla siebie i dla dziecka. Jeżeli 

jest  to  niemożliwe,  przed  karmieniem  daj  dziecku  powąchać  mleko.  Pokaż  mu  butelkę 
lub  łyżeczkę  w  jaskrawym  kolorze;  można  również  przywiązać  do  butelki dzwoneczek; 
daje to dziecku informację wzrokową i akustyczną, poprzedzającą karmienie. Powiedz do 
niego: "Oto twoja butelka" albo: "Pora jedzenia".  

2. Nalej odrobinę mleka na palec i delikatnie wsuń go do ust dziecka. Postępuj tak 

dotąd, aż dziecko nie będzie stawiało żadnego oporu przy wsuwaniu mu palca do ust.  

3. Dotykaj brzegów ust dziecka smoczkiem lub łyżeczką.  
4. Delikatnie naciśnij na wargi dziecka, by otworzyło usta, równocześnie dotykając 

brzegów ust smoczkiem lub łyżeczką.  

5. Staraj się unikać pośpiechu w czasie karmienia. W czasie karmienia przemawiaj 

do dziecka. Jeśli dziecko wyrobiło już odruch oczekiwania następnej łyżeczki, zaczekaj, 
aż otworzy usta, a nie wpychaj mu łyżeczki do ust.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 3 

 

Wiek 0-1 

 

ODWRACA GŁOWĘ W STRONĘ BRODAWKI PIERSIOWEJ LUB SMOCZKA 

PO DOTKNIĘCIU NIĄ POLICZKA  

 
1. Zawsze trzymaj dziecko w tej samej pozycji przed rozpoczęciem karmienia.  
2. Lekko dotknij podbródka, potem policzka.  
3. Lekko popukaj w policzek, następnie dotknij ust smoczkiem (piersią).  
4.  Jeżeli  dziecko  nie  odwraca  głowy  w  kierunku  smoczka  (piersi),  pomóż  mu  w 

tym  delikatnie.  Daj  dziecku  możność  samodzielnego  zwrócenia  głowy  ku  pokarmowi 
zanim mu w tym pomożesz.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 4 

 

Wiek 0-1 

 

POŁYKA PŁYNNE JEDZENIE PODANE NA ŁYŻECZCE  
 
1.  Jeżeli  jest  to  możliwe,  posługuj  się  łyżeczką  plastykową  lub  pokrytą  teflonem. 

Jeżeli się posługujesz łyżeczką metalową, łyżeczka musi mieć gładkie brzegi.  

2. Trzymaj dziecko w pozycji na pół pionowej. Podawaj niewielkie ilości pokarmu. 

Zanim podasz kolejną porcję, zaczekaj aż dziecko przełknie poprzednią.  

3. Staraj się podawać pokarm na środkową część języka.  
4.  Włóż  do  pokarmu  malutkie  kawałeczki  pokruszonego  lodu.  Gdy  lód  dotknie 

języka, dziecko odruchowo połknie pokarm.  

5. Dotknięcie łyżeczką języka w 3-4 miejscach - przed opróżnieniem jej w ustach 

dziecka - ułatwi cofnięcie języka, a więc również przełknięcie.  

6. Aby ułatwić wykonanie odruchu przełykania, delikatnie pogłaskaj szyję dziecka 

od podbródka ku krtani.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 5 

 

Wiek 0-1 

 

PODCZAS PICIA KŁADZIE OBIE RĘCE NA BUTELCE  
 
1. Używaj lekkich butelek. Butelkę napełnij do około jednej trzeciej jej pojemności.  
2.  Połóż  rączki  dziecka  na  butelce,  a  następnie  umieść  swoje  ręce  na  rączkach 

dziecka.  Stopniowo  zdejmuj  ręce  z  rączek  dziecka.  Zacznij  od  krótkich  przerw  w 
trzymaniu i stopniowo je zwiększaj.  

3. Owiń butelkę jakąś kolorową tkaniną, taśmą papieru, wstążką. Przywiąż do niej 

dzwoneczek. Nałóż na butelkę coś przyjemnego w dotyku, na przykład kawałek futerka.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 6+/ 

 

Wiek 0-1 

                                                           
3

 

 

SIĘGA PO BUTELKĘ  
 
1.  Przywiąż  do  butelki  kolorową  wstążkę  lub  kawałek  tkaniny,  lub  owiń  ją  folią 

jaskrawego  koloru.  Trzymaj  butelkę  tuż  przed  oczyma  dziecka  (na  osi  oczu)  i  powoli 
zbliżaj do ust.  

2.  Jeżeli  dziecko  nie  sięga  po  butelkę,  połóż  jego  rączki  na  butelce  przed 

wsunięciem do ust smoczka.  

3. Powiedz coś w rodzaju: "Twoja butelka jest przed tobą" za każdym razem, gdy 

dajesz dziecku butelkę. Pamiętaj o tym, by stale powtarzać takie zdanie.  

4.  Przywiąż  do  butelki  dzwoneczek  i  potrząśnij  ją  przed  dzieckiem,  mówiąc 

równocześnie: "Twoja butelka jest przed Tobą".  

5.  Dotknij  butelką  ust  dziecka,  następnie  odsuń  ją  na  5-8  cm  od  ust  i  powiedz: 

"Butelka jest przed tobą". Jeżeli dziecko nie sięga po nią, weź jego rączki i poprowadź w 
kierunku butelki.  

 
+/ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 7 

 

Wiek 0-1 

 

JE PAPKĘ Z ŁYŻECZKI  
 
1.  Nabieraj  łyżeczką  niewielkie  ilości  tartego  pokarmu.  Podawaj  pokarm,  kiedy 

dziecko jest głodne.  

2.  Karmienie  powinno  być  dla  matki  i  dziecka  czymś  radosnym,  odbywać  się  w 

wygodnej  pozycji  i bez pośpiechu. Pokarm, picie i ciepłą myjką frotową miej pod ręką, 
aby nie przerywać karmienia.  

3.  Podawaj  dziecku  zawsze  nazwy  pokarmów  przez  nie  spożywanych.  W  czasie 

karmienia rozmawiaj z dzieckiem.  

4. Trzymaj dziecko na kolanach w pozycji siedzącej. Umieszczaj w buzi niewielką 

ilość  pokarmu  w  odległości  około  2/3  długości  języka  w  kierunku  jego  nasady. 
Stopniowo zwiększaj objętość proporcji podawanego na łyżeczce pokarmu.  

5.  Urozmaicaj  pokarm  i  postaraj  się  zorientować,  które  potrawy  dziecko  lubi 

najbardziej. Podawaj je często pamiętając jednak zawsze o codziennym zapotrzebowaniu 
(organizmu niemowlęcia) na określone składniki pokarmu.  

6. Do tartych pokarmów wsyp trochę pokruszonego lodu. Umieść mieszankę lodu i 

potrawy na tylnej części języka, aby ułatwić cofnięcie języka.  

7. Zorientuj się, czy górna warga zgarnia dokładnie pokarm z łyżeczki. Jeżeli nie, 

tak manipuluj łyżeczką, by górna warga zgarnęła pokarm.  

8. Jeżeli dziecko nie porusza językiem we właściwy sposób, weź na palec odrobinę 

masła  orzechowego  i  umieść  je  na  dziąsłach  i  podniebieniu  dziecka.  Może  to  pobudzić 
dziecko do "zbadania" językiem pokarmu.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 8 

 

Wiek 0-1 

 

PODCZAS PICIA SAMODZIELNIE TRZYMA BUTELKĘ  
 
1.  Wlewaj  do  butelki  niewielką  ilość  pokarmu  lub  picia  (dolewając  w  miarę 

potrzeby), by butelka nie była za ciężka dla dziecka.  

2.  Sama  przytrzymując  butelkę  umieść  na  niej  ręce  dziecka.  Stopniowo  zwalniaj 

chwyt butelki, aż dziecko zacznie trzymać ją bez twojej pomocy.  

3.  Jeżeli  dziecko  jest    głodne,  daj  mu  do  trzymania  butelkę  w  pierwszej  fazie 

karmienia.  Przez  pozostałą  część  karmienia  musisz  sama  trzymać  butelkę,  ponieważ 
dziecko jest już trochę najedzone i nie ma już takiej motywacji. Stopniowo wymagaj od 
dziecka coraz dłuższego trzymania butelki.  

4.  Jeżeli  butelka  wyślizguje  się  dziecku  z  rąk,  nawiń  na  nią  jakiś  materiał 

zwiększający tarcie, jak na przykład taśmę izolacyjną. Gdy dziecko nabiera wprawy, usuń 
taśmę.  

5.  Początkowo  zwiń  lub  złóż  ręcznik  i  połóż  na  piersi  dziecka  w  celu  stworzenia 

dodatkowego  oparcia  dla  butelki.  Kiedy  dziecko  nabierze  wprawy  -  usuń  to  dodatkowe 
podparcie.  

6. Chwal dziecko, w miarę jak staje się w tej czynności bardziej samodzielne.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 9 

 

Wiek 0-1 

 

SIĘGA I PODNOSI BUTELKĘ, PIJE SAMODZIELNIE  
 
1.  Trzymaj  butelkę  w  zasięgu  dziecka,  by  mogło  ją  widzieć.  Przekaż  dziecku 

bodziec  akustyczny,  potrząsając  nią  (można  również  przywiązać  dzwoneczek).  Dziecku 
niewidomemu zawsze mów, że butelka jest przed nim. Umieść rączki dziecka na butelce i 
zaczekaj,  aż  dziecko  samo  weźmie  ją  do  ust;  pomóż  mu  dopiero  wtedy,  jeżeli  tego  nie 
zrobi.  

2.  Mówiąc  do  dziecka,  że  butelka  jest  przed  nim, połóż rączki na butelce. Pomóż 

dziecku  unieść  butelkę  do  ust.  Niech  dziecko  trzyma  butelkę,  podczas  gdy ty delikatnie 
podsuwasz ją do ust. Stopniowo ograniczaj pomoc, w miarę jak dziecko nabiera wprawy 
w utrzymaniu butelki.  

3.  Aby  dziecko  lepiej  widziało  butelkę,  owiń  ją  tkaniną,  wstążkami  jaskrawego 

koloru lub folią.  

4. Chwal dziecko za coraz większą samodzielność.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 10+/ 

 

Wiek 0-1 

 

KARMIONE  ŁYŻECZKĄ  ŻUJE  PRZETARTY  POKARM  (NP.  gotowane 

jarzyny, banany, pure z ziemniaków)  

 
1. Wprowadzaj ten rodzaj potraw na początku karmienia, kiedy dziecko jest głodne. 

                                                           
5

 

Używaj  produktów,  które  dziecko  lubi.  Powiedz  mu,  co  to  za  rodzaj  potrawy.  Używaj 
stałych terminów.  

2. Zrób papkę z takich produktów, jak gotowana marchewka, ser, groszek, banany, 

ziemniaki.  Jeżeli  papka  jest  zbyt  gęsta,  dodaj  nieco  mleka,  soku  owocowego  lub  sosu 
mięsnego. Urozmaicaj potrawy, przyrządzając je możliwie najlepiej, by były atrakcyjne i 
nęcące. Kiedy wprowadzasz nową potrawę, mów dziecku, że przyrządziłaś coś pysznego, 
co mu na pewno będzie smakowało.  

3. Używaj łyżeczki plastykowej lub teflonowej. Nie są one tak twarde i chłodne, jak 

łyżeczki metalowe. Podawaj dziecku dość małe porcje potrawy, aby mogło obracać je w 
ustach bez trudu, nie dławiąc się.  

4.  Staraj  się,  by  dziecko  spożywało  swoje  posiłki  razem  z  pozostałymi członkami 

rodziny, by w ten sposób mogło się dowiedzieć, że inni również jedzą i że chwalą sobie 
jedzenie.  

5.  Możesz  się  spodziewać,  że  dziecko  będzie  wypychać  jedzenie  z  ust  zanim  się 

nauczy przesuwać je językiem do tylnej części jamy ustnej, a potem przełykać. Niech cię 
nie przeraża to, że dziecko może się czasem zakrztusić; nie ustawaj w próbach nauczenia 
dziecka łykania.  

6. Jedzenie umieszczaj w tylnej bocznej części jamy ustnej dziecka. W tej pozycji 

dziecko  najczęściej  zaczyna  przeżuwanie.  Po  włożeniu  łyżeczki  dziecku  do  ust, 
przymknij mu usta, by zakryły jedzenie. Po wyjęciu łyżeczki z ust upewnij się, czy górna 
warga zagarnęła pokarm. Na początku możesz delikatnie pomóc dziecku w przymykaniu 
warg palcem wskazującym i środkowym.  

7. Delikatnie porusz szczęki dziecka do góry i na dół po włożeniu do ust pokarmu. 

Umieść  palec  wskazujący  pod  dolną  wargą,  pozostałe zaś trzy (bez kciuka) pod brodą i 
delikatnie poruszaj szczęki ruchem kolistym.  

 
+/ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 11 

 

Wiek 0-1 

 

PIJE  Z  KUBKA  PODTRZYMYWANEGO  PRZEZ  OSOBĘ  DOROSŁĄ  (RĘCE 

DZIECKA NA KUBKU)  

 
1.  Użyj  dużego  śliniaka,  bowiem  na  początku  dziecko  będzie  rozlewać  i  ulewać 

płyn.  

2. Pozwól dziecku na zbadanie pustej filiżanki. Filiżanka powinna być jaskrawego 

koloru i kontrastować z płynem, który się do niej wleje.  

3. Picie z filiżanki wprowadzaj stopniowo, zaczynając od dania dziecku łyku mleka 

jako uzupełnienie karmienia butelką.  

4.  Przechyl  filiżankę  tak,  by  dziecko  wzięło  do  ust  niewielką  ilość  mleka.  Skoro 

tylko  dziecko  zacznie  nabierać  wprawy  w  piciu  z  filiżanki,  stopniowo  skracaj  czas 
karmienia z butelki i wydłużaj czas karmienia z filiżanki.  

5.  Używaj  ulubionego  napoju  dziecka,  by  zwiększyć  jego  pragnienie  picia  z 

filiżanki.  Jeżeli  jest  to  możliwe  ogranicz  podawanie  tego  ulubionego  napoju  z  butelki, 
podawaj go wyłącznie filiżanką.  

6. Pokaż dziecku filiżankę i jej zawartość. Powiedz mu, co masz, gdzie to jest i co 

dziecko ma z tym zrobić. Stale używaj tego samego słownictwa.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 12 

 

Wiek 0-1 

 

ODGRYZA KĘS JEDZENIA  
 
1.  Zaczekaj,  aż  dziecko  zacznie  ząbkować;  gryzienie  staje  się  wtedy  czynnością 

naturalną.  

2. Zacznij od placuszka, krakersa, wafla lub tosta (grzanki). Zbliż jedzenie do nosa, 

by dziecko mogło wyczuć je węchem. Powiedz dziecku, co to jest i co ma z tym zrobić. 
"masz tu wafel do zjedzenia; ugryź kawałek."  

3. Daj dziecku ten produkt do rąk, podsuń do ust i pomóż włożyć go między zęby.  
4.  Pomóż  dziecku  odgryźć  go  zębami.  Delikatnie  zwieraj  szczęki  dziecka, 

pomagając mu w ten sposób w gryzieniu.  

5. Stopniowo zmniejszaj zakres udzielanej dziecku pomocy;  z czasem ogranicz się 

jedynie do pomocy werbalnej.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 13 

 

Wiek 0-1 

 

JE SAMODZIELNIE TRZYMAJĄC KAWAŁKI POKARMU W PALCACH  
 
1.  Daj  dziecku  kawałek  czegoś  do  ręki  na  początku  posiłku,kiedy  dziecko  jest 

głodne.  Połóż  dziecku  na  palcach  kawałek  masła  orzechowego  lub  jakiejś  innej  lepkiej 
substancji spożywczej i pomóż mu oblizać palce.  

2.  Dawaj  dziecku  jeść  z  ręki  nad  tacką  lub  nad  inną  zamkniętą  płaszczyzną.  Na 

początku  dobieraj  kontrastujące  kolory  jedzenia  i  tacki.  Używaj  ulubionej  potrawy 
dziecka,  pokrojonej  na  drobne  kawałeczki  (na  jeden  kęs);    daj  dziecku  powąchać  te 
kawałeczki w celu wzbudzenia zainteresowania.  

3.  Jeżeli  dziecko  nie  bierze  do  rąk  jedzenia,  daj  mu  do  ręki  kawałek  i  pomóż 

donieść go do ust. Opisz co dziecko robi. Ograniczaj pomoc, w miarę jak dziecko potrafi 
samodzielnie wykonać tę czynność.  

4.  Kiedy  już  dziecko  nabierze  wprawy,  rozmieszczaj  pożywienie  w  różnych 

punktach  tacki.  Dziecku  niewidomemu  powiedz,  by  słuchało  odgłosu  spadającego 
produktu żywnościowego i przeszukało powierzchnię tacki przed sobą.  

5. Nie dopuszczaj, żeby dziecko pakowało do ust zbyt duże kawałki jedzenia.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 14+/ 

 

Wiek 0-1 

 

Ż

UJE TWARDSZY POKARM (CHLEB, OWOCE)  

 

                                                           
7

 

1. Dziecko powinno siedzieć wyprostowane.  
2.  Podziel  na  drobne  kawałki  wielkości  jednego  kęsa  jedzenie  typu  bananów, 

chleba, krakersów, grzanek itp.  

3.  Używaj  do  tego  celu  ulubionych  produktów  dziecka  i  nie  wprowadzaj  nowych 

rodzajów, zanim dziecko nie zacznie przeżuwać bez trudu.  

4.  W  nagrodę  możesz  dziecku  dać  ulubiony  napój,  co  równocześnie  ułatwi  mu 

przełknięcie jedzenia.  

5.  Zobacz  ćwiczenie  10  z  tego  rozdziału  poświęcone  czynnościom  związanym  z 

ż

uciem.  

6.  Żucie  czasami  następuje  o  wiele  później  u  dzieci  niewidomych  od  urodzenia; 

wprowadzaj więc te ćwiczenia, jak tylko dziecko jest do nich przygotowane. Połóż rączki 
niewidomego dziecka na swoich szczękach w trakcie przeżuwania przez ciebie pokarmu, 
by się zorientowało, co robisz.  

 
+/ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 15 

 

Wiek 0-1 

 

PIJE Z KUBKA, TRZYMAJĄC GO OBURĄCZ  
 
1.  Posłuż  się  filiżanką  specjalnie  przeznaczoną  do  nauczania  picia  lub  filiżanką 

"stabilną"  (tj.  obciążoną  u  dołu)  do  wprowadzenia  tego  ćwiczenia.  Kiedy  już  dziecko 
nabierze  wprawy,  użyj  normalnej  filiżanki  plastykowej  lub  małej  plastykowej  szklanki. 
Podaj niewielką ilość płynu (mleko, woda lub gęsty płyn, jak na przykład jakiś mleczny 
kisiel lub przetarta zupa) w filiżance.  

2.  Pomóż  dziecku  wziąć  do  rąk  kubek.  Umieść  swoje  ręce  na  rękach  dziecka  i 

podnieś  kubek  do  ust  dziecka.  Powiedz:  "Napij  się"  i  przechyl  kubek.  Stopniowo 
ograniczaj  pomoc,  zwalniając  uchwyt  i  puszczając  kubeczek, aż dziecko zacznie unosić 
naczynie i pić bez żadnej pomocy.  

3.  Na  początku  można  spodziewać  się  rozlewania  płynu.  Zachowaj  spokój;  na 

wszelki wypadek miej w pobliżu ściereczkę.  

4.  Używaj  dwóch  filiżanek.  Pij  z  jednej  i  wyjaśnij  dziecku,  co  robisz.  Niech 

dziecko naśladuje ciebie.  

5.  Bądź  przygotowana  na  to,  by  szybko  pochwycić  filiżankę,  gdy  tylko  dziecko 

skończy  pić,  często  bowiem  po  prostu  wypuści  ją  z  rąk.  Pomóż  dziecku  odstawić  ją  na 
tacę lub postawić na stole. Opisz słownie wykonywane przez ciebie czynności. Nauczenie 
dziecka  samodzielnego  odstawiania  filiżanki  prawdopodobnie  zajmie  o  wiele  więcej 
czasu niż nauczenie jej unoszenia i picia z niej.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 16 

 

Wiek 0-1 

 

PRZENOSI DO UST ŁYŻECZKĘ Z JEDZENIEM  
 

1. Używaj ulubionych potraw dziecka, ale takich, które trzymają się łyżeczki i nie 

ś

ciekają, jak na przykład ziemniaki purree, budyń, mus z jabłek.  

2. Używaj łyżeczki o szerokiej rączce bez przewężenia (owiniętej tkaniną lub taśmą 

izolacyjną). Pozwól dziecku najpierw bliżej się zapoznać z łyżeczką.  

3.  Usiądź  za  dzieckiem,  daj  dziecku  do  ręki  łyżeczkę  i  delikatnie  poprowadź  ją  z 

talerza do ust. Opisuj, co robisz, posługując się zawsze tymi samymi słowami. ("Trzymaj 
łyżeczkę,  zanurz  ją  w  jedzeniu,  nabierz  jedzenia,  teraz  nieś  to  do  ust").  Pomóż  w 
nabieraniu na łyżkę pokarmu.  

4.  Kiedy  już  jedzenie  jest  na łyżce, ograniczaj pomoc, przesuwając swoją rękę do 

nadgarstka  dziecka,  a  następnie  do  łokcia,  równocześnie  jednak  bacząc,  by  dziecko  nie 
upuściło łyżki.  

5.  Powiedz  dziecku,  by  wolną  ręką  trzymało  za  krawędź  miseczki.  Ułatwi  to 

lokalizowanie miseczki.  

6. Miseczka o wysokich krawędziach ułatwia rozpoczęcie jedzenia łyżką. Zastosuj 

również miseczkę z gumową przyssawką, co ułatwi stabilne ustawienie miseczki.  

7.  Pochwal dziecko, jeżeli potrafi już samo jeść. Wyjaśnij dziecku niewidomemu, 

ż

e inni sami jedzą łyżką.  

8. Nabieranie jedzenia na łyżkę wymaga pomocy przez dłuższy czas, szczególnie w 

przypadku dziecka niewidomego.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 17 

 

Wiek 0-1 

 

JE TRZY RODZAJE NOWYCH POTRAW O RÓŻNEJ KONSYSTENCJI  
 
1.  Zapoznaj  dziecko  z  nowym  rodzajem  jedzenia.  Wprowadź  je  na  początku 

posiłku razem z innymi znanymi mu pokarmami.  

2.  Połącz  znany  rodzaj  jedzenia  z  nowym,  rozpoczynając  od  malutkiej  porcji 

nowego  jedzenia.  Stopniowo  zmniejszaj  ilość  znanej  potrawy,  a  zwiększaj  proporcje 
nowej.  

3. Podawaj na przemian porcje nowej potrawy i porcje znanej.  
4. Podaj dziecku nazwę nowego jedzenia i zachęć aby powąchało. Zorganizuj w ten 

sposób posiłek, żeby wszyscy członkowie rodziny jedli ten nowy rodzaj jedzenia i mówili 
o nim.  

5. Urozmaicaj konsystencję, smak i temperaturę potraw.  
6.  Jeżeli  dziecko  kategorycznie  odmawia  danej  potrawy,  odczekaj  i  podaj  ją  w 

następnym miesiącu. 

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 18 

 

Wiek 0-1 

 

ZLIZUJE JEDZENIE POZOSTAŁE WOKÓŁ UST  
 
1.  Powiedz  dziecku,  że  ma  na  ustach  i  wokół  nich  lepkie  resztki pokarmu, jak na 

przykład: miód, dżem lub masło orzechowe. Pokaż mu, w jaki sposób można je usunąć 

                                                           
9

 

językiem. Zachęć dziecko do usunięcia resztek pokarmu z warg.  

2.  Posłuż  się  lizakiem.  Po  daniu  go  dziecku  do  spróbowania  poruszaj  lizakiem 

dookoła  warg,  by  w  ten  sposób  sprowokować  dziecko,  aż  zacznie  oblizywać  wargi, 
starając się sięgnąć językiem do lizaka.  

3. Umieść kawałek lepkiego pokarmu na górnej wardze dziecka. Zachęć dziecko do 

zlizywania  go;  w  tym  celu  możesz  przed  dzieckiem  ustawić  lustro,  by  widziało  ruchy 
swego języka. Tę samą czynność powtórz w odniesieniu do kącików ust.  

4. Upewnij się, czy dziecko wie, co to "język". Powiedz mu, by dotykało języka po 

dotknięciu  go  przez  ciebie.  Powiedz,  by  dziecko  dotknęło  twojego  języka  i  wyczuło 
dotykiem  jego  ruch.  Opisując  czynność  zlizywania  posługuj  się  wyrazem  "lizać, 
zlizywać". Na przykład: "Dotknij językiem warg i obliż je".  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 19 

 

Wiek 0-1 

 

PRÓBUJE  WSPÓŁDZIAŁAĆ  PODCZAS  UBIERANIA  SIĘ  WYCIĄGAJĄC 

ODPOWIEDNIO RĘKĘ LUB NOGĘ  

 
1. W trakcie ubierania dziecka rozmawiaj o częściach ciała i nazywaj każdą część 

ubrania dziecka w trakcie brania jej do rąk. Określaj słownie czynności ubierania ("Noga 
wchodzi w ten otwór". "Teraz włożymy ci koszulkę; wyciągnij rękę"). Stań lub usiądź za 
dzieckiem  i  kładź  ręce  na  rękach  dziecka.  Codziennie  wkładaj  poszczególne  części 
ubrania w takiej samej kolejności.  

2.  Po  określeniu  słownym  czynności,  którą  zamierzasz  wykonać  zaczekaj  chwilę, 

aż dziecko wyciągnie ręce i nogi. Pochwal dziecko za czynione wysiłki, by wyciągać ręce 
i nogi. Udzielaj pomocy tylko wówczas, gdy jest to niezbędne.  

3. Ograniczaj udzielanie pomocy najpierw przez czekanie, potem poprzestań tylko 

na określeniu słownym czynności, którą należy wykonać, i lekkim poklepaniu dziecka po 
ramieniu lub nodze jako wskazówce, że ma wyciągnąć rękę lub nogę, następnie - jedynie 
powiedz,  co  dziecko  ma  zrobić.  Postępuj  tak  w  odniesieniu  do  wszystkich  części 
garderoby (buciki, skarpetki, rękawiczki).  

4.  Posłuż  się  zabawą  w  "a-ku-ku",  by  zachęcić  dziecko  do  włożenia  rąk  i  nóg  w 

ubranie ("Gdzie jest twoja ręka? O tutaj", gdy ręka zniknie w rękawie, a po chwili się z 
niego wysuwa).  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 20+ 

 

Wiek 0-1 

 

JEDZĄC TRAFIA ŁYŻECZKĄ DO TALERZA  
 
1.  Powiedz,  by  dziecko  trzymało  w  jednej  ręce  łyżeczkę,  drugą  zaś  dotykało 

miseczki. Pomoże to w lokalizowaniu miseczki.  

2. Na początku trzymaj dziecko za rękę i wykonaj całą czynność przenoszenia łyżki 

od  ust  do  miseczki.  Określ  ją  słownie.  Powiedz:  "Włóż  łyżkę  do  miseczki".  Udzielaj 
wskazówek siedząc za nim.  

3. Zacznij od udzielania pomocy w przenoszeniu łyżki od samych ust do miseczki, 

następnie  stopniowo  ograniczaj  zakres  udzielanej  pomocy,  aż  do  czasu,  gdy  dziecko 
zacznie wykonywać tę czynność samodzielnie.  

 
+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 21 

 

Wiek 1-2 

 

Z POMOCĄ DOROSŁEGO MYJE RĘCE MYDŁEM I WODĄ  
 
1. Niech dziecko stanie na stołeczku, by mogło sięgnąć do umywalki.  
2.  Zatkaj  korkiem  (zatyczką)  odpływ  wody.  Nalej  niewielką  ilość  wody  do 

umywalki.  Powiedz  dziecku,  co  robisz.  Mydło  trzymaj  stale  w  tym  samym  miejscu  i  w 
takiej  odległości,  by  dziecko  mogło  po  nie  sięgnąć.  Dziecku  niewidomemu  pomóż  w 
zbadaniu wszystkiego za pomocą dotyku.  

3.  Stań  za  dzieckiem  i  zanurz  jego  ręce  w  wodzie.  Poruszaj  rękami  ruchem 

obrotowym; czyń tak dotąd, aż dziecko zacznie wykonywać te ruchy samodzielnie.  

4. Pomóż dziecku w odnalezieniu mydła, wzięciu go do rąk i natarciu nim obu rąk. 

Ograniczaj  stopniowo  pomoc,  aż  dziecko  zacznie  wykonywać  te  czynności  bez  twojej 
pomocy.  

5. Pomóż dziecku w ponownym zanurzeniu rąk w zlewie i spłukaniu ich w wodzie 

z resztek mydła.  

6.  Wszystkie  kolejne  stadia  wykonuj  za  każdym  razem  w  tej  samej  kolejności. 

Określaj każde ze stadiów werbalnie w trakcie ich odbywania się.  

7.  Pochwal  dziecko  za  to,  że  ma  czyste  ręce.  Używaj  mydła  pachnącego  i 

powtarzaj, że ręce dziecka są czyste i pachnące.  

8. Poproś, by inni członkowie rodziny myli w tym czasie ręce i by mówili, co robią.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 22 

 

Wiek 1-2 

 

ZDEJMUJE  Z  GŁOWY  ROZWIĄZANY  UPRZEDNIO  KAPTUREK  LUB 

KAPELUSZ  

 
1. Daj dziecku do obejrzenia kapelusz. Podaj jego nazwę.  
2. Kiedy dziecko ma na głowie kapelusz, poprowadź jego rękę do niego i pomóż go 

ś

ciągnąć.  Pochwal,  jeżeli  się  dziecku  udało  go  zdjąć.  Ograniczaj  pomoc,  w  miarę  jak 

dziecko  wykonuje  samodzielnie  coraz  większą  część  tej  czynności.  Określ  słowami,  co 
dziecko  ma  zrobić.  Podkreślaj  wyrazy  "włożyć"  i  "zdjąć";  w  ten  sposób  dziecko  będzie 
umiało odróżnić obie czynności.  

3. Przećwicz wkładanie i zdejmowanie kapeluszy lalkom i innym osobom.  
4.  Pozwól  dziecku  zapoznać  się  z  różnorodnością  nakryć  głowy  noszonych  przez 

dorosłych.  Posłuż  się  kapeluszem  ojca  dziecka,  kapeluszem  przeciwdeszczowym, 
czepkiem pielęgniarki, czapeczką (np. taką, jaką stosują baseboliści).  

                                                           
11

 

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 23 

 

WIEK 1-2 

 

WKŁADA NAKRYCIE GŁOWY  
 
1. Daj dziecku do rąk kapelusz i pomóż mu w prowadzeniu rąk do głowy.  
2.  Dla  celów  ćwiczenia  posłuż  się  różnorodnymi  kapeluszami,  noszonymi  przez 

osoby dorosłe. Użyj kapelusza słomkowego, kowbojskiego, kapelusika damskiego.  

3.  Do  tej  czynności  użyj  lustra.  Pozwól  też  dziecku  wkładać  kapelusz  innym 

osobom.  

4.  Włóż  sobie  na  głowę  kapelusz;  niech  dziecko  obserwuje  i  dotyka  kapelusza  w 

trakcie wkładania. Następnie pozwól dziecku włożyć go.  

5.  Powiedz  dziecku,  by  wkładało  kapelusz  we  właściwym  czasie.  Skojarz 

wkładanie kapelusza z właściwymi sytuacjami jak na przykład wychodzenie z domu lub 
ż

egnanie się.  

 
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 24 

 

Wiek 1-2 

 

ZDEJMUJE SKARPETKI  
 
1.  Ściągnij  jedną  skarpetkę  z  nogi  dziecka  prawie  całkowicie  i  zachęć  je  do 

dokończenia  czynności,  umieszczając  jego  ręce  na  skarpetce.  Pochwal  dziecko  za 
ś

ciągnięcie  skarpetki.  Za  każdym  razem  dziel  czynność  na  te  same  etapy;  określaj 

słowami to, co dziecko robi. Pochwal za udane wykonanie czynności.  

2.  Stopniowo  zostawiaj  coraz  większą  część  czynności  do  wykonania  przez  samo 

dziecko, aż potrafi ono wykonać tę czynność całkowicie samodzielnie.  

3.  Naklej  coś kolorowego lub narysuj na paluszkach (u nóg) dziecka; dzięki temu 

dziecko będzie chętniej ściągało skarpetkę, by to zobaczyć. Możesz również umieścić w 
czubkach skarpetki kawałeczek zawiniętego cukierka dla dziecka.  

4. Zacznij od skarpet nieco za dużych na dziecko, później stopniowo używaj coraz 

mniejszych, w miarę jak dziecko nabywa wprawy.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 25 

 

Wiek 1-2 

 

WSUWA GŁOWĘ, RĘCE I NOGI WE WŁAŚCIWE OTWORY W CZĘŚCIACH 

UBRANIA (RĘKAWY, NOGAWKI itp.)  

1. Podsuń bliżej ręki wycięcie rękawa. Zachęć dziecko do włożenia ręki w wycięcie 

rękawa  i  wsuń  rękaw.  Udzielaj  pomocy  manualnej  w  razie potrzeby, później stopniowo 
ograniczaj  pomoc.  Pochwal  dziecko,  jeżeli  bez  pomocy  wsuwa  rękę  w  rękaw.  Zastosuj 

ten  sam  zestaw  czynności  w  odniesieniu  do  wsuwania  nóg  w  nogawki  oraz  wciągania 
ubrań przez głowę.  

2.  Zaczekaj  aż  dziecko  samo  rozpocznie  określony  ruch,  nie  wykonuj  stale  tych 

czynności za dziecko.  

3.  Zabaw  się  z  dzieckiem  w  chowanego,  mówiąc:  "Gdzie  jest  ręka?"  Kiedy  ręka 

ukaże się u wylotu rękawa uściśnij ją i zawołaj: "A-ku-ku rączka".  

4. Na początku stosuj krótkie spodenki oraz koszulki z krótkimi rękawami lub bez 

rękawów. W miarę jak dziecko nabywa wprawy, wprowadzaj długie spodnie i koszulki z 
długimi rękawami.  

5. Zachęcaj dziecko do zbadania otworów i wycięć w ubrankach. Opisuj ubrania i 

mów, do czego służą. Rób tak przed wsuwaniem kończyn w rękawy i nogawki.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 26 

 

Wiek 1-2 

 

ZDEJMUJE BUTY, GDY SZNURÓWKI SĄ ROZWIĄZANE I ZLUZOWANE  
 
1.  Umieścić  jedną  rękę  dziecka  na  obcasie  (pięcie)  bucika,  drugą  zaś  na  czubku; 

powiedz, by dziecko przyciągnęło jednocześnie nogę do siebie. Dziecko musi wykonać te 
czynności w pozycji siedzącej. Powiedz: "Zdejmij bucik".  

2. Usiądź za dzieckiem, kładąc swoje ręce na jego rączkach. Powiedz, co robisz; za 

każdym  razem  wykonuj  te  czynności  w  tej  samej  kolejności.  Zachęcaj  dziecko  do 
ciągnięcia za piętę, by ściągnąć bucik.  

3. Zacznij od nieco przydużych bucików, o ile jest to możliwe, weź do ćwiczeń np. 

obuwie starszej siostry lub brata.  

4.  Na  początek  włóż  buciki  jedynie  na  czubki  palców  i  powiedz,  by  dziecko  je 

ś

ciągnęło. Powtarzaj tę czynność, wciągając bucik coraz głębiej.  

5.  Zachęcaj  dziecko  do  ściągania  obuwia  innym  członkom  rodziny  dla 

przećwiczenia tej czynności, może ono również wypraktykować to na lalkach.  

6.  Udaj,  że  nie  potrafisz  ściągnąć  swego  buta  i  zachęć  dziecko  do  spróbowania. 

Pochwal gorąco dziecko, jeżeli mu się uda.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 27 

 

Wiek 1-2 

 

STOPNIOWO PRZESTAJE JEŚĆ I PIĆ Z BUTELKI  
 
1.  Rozpocznij  wprowadzanie  pojenia  za  pomocą  filiżanki  zanim  skończysz 

karmienie butelką. W miarę jak dziecko nabywa wprawy w piciu z filiżanki, zmniejszaj 
liczbę karmień i pojeń z butelki.  

2.  W  miarę  czynionych  postępów  w  piciu  z  filiżanki  ograniczaj  ilość  płynu  w 

butelce przy każdym kolejnym pojeniu.  

3.  Ulubione  napoje  wlewaj  tylko  do  filiżanki.  Butelkę  zostawiaj  na  mniej  lubiane 

płyny.  

4. Jeżeli butelka jest częścią postępowania przy kładzeniu dziecka do łóżka, spróbuj 

                                                           
13

 

zastępować butelkę lalką, do której można się przytulić, lub kojącą muzyką.  

5.  Na  ostateczne  zakończenie  karmienia  (pojenia  dziecka)  z  butelki  wybierz 

moment, gdy dziecko jest zdrowe i gdy nie występują żadne stany stresowe czy napięcia 
płynące z sytuacji domowo-rodzinnej.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 28 

 

Wiek 1-2 

 

PIJE, TRZYMAJĄC KUBEK JEDNĄ RĘKĄ  
 
1. Używaj filiżanek czy kubków z jednym uchem.  
2.  Pomóż  dziecku  posługiwać  się  jedną  ręką  w  taki  sposób,  że  jego  rękę 

przytrzymujesz swoją.  

3.  Delikatnie  powstrzymuj  drugą  rękę  dziecka  przed  sięganiem  do  filiżanki, 

przytrzymując lub dając mu do ręki krakersa.  

4. Nalej do filiżanki tylko niewielką ilość płynu, by zapobiec rozlewaniu.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 29+ 

 

Wiek 1-2 

 

NABIERA ŁYŻECZKĄ POKARM  
 
1.  Zacznij  od  głębokiej  miseczki  z  pionowymi  ściankami,  następnie  używaj 

miseczki o łagodnie podniesionych brzegach, na koniec wprowadź talerz.  

2. Zacznij od potraw, które można łatwiej nabierać na łyżkę i utrzymywać na niej, 

jak na przykład mus jabłkowy, budyń lub ziemniaczane purree.  

3.  Powiedz,  by  dziecko  ujęło  łyżkę,  obejmując  ją  ręką  skierowaną  w  dół.  Jeżeli 

okaże się to pomocne, owiń rączkę łyżki taśmą. Drugą ręką dziecko ma przytrzymywać 
miseczkę.  

4. Stań za dzieckiem i zademonstruj nabieranie jedzenia na łyżkę, prowadząc rękę 

dziecka  trzymającą  łyżkę.  Nabieraj  ruchem  skierowanym  ku  dziecku,  zaczynając  od 
dalszej od niego części miseczki.  

5.  Określaj  słowami  każdą  czynność  w  trakcie  pomagania  dziecku.  Powiedz 

dziecku, by słuchało odgłosów łyżki skrobiącej o dno miski.  

6. Jeżeli dziecko ma trudności ze zginaniem nadgarstka w celu nabrania jedzenia na 

łyżkę,  podziel  tę  czynność  na  "zanurzanie"  i  "nabieranie".  Wykonując  te  czynności, 
opisuj je dziecku.  

7.  W  miarę  jak  dziecko  nabywa  wprawy,  zmniejszaj  zakres  udzielanej  dziecku 

pomocy  przesuwając  swoją  rękę  do  nadgarstka  dziecka,  potem  przedramienia,  wreszcie 
do  łokcia.  Zorientuj  się,  czy  dziecko  potrafi  samo  przejść  do  następnej  czynności  bez 
twojej pomocy.  

8. Pozwól dziecku przećwiczyć nabieranie łyżką jedzenia w czasie jego zabaw. Daj 

dziecku łopatkę do piasku, łyżki i foremki. Do celu ćwiczenia nabierania na łyżkę dobrze 
się nadaje piasek, mąka kukurydziana, fasola, groszek suszony i ryż.  

 

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 30+ 

 

Wiek 1-2 

 

PODNOSI KUBEK I ODSTAWIA GO NA STÓŁ  
 
1. Powiedz dziecku, że filiżanka z mlekiem (sokiem, wodą) stoi przed nim. Z lekka 

stukaj  w  filiżankę  stojącą  na  stole,  by  podać  dziecku  sygnał  dźwiękowy,  jeżeli  jest 
całkowicie niewidome. Powiedz: "Weź filiżankę i napij się". Połóż swoje ręce na rękach 
dziecka i pomóż mu unieść filiżankę.  

2. Gdy dziecko już się napije, ponownie umieść ręce na rękach dziecka i pomóż mu 

w  odstawieniu  filiżanki  na  stół.  Powiedz,  by  dziecko  posługiwało  się  obu  rękami. 
Stopniowo ograniczaj pomoc, aż dziecko zacznie wykonywać tę czynność samodzielnie. 
Opisuj słownie każdy etap czynności.  

3. Sprawdź razem z dzieckiem, czy odstawiona filiżanka stoi równo na stole i czy 

nie wyleje się z niej zawartość. Przesuwaj rękoma wzdłuż ścianek filiżanki, podkreślając 
ż

eby spód filiżanki przytykał do stołu.  

4. Ucz dziecko odstawiania filiżanki na stół na to samo miejsce, by później łatwiej 

było  ją  odszukać.  W  miarę  jak  dziecko  nabiera  wprawy,  powiedz  mu,  by  przed 
odstawieniem filiżanki sprawdziło, czy można postawić ją w danym miejscu na stole: czy 
nie zostanie postawiona na talerzu lub sztućcach.  

 
+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 31 

 

Wiek 1-2 

 

ZNAJDUJE NA STOLE I BIERZE DO RĘKI SWOJE NACZYNIA I SZTUĆCE  
 
1. Rozkładaj naczynia i sztućce stale w jednym i tym samym miejscu (łyżki zawsze 

z prawej strony, filiżanki na talerzach). Pokaż i powiedz dziecku gdzie się znajdują.  

2.  Pomóż  dziecku  sięgnąć  do  swego  nakrycia.  Poradź  mu,  by  wykonywało 

delikatne  ruchy  poszukiwania,  unikając  trącania  naczyń  i  wkładania  rąk  do  talerzy. 
Pomagając w tym dziecku, opisuj słownie wykonywane czynności. Pochwal za starania i 
za samodzielne wykonanie czynności.  

3. Posłuż się tacą lub podkładką, na której można rozmieścić naczynia i sztućce, by 

w  ten    sposób  zaznaczyć  przestrzeń,  w  obrębie  której  dziecko  ma  szukać,  jak  również 
zapobiec pomyleniu przez dziecko własnego nakrycia z nakryciami innych osób.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 32 

 

Wiek 1-2 

 

                                                           
15

 

SIEDZI  NA  NOCNIKU  LUB  NA  KRZESEŁKU  Z  WMONTOWANYM 

NOCNIKIEM DO 3 MINUT  

 
1.  Prowadź  kartę  godzin  oddawania  przez  dziecko  moczu  i  kału.  Zacznij  sadzać 

dziecko na nocniku, kiedy już ustaliły się pory, w których dziecko jest mokre lub suche, 
oraz kiedy nie moczy się ponownie przez przynajmniej 30 minut.  

2.  Postaw  nocnik  w  toalecie  (łazience),  by  to  pomieszczenie  kojarzyło  mu  się  z 

oddawaniem  moczu  i  kału.  Posługuj  się  stale  tymi  samymi  wyrazami  na  określenie 
nocnika  i  toalety,  oddawania  moczu  i  kału. W trakcie zmiany pieluch używaj nazwy na 
określenie moczu lub kału by w ten sposób powstało u dziecka skojarzenie funkcji z jej 
nazwą.  

3. Jeżeli używasz krzesełka z nocnikiem, podstaw pod nóżki dziecka stołeczek, by 

nogi nie zwisały.  

4. Zapoznaj dziecko z nocnikiem lub krzesełkiem z nocnikiem, pozwalając mu na 

dokładne oględziny. Wyraź w słowach, czego oczekujesz od dziecka, gdy sadzasz go na 
nocniku.  

5.  Zacznij  od  ustalenia  dwóch  pór  w  ciągu  dnia,  kiedy  zachodzi 

prawdopodobieństwo,  że  dziecko  będzie  oddawać  mocz.  Posadź  je  na  nocniku  i  stań  w 
pobliżu. Pochwal, jeżeli sIę dziecku uda (oddać mocz do nocnika).  

6. Uczyń z tych chwil zajęcie możliwie przyjemne i wesołe. Na początku nie żądaj 

od dziecka, by siedziało dłużej niż trzy minuty.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 33 

 

Wiek 1-2 

 

ROZWIĄZUJE SZNUROWADŁA U BUTÓW  
 
1.  Używaj  sznurowadeł  o  twardych  końcach.  Pokaż  dziecku  utwardzone 

zakończenia  i  określ  je  jako  takie.  Zwiń  w  ręku  sznurowadło  w  taki  sposób,  by  z  dłoni 
wystawała jedynie końcówka. Powiedz dziecku, by zlokalizowało ją i ciągnęło za nią, aż 
wyciągnie  10-12  cm  sznurowadła.  Na  początku  pomóż,  później  zaniechaj  pomocy,  gdy 
dziecko potrafi samo ciągnąć za sznurowadło.  

2.  Powiedz,  by  dziecko  ciągnęło  za  utwardzoną  końcówkę  sznurowadła 

zawiązanego  na  dużym  bucie.  Zacznij  od  brania  do  rąk  pętelek  kokardki,  zostawiając 
odkryte  jedynie  końcówki.  Stopniowo  zostawiaj  coraz  większą  część  sznurowadeł 
odsłoniętą.  Zachęcaj  dziecko  do  znalezienia  wzrokiem  lub  dotykiem  utwardzonej 
końcówki.  

3. Kiedy już się dziecko nauczyło ciągnąć za utwardzone końce, naucz je wsuwania 

palców pod skrzyżowane sznurowadło i delikatnego pociągania za końce.  

4.  Podkreśl  z  naciskiem,  że  należy  pociągać  delikatnie,  aby  uniknąć  tworzenia 

supełków.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 34 

 

Wiek 1-2 

 

ZDEJMUJE ROZPIĘTY UPRZEDMIO PŁASZCZ LUB KURTKĘ  
 
1.  Do  tego  ćwiczenia  posłuż  się  dziecięcym  płaszczykiem,  ponieważ  jest  on 

właściwych rozmiarów i może być z łatwością zdjęty.  

2.  Zacznij  od  tego,  że  dziecko  ma  zdjąć  okrycie,  gdy  tylko  jedna  ręka  jest  w 

rękawie.  

3. Jeżeli płaszczyk jest wystarczająco długi, daj dziecku do rąk obie poły rozpiętego 

okrycia  i  pomóż  ściągnąć  z  ramion.  Jeżeli  dziecko  będzie  poruszać  kolejno  ramionami, 
okrycie łatwo się zsunie.  

4. Po ściągnięciu okrycia z ramion pomóż dziecku w pociąganiu za rękaw do tyłu 

drugą  ręką.  Okrycie  można  wtedy  zdjąć  z  łatwością.  Kontynuuj  nauczanie  dotąd,  aż 
dziecko potrafi zdjąć okrycie bez niczyjej pomocy.  

5. Zachęć dziecko do ubierania i rozbierania lalek.  
6. Czynności te wykonuj z dzieckiem w odpowiednich sytuacjach powrotu dziecka 

ze  spaceru  do  domu.  Nagrodź  dziecko  za  to,  że  samo  zdjęło  okrycie,  jakąś  specjalną 
zabawą. "Kiedy się rozbierzesz, będziemy ...".  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 35 

 

Wiek 1-2 

 

ZDEJMUJE ROZPIĘTE UPRZEDMIO SPODNIE  
 
1. Użyj do tego celu luźnych spodni elastycznych w pasie.  
2. Ściągnij dziecku spodnie do takiego stopnia, kiedy tylko jedna nogawka jest na 

wysokości kostki. Powiedz dziecku, by usiadło (lub posadź je), i ściągnęło spodnie. Jeżeli 
się  to  okaże  niezbędne,  pomóż  mu,  przytrzymując  dziecko  za  ręce  i  razem  z  nim 
ś

ciągając  spodnie.  Pomagaj  do  czasu,  aż  dziecko  zacznie  wykonywać  tę  czynność 

samodzielnie.  

3. Wykonaj tę samą czynność, gdy obie nogawki zostały opuszczone do kostek.  
4.  Powiedz  dziecku,  by  dokończyło  zdejmowania  spodni,  kiedy  są  one  na 

wysokości kolan.  

5.  Powiedz  dziecku,  by  zdjęło  samo  spodnie,  kiedy  uprzednio  zostały  one 

spuszczone jedynie z pośladków.  

6.  Poprowadź  ręce  dziecka,  by  uchwyciły  w  pasie  wewnętrzną  część  elastycznej 

góry spodni zagiętymi kciukami obu rąk po obu stronach ciała. Pomóż dziecku ściągnąć 
spodnie  poniżej  pośladków.  Ograniczaj  udzielanie  pomocy,  aż  dziecko  potrafi 
samodzielnie wykonać całą operację.  

7.  Kiedy  już  zostały  przerobione  wszystkie  stadia  danej  czynności,  dziecko 

powinno  ściągnąć  spodnie  na  wysokości  kolan  na  stojąco,  potem  usiąść  i  dokończyć 
ś

ciąganie spodni na siedząco.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 36 

 

Wiek 1-2 

 

ROZSUWA ZAMEK BŁYSKAWICZNY  

                                                           
17

 

 
1.  Przeciągnij  przez  otwór  w  uchwycie  suwaka  kawałek  mocnego  sznureczka  lub 

użyj  koralika  nawleczonego  na  sznureczek,  przeciągnięty  przez  otwór  w  suwaku. 
Powiedz, by dziecko chwyciło za koralik lub sznurek i pociągnęło zasuwak na górę i na 
dół.  Kiedy  już  dziecko  nabierze  wprawy,  usuń  koralik  i  zacznij  skręcać  sznurek,  a  na 
koniec daj dziecku do ręki uchwyt suwaka.  

2.  Zacznij  od  dużych  suwaków,  jak  na  przykład  suwak  w  kurtce,  następnie 

stopniowo przechodź do coraz mniejszych.  

3.  Stań  za  dzieckiem.  Prowadź  jedną  rękę  dziecka  przesuwając  suwak,  drugą  zaś 

przytrzymuj  suwak  u  nasady,  by  w  ten  sposób  stworzyć  jego  wyprężenie.  Stopniowo 
zmniejszaj zakres udzielanej pomocy.  

4. Kiedy już dziecko nauczyło się rozsuwania suwaków znajdujących się z przodu, 

wprowadź suwaki u spodni, następnie suwaki boczne.  

5.  Pozwól  dziecku  zasuwać  i  rozsuwać  suwak  błyskawiczny  portmonetki, 

zawierającej cukierki lub małą zabawkę.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 37 

 

Wiek 1-2 

 

WYSADZONE W PORĘ ZAŁATWIA SIĘ DO NOCNIKA  
 
1.  Jeżeli  dziecko  nie  pozostaje  suche  przez  2  godziny  między  moczeniem  się,  nie 

jest ono jeszcze przygotowane do tego, by rozpocząć ćwiczenia.  

2. Pozwól dziecku zobaczyć, jak ty i reszta rodziny korzystacie z toalety. Powiedz 

mu o tym, co robicie.  

3.  Uważnie  pilnuj  momentu,  kiedy  dziecko  trzeba  będzie  wysadzić.  Kiedy  może 

być gotowe do oddania moczu, posadź je na nocniku. Niech dziecko siedzi krócej niż 5 
minut. Na początku stój przy dziecku, gdy siedzi na nocniku.  

4. Za każdym razem, gdy mówisz o toalecie, używaj tych samych wyrazów, jak na 

przykład "nocnik", "ś-ś-ś-ś", "P-ś-ś-ś".  

5. Jeżeli dziecko wykazuje stan frustracji, przerwij ćwiczenie na kilka dni, po czym 

spróbuj ponownie.  

6.  Zachęcaj  dziecko  i  pochwal,  jeżeli  uda  mu  się  pomyślnie  zakończyć  próby 

korzystania z nocnika. Nie gniewaj się na dziecko i nie karz. W nagrodę pozwól dziecku 
spuścić wodę.  

7. Na 10 minut przed wysadzaniem daj dziecku coś do picia. Nalewanie wody do 

umywalki również może zwiększyć prawdopodobieństwo urynacji.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 38 

 

Wiek 2-3 

 

WYCIERA RĘCE RĘCZNIKIEM  
 
1. Zamontuj nisko umieszczony wieszak na ręcznik dziecka, by dziecko mogło doń 

sięgnąć.  

2.  Wyszyj  imię  dziecka  lub  naszyj  łatę  na  ręczniku  do  rąk  dla  dziecka,  by  można 

było go rozpoznać wzrokowo lub za pomocą dotyku.  

3. Weź mokrą rękę dziecka i razem sięgnijcie po ręcznik. Pomóż dziecku chwycić 

jedną ręką ręcznik i wytrzeć nim grzbiet, a potem spód drugiej ręki. Następnie pomóż mu 
wziąć ręcznik na drugą rękę i wytrzeć grzbiet i spód ręki mokrej.  

4. Stopniowo zmniejszaj zakres pomocy. Wspólnie z dzieckiem wykonuj czynność 

jedynie wtedy, gdy samo nie daje sobie rady.  

5. Pomagaj dziecku, gdy wyciera lalkę lub zwierzę domowe.  
6.  Stwarzaj  dziecku  sposobności  do  mycia  i  wycierania  rąk  wtedy,  gdy  robią  to 

samo inni członkowie rodziny.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 39 

 

Wiek 2-3 

 

ZASUWA ZAMEK BŁYSKAWICZNY  
 
1.  Posłuż  się  własną  odzieżą  dziecka  z  suwakiem  z  przodu.  Dla  ułatwienia 

rozsuwania  zamka  błyskawicznego  posmaruj  go  parafiną.  Aby  ułatwić  dziecku 
uchwycenie  suwaka,  przyczep  do  uchwytu  koralik, kółko na klucze lub inny przedmiot, 
przedłużający uchwyt suwaka.  

2.  Stań  za  dzieckiem  i  umieść  jego  ręce  na  twoich.  Zasuń  zamek  błyskawiczny 

(ręce dziecka spoczywają na twoich). Powtórz kilkakrotnie.  

3.  Umieść  jedną  rękę  dziecka  na  uchwycie  zamka  błyskawicznego,  drugą  zaś  u 

podstawy zamka. Pomóż dziecku zasunąć go do końca.  

4. Uwolnij rękę z ręki dziecka na kilka centymetrów przed końcem suwaka. Kiedy 

dziecko  samodzielnie  zasuwa  końcowy  odcinek  suwaka  długości  kilku  centymetrów, 
zwiększ  długość  suwaka,  którą  dziecko  musi  zasunąć  samodzielnie.  Zacznij  od  dużych 
suwaków,  jak  na  przykład  przy  kurtkach  i  ćwicz  stopniowo  na  coraz  to  mniejszych, 
takich jak przy spodniach.  

5.  Ćwicz  zasuwanie  zamka  błyskawicznego  bezpośrednio  przed  wykonaniem 

czynności, które dziecko lubi, jak na przykład wychodzenie na spacer.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 40 

 

Wiek 2-3 

 

ROZPINA UBRANIE ZAPIĘTE NA ZATRZASKI  
 
1. Przećwicz rozpinanie łączonych na zatrzaski koralików lub zabawek, które mogą 

być rozłączone.  

2.  Zacznij  od  pojedynczego  zatrzasku  na  koszulce  dziecka,  rozpinaj  z  przodu. 

Upewnij się, czy się rozpina bez trudu.  

3.  Stań  za  dzieckiem.  Umieść  swoje  ręce  na  rękach  dziecka;  razem  rozepnijcie 

koszulę.  

4.  Pomóż  dziecku  odnaleźć  górny  zatrzask  w  jego  koszulce.  Połóż  swoje  ręce  na 

rękach dziecka i uchwyć za koszulę po obu stronach zatrzasku. Ręce muszą być tuż przy 

                                                           
19

 

zatrzasku. Pomóż dziecku rozpiąć zatrzask.  

5. Kiedy dziecko zaczyna samo rozpinać koszulkę, ogranicz pomoc.  
6.  Ćwicz  rozpinanie  zatrzasków  tuż  przed  upragnioną  czynnością,  jak  np.  kąpiel, 

lub opowiadanie bajki.  

7. Daj dziecku portmonetkę zapinaną na zatrzaski do zabawy.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 41 

 

Wiek 2-3 

 

MIESZA PŁYN ŁYŻECZKĄ  
 
1.  Posłuż  się  ciężką  miseczką  z  pionowymi  ściankami.  Nasyp  do  niej  suchych 

produktów dwojakiego rodzaju, jak na przykład płatki i rodzynki. Weź dziecko za rękę i 
wymieszaj składniki wyjaśniając, że "tak się miesza".  

2.  Połóż  rękę  na  ręce  dziecka  i  weź  (razem  z  dzieckiem)  łyżeczkę.  Razem 

wymieszajcie suchą zawartość miseczki.  

3. Wymieszaj substancję suchą z wilgotną, ja na przykład proszek budyniu i wodę. 

Pomóż dziecku zbadać wynik.  

4.  Pomóż  dziecku  w  zamieszaniu  ulubionego  napoju  jak  na  przykład  mleko  z 

czekoladą w proszku.  

5.  Ograniczaj  udzielanie  pomocy  w  miarę  jak  dziecko  zaczyna  mieszać 

samodzielnie.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 42 

 

Wiek 2-3 

 

ZDEJMUJE UBRANIA WKŁADANE PRZEZ GŁOWĘ  
 
1. Zacznij od luźnej koszulki z krótkimi rękawami. Pokazując dziecku, jak należy 

ją zdejmować, stój za nim.  

2.  Zacznij  uczenie  tej  umiejętności  bezpośrednio  przed  kąpielą,  jeżeli  kąpiel 

dziecko bardzo lubi.  

3. Pomóż dziecku zdjąć koszulkę, każąc mu trzymać za koniec jednego rękawa (lub 

za łokieć koszulki z długimi rękawami), po czym razem z dzieckiem ciągnij za rękaw aż 
ręka wyjdzie z niego. Następnie wykonujcie tę samą czynność z drugim rękawem. Teraz 
połóż  rękę  dziecka  na  wycięciu  szyjnym  koszulki  i  pomóż  mu  zdjąć  koszulkę  przez 
ciągnięcie dekoltu przez głowę.  

4.  Następnie  wspólnie  wykonujcie  tylko  czynność  ściągania  jednego  rękawa, 

wreszcie zostaw dziecku do wykonania bez pomocy cały proces zdejmowania koszulki.  

5.  Stosuj  zawsze  te  same  sposoby  i  ruchy  i  dawaj  te  same  słowne  określenia  w 

każdym stadium czynności.  

6.  W  przypadku  koszulki z długim rękawem pokaż dziecku, gdzie jest łokieć, lub 

na początku naszyj na łokcie łaty, przynajmniej w niektórych koszulkach.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 43 

 

Wiek 2-3 

 

PIJE PŁYN PRZEZ SŁOMKĘ ZE SZKLANKI LUB KUBKA  
 
1. Używaj sztywnych słomek o dużym przekroju, które nie będą tak łatwo się gięły. 

Zacznij  od  słomek  krótkich,  aby  dziecko  mogło  sączyć  napój  tylko  na  niewielkiej 
długości. Używaj do tego ulubionego napoju dziecka.  

2. Zademonstruj dziecku picie przez słomkę pozwalając mu na dokładne zbadanie 

tego, co robisz. Połóż ręce dziecka na swoich policzkach i ustach, następnie na słomce i 
w samym napoju, by w ten sposób dziecko zbadało cały proces. Niech dziecko posłucha 
odgłosu picia przez słomkę.  

3.  Przystaw  koniec  słomki  do  ręki  dziecka;  w  ten  sposób  dziecko  będzie  mogło 

wyczuć ssanie, gdy będziesz wciągał przez słomkę powietrze.  

4.  Włóż  słomkę  do  napoju  i  zatkaj  palcem  górny  jej  otwór.  Wyjmij  słomkę  z 

naczynia z napojem i nie zatkany koniec włóż dziecku do ust, po czym - unosząc palec 
znad zatkanego drugiego końca - wlej tę odrobinę napoju do buzi.  

5. Ustaw dziecku słomkę prawie w pozycji poziomej;  w ten sposób przynajmniej 

trochę  płynu  dostanie  się  do  ust  dziecka,  orientując  je  w  smaku  napoju.  Zanim  dasz 
dziecku większą ilość płynu do picia, zaczekaj, aż zacznie ono ciągnąć przez słomkę.  

6. Niech dziecko próbuje "cmokać" końcem słomki.  
7.  Pokazuj  dziecku  ruchy  ssania  bez  słomki;  niech  dziecko  dotyka  twoich  warg, 

wsłuchuje się w szmer powstający przy wciąganiu powietrza i niech naśladuje ciebie.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 44 

 

Wiek 2-3 

 

DAJE  ZNAĆ  (SŁOWAMI  LUB  GESTYKULUJĄC),  ŻE  SIĘ  ZMOCZYŁO  LUB 

ZABRUDZIŁO MAJTKI  

 
1. Używaj niezmiennie tych samych słów lub wyrażeń na określenie zmoczenia lub 

zabrudzenia  majtek.  Używaj  również  tych  samych  wyrazów,  gdy  członkowie  rodziny 
korzystają  z  toalety.  Zachęcaj  domowników,  by  zapowiadali  potrzebę  skorzystania  z 
toalety używając tych samych wyrażeń.  

2.  Zwracaj  uwagę  na  oznaki  zmoczenia  lub  zabrudzenia  spodenek  albo  na 

zachowanie dziecka, świadczące o potrzebie użycia nocnika, jak na przykład kręcenie się, 
nagłe  uciszenie  się,  trzymanie  się  za  krok,  grymasy  twarzy  itp.  Kiedy  to  zobaczysz, 
powiedz dziecku właściwy wyraz i zaprowadź do toalety.  

3. Jeżeli dziecko samo używa tych wyrazów, pochwal je i natychmiast zaprowadź 

do toalety.  

4.  Powiedz  dziecku,  by  dotknęło  pieluch  w  trakcie  kiedy  mu  je  zmieniasz 

równocześnie określając je jako mokre lub zabrudzone.  

5.  Chwal  za  komunikowanie  gestami  lub  słowami  swej  potrzeby  ale  nie  karz  za 

brak taktownych sygnałów.  

6.  Gdy  dziecko  jest  mokre  lub  brudne  od  razu  zmieniaj  pieluchę  (lub  przebieraj). 

Dziecko nauczy się preferowania tego, że jest suche.  

                                                           
21

 

7.  Używaj  w  ciągu  dnia  majteczek  treningowych  z  ceratką.  Łatwiej  będzie  ci 

ustalić, czy dziecko jest mokre czy suche.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 45 

 

Wiek 2-3 

 

WYCIERA RĘCZNIKIEM TWARZ  
 
1. Poprowadź ręce dziecka w trakcie wycierania mu twarzy. Stopniowo zmniejszaj 

zakres pomocy w miarę jak dziecko nabywa wprawy.  

2. Daj dziecku mały ręcznik, którym może się łatwiej posługiwać.  
3.  Wyszyj  lub  naszyj  coś  kolorowego  lub  łatwo  wyczuwalnego  dotykiem,  by 

dziecko odróżniało swój ręcznik.  

4. Umieść niżej wieszak na ręcznik dziecka, by łatwo mogło po niego sięgać.  
5. Kiedy dziecko wyciera twarz, śpiewaj o tym jakąś piosenkę, lub wymieniaj różne 

części twarzy. Uczyń z czynności wycierania twarzy coś zajmującego i atrakcyjnego.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 46 

 

Wiek 2-3 

 

ODKRĘCA I ZAKRĘCA KRAN  
 
1.  Podstaw  dziecku  stołeczek  by  mogło  sięgnąć  do  umywalki.  Razem  zbadajcie 

dokładnie umywalkę, odnajdując rury wylotowe kranów, spust wody i kurki, t.j. nakrętki 
kranów.  

2.  Umieść  obie  ręce  dziecka  na  obu  kurkach  (jeżeli  są  dwa)  określając  je 

równocześnie  jako  kurek  ciepłej  i  zimnej  wody.  Razem  odkręćcie  kurek  z zimną wodą, 
podczas gdy druga ręka spoczywa na kurku z wodą gorącą. Powiedz, by dziecko zbadało 
rękami  spływającą  wodę.  Określ  ją  jako  wodę  zimną.  Pozwól  dziecku  zorientować  się, 
którędy  woda  odpływa.  Ponownie  umieść  obie  ręce  dziecka  na  kurkach,  równocześnie 
jeszcze raz przypominając ich nazwy. Teraz razem zakręćcie zimną wodę.  

3.  Wielokrotnie  odkręć  i  zakręć  zimną  wodę,  przy czym niech jedna ręka dziecka 

spoczywa na kurku, drugą natomiast niech bada wypływającą z rury wylewowej wodę po 
odkręceniu kurka i poczuje, że woda przestaje płynąć gdy kran zakręci. Następnie zrób to 
samo  z  gorącą  wodą,  pamiętając  o  tym,  by  ostrzec  dziecko,  gdy  woda  staje  się  zbyt 
gorąca. Możecie wspólnie zbadać rury przy odkręconych kurkach jak to uczyniliście, gdy 
były one zakręcone.  

4.  Po  wielokrotnym  wspólnym  przeprowadzaniu  tego  ćwiczenia  ograniczaj zakres 

udzielanej  pomocy,  w  miarę  jak  dziecko  coraz  lepiej  odkręca  i  zakręca  krany 
samodzielnie.  

5.  Wskaż  przedmioty,  które  stale  znajdują  się  obok  kurka  z  zimną  wodą,  jak  na 

przykład  mydło  lub  szczoteczki  do  zębów.  Na  początek  na  kurek  z  zimną  wodą  naklej 
jakąś taśmę. Nie pozwalaj dziecku na odkręcanie kurka bez niczyjej pomocy, póki się nie 
przekonasz, że dziecko umie rozróżniać kurek zimnej wody od wody gorącej.  

6. Poluzuj kurki, by dziecko bez trudu mogło je odkręcać i zakręcać. Dziecko może 

potrzebować trochę pomocy do silniejszego zakręcenia kapiącego kranu.  

7. Zapoznaj dziecko z różnorodnymi typami kurków. Kiedy już się przyzwyczai do 

jednego, po kolei wprowadzaj wiele innych. Zastosuj to ćwiczenie również do kranów od 
wanny, kiedy trzeba nalewać wody do kąpieli.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 47 

 

Wiek 2-3 

 

Z POMOCĄ DOROSŁEGO MYJE ZĘBY  
 
1.  Oznacz  szczoteczkę  dziecka  taśmą,  by  różniła  się  od  szczoteczek  pozostałych 

członków rodziny. Trzymaj ją w takim miejscu, skąd dziecko łatwo może ją wziąć.  

2.  Pomóż  dziecku  zdjąć  nakrętkę  z  tubki  z  pastą.  Powiedz  dziecku,  by  w  drugiej 

ręce  trzymało  szczoteczkę  do  zębów,  dotykając  kciukiem  nasady  włosia.  Teraz  pomóż 
dziecku wycisnąć pastę na szczoteczkę.  

3.  Pomóż  dziecku  manualnie  w  trakcie  szczotkowania  zębów,  równocześnie 

mówiąc  o  wykonywanych  ruchach  i  wskazując  na  różnicę  między  zębami  górnymi  i 
dolnymi,  przednimi,  bocznymi,  ściankami  wewnętrznymi  zębów  i  zewnętrznymi. 
Stopniowo  ograniczaj  pomoc  manualną  nie  przerywając  udzielania  wskazówek 
werbalnych ani nie skąpiąc pochwał.  

4.  Używaj  przyjemnej  w  smaku  pasty  do  zębów.  Możesz  wypróbować  różne  jej 

odmiany.  

5.  Poproś,  by  członkowie  rodziny  myli  zęby  równocześnie  z  dzieckiem  oraz  by 

mówili co robią.  

6.  Wymyśl słowa o myciu zębów do melodii innej znanej piosenki i śpiewaj ją w 

tym czasie.  

7. Naucz dziecko płukania ust. To może się tak szybko nie udać. Większość dzieci 

zamiast wypluwania wody połyka ją. Bądź cierpliwa.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 48 

 

Wiek 2-3 

 

ZDEJMUJE WSZYSTKIE UPRZEDNIO ROZPIĘTE CZĘŚCI UBRANIA  
 
1. Uczyń z tego wieczorny obowiązek dziecka, które przed kąpielą i spaniem musi 

się rozebrać. Stale zachęcaj dziecko do rozbierania się, pomagając mu werbalnie, w miarę 
zaś  potrzeb  pomagając  również  manualnie  oraz  powtarzając  ćwiczenie  umiejętności 
samodzielnego rozbierania się. W nagrodę zrób dziecku kąpiel pianową lub opowiedz czy 
przeczytaj bajkę "na dobranoc".  

2. W pierwszej fazie nie spodziewaj się, że dziecko samodzielnie zdejmie z siebie 

całą  garderobę.  Zacznij  od  kilku  zaledwie  rzeczy,  których  zdjęcie  będzie  oznaczać 
rozebranie  się  dziecka.  Zacznij  od  bielizny,  jak  na  przykład  majteczki,  podkoszulki, 
skarpetki. Używaj odzieży luźnej i eliminuj możliwe rzeczy zapinane. Stosuj do ćwiczeń 
koszulki  wkładane  przez  głowę,  spodenki  i  spódniczki  elastyczne  w  pasie.  Stopniowo 
zwiększaj liczbę rzeczy, które będziesz dawała dziecku do zdejmowania.  

                                                           
23

 

3. Dawaj dziecku do rozebrania lalki w czasie zabawy lub przed kąpielą lalki.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 49 

 

Wiek 2-3 

 

ZAPROWADZONE PRZEZ DOROSŁEGO ZAŁATWIA SIĘ W TOALECIE  
 
1.  Dziecko  powinno  wykazać  pewną  regularność  wypróżniania  się  zanim  się 

zacznie  od  niego  wymagać  regularnego  korzystania  z  toalety.  Przed  przystąpieniem  do 
ć

wiczenia  umiejętności  korzystania  z  toalety  należy  przez  okres  jednego  tygodnia 

prowadzić  obserwacje,  o  jakich  porach  dziecko  się  wypróżnia.  Posłuż  się  nimi  jako 
wskazówką co do godzin, w jakich można wysadzać dziecko.  

2.  Jeżeli  chodzi  o  wydalanie  moczu  obserwuj  czy  dziecko  nie  zaczyna  się 

charakterystycznie  kręcić,  przestępować  z  nogi  na  nogę  lub  czy  nie  zdradza  jakichś 
innych oznak, świadczących o tej potrzebie. Wysadzaj dziecko z taką częstotliwością, na 
jaką  wskazują  dane  obserwacji.  Najlepszą  porą  na  "złapanie"  dziecka  z  pełnym 
pęcherzem jest moment przebudzenia się.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 50 

 

Wiek 2-3 

 

ODKRĘCA  KRAN  KIEDY  MOŻE  GO  SAMO  DOSIĘGNĄĆ  I  NALEWA 

WODY DO KUBKA. (STOŁEK LUB TABORET POSTAWIONY PRZY ZLEWIE)  

 
1.  Aby  dziecko  mogło  sięgnąć  do  zlewu,  podstaw  stołeczek  lub  schodki.  Zaznacz 

taśmą  lub  w  inny  sposób  kurek  zimnej  wody,  by  dziecko  wiedziało,  który  kran  ma 
odkręcić. Posłuż się na początku szklanką plastykową.  

2.  Niech  dziecko  odkręci  kran  z  zimną  wodą.  Postaw  szklankę  w  zasięgu  ręki 

dziecka,  by  dziecko  mogło  po  nią  sięgnąć.  Umieść  swoje  ręce  na  rękach  dziecka 
trzymającego szklankę. Powiedz mu, by zbliżyło szklankę w tym kierunku skąd dobiegają 
odgłosy lejącej się wody, oraz jednym palcem wystającym znad szklanki wyczuło wodę 
wlewającą  się do szklanki. Poczuje ono również, że szklanka staje się cięższa. Dziecko 
może postawić szklankę na dnie zlewu i zakręcić wodę.  

3.  Warunkiem  wstępnym  przyswajania  tej  umiejętności  jest  zdolność  dziecka  do 

utrzymywania  szklanki  w  pozycji  pionowej  z  minimalnym  rozlaniem  wody.  Przećwicz 
najpierw branie przez dziecko szklanki napełnionej napojem ze stołu do ust i odstawienie 
jej z powrotem na stół. Przypominaj dziecku: "Trzymaj szklankę prosto".  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 51 

 

Wiek 2-3 

 

WKŁADA SKARPETKI  
 

1.  Zacznij  od  skarpetek  luźnych  bez  pięty.  Wprowadź  skarpetki  z  piętą,  gdyż  już 

została opanowana sama czynność wciągania ich.  

2. Usiądź na podłodze za dzieckiem. Umieść ręce dziecka po obu stronach otworu 

skarpety. Trzymając swoimi rękoma ręce dziecka włóż skarpetkę na palec i podciągnij ją 
za  piętę,  następnie  zaś  -  do  końca.  Jeżeli  dziecko  zahaczy  o  palce,  pokaż  mu,  w  jaki 
sposób ma podciągać część palcową skarpetki, by uwolnić palce i by skarpetka mogła być 
naciągnięta na resztę stopy. Mów o tym co robisz, gdy wkładasz skarpety. Wykonujcie tę 
czynność parokrotnie wspólnie.  

3. Wspólnie z dzieckiem wykonaj ruch naciągania tylko do pewnego punktu, potem 

zaś  każ  dziecku  wciągnąć  skarpetkę  do  końca.  W  miarę  jak  dziecko  nabywa  wprawy, 
ograniczaj  zakres  udzielane  mu  pomocy.  W  końcu  połóż  tylko  skarpetkę  obok  i  każ 
dziecku znaleźć w niej otwór oraz włożyć ją samemu.  

4.  Gdy  już  dziecko  opanowało  cały  proces  wkładania  skarpetki,  wprowadź 

skarpetki  z  kolorową  lub  wyróżniającą  się  w  dotyku  piętą  (możesz  coś  na  nią  naszyć). 
Pokaż  dziecku  w  jaki  sposób  włożyć  skarpetkę,  by  pięta  znalazła  się  na  dole  przed 
włożeniem  jej  na  nogę.  Pomagaj  dziecku  w  tym  w  miarę  potrzeb,  dopóki  nie  zacznie 
wykonywać tej czynności samodzielnie.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 52 

 

Wiek 2-3 

 

SPUSZCZA WODĘ W TOALECIE PO ZAŁATWIENIU SIĘ  
 
1.  Pokaż  dziecku,  w  jaki  sposób  spuszcza  się  wodę  w  toalecie;  w  tym  celu  ułóż 

swoje ręce na rękach dziecka. Zachęć dziecko do samodzielnego spuszczania wody.  

2. Pomóż dziecku namacalnie w zlokalizowaniu rączki spłuczki i pociągania za nią. 

Zachęć je do wykonania tego ćwiczenia w miarę potrzeb okazując mu pomoc.  

3. Pokaż dziecku wiele różnych typów toalet, gdy już zapoznało się dokładnie z tą, 

którą  ma  w  domu.  Pomóż  dziecku  w  odnalezieniu  rączki  i  pokaż,  jak  się  nią  spuszcza 
wodę.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 53 

 

Wiek 2-3 

 

WIESZA  PŁASZCZ  LUB  KURTKĘ  NA  WIESZAKU  UMIESZCZONYM  NA 

ODPOWIEDNIEJ WYSOKOŚCI  

 
1.  W  sąsiedztwie  haczyka  dziecka  umieść  jakiś  znak  wizualny  lub  wyczuwalny 

dotykowo.  Haczyk  umieść  na  wysokości  odpowiadającej  wzrostowi  dziecka.  Do 
wewnętrznej strony kołnierza okrycia dziecka przyszyj dużą pętlę lub łańcuszek.  

2. Pokaż dziecku tę pętlę. Przećwicz z nim odszukiwanie jej.  
3.  Trzymając  swoje  ręce  na  rękach  dziecka,  jedną  ręką trzymajcie razem za pętlę, 

drugą  zaś  odszukaj  haczyk.  Powiedz  dziecku,  by  chwyciło  za  haczyk  i  przełożyło  pętlę 
nad haczykiem. Niech dziecko wyczuje dotykiem haczyk z zaczepioną o niego pętlą.  W 
miarę  jak  dziecko  stopniowo  zdobywa  coraz  większe  doświadczenie,  ograniczaj  zakres 

                                                           
25

 

udzielania mu pomocy. W odniesieniu do każdego etapu czynności używaj tych samych 
wskazówek werbalnych.  

4. Ćwicz te czynności we właściwych chwilach, t.j. gdy dziecko wchodzi do domu 

ubrane w wierzchnie okrycie.  

5.  Kiedy  dziecko  opanuje  już  wieszanie  płaszcza  z  pętelką,  naucz  je  zawieszać 

okrycia, które nie posiadają pętelki, np. kurtka zawieszAna za kaptur.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 54 

 

Wiek 2-3 

 

ZDEJMUJE UBRANIE Z WIESZAKA  
 
1. Powiedz dziecku, by odnalazło haczyk, oznakowany czymś, co jest widoczne lub 

wyczuwalne na dotyk. Niech dziecko odszuka pętlę zaczepioną o haczyk.  

2.  Pomóż  dziecku  jedną  ręką  unieść  pętlę  z  haczyka,  drugą  zaś  unieść  okrycie. 

Następnie pomóż mu pociągnąć ku sobie okrycie.  

3.  Powtarzaj  wykonywanie  czynności    razem  z  dzieckiem.  Stopniowo  ograniczaj 

zakres udzielanej mu pomocy, w miarę jak dziecko nabiera wprawy.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 55 

 

Wiek 2-3 

 

UNIKA NIEBEZPIECZEŃSTW TAKIE JAK OSTRE KANTY MEBLI, SCHODY 

BEZ  PORĘCZY  I  GRZEJNIKI,  GDY  ZNAJDUJE  SIĘ  W  DOBRZE  ZNANYM 
MIEJSCU  

 
1.  Przed  miejscem  niebezpiecznym  ustaw  jakieś  znaki  ostrzegawcze  lub 

zabezpieczenia, jak na przykład dywanik, zagrodzenie, czy poduszka.  

2. Gdy widzisz, że dziecko zbliża się do miejsca, gdzie może na nie czyhać pewne 

niebezpieczeństwo,  ostrzeż  dziecko  o  tym.  Być  może  będziesz  musiała  również  podać 
dziecku sygnał dźwiękowy w trakcie mówienia, że zbliża się do niebezpiecznego miejsca 
(zastukaj w mebel, mówiąc: "Ostrożnie, kant stołu jest ostry"). Czyń tak dopóty, dopóki 
dziecko nie zacznie samo unikać niebezpieczeństwa.  

3. Zwróć uwagę na odgłosy wyłączonego urządzenia ogrzewczego, oraz na idące od 

niego ciepło.  

4. Jeżeli dziecko przypadkowo się uderzyło, czy skaleczyło, nie będąc czujnym na 

grożące mu niebezpieczeństwo, nie każ go, lecz skorzystaj z okazji porozmawiania o tym, 
jak na przyszłość unikać takich przeszkód.  

5.  Dzieci  niewidzące  powinny  się  uczyć  techniki  zapobiegania  urazom  w  nieco 

późniejszym  wieku.  Na  razie  pomóż  dziecku  niewidzącemu  poruszać  się  z  wysuniętą 
przed siebie ręką, by w ten sposób ochronić siebie przed zderzeniem z przeszkodą.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 56 

 

Wiek 2-3 

 

UŻYWA SERWETEK GDY MU SIĘ O TYM PRZYPOMNI  
 
1.  Kładź  serwetkę  zawsze  w  tym  samym  miejscu  w  stosunku  do  talerza  czy 

miseczki.  

2. Powiedz dziecku, jeżeli ma na buzi lub rękach resztki jedzenia. Pomóż dziecku 

stwierdzić  dotykiem  miejsce,  w  którym  znajduje  się  jedzenie.  Trzymaj  swoimi  rękami 
ręce dziecka, odszukaj serwetkę i wytrzyj miejsce, w którym znalazło się jedzenie.  

3.  Pomóż  dziecku  w  odłożeniu  serwetki  na  poprzednie  miejsce.  Powiedz  mu,  że 

czysta buzia wygląda bardzo ładnie. Ogranicz stopniowo pomoc manualną, poprzestając 
na udzielaniu pomocy werbalnej.  

4.  Dziecku  niewidomemu  powiedz,  że  inni  członkowie  rodziny  również  używają 

serwetek.  

5. Pochwal dziecko oraz inne dzieci za używanie serwetki.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 57 

 

Wiek 2-3 

 

NADZIEWA JEDZENIE NA WIDELEC I BIERZE DO UST  
 
1.  Pamiętaj  o  tym,  by  co  dzień  talerz,  filiżanka,sztućce  dziecka  znajdowały  się 

zawsze w tym samym miejscu na stole. Daj dziecku do zbadania mały widelec. Pomocna 
byłaby do tego celu taca z przegrodami.  

2. Podaj dziecku jego ulubione potrawy w postaci niewielkich kawałków, które bez 

trudu może wziąć widelcem (parówki, marchewka, pieczone ziemniaki). Pozwól dziecku 
zorientować się za pomocą dotyku, gdzie na talerzu znajdują się kawałki potraw.  

3. Stojąc za dzieckiem połóż swoją rękę na ręce dziecka, w której trzyma widelec i 

pomóż  mu  w  odnalezieniu  drugą  ręką  kawałka  jedzenia.  Pokaż  dziecku,  jak  wziąć 
kawałek czegoś na widelec i pomóż mu zbadać za pomocą dotyku ten kawałek, tkwiący 
w widelcu.  

4.  Po  pewnym  czasie  wymagaj  od  dziecka,  by  odnajdywało  jedzenie  za  pomocą 

widelca, a nie robiło tego ręką.  

5. Dziecku niewidzącemu powiedz, że inni członkowie rodziny również posługują 

się widelcem do nabierania jedzenia.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 58 

 

Wiek 2-3 

 

ROZPINA PASEK LUB BUTY Z KLAMERKĄ  
 
1.  Zacznij  od  zapięcia  (klamry,  sprzączki)  szerokiego  paska.  Daj  dziecku  do 

zbadania  pas,  sprzączkę,  otwory  w pasie i przetyczkę. Podaj mu te nazwy części paska. 
Wyrażaj słowami każdy etap czynności odpinania klamry.  

2.  Siedząc  za  dzieckiem  i  położywszy  swoje  ręce  na  jego,  wykonaj  czynność 

                                                           
27

 

odpinania  paska.  Po  kilkakrotnym  powtórzeniu  tej  czynności  wykonaj  każdy  jej  etap 
kolejno z przedostatnim włącznie. Ostatni - wyciąganie paska ze sprzączki każ wykonać 
dziecku  bez  twojej  pomocy.  Dodawaj  za  każdym  razem  po  jednej  czynności,  którą  ma 
wykonać  dziecko.  Czyń  tak  do  czasu,  gdy  dziecko  będzie  w  stanie  rozpiąć  pasek 
samodzielnie.  

3.  Zorientuj  się,  czy  pasek  jest  tak  umieszczony,  że  dominująca  ręka  dziecka  jest 

przy przetyczce sprzączki.  

4.  Po  tym,  jak  dziecko  opanowało  rozpinanie  sprzączek  szerokich  pasków, 

wprowadzaj sprzączki węższych pasków, oraz sprzączki butów czy obroży psa.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 59 

 

Wiek 2-3 

 

ROZPINA DUŻE GUZIKI  
 
1.  Przed  przystąpieniem  do  czynności  rozpinania  guzików  niech  dziecko  wkłada 

guziki  przez  otwór  w  wieku  od  puszki  po  kawie  lub  w  pokrywie  pudełka  na  buty. 
Powiedz dziecku, by chwyciło guzik, gdy przesunie go przez szczelinę. 

2. Używaj kaftaników lub koszulek zapinanych na duże guziki z przodu, najlepiej 

mających  nie  więcej  niż  3-4  guziki.  W  miarę  jak  dziecko  nabywa  wprawy,  zwiększaj 
liczbę guzików i zmniejszaj ich wielkość.  

3. Pokaż dziecku guzik górny, środkowy i dolny (odliczając je), jak również w ten 

sam sposób określ odpowiadające im dziurki. Powiedz dziecku jak się zaczyna rozpinać z 
góry i przechodzi w dół do guzików niżej umieszczonych.  

4.  Wielokrotnie  wykonujcie  wszystkie  czynności  składające  się  na  proces 

rozpinania,  przy  czym  zawsze  podawaj  dziecku słowne wskazówki. Następnie, w miarę 
jak  dziecko  nabiera  wprawy,  stopniowo  ograniczaj  pomoc.  Przy  rozpinaniu  guzików  z 
przodu ćwicz odpinanie ich z boków i z tyłu.  

 
5. Gdy dziecko potrafi odpinać guziki samodzielnie, uczyń z tego stały obowiązek 

dziecka w trakcie rozbierania.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 60 

 

Wiek 2-3 

 

W  CIĄGU  DNIA ZGŁASZA POTRZEBY FIZJOLOGICZNE I NIE ZDARZAJĄ 

MU SIĘ "WYPADKI"  

 
1.  Trzymaj  dziecko  w  majteczkach  treningowych  z  ceratką  oraz  wkładaj  mu 

spodenki na elastyczny pasek, by można było szybko je zdjąć.  

2. Upewnij się, czy dziecko wie, gdzie jest toaleta, oraz jak się do niej dostać. Po 

przypomnieniu  dziecku,  że  ma  pójść  do  toalety,  każ  mu  iść  tam  samemu,  bez  niczyjej 
pomocy.  

3. Stopniowo przestawaj  za każdym razem wysadzać dziecko. Pozwól mu zacząć 

mówić ci, kiedy musi skorzystać z toalety.  

4. W regularnych odstępach pytaj dziecko, czy nie musi skorzystać z toalety, albo 

też  dziecko  może  samo  wykazywać  potrzebę  udania  się  do  toalety,  np.  przestępując  z 
nogi  na  nogę.  Stale  używaj  tych  samych  wyrazów  na  określenie  tych  potrzeb.  Powiedz 
dziecku,  by  używało  tych  wyrazów,  gdy  czuje  potrzebę  pójścia  do  toalety  lub  by  po 
prostu samo tam szło.  

5. Pochwal dziecko lub daj mu jakąś jego ulubioną zabawkę, gdy daje ci znać, że 

odczuwa potrzebę fizjologiczną.  

6.  Jeżeli  dziecko  jest  w  obcym  miejscu,  powiedz  mu,  gdzie  się  znajduje  toaleta 

(łazienka) lub powiedz tylko że toaleta tu jest, więc będzie można uniknąć "wpadki".  

7.  Mogą  się  niekiedy  zdarzyć  takie  "wpadki"  w  ciągu  okresu  przedszkolnego, 

spowodowane  pewnym  podnieceniem  dziecka,  skupieniu  się  na  zabawie  lub  nagłymi 
zmianami  w  rutynizowanym  trybie  dnia  poprzedniego.  Przyjmij  "wypadki  toaletowe" 
spokojnie, nie każ dziecka ani nie gań go za to.  

 
 
                SAMODZIELNOŚĆ 61 
 

Wiek 2-3 

 

ODKŁADA ZABAWKI NA MIEJSCE  
 
1.  Udostępnij  dziecku  pudełko  na  zabawki  lub  niższą  półkę  regału.  Zawsze 

odkładaj  zabawki  na  właściwe  miejsce,  mówiąc  do  niego  co  w  danej  chwili  robisz. 
Wyjaśnij dziecku, że czyniąc tak ułatwiasz mu ponowne odnalezienie zabawek.  

2.  Codziennie  razem  z  dzieckiem  zbierajcie  zabawki.  Urządzaj  zabawy  z  tych 

czynności,  dawaj  nagrody  dziecku  i  sobie,  jak  już tę czynność wykonacie. Zapraszaj do 
udziału również rodzeństwo dziecka.  

3. Pokaż dziecku w jaki sposób ustawia się rzeczy na półce, żeby prosto stały.  
4. Kiedy już dziecko rozumie tę czynność, każ mu robić coraz większą część pracy 

przy  sprzątaniu  zabawek.  Zapraszaj  do  udziału  również  rodzeństwo  dziecka.  Zachęcaj 
dziecko  do  odkładania  każdej  zabawki  od  razu,  żeby  potem  ta  czynność  nie  była  zbyt 
męcząca i skomplikowana.  

5.  Zajęcie  to  może  stanowić  część  nauki  sortowania  i  klasyfikowania  zabawek, 

paciorków, książek, lalek lub układanki "Lego".  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 62 

 

Wiek 2-3 

 

Z POMOCĄ DOROSŁEGO WKŁADA PÓŁBUCIKI LUB DŁUGIE BUTY  
 
1. Zacznij od pantofli domowych lub jakiegoś innego obuwia bez języczka i luźno 

wchodzących na nogę.  

2.  Daj  dziecku  do  zabawy  buty  osoby  dorosłej.  Pokaż  mu  różne  części  buta 

zarówno  gdy  jest  na  nodze,  jak  i  zdjęty  z  nogi.  Podaj  nazwę  języczka,  podeszwy, 
sznurowadeł i pięty (obcasa).  

3. Podaj dziecku metodę właściwego ustawiania buta do włożenia na nogę.: prawy 

but  -  prawa  ręka  trzyma  za  język  lub  za  czubek,  lewa  zaś  trzyma  obcas.  Następnie 

                                                           
29

 

wsuwamy but na palce nóg, zaś lewą ręką naciskamy, by wsunąć but na piętę, poruszając 
tylną  częścią  buta,  by  wszedł  na  nogę.  Lewy  but  -  zamień  rolę  rąk  i  wykonaj  te  same 
czynności.  

4.  Wielokrotnie  powtórz  całą  czynność  wkładania  buta  stale  podając  te  same 

wskazówki  werbalne.  W  miarę  jak  dziecko  wykonuje  coraz  większą  część  czynności 
samodzielnie, ograniczaj udzielanie pomocy.  

5.  Botki.  Powiedz,  by  dziecko  odnalazło  otwór  w  cholewce,  w  której  będzie 

musiało  włożyć  nogę.  Następnie  pomóż  dziecku  włożyć  na  nogę  botek.  Usiądź  za 
dzieckiem,  własnymi  rękami  przytrzymując  ręce  dziecka.  Pomóż  mu  ciągnąć  za  but  i 
równocześnie wpychać w niego nogę albo siedząc, albo stojąc, w zależności od tego, na 
ile but jest obcisły.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 63 

 

Wiek 2-3 

 

ROZPOZNAJE TYLNĄ CZĘŚĆ UBRANIA  
 
1. Na tylną część każdej garderoby, która nie ma naszytych z tyłu etykietek, naszyj 

jakieś  łaty  z  łatwo  rozpoznawalnego  za  pomocą  dotyku  materiału.  Powiedz  dziecku,  by 
wyczuwało  dotykiem  te  naszywki  i  powiedz,  że  oznaczają  one  tylną  część  jego 
garderoby.  

2. Pomagając dziecku w ubieraniu, rozkładaj ubranka za każdym razem w pewien 

określony,  zawsze  ten  sam  sposób  lub  powiedz  dziecku,  by  od  razu  włożyło  je  "przez 
głowę". Zwróć jego uwagę na to, gdzie znajduje się naszywka. Kiedy już dziecko włożyło 
na  siebie  daną  część  garderoby  powiedz  mu,  by  sprawdziło,  gdzie  jest  ta  naszywka; 
powiedz  mu,  że  jest  to  właściwa  strona  jego  ubranka,  ponieważ  naszywka  została 
umieszczona na plecach. (Dziecko musi najpierw dotknąć swoich pleców).  

3.  Podawaj  dziecku  wskazówki  słowne  w  trakcie  gdy  wkładasz  mu  garderobę, 

zanim  ją  założy  samodzielnie  i  stopniowo  wymagaj  od  dziecka,  aby  nakładało  ją  samo, 
zgodnie z wydawanymi mu poleceniami: "Włóż koszulkę na głowę, odnajdź naszywkę i 
przesuń  ją  na  plecy".  Powiedz,  by  dziecko  przedtem  dotknęło  każdej  z  wymienionych 
części  ubrania.  Po  jakimś  czasie  ogranicz  pomoc  fizyczną,  a  wymagaj  od  dziecka 
postępowania zgodnie z wydawanymi poleceniami, w miarę jak dziecko przyswaja całość 
czynności i wykonuje zadanie samodzielnie.  

4. Jeżeli chodzi o wkładanie spodenek pokaż dziecku, gdzie się znajdują kieszenie, 

guziki  lub  suwak  i  wyjaśnij  mu,  że  muszą  być  one  na  przodzie  zanim  dziecko  weźmie 
spodnie za boki, by włożyć na siebie.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 64 

 

Wiek 2-3 

 

WKŁADA PALTO LUB KOSZULĘ (UBRANIA ROZPINANE Z PRZODU)  
 
1. Zacznij od koszulki z krótkimi rękawami lub od garderoby kupionej na wyrost.  
2. Naszyj jakąś dotykowo wyczuwalną łatkę lub wstążeczkę na wewnętrznej stronie 

kołnierzyka.  Pokaż  ją  dziecku  i  przećwicz  z  nim    trzymanie  jej  lewą  ręką,  dłonią 
skierowaną ku łatce/wstążce. Pomóż dziecku sięgnąć prawą ręką tak, by odnaleźć otwór 
rękawa po przeciwnej stronie. Zachęć je do wsunięcia tam ręki. Teraz pomóż mu chwycić 
prawą ręką za kołnierzyk i unieść go trochę do góry i do tyłu, za głową, by w ten sposób 
lewa ręka odnalazła drugi rękaw i weszła doń. (Jest to metoda dla praworękich). Należy 
odwrócić pozycje, jeżeli dziecko jest leworęczne lub gdy wygodniej mu wkładać ubrania 
od tamtej strony.  

3. Jeżeli kurtka ma kaptur, dziecko może najpierw odnaleźć kaptur i włożyć go na 

głowę, po czym odchylając ręce do tyłu - odnaleźć rękawy.  

4.  Wykonaj  te  czynności  z  dzieckiem  codziennie  o  odpowiednich  porach. 

Pomagając mu, podawaj stale te same wskazówki, w miarę jak dziecko nabywa wprawy 
ogranicz  pomoc  manualną,  a  poprzestań  jedynie  na  pomocy  werbalnej.  Wręcz  dziecku 
mały poczęstunek lub pochwal za udane wykonanie czynności i starania.  

5.  Kiedy  już  dziecko  opanowało  tę  umiejętność,  uczyń  z  tej  czynności  codzienny 

obowiązek dziecka w czasie ubierania się lub przed wychodzeniem z domu.  

6. Do ćwiczeń używaj ubrań starszego rodzeństwa.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 65 

 

Wiek 2-3 

 

POSŁUGUJE SIĘ KOSZYKIEM LUB INNYM POJEMNIKIEM DO NOSZENIA 

MAŁYCH PRZEDMIOTÓW Z JEDNEGO MIEJSCA NA DRUGIE  

 
1.  Użyj  do  ćwiczeń  małego  koszyczka  z  rączką  (pałąkiem)  łatwym  do  trzymania. 

Pomóż  dziecku umieścić w nim kilka ulubionych jego zabawek.  

2. Wyjaśnij dziecku w prostych słowach, co robicie.  
3. Wspólnie z dzieckiem podnieś koszyk i przenieś do drugiego pokoju. Powtarzaj 

tę czynność, redukując swą pomoc, w miarę jak dziecko nabywa wprawy.  

4.  Aranżuj  ćwiczenia  tak,  żeby  czynność  wykonywana  była  celowa,  jak  np. 

odnoszenie zabawek na miejsce lub złożonych sztuk bielizny do szafki.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 66 

 

Wiek 3-4 

 

ZJADA  SAMODZIELNIE  CAŁY  POSIŁEK,  POSŁUGUJĄC  SIĘ  ŁYŻECZKĄ 

LUB WIDELCEM  

 
1.  Pozwól  dziecku  spożywać  posiłek  razem  z  pozostałymi  członkami  rodziny. 

Niech  nakrycie  dziecka  składa  się  z  widelca,  łyżki,  talerza  i  szklanki.  Nałóż  mu 
niewielkie ilości potrawy. Na talerzu rozmieszczaj poszczególne składniki w określonym 
układzie,  może  np.  mięso  w  przedniej  środkowej  części,  jarzyny  z  prawej  strony, 
ziemniaki lub chleb z lewej.  

2. Dziecko ze wzrokiem szczątkowym posadź naprzeciwko osoby, która może mu 

posłużyć za model spożywania posiłku.  

3.  Za  każdy  zjedzony  samodzielnie  przez  dziecko  posiłek  umieść  na  specjalnie 

                                                           
31

 

prowadzonej  karcie  nalepkę  z  puszystego  materiału  lub  połóż  jakiś  poczęstunek  pod 
talerzykiem dziecka jako nagrodę za zjedzony cały posiłek bez niczyjej pomocy.  

4. Dziecku niewidomemu doradź, by jedną ręką dotykało talerza, co posłuży mu za 

punkt  orientacyjny.  Na  początku  dziecku  niewidomemu  należy  pozwolić  na  dotykanie 
jedzenia na talerzu palcami.  

5. Kawałek chleba może posłużyć za dodatkową pomoc dla dziecka, zapobiegając 

zrzucaniu  jedzenia  z  talerza.  Zanim  dziecko  się  nauczy  nabierania  jedzenia  na 
łyżkę/widelec  bez  zrzucania  jedzenia  z  talerza,  możesz  wprowadzić  przynajmniej  na 
początku naczynie z wyższymi krawędziami, jak na przykład talerz na ciastka itp.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 67 

 

Wiek 3-4 

 

MYJE TWARZ  
 
1.  Umyj  sobie  twarz  i  ręce  i  zachęć  dziecko  do  naśladowania.  Pozwól  dziecku 

niewidomemu dotknąć twoich rąk i twarzy w trakcie mycia.  

2.  Zachęć  dziecko  do  przejrzenia  się  w  lustrze  po  zwilżeniu  twarzy  wodą.  Zrób 

kolorową kredą lub masłem orzechowym kilka znaczków na twarzy i powiedz dziecku by 
spróbowało je zmyć.  

3. Używając myjki, weź w swoją rękę rękę dziecka i weź do ręki myjkę. Zbliż ją do 

twarzy  dziecka  i  powiedz:  "Umyj  sobie  twarz",  po  czym  wykonaj  ruchy  koliste  myjką 
dookoła ust, przesuwając ją następnie na policzki i czoło.  

4. Wydawane dziecku polecenia powinny zawierać poprawne nazwy części twarzy.  
5. Powiedz do dziecka, kiedy skończy myć twarz, że wygląda teraz ładnie, bo ma 

czystą buzię.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 68 

 

Wiek 3-4 

 

WKŁADA SPODNIE  
 
1.  Zanim  dziecko  nie  opanuje  umiejętności,  posłuż  się  majteczkami  lub  szortami. 

Używaj  spodni  z  elastycznym  paskiem  w  pierwszej  kolejności,  później  przechodź  do 
stosowania spodni zapinanych.  

2. Ułóż spodnie w taki sposób, by gumka w pasie była przed dzieckiem, a zapięcie 

skierowane  ku  górze.  Stań  za  dzieckiem.  Połóż  swoje  ręce  na  rękach  dziecka  i  weź  za 
pasek,  rozchylając  otwór  nogawki  tak,  by  dziecku  pozostawało  tylko  wsunąć  doń  nogę. 
Przesuń  nogawkę  przez  nogę.  To  samo  wykonaj  w  odniesieniu  do  drugiej  nogi. 
Podciągnij spodnie do pasa.  

3.  Podciągnij  spodnie  tylko  do  pewnej  wysokości,  następnie  pozwól  dziecku  na 

dokończenie  czynności.  W  miarę  jak  dziecko  nabiera  wprawy,  ograniczaj  udzielanie 
pomocy  werbalnej  i  manualnej.  Stopniowo  zostawiaj  dziecku  do  wykonania  coraz 
większą część zadania.  

4.  Jeżeli  dziecko  ma  trudności  z  trzymaniem  równowagi,  pozwól  mu  usiąść  na 

łóżku lub krześle.  

5.  Poprowadź  ręce  dziecka  niewidomego  do  naszywki  z  tyłu  spodni  na  pasku 

elastycznym lub zwróć jego uwagę na rozporek oraz użyj wyrazów: "przód" i "tył" spodni 
oraz "przód" i "tył" ciała.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 69 

 

Wiek 3-4 

 

NALEWA PŁYN DO SZKLANKI Z MAŁEGO DZBANKA  
 
1.  Niech  dziecko  najpierw  poćwiczy  przesypywanie  piasku,  mąki  kukurydzianej, 

suchego ryżu lub fasoli, potem dopiero może przystąpić do nalewania cieczy z dzbanka.  

2.  Posłuż  się  niewielkim  plastykowym  dzbankiem  z  pokrywką  i  z  niewielkim 

dziobkiem.  Nalej  do  dzbanka  cieczy  jedynie  do  1/4 objętości, najwyżej 1/2;  stopniowo 
zwiększaj  ilość  cieczy.  Upewnij  się,  czy  stół  jest  odpowiedniej  wysokości  dla  dziecka, 
aby nie musiało unosić dzbanka ponad poziom łokcia przy nalewaniu.  

3. Do nalewania daj dziecku szklankę, która nie jest zbyt duża, żeby dziecku łatwo 

było trzymać ją jedną ręką.  

4.  Pokaż  dziecku  jak  ustawić  szklankę  i  unieść  dzbanek  do  nalewania.  Powiedz 

dziecku,  by  dotknęło  dziobkiem  obrzeża  szklanki  przed  nalewaniem  płynu.  Palec 
wsunięty do szklanki ułatwia wyczucie wysokości do której nalało się płynu.  

5.  Zachęć  dziecko  do  ćwiczenia  nalewania  w  czasie  kąpieli  lub  w  zlewie 

kuchennym.  Urządź  zabawę  w"  podwieczorek  dla  gości"  z  wykorzystaniem  naczynek 
zabawowych. Dla celów ćwiczenia stosuj kolorowy napój oraz zastosuj pojemniki różnej 
objętości.  

6. Zachęcaj dziecko do pomocy w podlewaniu roślinek i kwiatów.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 70 

 

Wiek 3-4 

 

OBIERA 

Z 

SKÓRKI 

TRZY 

RODZAJE 

POŻYWIENIA: 

BANANA, 

MANDARYNKĘ, JAJKO  

 
1.  Posłuż  się  do  tego  ćwiczenia  produktami,  które  dziecko  lubi  najbardziej,  by 

miało motywację. W przypadku dziecka niewidomego pomóż mu manualnie, prowadząc 
jego rękę przez cały proces zdejmowania skorupki lub skórki.  

2.  Powiedz,  by  dziecko  palcami  dotykało  skorupki  (skórki),  udziel  mu  całkowitej 

pomocy  manualnej  w  usuwaniu  jej.  Kiedy  dziecko  nabiera  wprawy  zacznij  tylko 
czynność  odbierania,  a  dalszą  część  operacji  niech  wykona  dziecko.  Pozwól  mu  wyjąć 
banana  ze  skórki,  by  w  ten  sposób  odczuwało  zadowolenie  z  wykonania  zadania  do 
końca.  

3.  W  przypadku  dziecka  niewidomego  daj  mu  się  zapoznać  dotykiem  z 

powierzchnią  owocu  lub  jajka  przed  zdjęciem  skórki  (skorupki)  w  trakcie  jej 
zdejmowania i po obraniu ze skórki.  

 

                                                           
33

 

 

SAMODZIELNOŚĆ 71 

 

Wiek 3-4 

 

WKŁADA UBRANIE PRZEZ GŁOWĘ (SWETER, KOSZULKA)  
 
1.  Używaj  koszulki,  która  na  plecach  ma  etykietkę  lub  inne  oznakowanie  mające 

dotykową  wartość  informacyjną.  Na  początku  używaj  koszul  zbyt  dużych,  najlepiej 
wykonanych  z  bawełny;  koszule  z  innych,  grubszych  materiałów  są  dla  dziecka 
trudniejsze do manipulowania.  

2. Połóż koszulę na kolanach lub na jakiejś równej płaskiej powierzchni plecami do 

góry.  

3.  W  przypadku  dziecka  niewidomego  początkowo  pomagaj  aktywnie  w  ciągu 

całego procesu wkładania i czyń tak dotąd, aż dziecko będzie go wykonywać bez trudu.  

4.  Trzymając  swoimi  rękami  ręce  dziecka,  pomóż  mu  wziąć  koszulę  za  rąbek  od 

strony  pleców.  Unieś  koszulę  i  nasuń  dziecku  oraz  przesuń  przez  głowę.  Pomóż  mu 
wsunąć  do  koszuli  jedną  rękę  do  właściwego  rękawa,  a  następnie  drugą.  Następnie 
pomóż dziecku obciągnąć koszulę.  

5. Zmniejszaj zakres okazywanej pomocy manualnej, w miarę jak dziecko nabywa 

wprawy. Zacznij ograniczanie pomocy od ostatniego stadium procesu nakładania koszuli 
i stopniowo przechodź do wycofywania pomocy przy początkowych jego stadiach.  

6.  Nawet  jeżeli  zajmuje  to  dziecku  dużo  czasu,  pozwól  mu  wykonać  ćwiczenie 

samodzielnie.  Powiedz  dziecku,  czego  się  po  nim  spodziewasz.  Rozkład  zajęć  z 
dzieckiem rozplanuj w taki sposób, by wygospodarować dodatkowy czas rano na dłuższe 
ubieranie się. Dzieci niewidome i niedowidzące muszą to ćwiczyć co dzień.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 72 

 

Wiek 3-4 

 

NIE WYCHODZI POZA NIEOGRODZONY TEREN SWOJEGO PODWÓRKA  
 
1. Jeżeli wykonujesz pracę koło domu na dworze weź ze sobą dziecko. Powiedz i 

pokaż dziecku, do jakich granic wolno mu się oddalać, i od czasu do czasu pochwal je za 
to, że przebywa w przeznaczonym rejonie podwórka.  

2. Jeżeli dziecko opuszcza oznaczony teren, natychmiast sprowadź je z powrotem i 

przypomnij  o  granicach.  Wybierz  jakieś  konkretne  granice,  jak  na  przykład  krawężnik 
chodnika biegnącego wzdłuż granicy podwórka.  

3. Jeżeli dziecko stale trzyma się wyznaczonych granic w twojej obecności, pozwól 

mu  na  krótko  wyjść  z  domu  samemu  (nadzoruj  je  przez  okno).  Jeżeli  dziecko  -  będąc 
samo  -  pozostaje  w  oznaczonych  granicach,  pochwal  je  i  pozwól  na  dłuższy  pobyt 
następnym razem.  

4. Jak dziecko już wychodzi samo, nadal obserwuj je przez okno. Jeżeli natomiast 

dziecko opuszcza podwórze, natychmiast sprowadź je do domu. Tego samego dnia, nieco 
później,  ponownie  je  wypuść,  przypominając  dziecku  o  ograniczonej  przestrzeni,  po 
której wolno mu się poruszać.  

5.  Pozostaw  przy  dziecku  na  podwórku  minutnik.  Powiedz  mu,  by  wróciło  do 

domu,  gdy  minutnik  zadzwoni  i  że  jeżeli  będzie  przez  ten  oznaczony  czas  trzymać  się 
granic  podwórka,  dostanie  poczęstunek.  Następnym  razem  nastaw  minutnik  na  dłuższy 
czas.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 73 

 

Wiek 3-4 

 

WYCIERA NOS  
 
1.  Umieść  chusteczki  higieniczne  w  zasięgu  dziecka.  Na  początku  powiedz  mu, 

kiedy ma sięgać po chusteczkę. Pokaż dziecku, jak ma wytrzeć nos, trzymając chusteczkę 
oburącz. Powiedz, by cię naśladowało.  

2. Pochwal dziecko, jeżeli potrafi wytrzeć samo nos i wyrzucić zużytą chusteczkę 

higieniczną do kosza na śmieci.  

3.  Powiedz  dziecku,  by  dotknęło  nosa  po  jego  wytarciu  i  sprawdziło,  czy  jest 

czysty.  

4.  Jeżeli  będzie  trzeba,  pomóż  dziecku  w  wytarciu  nosa.  Pochwal  je,  gdy  nabiera 

wprawy.  

5. Ofiaruj dziecku chusteczki z wyszytymi na nich jego inicjałami, gdy już potrafi 

wycierać nos samodzielnie.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 74 

 

Wiek 3-4 

 

BUDZI  SIĘ  W  CIĄGU  NOCY  ŻEBY  SKORZYSTAĆ  Z  TOALETY  LUB  ŚPI 

BEZ PRZERWY NIE MOCZĄC SIĘ  

 
1. Ogranicz spożycie płynów przed spaniem. Jeżeli dziecku to ułatwi zostaw nocną 

lampkę w toalecie i pokoju sypialnym dziecka.  

2.  Naklejkami  "wesołkami"  (uśmiechnięte  buzie)  lub  puszystymi  wycinankami  z 

materiału  zaznaczaj  na  specjalnej  karcie  każdą  "suchą"  noc  lub  też  wręczaj  skromne 
upominki albo w inny sposób nagradzaj dziecko za to, że budzi się rano suche.  

3.  Jeżeli  rano  się  okazuje,  że  łóżko  jest  mokre,  powiedz  dziecku,  by  pomogło 

zmienić prześcieradło. Nie karz go, ani nie gań za to. Używaj prześcieradeł plastykowych 
lub plastykowego pokrycia na materac.  

4.  Początkowo  budź  dziecko  o  określonej  godzinie  w  nocy  w  celu  wysadzenia. 

Stopniowo  wdrażaj  go  do  obowiązku  samodzielnego  wstawania  za  potrzebą 
fizjologiczną.  Stopniowo  zwiększaj  odcinki  czasu  pomiędzy  położeniem  dziecka  do 
łóżka a nocnym budzeniem w celu wysadzenia go.  

5.  Jeżeli  toaleta  i  sypialnia  dziecka  mieszczą  się  na  różnych  piętrach,  ustaw  w 

pokoju dziecka krzesełko z nocnikiem.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 75 

 

                                                           
35

 

Wiek 3-4 

 

SIUSIA NA STOJĄCO (CHŁOPIEC)  
 
1.  Poproś  kogoś  płci  męskiej,  by  zademonstrował  dziecku  oddawanie  moczu  na 

stojąco.  

2.  Poinstruuj  dziecko,  że  ma  stanąć  przed  muszlą  klozetową  i  przytrzymując  ręką 

członek  oddać  mocz  do  muszli.  Pochwal  dziecko,  mówiąc,  że  jest  dużym  chłopcem, 
skoro  oddaje  mocz  w  pozycji  stojącej.  Nie  spodziewaj  się  na  początku  doskonałego 
trafiania do muszli.  

3.  Zrób  "okręciki"  z  papieru  toaletowego  i  zachęć  dziecko  do  celowania  do  nich 

oddawanym moczem i zatopienia ich.  

4.  Powieś  w  toalecie  specjalną  kartę  (wykonanych  poprawnie  czynności).  Niech 

dziecko  wiesza  na  niej  "wesołka"  lub  jakąś  etykietkę,  jeżeli  mu  się  uda  oddać  mocz  na 
stojąco.  

5. Powiedz dziecku, by stojąc oparło się obiema nogami o miskę klozetową, bo w 

ten sposób stanie na wprost muszli.  

6.  Dziecku  niewidomemu  powiedz,  by  wsłuchiwało  się  w  odgłos  wydalanego 

moczu do muszli klozetowej.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 76 

 

Wiek 3-4 

 

ZAPINA UBRANIE NA ZATRZASKI  
 
1.  Dziecku  niewidomemu  pokaż  obie  części  zatrzaska.  Pomóż  mu  złączyć  obie 

części;  w  tym  celu  pokieruj  jego  rękami.  Najpierw  wypróbuj  zapinanie  ubrania  na 
zatrzaski na twardym podłożu. Następnie przećwicz zapinanie ubrania, które dziecko ma 
na sobie.  

2. Stań za dzieckiem, z rękami położonymi na rękach dziecka. Pokaż dziecku, jak 

można jedną ręką odnaleźć wypukłą część zatrzaska, drugą zaś część wklęsłą z otworem. 
Pokieruj ruchami rąk dziecka przy ustawianiu części wklęsłej nad częścią wypukłą i przy 
ś

ciskaniu obu połówek zatrzaska aż do zaskoczenia jednej za drugą. Opisuj, co robisz.  

3. Powiedz dziecku, by przyglądało się jak łączysz zatrzask; opisuj słownie to, co 

wykonujesz. Poproś je, by spróbowało zatrzasnąć obie połówki, podczas gdy ty podajesz 
mu wskazówki werbalne.  

4.  Zacznij  od  użycia  bardzo  dużych  zatrzasków  i  stopniowo  wprowadzaj  coraz 

mniejsze. Dobrymi wstępnymi ćwiczeniami są wciskane jeden w drugi klocki i koraliki.  

5. Użyj do tego ćwiczenia spodni, które nie są zbyt obcisłe. Dzięki temu uniknie się 

konieczności przyciągania obu części spodni podczas zapinania zatrzasków.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 77 

 

Wiek 3-4 

 

WYDMUCHUJE NOS  

 
1. Poinstruuj dziecko, jak ma wysiąkać nos. Zademonstruj, co należy robić. Niech 

dziecko niewidome dotknie rękoma twojej twarzy w trakcie dmuchania przez ciebie nosa.  

2.  Na  początek  pomóż  dziecku,  kierując  jego  rękoma  i  poinstruuj,  w  którym 

momencie ma dmuchnąć.  

3.  Połóż  palce  na  jednym  nozdrzu  niewidomego  dziecka  w  celu  jego  zatkania. 

Niech  teraz  dziecko  dmuchnie drugim nozdrzem i wyczuje palcem podmuch powietrza. 
Powtórz to samo z drugim nozdrzem.  

4.  Niech  dziecko  nosi  ubranie  z  kieszonką.  Daj  mu  do  noszenia  chusteczki  

higieniczne.  Pochwal  dziecko  jeżeli  posługuje  się  nimi  bez  niczyjej  pomocy.  W  razie 
potrzeby przypomnij dziecku, jak się to robi.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 78 

 

Wiek 3-4 

 

UNIKA DROBNYCH NIEBEZPIECZEŃSTW PO OTRZYMANIU SŁOWNEGO 

OSTRZEŻENIA (STŁUCZONE SZKŁO)  

 
1.  Używaj  pojedynczego  wyrazu,  jak  na  przykład  "niebezpieczeństwo",  w  celu 

ostrzeżenia  przed  czymś  niebezpiecznym.  Używaj  tego  wyrazu  z  naciskiem  i  jedynie 
wtedy, gdy naprawdę zachodzi konieczność.  

2.  Dziecko  niewidome  musi  pod  kontrolą  zapoznać  się  z  grożącym  mu 

niebezpieczeństwem.  Niektóre  dzieci  niewidome  unikają  dotykania  przedmiotów  i  są 
przeczulone na punkcie możliwości oparzenia się.  

3. Pomóż dziecku zbadać niezabezpieczoną poręczą krawędź werandy. Pokaż mu, 

jak  głęboko  spadłoby,  gdyby  wykroczyło  poza  krawędź  werandy.  Dotknij  piekarnika 
(włączonego) z boków i z przodu, czy kuchenki gazowej. Następnie umieść rękę dziecka 
wysoko  nad nagrzanym palnikiem, po czym ponownie dotknij boków i przedniej części 
pieca,  by  wskazać  dziecku  na  fakt,  że  niekoniecznie  musi  unikać  kontaktu  z  każdą 
częścią pieca.  

4.  Wyjaśnij,  na  czym  polega  niebezpieczeństwo  w  sposób  możliwie  najprostszy  i 

dokładny.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 79 

 

Wiek 3-4 

 

WKŁADA  SWOJĄ  BRUDNĄ  ODZIEŻ  DO  PRZEZNACZONEGO  NA  NIĄ 

POJEMNIKA  

 
1.  Pokaż  dziecku,  gdzie  się  znajduje  rodzinny  kosz  na  brudną  bieliznę.  Po 

rozebraniu się dziecka pomóż mu włożyć zabrudzone rzeczy do kosza. W miarę potrzeby 
pomóż dziecku werbalnie i manualnie.  

2.  Umieść  obok  kosza  specjalną  kartkę.  Nagródź  dziecko  nalepką  wyczuwalną 

dotykiem lub "wesołkiem" jeżeli odłożyło brudną bieliznę do kosza.  

3. Ofiaruj dziecku własny pojemnik na brudną bieliznę.  

                                                           
37

 

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 80 

 

Wiek 3-4 

 

WKŁADA RĘKAWICZKI Z JEDNYM PALCEM  
 
1.  Zademonstruj,  w  jaki  sposób  cała  ręka  wchodzi  do  rękawicy,  w  której  jest 

specjalne miejsce na kciuk. Wepchnij całą rękę do rękawicy. Odszukaj otwór na kciuk.  

2.  Użyj  do  ćwiczeń  odpowiedniego  rozmiaru  rękawiczek.  Unikaj  używania  zbyt 

małych i zbyt dużych rękawiczek.  

3.  Posłuż  się  rękawiczkami  wykonanymi  tak,  by  przypominały  głowę  jakiegoś 

zwierzęcia  (guziki  jako  oczy,  kawałek  czegoś  czerwonego  między  kciukiem  a  resztą 
palców jako paszcza), by dziecko miało motywację wkładania ich.  

4.  Najpierw  pomóż  dziecku  włożyć  rękawicę.  W  miarę  jak  dziecko  nabywa 

wprawy, ogranicz zakres udzielanej mu pomocy.  

5.  Niech  dziecko  ćwiczy  wkładanie  rękawicy  gołymi  rękami  i  nabiera  wprawy 

zanim zaczniesz je uczyć, w jaki sposób ma włożyć drugą rękawiczkę, kiedy już na jednej 
ręce jest rękawiczka. Niech dziecko wkłada rękawiczkę najpierw na rękę dominującą.  

6.  Dziecko  niewidome  może  stawiać  gwałtowny  opór  przed  włożeniem  na  ręce 

czegokolwiek,  ponieważ  gołe  ręce  zapewniają  najlepszy  sposób  kontaktu  z 
przedmiotami.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 81 

 

Wiek 4-5 

 

ZAPINA SWOJE UBRANIE (NA GUZIKI)  
 
1.  Niech  dziecko  włoży  koszulkę  lub  sweter  z  dużymi  guzikami  i  poćwiczy  ich 

zapinanie.  Pomóż  mu  wsunąć  guzik  w  szczelinę  w  pokrywie  pudełka  na  buty.  Odetnij 
jeden  bok  pudełka,  by  dziecko  mogło  umieszczać  lewą  rękę  pod  szczeliną  w  pokrywie. 
Prawą  ręką  niech  wciska  guzik  w  szczelinę,  a  lewą  niech  wyciąga  guzik;  prawa  ręka 
wówczas niech go puszcza.  

2.  Niech  dziecko  weźmie  guzik  lewą  ręką  i  trzyma  między  kciukiem  a  palcem 

wskazującym. Następnie niech wsunie kciuk i palec wskazujący prawej ręki w dziurkę i 
chwyci  za  guzik.  Gdy  tylko  lewa  ręka  puści  guzik,  musi  szybko  chwycić  za  materiał  i 
wyprężyć go; w ten sposób prawa ręka może przeciągnąć guzik przez dziurkę.  

3.  Włóż  dziecku  marynarkę  lub  górę  od  piżamy,  zapinaną  na  duże  guziki.  Zapnij 

wszystkie  guziki  z  wyjątkiem  ostatniego,  dolnego.  Powiedz,  by  dziecko  zapięło  guzik. 
Następnie każ dziecku zapiąć dwa ostatnie guziki, potem trzy ostatnie, wreszcie - cztery 
guziki.  

4. Pokaż dziecku, w jaki sposób dopasować górny guzik do właściwej dziurki i jak 

potem  przesunąć  palce  do  następnego  guzika  i  dziurki.  Pokaż  dziecku  i  wytłumacz,  że 
jeżeli poły marynarki, piżamy lub koszulki są u dołu równe, oznacza to, że guziki zostały 
zapięte w sposób prawidłowy.  

5. Zachęcaj dziecko do zapięcia guzików w kurtce przed wyjściem na spacer. Jeżeli 

zajdzie potrzeba, pomóż dziecku w przeciągnięciu guzika przez dziurkę.  

6.  Urządź  swego  rodzaju  zabawę  w  zapinanie  ubrania  dziecka;  wykonujcie  te 

czynności na przemian - ty pierwszy guzik, ono drugi i tak dalej.  

7.  Niektóre  dzieci  niewidome  przy  zapinaniu  guzików  posługują  się  kciukiem  i 

palcem  środkowym,  nie  zaś  wskazującym.  Taki  sposób  zapinania  może  się  okazać 
niewygodny w przypadku małych guzików.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 82 

 

Wiek 4-5 

 

Ś

CIERA  ZE  STOŁU,  UŻYWAJĄC  DO  TEGO  SWOJEJ  WŁASNEJ 

Ś

CIERECZKI  

 
1. Trzymaj ściereczkę lub gąbkę stale w tym samym miejscu, by dziecko miało do 

niej ułatwiony dostęp.  

2. Zachęć wszystkich domowników, by pokazywali dziecku, w jaki sposób ścierają 

rozlaną ciecz.  

3. Staraj się wyrobić u dziecka nawyk ścierania ze stołu w tym miejscu, gdzie ono 

zazwyczaj siedzi. Powiedz dziecku, by ścierało w pewien usystematyzowany sposób, raz 
koło  razu,  żeby  nie  pozostawiać  jakiejś  płaszczyzny  nie  startej.  Wyrażaj  te  czynności 
słowami (do góry, na dół, do góry, na dół).  

4.  Niech  dziecko  zbada dotykowo miejsce, które wycierało, by się przekonać, czy 

jest czyste.  

5. Nie karz dziecka za to, że coś rozlało;  pochwal za względnie poprawne starcie 

rozlanego płynu.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 83 

 

Wiek 4-5 

 

UNIKA  ZNANYCH  SUBSTANCJI  TRUJĄCYCH  (ŚRODKI  CZYSZCZĄCE, 

PIORĄCE itd.)  

 
1. Wymień substancje trujące i powiedz mu, by ich nie ruszało.  
2.  Używaj  butelek  z  zamknięciami,  których  dziecko  nie  potrafi  otworzyć. 

Przestrzegaj przed braniem do ust jakiejkolwiek butelki.  

3.  Naklej  na  butelce  lub  pojemniku  ze  środkami  czyszczącymi  dwa  paski  taśmy 

samoprzylepnej  w  kształcie  litery  X.  Pokaż  to  dziecku  i  wytłumacz,  że  to  oznacza 
truciznę  i  że  zawartość  butelki  (pojemnika)  nie  jest  do  jedzenia,  lecz  używa  się  jej  do 
czyszczenia.  

4.  Trzymaj  substancje  trujące  w  zamkniętej  szafce  lub  na  dużej  wysokości,  poza 

zasięgiem dzieci.  

5. Przestrzegaj dziecko, by nie jadło ani nie piło żadnej substancji, której nie zna i 

nie wie, czy to rzecz do jedzenia, dopóki się nie dowie od osób dorosłych, czy można to 
jeść lub pić.  

 

                                                           
39

 

 

SAMODZIELNOŚĆ 84 

 

Wiek 4-5 

 

WIESZA  PALTO  NA  WIESZAKU  I  UMIESZCZA  GO  WE  WŁAŚCIWYM 

MIEJSCU W SZAFIE  

 
1.  Weź  koszulę  pośrodku  pleców,  tuż  przy  naszywce.  Umieść  przed  sobą.  Weź 

ramiączko mniej więcej pośrodku i dopasuj jego ustawienie do środka pleców koszulki. 
Włóż prawe ramię (koszulki) na prawy koniec ramiączka, a lewe ramię - na lewy koniec.  

2.  Twardy  plastykowy  wieszak  (ramiączko)  na  okrycie  wierzchnie  jest  mocny  i 

łatwiejszy do trzymania.  

3.  Zamontuj  dla  dziecka  drążek  na  wieszaki  do  ubrań  na  wysokości  jego  oczu. 

Zademonstruj,  jak  można  sięgnąć  drążka  i  chwycić  zań  jedną  ręką,  by  następnie można 
było powiesić ubranie na tym drążku.  

4.  Połóż  nie  zapiętą  koszulę  na  blacie  stołu  na  wysokości  dziecka.  Podaj  dziecku 

ramiączko.  Jeżeli  się  okaże  to  niezbędne,  udziel  mu  pomocy  manualnej.  Dziecko  musi 
odnaleźć  środkową  część  kołnierzyka  i  wsunąć  ramiączko  w  ramiona,  jeden  koniec 
ramiączka w jedno ramię, drugi - w drugie.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 85 

 

Wiek 4-5 

 

SAMODZIELNIE  UBIERA  SIĘ  I  ROZBIERA  (POMOCY  WYMAGA  TYLKO 

PRZY TRUDNIEJSZYCH ZAPIĘCIACH)  

 
1. Zachęcaj dziecko do przejawiania inicjatywy przy ubieraniu się. Pozwól mu się 

ubrać samemu, nawet jeżeli zajmie to więcej czasu. Pochwal za przejawianą inicjatywę w 
samodzielnym ubieraniu się.  

2.  Pozwól  dziecku  zacząć  dokonywać  wyboru  wśród  ubrań,  które  ma  na  siebie 

włożyć, stwarzając mu możliwości wybierania; "Jasiu, co chciałbyś dziś włożyć: spodnie 
sztruksowe czy dżinsy?".  

3.  Informując  dziecko,  że  już  pora  ubierać  się  lub  rozbierać  powiedz:  "Już  czas, 

ż

eby  się  ubierać".  Przyklej  do  karty  dziecka  wyczuwaną  na  dotyk  nalepkę,  jeżeli 

wykonuje to polecenie bez dalszych instrukcji.  

4. Wieczorem pomóż dziecku wybrać rzeczy, które ma włożyć nazajutrz. Połóż je 

na miejscu, gdzie będzie mogło z łatwością je odszukać. Ułóż ubranka dziecka w takiej 
kolejności,  w  jakiej  mają  być  wkładane.  Stopniowo  ograniczaj  tę  pomoc,  wyjmując 
jedynie te rzeczy, których dziecko nie może wyjąć samo, pozwól mu natomiast samemu 
przygotować na następny dzień bieliznę, buciki i skarpetki.  

5. Dziecku niewidomemu lub z poważnie uszkodzonym wzrokiem pomóż nauczyć 

się  rozpoznawania  części  garderoby  po  rodzaju  tkaniny  i  kształcie  ubioru,  a  nie  na 
podstawie koloru.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 86 

 

Wiek 4-5 

 

PO POSIŁKU UPRZĄTA SWOJE NAKRYCIE  
 
1. Pokaż dziecku, gdzie ma odnieść naczynia i odpadki.  
spraw, żeby inni członkowie rodziny dawali dobry przykład dziecku, sprzątając po 

sobie ze stołu. Używaj do ćwiczenia nie tłukących się naczyń.  

2. Pochwal dziecko za to, że tak jak inni pomaga sprzątać ze stołu.  
3.  Na  początku  pomagaj  dziecku  i  przypominaj  o  sprzątaniu  ze  stołu.  Później 

wdrażaj tylko dziecko do samodzielnego wykonania wszystkich czynności związanych ze 
sprzątaniem po sobie po odejściu od stołu.  

4.  Daj  dziecku  do  odniesienia  tylko  tyle,  ile  może  bez  trudu  wziąć  "za  jednym 

kursem".  

5.  Pomóż  dziecku  niewidomemu  utrzymywać  talerz  w  płaszczyźnie  poziomej.  Na 

początku połóż na talerzu jedynie sztućce do zaniesienia, później dodaj również szklankę.  

 

SAMODZIELNOŚĆ 87 

 

Wiek 4-5 

 

WIESZA UPRANĄ ŚCIERECZKĘ I MAŁY RĘCZNIK  
 
1. Powiedz dziecku, by przed powieszeniem myjki wycisnęło z niej wodę.  
2.  Pokaż  dziecku,  jak  należy  składać  na  pół  ręcznik  lub  myjkę,  by  następnie 

powiesić je na wieszadle.  

3.  Powiedz,  by  dziecko  dotknęło  ręcznika  lub  myjki  dla  sprawdzenia,  czy  dobrze 

wiszą.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 88 

 

Wiek 4-5 

 

PRZENOSI NACZYNIA WYPEŁNIONE PŁYNEM BEZ ROZLEWANIA  
 
1. Zacznij od naczynia, które dziecko może bez trudu wziąć do rąk, jak na przykład 

filiżanka o dwóch uszkach. Najpierw włóż do naczynia kilka większych przedmiotów jak 
na przykład klocki, następnym razem napełnij je do pewnego tylko poziomu mniejszymi 
przedmiotami, jak na przykład rodzynki, fasola lub piasek. Stopniowo napełniaj większą 
ilość takich substancji lub przedmiotów, zmniejszając format elementów składowych. Na 
zakończenie  procesu  nauczania  tej  czynności  nalej do naczynia trochę płynu. Zwiększaj 
jego ilość, aż dziecko potrafi przenieść napełnioną jakimś płynem filiżankę z pokoju do 
pokoju.  

2.  Jeżeli  to  okaże  się  niezbędne,  udziel  dziecku  pomocy  w  sensie  fizycznym,  a 

mianowicie  podążaj  za  dzieckiem  trzymając  swoje  ręce  na  ramionach  dziecka 
trzymającego naczynie. W miarę jak dziecko nabiera wprawy, ograniczaj pomoc.  

3. Bądź przygotowana na to, że dziecko rozleje płyn lub wysypie to, co niesie. Nie 

gań go za to. Zachęcaj do dalszych starań. Niech dziecko dotknie ręką miejsca, w którym 

                                                           
41

 

rozsypało  zawartość  naczynia  lub  rozlało  płyn.  Wyrobienie  u  dziecka  tej  umiejętności 
wymaga ćwiczeń i cierpliwości.  

4.  Na  dworze  i  na  plaży  można  z  powodzeniem  wykonywać  ćwiczenia  na 

wyrobienie tej umiejętności. Dobra jest do tego również piaskownica (w przedszkolu lub 
miejscu zabaw: skwer, park, ogródek).  

5.  Poproś  dziecko,  by  pomagało  ci  w  podawaniu  do  stołu  napojów  członkom 

rodziny i gościom.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 89 

 

Wiek 4-5 

 

MYJE I WYCIERA RĘCE I TWARZ WE WŁAŚCIWYCH PORACH (np.: RĘCE 

PRZED JEDZENIEM)  

 
1. Przypomnij dziecku kiedy ma umyć ręce i twarz. Pochwal je za każdym razem, 

gdy samodzielnie bez przypominania wykonuje tę czynność poprawnie.  

2. Wyjaśnij, dlaczego musi myć ręce po wyjściu z toalety i przed posiłkami.  
3. Niech dziecko ma własne mydło, ręcznik i myjkę, które będą się znajdowały w 

miejscu łatwo dostępnym.  

4.  Żeby  dziecku  łatwiej  było  sięgać  do  umywalni  i  kranu,  ustaw  w  łazience 

stołeczek.  

5. Powieś w łazience diagram, na którym dziecku wolno będzie naklejać "wesołki" 

lub  naklejki  łatwo  wyczuwalne  na  dotyk,  jeżeli  o  właściwych  porach  umyje  i  wytrze 
twarz i ręce. Niech dziecko spuści wodę w umywalni i powiesi z powrotem ręcznik, niech 
to zależy od czynności mycia rąk lub twarzy.  

 
 

samodzielnoŚĆ 90 

 

wIEK 4-5 

 

podciera siĘ po zaŁatwieniu  
 
1. Jeżeli dziecko - po skorzystaniu z toalety - musi być podtarte, zrób to delikatnie. 

Kiedy  już  zakończysz  tę  czynność  owiń  kawałkiem  papieru  toaletowego  rękę  dziecka, 
którą  się  na  ogół  posługuje  w  czynnościach  manualnych  i  pokieruj  ręką dziecka tak, by 
podtarło się ponownie.  

2.  Wykonaj  tę  czynność  razem  z  dzieckiem,  udzielając  mu  niezbędnej  pomocy 

manualnej i werbalnej. Stopniowo ograniczaj pomoc.  

3.  Powieś  w  łazience  diagram;  jeżeli  dziecko  poradziło  sobie  z  podtarciem  się, 

pozwól  mu  umieścić  na  diagramie  "wesołka"  lub  jakąś  naklejkę,  charakterystyczną  w 
dotyku.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 91 

 

Wiek 4-5 

 

W KĄPIELI MYJE SIĘ SAMO  
 
1. Włóż do wanny podkładkę, aby się dziecko nie ślizgało stojąc w wannie. Podaj 

dziecku słowne wskazówki pomocne mu w nauczeniu się mycia wszystkich części ciała. 
Stopniowo ograniczaj ilość instrukcji i przypomnień.  

2.  Jeżeli  dziecko  kąpie  się  samodzielnie,  pozwól  mu  pobawić  się  w  wannie 

okręcikiem lub jakąś inną zabawką pływającą.  

3. Używaj do mycia kolorowej gąbki w kształcie jakiegoś zwierzęcia.  
4. Pozwól dziecku dokonać wyboru spośród dwóch różnych kolorowych ręczników 

lub spośród ręczników o różnych fakturach, w nagrodę za samodzielną kąpiel.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 92 

 

Wiek 4-5 

 

WYKONUJE  REGULARNIE  OKREŚLONĄ  CZYNNOŚĆ  Z  ZAKRESU 

PORZĄDKÓW DOMOWYCH  

 
1.  Wybierz  czynność,  którą  dziecko  może  z  łatwością  wykonać  (wyprostowanie 

szeregu  książek  stojących  na  półce,  zrobienie  porządku  w  kąciku  zabawkowym, 
sprzątnięcie ze stołu).  

2. Tablicę uwidaczniającą wykonane czynności umieść na ścianie w pokoju dziecka 

lub  na  lodówce.  Niech  dziecko  samo  rysuje  na  niej  buzie  pajacyków  lub  przykleja 
puszyste nalepki, kiedy wykona dane zadanie.  

3. Chwal dziecko za wykonaną czynność.  
4. Pozwól dziecku wybierać czynność, którą wykona w danym tygodniu.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 93 

 

Wiek 4-5 

 

ZAPINA PASEK LUB BUTY NA KLAMERKĘ  
 
1. Wykonaj ćwiczenie z paskiem na stole lub zapnij pasek wokół tablicy czy deski. 

Pomóż dziecku zapiąć i rozpiąć pasek. Stopniowo ograniczaj zakres udzielanej pomocy. 
Następnie przejdź do ćwiczenia z paskiem na dziecku.  

2. Na początku używaj paska z dużą sprzączką. Kiedy już dziecko nabierze wprawy 

posłuż się mniejszą sprzączką, bardziej dla dziecka odpowiednią.  

3.  Powiedz,  by  dziecko  stanęło  przed  tobą.  Trzymając  je  za  ręce,jedną  ręką 

odszukaj razem z dzieckiem sprzączkę, drugą zaś znajdź zwężający się spiczasto koniec 
paska.  Przeciągnij  ten  koniec,  odegnij  do  tyłu  i  odnajdź  przetyczkę.  Za  pomocą  palca 
wskazującego naciśnij kolec na pasek i poruszaj nim aż trafi w otwór. Przesuń zwężający 
się  koniec  pod klamerką i przesuń go przez szlufkę. Sprawdź, czy dziurka w pasku jest 
większa niż średnica przetyczki, by bez trudu do niej weszła.  

4. Razem wykonajcie prawie cały proces zapinania paska, tylko ostatecznie stadium 

procesu  zostaw  do  wykonania  dziecku.  Kiedy  już  dziecko  opanowało  jedno  stadium, 

                                                           
43

 

zostaw mu do wykonania dwa, potem trzy i więcej, aż potrafi ono wykonać cały proces 
zapinania paska.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 94 

 

Wiek 4-5 

 

PRZEWLEKA PASEK PRZEZ SZLUFKI  
 
1.  Niech  dziecko  wyczuje  dodatkowo  i  policzy  szlufki,  które  ma  w  pasie,  u 

spodenek,  zanim  przystąpi  do  wsuwania  paska  do  szlufek  i  przeciągania  przez  nie. 
Znajdźcie razem szlufki z prawej strony, z lewej i po środku, z tyłu.  

2.  Używaj  szlufek,  które  są  większe  od  paska,  by  mógł  on  z  łatwością  przesuwać 

się przez nie. Używaj na początku spodni o niewielkiej ilości szlufek; wystarczy, jeżeli za 
pierwszym razem uda się dziecku przeciągnąć pasek przez jedną tylko szlufkę. 

3. Niech dziecko włoży na siebie spodnie ze szlufkami na pasek. Zacznij od szlufki, 

znajdującej  się  najbliżej  zapięcia  spodni.  Wsuń  zwężający  się  koniec  paska  do szlufki i 
pociągnij  go  do następnej szlufki. Gdy już pasek przejdzie przez szlufkę boczną, zmień 
ręce sięgając do tyłu, by odnaleźć tę samą szlufkę i przesunąć pasek do następnej szlufki. 
Postępuj tak samo aż dotąd, dokąd pasek nie przejdzie przez wszystkie szlufki.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 95 

 

Wiek 4-5 

 

SAMO OBSŁUGUJE SIĘ PRZY STOLE  
 
1.  Zacznij  od  potraw,  które  można  nabierać  palcami,  jak  na  przykład  kanapki czy 

ciasteczka, następnie podaj potrawę, które "trzymają się" łyżki, jak na przykład ziemniaki 
purree, potem wprowadzaj sypkie rodzaje dań, jak groszek lub fasola.  

2.  Używaj  talerzy  plastykowych  i  dużej  łyżki  do  nakładania.  Na  początku  używaj 

płytkich półmisków o niskich bokach.  

3.  Pokieruj    ręką  dziecka  przez  cały  proces  w  trakcie  kilku  pierwszych  prób, 

udzielając mu wskazówek werbalnych.  

4.  Trzymaj  półmisek,  z  którego  się  nakłada  potrawy,  blisko  talerza  dziecka,  aby 

uniknąć upuszczenia potrawy na stół.  

5.  Przypomnij  dziecku,  by  potrawy  składało  w  różnych  stronach  talerza  w  celu 

uniknięcia spiętrzenia ich w jednym miejscu.  

6.  Wskaż  dziecku  na  różnicę  między  dużymi  i  małymi  porcjami  potraw 

nakładanymi na łyżkę. Pozwól dziecku wybrać taką ilość, jakiej sobie życzy.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 96 

 

Wiek 4-5 

 

POMAGA NAKRYWAĆ DO STOŁU  

 
1. Trzymaj sztućce w szufladzie lub w pojemniku, w którym  są odrębne przegródki 

na noże, widelce i łyżki.  

2. Pomóż dziecku policzyć, ile ma być nakryć; licz razem z nim.  
3.  Trzymaj  naczynia  stołowe  w  niskiej  szafce  lub  ustawiaj  je  na  dolnej  półce,  by 

dziecko mogło bez trudu sięgnąć po nie,kiedy chce pomóc w nakrywaniu stołu.  

4.  Ustaw  na  wzór  jeden  komplet  nakrycia  na  stole.  Pozwól  dziecku  rozstawić 

nakrycie dla pozostałych osób.  

5.  Kilka  pierwszych  razy  nakrywaj  do  stołu  stale  w  ten  sam  sposób  razem  z 

dzieckiem,  później  stopniowo  ograniczaj  pomoc.  Pochwal  dziecko  za  pomoc.  Powiedz 
rodzinie, jak dziecko pomogło ci nakryć do stołu.  

6.  Połóż  na  stole  lub  na  tacce  jedno  nakrycie.  Poproś  dziecko,  by  zbadało  za 

pomocą dotyku, jak są rozłożone poszczególne naczynia i przybory. Być może, będziesz 
musiała  uczyć  rozkładania  na  właściwym  miejscu  każdego  z  przyborów  odrębnie, 
następnie  jednak  przejdź  do  nakrywania  stołu  w  sposób  kompleksowy,  kolejnymi 
nakryciami.  

7.  Nakryj  do  stołu,  "zapominając"  np.  o  talerzach,  lub  o  którymś  ze  sztućców. 

Zorientuj się, czy dziecko potrafi uzupełnić brakującą część nakrycia. Rozłóż wszystko z 
wyjątkiem łyżek; poproś dziecko o uzupełnienie. Następnie wyjmij wszystko z wyjątkiem 
łyżek i widelców.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 97 

 

Wiek 4-5 

 

NAKŁADA PASTĘ DO ZĘBÓW NA SZCZOTECZKĘ  
 
1.  Pokaż  dziecku,  jak  należy  trzymać  tubkę  nie  naciskając  na  nią  zbyt  mocno  po 

zdjęciu kapturka.  

2. Kładź nakrętkę od tubki stale w tym samym miejscu, wtedy nie będzie trudności 

z jej znalezieniem.  

3.  Pomóż  dziecku  trzymać  szczoteczkę  do  zębów  w  taki  sposób  by  włosie 

skierowane było ku górze, a kciuk dotykał brzegu włosia. Pomóż dziecku wycisnąć pastę 
z  tubki  trzymanej  przez  nie  w  drugiej  ręce.  Naciśnij  lekko  tubkę  i  przesuń  od  kciuka 
wzdłuż włosia do przeciwległej jego krawędzi.  

4.  W  miarę  potrzeby  udzielaj  dziecku  pomocy  manualnej  i  werbalnej.  Stopniowo 

ograniczaj pomoc.  

5.  Dziecko  niewidome  może  na  początku  wyciskać  pastę  wprost  na  palec  by 

wyczuć, ile pasty wycisnęło z tubki. Następnie może ono wytrzeć palec o szczoteczkę. W 
inny sposób trudno jest dziecku niewidomemu wycisnąć właściwą ilość pasty.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 98 

 

Wiek 4-5 

 

CZESZE WŁOSY GRZEBIENIEM LUB SZCZOTKĄ  
 

                                                           
45

 

1.  Zachęć  dziecko,  by  obserwowało,  jak  czeszesz  i  szczotkujesz  swoje  włosy. 

Dziecko niewidome może poznać czynność czesania i szczotkowania za pomocą dotyku 
u innych osób z rodziny.  

2. Daj dziecku do jego wyłącznego użytku grzebień i szczotkę. Pomóż mu najpierw 

rozplątać pozwijane w supełki włosy, potem dopiero może przystąpić do rozczesywania i 
szczotkowania. Grzebień o szeroko rozstawionych zębach powoduje mniejsze zahaczanie 
o splątane włosy.  

3.  Dziecko  niewidome  powinno  się  posługiwać  obu  rękami  naraz:  jedną  ręką 

odnajdywać  miejsca  do  rozczesywania,  drugą  zaś  czesać  lub  szczotkować  włosy. 
Powinno ono stopniowo przesuwać ręce dookoła głowy, w sposób systematyczny, by nie 
opuścić żadnego miejsca, szczególnie zaś odnosi się to do czubka głowy.  

4.  Jeżeli  dziecko  (dziewczynka)  dobrze  rozczesało  włosy,  pozwól  mu  wybrać  do 

noszenia  kolorową  kokardę  lub  spinkę.  Pochwal  dziecko  za  dobrze  wykonaną  robotę  i 
ładny wygląd.  

5.  Dziecko  może  ćwiczyć  rozczesywanie  włosów  lalce  za  pomocą  lalczynego 

grzebienia; może również czesać włosy mamusi lub tatusiowi.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 99 

 

Wiek 4-5 

 

SAMODZIELNIE MYJE ZĘBY  
 
1. Postaraj się wykształcić u dziecka nawyk mycia zębów, prowadząc je do łazienki 

za  każdym  razem,  gdy  zamierzasz  sama  myć  zęby.  Jeżeli  to  możliwe,  myjcie  zęby 
każdego dnia o tej samej porze.  

2. W nagrodę za dobre umycie zębów naklejaj na diagram "wesołka", gwiazdkę lub 

inną nalepkę.  

3.  Dla  dziecka  dobieraj  szczoteczkę  odpowiedniej  wielkości.  Pozwól  dziecku 

wybrać dla siebie szczotkę w sklepie.  

4. Pomóż dziecku czynnie i słownie; weź je za przegub dłoni i wykonuj jego ręką 

(dłonią  i  przedramieniem)  odpowiednie  ruchy.  W  trakcie  mycia  zębów  przez  dziecko 
udzielaj  mu  wskazówek.  W  miarę  jak  dziecko  nabiera  wprawy,  stopniowo  zmniejszaj 
zakres udzielanej pomocy.  

5.  Powiedz  dziecku,  by  przesunęło  językiem  po  zębach  w  celu  wyczucia,  czy  są 

czyste.  

6.  Upewnij  się,  czy  dziecko  posługuje  się  stale  tą  samą  techniką  mycia  zębów,  a 

zatem, czy zęby są dokładnie umyte.  

7.  Powiedz  mu,  by  spłukało  szczoteczkę  pod  bieżącą  wodą  zanim  ją  odstawi  do 

kubeczka.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 100 

 

Wiek 4-5 

 

SAMODZIELNIE KORZYSTA Z TOALETY  
 

1.  Kiedy  już  dziecko  wie,  jak  trafić  do  toalety  bez  niczyjej  pomocy,  jak  spuścić 

spodnie,  siadając  na  sedesie,  sięgać  po  papier  toaletowy  i  podcierać  się  nim;  jak 
spuszczać  wodę  i  podciągać  spodnie  -  może  zacząć  kontrolować  swoje  potrzeby 
fizjologiczne.  

2.  Podaj  dziecku  słownie  kolejność  czynności,  które  muszą  być  wykonane  przy 

załatwianiu potrzeb fizjologicznych. Rób to często z dzieckiem, tak długo, aż potrafi ono 
powiedzieć ci, co następuje po czym. Rób tak zawsze wówczas, gdy dziecko stwierdziło 
potrzebę udania się do toalety.  

3.  Po  kilkakrotnym  prześledzeniu  zachowania  się  dziecka  w  toalecie  bez  twojej 

pomocy  powiedz  mu,  że  może  to  robić  bez  nadzoru  osób  dorosłych.  Udawaj,  że  jesteś 
zaskoczony, kiedy dziecko poradziło sobie ze wszystkim samo.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 101 

 

Wiek 5-6 

 

WSUWA DOLNĄ CZĘŚĆ ZAMKA BŁYSKAWICZNEGO  
 
1. Pokaż dziecku (wizualnie lub dotykowo), jak się łączy obie części rozsuniętego 

suwaka. Upewnij się, czy obsada suwaka działa sprawnie.  

2.  Potrzymaj  dziecku  obsadę  suwaka,  ono  zaś  niech  wstawia  końcówkę  drugiej 

połówki suwaka i zasuwa zamek.  

3.  Przećwicz  to  najpierw  z  ubraniem  rozłożonym  na  stole,  następnie  wprowadź 

ć

wiczenie z ubraniem na dziecku.  

4.  Pochwal  dziecko  za  to,  że  wsunęło  końcówkę  suwaka  w  obsadę  i  że  zasunęło 

suwak.  

5. Zacznij od dużego suwaka i stopniowo wprowadzaj suwaki coraz mniejsze.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 102 

 

Wiek 5-6 

 

SZNURUJE BUTY  
 
1.  Posłuż  się  deseczką  do  sznurowania  o  czterech  otworach.  Poproś  dziecko,  by 

naśladowało ruchy  sznurowania butów. Kiedy już dziecko nabierze wprawy, wprowadź 
deseczkę z większą liczbą otworów. Następnie poproś dziecko, by zasznurowało własne 
buty. Niech najpierw zasznuruje but nie włożony na nogę, potem dopiero niech spróbuje 
zasznurować go na nodze.  

2. Przećwicz to na bucie osoby dorosłej. Dziecko może sobie włożyć go na nogę.  
3.  Zawiąż  sznurowadło  białe  z  czarnym  i  używaj  do  ćwiczeń  jako  jednego  do 

sznurowania  każdego  buta.  Pomoże  to  dziecku  zapamiętać,  jaką  stronę  sznurowadła 
należy puścić,  a którą wziąć do włożenia do kolejnej dziurki. Jeżeli dziecko potrzebuje 
pomocy,  podaj mu wskazówki słowne, używając w nich jako hasła podpowiedzi koloru 
lub kształtu sznurowadła.  

4. Opowiedz dziecku jakąś historyjkę, jak na przykład: "Oto Królik (sznurowadło). 

Biegnie przez pola i bory, a teraz skacze do swej nory."  

                                                           
47

 

5. Sznurujcie but na zmianę: ty jedną stronę, dziecko drugą.  
6.  Pomóż  dziecku  zasznurować  but  prawie  do  końca,zostawiając  tylko  jedną 

dziurkę, do której musi wsunąć sznurowadło samodzielnie. W miarę jak dziecko nabiera 
wprawy, zostawiaj mu do samodzielnego wykonania coraz to większą część zadania.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 103 

 

Wiek 5-6 

 

ZAWIĄZUJE SZNURÓWKI NA KOKARDKĘ  
 
1. 

Zaczynając 

naukę 

związywania 

sznurowadeł, 

posłuż 

się 

płaskimi 

sznurowadłami,  które  się  łatwiej  trzyma.  Okrągłe  są  bardziej  śliskie  i  trudniej  się  je 
wiąże.  

2.  Pokieruj  czynnie  dzieckiem  w  trakcie  wykonywania  ćwiczenia,  kładąc  ręce  na 

jego rękach. Weź końce sznurowadeł i skrzyżuj je. Wsuń jedno sznurowadło pod drugie i 
mocno ściągnij, tworząc zwykły (pojedynczy) węzeł. Przećwicz tę część całego zadania, 
stopniowo ograniczając pomoc manualną: postępuj tak dotąd, aż dziecko potrafi wykonać 
całe ćwiczenie samodzielnie.  

3. Pokieruj ruchami rąk dziecka, by wykonało pętelkę i przytrzymało ją u podstawy 

swoją  nie  dominującą  ręką.  Nazwij  to  "drzewem".  Weź  koniec  drugiego  sznurowadła  - 
nazwij je "królikiem". Powiedz: "Królik biega dookoła drzewa." Pomóż dziecku włożyć 
sznurowadło  do  otworu, mówiąc przy tym: "A teraz Królik wskakuje do norki". Pomóż 
dziecku chwycić obie pętelki i mocno je rozciągnąć. Przećwicz całą operację, stopniowo 
redukując pomoc manualną, dopóki dziecko nie wykona zadania samodzielnie.  

4.  Metoda  alternatywna:  skrzyżuj  sznurowadła  i  mocno  pociągnij.  Umieść  jeden 

koniec pod drugim, tworząc prosty węzeł. Mocno zaciągnij. Zrób dwa królicze uszka - po 
jednym z każdego sznurowadła. Skrzyżuj "królicze uszka" jedno nad drugim. Zrób z nich 
prosty  supeł  i  mocno  zaciągnij.  Wynik  będzie  taki  sam,  jak  w  poprzednim  ćwiczeniu, 
dużo trudniejszym.  

5.  Przywiąż  sznurowadło  do  oparcia  krzesła.  Niech  dziecko  usiądzie  okrakiem  na 

krześle  przodem  do  oparcia.  Sznurowadło  znajdzie  się  wówczas  na  linii  oczu  i  łatwo 
będzie dziecku je zawiązać.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 104 

 

Wiek 5-6 

 

OTWIERA KARTONOWĄ PUSZKĘ Z MLEKIEM  
 
1.  Zacznij  od  pustego  kartonu  po  mleku.  Zluźnij  otwór  i  pokaż  dziecku  jak 

otworzyć karton. Rób to razem z dzieckiem.  

2.  Połóż  kciuki  dziecka  pod  miejscem,  gdzie  karton  się  otwiera.  Pozostałymi 

palcami  niech  trzyma  karton.  Powiedz:  "Podnieś  kciuki".  Stopniowo  ograniczaj  swą 
pomoc i doprowadź do tego, że dziecko samodzielnie wykona czynność.  

3. Pomóż dziecku zbadać karton, aby dotykiem wyczuło, z której strony się otwiera. 

Niekiedy spięcie znajduje się się z przeciwnej strony niż miejsce, w której się otwiera.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 105 

 

Wiek 5-6 

 

WYJMUJE ODZIEŻ Z SZAFY LUB SZUFLADY  
 
1. Staraj się trzymać rzeczy do ubierania w tych samych miejscach.  
2. Wieszaj ubrania na wysokości oczu dziecka.  
3. Omawiaj z nim, jaka odzież będzie mu potrzebna (rodzaj ubrania i kolor).  
4.  Przed  położeniem  się  spać  wyjmij  rzeczy  dziecka,  które  ma  włożyć  nazajutrz. 

Pomaga to uniknąć porannego pośpiechu.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 106 

 

Wiek 5-6 

 

BIERZE  PODANY  PÓŁMISEK  I  PO  NABRANIU  POTRAWY  PRZEKAZUJE 

GO DALEJ  

 
1. Upewnij się, czy półmisek nie jest za ciężki czy gorący.  
2.  Przeznacz  dziecku  więcej  czasu  w  trakcie  uczenia  się  tej  czynności.  Pochwal, 

jeżeli mu się uda.  

3.  Pomóż  dziecku,  przytrzymując  półmisek,  gdy  się  uczy  podawania  go  innym 

osobom przy stole. Skoro tylko dziecko opanuje tę czynność, zmniejsz zakres pomocy.  

4. Podkreślaj konieczność trzymania podawanego półmiska obu rękami.  
5.  Przypominaj  dziecku  o  konieczności  przytrzymywania  półmiska  dotąd,  aż 

następna osoba weźmie go mocno w ręce.  

6.  Ważną  sprawą  jest  sposób,  w  jaki  się  siedzi  przy  stole.  Przypominaj  dziecku  o 

tym, że ma siedzieć prosto, z głową uniesioną do góry. Przy podawaniu półmiska należy 
skręcać ciało  pasie w stronę osoby, do której się podaje. Pomaga to utrzymać półmisek w 
płaszczyźnie poziomej.  

7.  Gdy  się  podaje  półmisek  dziecku  niewidomemu,  należy  mu  podać  jakieś 

wskazówki, by się zorientowało, że ma przed sobą półmisek: "Czy chciałbyś trochę ...?" 
Gdy dziecko samo podaje sąsiadowi półmisek, powinno też zapytać: "Czy chcesz trochę 
....?"  

8.  Dziecku  niewidomemu  należy  powiedzieć,  by nie wypuszczało z rąk półmiska, 

zanim nie weźmie go kolejna osoba, mówiąc: "Dziękuję".  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ107 

 

Wiek 5-6 

 

ZALEWA  MLEKIEM  PŁATKI  ŚNIADANIOWE,  KTÓRE  MA  SPOŻYĆ  NA 

ZIMNO  

 

                                                           
49

 

1. Trzymaj płatki i naczynia (miski, miseczki, głębokie talerze) w łatwo dostępnym 

miejscu. Mleko trzymaj w naczyniu, z którego łatwo nalewać. Używaj nie tłukących się 
naczyń. Zacznij od szykowania w torebce 1 porcji płatków.  

2.  W  miarę  potrzeby  pomóż  dziecku  czynnie  i  słownie  w  rozchylaniu  torebki  i 

nasypywaniu płatków do naczynia. Stopniowo ograniczaj pomoc.  

3.  Powiedz  dziecku  niewidomemu,  by  nalewało  mleko  jedną  ręką,  drugą  zaś 

przytrzymywało  miseczkę.  Niech  dotknie  palcem  powierzchni  mleka  tuż  przy  krawędzi 
miseczki, by się dowiedzieć, kiedy jest już pełna.  

4.  Jeżeli  niewidome  dziecko  używa  do  płatków  cukru,  pozwól  mu  sprawdzić 

dotykiem ile cukru jest na łyżeczce.  

5.  W  nagrodę  za  samodzielne  wykonanie  zadania  daj  dziecku  do  płatków 

rodzynków lub jakiś lubiany owoc.  

 
 
SAMODZIELNOŚĆ 108 
 

Wiek 5-6 

 

REGULUJE TEMPERATURĘ WODY W UMYWALCE LUB WANNIE  
 
1.  Zaznacz  kurki  kranów,  aby  dziecko  odróżniało  zimny  od  gorącego.  Omów  z 

dzieckiem zasadę działania kurków: im więcej się odkręci, tym więcej gorącej lub zimnej 
wody będzie się lało z kranu.  

2.  Ureguluj  temperaturę  wody  tak,  by  była  ciepła.  Powiedz  dziecku,  by  zmieniło 

temperaturę  wody  nalanej  do  umywalki  na  cieplejszą  lub  chłodniejszą.  Jeżeli  zajdzie 
potrzeba, pomóż dziecku.  

3.  Pomóż  dziecku  najpierw  przećwiczyć  regulowanie  temperatury  wody  w 

umywalce.  Pokaż  mu,  na  ile  trzeba  odkręcić  kurki,  by  otrzymać  właściwą  mieszaninę 
wody gorącej i zimnej.  

4. Pozwól mu na przećwiczenie regulowania temperatury wody do twojej kąpieli.  
5. Poinstruuj dziecko, że ze względów bezpieczeństwa powinno najpierw odkręcać 

kurek zimnej wody.  

6.  Naucz  je,  w  jaki  sposób  -  stojąc  obok  wanny  -  można  uregulować  strumień 

lejącej się wody i jej temperaturę.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 109 

 

Wiek 5-6 

 

PRZYGOTOWUJE KĄPIEL  
 
1.  Trzymaj  mydło,  myjkę  i  zabawki,  które  dziecko  bierze  do  kąpieli  w  miejscu 

łatwo dostępnym i wygodnym, by dziecko mogło samo je wziąć.  

2.  Pokaż  dziecku,  jak  zatyka  i  odtyka  się  wannę  oraz    reguluje  mechanizm 

spuszczania wody (kran odkręcony - zakręcony, woda gorąca - zimna).  

3. Pokaż mu jak się mierzy głębokość wody za pomocą dotyku: zanurzając rękę lub 

sprawdzając  poziom  wody  w  wannie  w  stosunku  do  tak  zwanego  odprowadzania 
zabezpieczającego, tj. do odpływu wody, której nabrało się za dużo.  

4. Przypomnij dziecku, że nie jest konieczne napełnianie wanny po brzegi.  
5.  Kiedy  dziecko  się  uczy  napuszczać  wodę  do  wanny,  powinna  być  przy  tym 

obecna osoba dorosła.  

6. Należy dziecku zademonstrować, że poziom wody w wannie się podniesie, gdy 

ono wejdzie do wanny.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 110 

 

Wiek 5-6 

 

KRAJE NOŻEM MIĘKKIE PRODUKTY (BANAN, GOTOWANY ZIEMNIAK)  
 
1.  Używaj  do  tego  ćwiczenia  noża  stołowego  z  ząbkowanym  ostrzem:  W  ten 

sposób nie ma wątpliwości, która strona noża jest ostrzem.  

2.  Pokaż  dziecku,  jak  się  kraje.  Pokieruj  rękoma  dziecka,  wykonując  ruchy 

piłowania.  W  miarę  nabywania  przez  dziecko  umiejętności  krajania  ograniczaj  swą 
pomoc.  

3.  Pozwól  dziecku  pokrajać  banany  w  plasterki  do  galaretki  podanej  wszystkim 

członkom rodziny na deser. Pochwal za starania.  

4.  Pozwól  mu  ćwiczyć  krajanie  w  czasie  zabaw.  Daj  mu  nóż  plastykowy  do 

krajania piasku (zwilżonego) lub masy solnej.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 111+ 

 

Wiek 5-6 

 

ZATRZYMUJE  SIĘ  PRZY  KRAWĘŻNIKU  (CHODNIKA),  NASŁUCHUJE, 

SPOGLĄDA  W  OBIE  STRONY  I  PRZECHODZI  PRZEZ  ULICĘ  BEZ  POTRZEBY 
PRZYPOMINANIA  MU  O  ŚRODKACH  OSTROŻNOŚCI,  JEDNAKŻE  POD 
KONTROLĄ OSOBY DOROSŁEJ  

 
1. Powiedz dziecku, kiedy się będziecie zbliżać do krawężnika. Wyjaśnij, dlaczego 

jest  to  takie  ważne,  by  się  zatrzymać  przy  krawężniku.  Niech  dziecko  namaca  nogą 
krawężnik,  szczególnie  na  skrzyżowaniu  ulic.  Wskaż  "ruch"  lub  łukowatą  krzywą  w 
miejscu, gdzie się schodzą ulice. Podaj dziecku nazwę okolicznych ulic.  

2. Za każdym razem, gdy przechodzicie razem przez ulicę, zwracaj uwagę dziecka 

na  przejeżdżające  samochody.  Możesz  urządzić  zabawę,  polegającą  na  tym,  że  dziecko 
ma  ci  powiedzieć,  gdy  usłyszy  nadjeżdżający  samochód.  Możecie  to  robić  na  zmiany. 
Możesz również zabawę rozciągnąć na sytuacje, w których najpierw ty mówisz dziecku, 
kiedy samochód jest akurat przed tobą, potem zaś to samo niech zrobi dziecko.  

3.  Gdy  dziecko  mówi,  że  słyszy  nadjeżdżający  samochód,  powiedz  mu,  skąd 

samochód nadjeżdża. Weź rękę dziecka i wskaż nią kierunek lub zwróć jego głowę w tym 
kierunku,  z  którego  nadjeżdża  samochód.  Rób  tak  dotąd,  dopóki  dziecko  nie  będzie 
umiało określić kierunku gestem ręki, zwrotem głowy bądź słownie: z prawa - z lewa.  

4. Przechodząc razem przez ulicę, zwracaj szczególną uwagę na właściwą technikę 

przekraczania  jezdni:  zatrzymać  się  przy  krawężniku,  zobaczyć  i  posłuchać,  czy  nie 
nadjeżdżają  pojazdy  z  obu  kierunków,  ulicę  przechodzić  jedynie  wówczas,  gdy  nie 

                                                           
51

 

nadjeżdża  żaden  pojazd.  Przez  jezdnię  przechodźcie  szybko.  (Taka  procedura 
przekraczania jezdni  stosowana jest w tych miejscach, gdzie nie ma świateł ulicznych ani 
przejścia strzeżonego). Stale powtarzaj te czynności, dopóki dziecko nie zapamięta ich i 
nie  opanuje,  i  dopóki  nie  zacznie  ich  wykonywać  samodzielnie,  lecz  pod  twoim 
nadzorem. Możesz dziecku podać wszystkie etapy tej czynności z wyjątkiem ostatniego, 
który  ma  ono  samo  przypomnieć.  Następnie  konsekwentnie  zwiększaj  liczbę  czynności 
etapowych, które dziecko ma zapamiętać. Rób tak dotąd, aż opanuje no wszystkie etapy 
całego procesu przechodzenia przez jezdnię.  

 
+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 112 

 

Wiek 5-6 

 

KORZYSTA Z PISUARU (CHŁOPIEC)  
 
1. Naucz dziecko, w jaki sposób ustawiać się przed pisuarem prostopadle do niego. 

W tym celu musi ono czubkami butów dotknąć podstawy muszli a obu rękami - brzegów.  

2. Kiedy już dziecko stoi prostopadle do pisuaru, pomóż mu cofnąć ręce, by rozpiąć 

spodnie: ciało nie zmienia pozycji.  

3.  Udziel  wskazówek  słownie  i  pochwal,  jeżeli  dziecku  udało  się  samemu  oddać 

mocz do pisuaru.  

4. Ponieważ pisuary są bardzo różnorodne, pomóż niewidomemu chłopcu zapoznać 

się z każdym urządzeniem, które różni się od wcześniej poznanych.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 113 

 

Wiek 5-6 

 

PRAWIDŁOWO  LOKALIZUJE  TOALETĘ  W  DOBRZE  SOBIE  ZNANYM 

MIEJSCU PUBLICZNYM (np. W PARKU)  

 
1.  Będąc  w  miejscach  publicznych,  powiedz  dziecku,  że  czasem  są  tam  osobne 

szalety dla chłopców i dziewczynek (mężczyzn i kobiet).  

2.  Wybierz  jedno  z  miejsc  publicznych,  które  stale  odwiedzacie,  jak  na  przykład 

park,  kino,  muzeum  itp.,  oraz  pokaż  dziecku  właściwą  toaletę.  Podaj  mu  punkty 
orientacyjne,  których  ma  poszukać,  oraz  drogę,  którą  może  się  dostać  do  toalety. 
Wielokrotnie  przejedźcie  tą  trasą  wspólnie,  następnie  niech  dziecko  przejdzie 
samodzielnie  ostatni  jej  odcinek.  Stopniowo  zwiększaj  dystans,  który  dziecko  ma 
pokonać samodzielnie.  

3.  Osoba  dorosła  (mężczyzna  w  przypadku  chłopca,  kobieta  w  przypadku 

dziewczynki - przyp. tłum.) powinna zorientować dziecko co do miejsca znajdowania się 
właściwej  toalety:  powinna  ona  pokazać  dziecku,  gdzie  jest  muszla  klozetowa, 
umywalka, papier toaletowy i ręczniki, oraz pokazać jak spuszczać wodę i jak odkręcać i 
zakręcać kran, jeżeli te urządzenia różnią się od znanych dziecku w domu.  

4. Kiedy już dziecko potrafi odnaleźć toaletę i jest zorientowane, gdzie co się w niej 

znajduje, zachęć do wykorzystania tej wiedzy. Pochwal za samodzielność.  

5. Powiedz dziecku, gdzie się znajdują szalety w innych znanych mu miejscach, jak 

również zorientuj je w lokalizacji toalet w domach przyjaciół i krewnych. Przypomnij mu 
drogę do toalety w miejscu, w którym nie byliście dawno.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 114 

 

Wiek 5-6 

 

SAMODZIELNIE SMARUJE CHLEB, POSŁUGUJĄC SIĘ NOŻEM  
 
1. Używaj czegoś miękkiego do rozsmarowywania przez dziecko. Używaj grzanek, 

grzanki bowiem nie będą się tak łatwo rozpadać pod naciskiem noża.  

2. Używaj noża tępego o długiej, łatwej do trzymania rękojeści.  
3. Pokaż dziecku w jaki sposób ma smarować. Zacznij od jednego końca grzanki i 

stopniowo rozsmaruj do przeciwległego końca. Zachęć dziecko do naśladowania ciebie.  

4.  Używaj  ulubionych  produktów  dziecka,  które  ma  ono  rozsmarować  (masło, 

dżem, miód).  

5. Na początku kieruj ręką dziecka, po czym stopniowo ograniczaj pomoc.  
6. Niech dziecko niewidome chwyci palcami brzegi grzanki i nakłada smarowidło 

na grzankę od jednych palców do  przeciwległych.  

7.  
Galaretka,  masło,  dżem  i  miód  powinny  być  w  pojemnikach,  na  których  należy 

umieścić  naklejki  rozpoznawane  wzrokowo  lub  dotykowo.  W  ten  sposób  dziecko  samo 
potrafi wybrać coś do smarowania.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 115 

 

Wiek 5-6 

 

PODNOSI, NIESIE I STAWIA NA STOLE ZAPEŁNIONĄ TACĘ  
 
1.  W  miarę  możności  posłuż  się  tacą  o  krótkich  bokach.  Umieść  na  niej  duże 

przedmioty,  jak  na  przykład  owoce  lub  klocki.  Powiedz  dziecku,  by  uniosło  tacę, 
umieszczając ręce na obu poprzecznych bokach tacy a opierając dłuższy jej bok o brzuch. 
Jeżeli  się  to  okaże  potrzebne,  idź  za  dzieckiem,  podtrzymując  z  lekka  tacę  i  pomagając 
utrzyma  ją  poziomo.  Udzielaj  mu  słownych  wskazówek  i  zachęty.  W  miarę  nabierania 
przez dziecko wprawy ograniczaj pomoc.  

2. Powiedz dziecku, by zaniosło na tacy kanapki dla różnych członków rodziny.  
3.  Zwiększ  liczbę  przedmiotów  na  tacy.  Kiedy  już  dziecko  nabędzie  większą 

wprawę, podaj mu do niesienia napoje w naczyniach.  

4. Przed stawianiem tacy na stole niech dziecko nogami lub tułowiem wyczuje stół 

i  jego  blat,  następnie  niech  zacznie  powoli  wyciągać  do  przodu  ramiona  oraz  powoli 
unosić  lub  opuszczać  tacę,  w  zależności  od  wysokości  powierzchni  stołu.  Jeżeli  jest  to 
potrzebne, pomóż dziecku czynnie: czyń tak dopóki dziecko nie zacznie wykonywać tego 
samodzielnie.  

5.  Bądź  przygotowana  na  to,  że  coś  się  może  rozlać  lub  spaść  z  tacy.  Ćwiczenie 

                                                           
53

 

przeprowadzaj w miejscu łatwym do sprzątania. Nie gań dziecka za to, że coś rozlało lub 
wysypało.  Jest  to  kwestia  praktyki  zanim  opanuje ono pod właściwym kątem trzymanie 
tacy, tak by uniknąć rozlania lub rozsypania tego, co niesie.  

6. Powtórz ćwiczenia w zadaniach nr 65 i 88.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 116 

 

Wiek 5-6 

 

ZAWIĄZUJE SZNURÓWKI PRZY KAPTURZE  
 
1. Ćwiczenie to wykonuj tuż przed wyjściem na podwórze, gdzie dziecko będzie się 

bawić, by miało motywację do wykonania tej czynności.  

2.  Zacznij  od  kaptura  leżącego  na  stole  i  stopniowo  wprowadzaj  ćwiczenie  w 

zawiązywaniu sznurków kaptura będącego już na głowie dziecka.  

3.  W  miarę  potrzeby,  pomóż  słownie  i  czynnie.  Stopniowo  zmniejszaj  zakres 

pomocy.  

4. Dziecko niewidome powinno się nauczyć wiązania sznurków kaptura, kiedy już 

go ma na głowie. Przełóż prawy sznurek przez lewy. Prawy sznurek trzymaj wyprężony 
w  lewej  ręce  i  wykonuj  czynności  jedna  po  drugiej.  Każdorazowo  dokładnie  tak  samo 
powtarzaj wszystkie czynności, gdy ćwiczysz z dzieckiem wiązanie kaptura.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 117 

 

Wiek 5-6 

 

ZAPINA SWÓJ PAS BEZPIECZEŃSTWA W SAMOCHODZIE  
 
1.  Członkowie  rodziny  muszą  dawać  dobry  przykład,  zawsze  zapinając  pasy 

bezpieczeństwa.  Pokaż  dziecku,  jak  zapiąć  pas  bezpieczeństwa  w  samochodzie.  W 
trakcie zapinania go przez dziecko podawaj ustne wskazówki.  

2.  Pokieruj  rękami  dziecka  w  trakcie  wykonywania  ruchów  zapinania  pasa. 

Stopniowo ograniczaj pomoc.  

3.  Nie  rób  za  dziecko  czynności,  którą  już  poznało.  Nie  uruchamiaj  samochodu, 

dopóki dziecko nie zapnie swego pasa bezpieczeństwa.  

4.  Ponieważ  w  różnych  samochodach  są  różne  pasy  bezpieczeństwa,  wymagaj 

opanowania  tej  umiejętności  jedynie  w  tych  samochodach,  w  których  dziecko  jeździ 
najczęściej.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 118 

 

Wiek 5-6 

 

WYBIERA ODPOWIEDNIE UBRANIE W ZALEŻNOŚCI OD TEMPERATURY 

LUB OKAZJI  

 

1.  Pomóż  dziecku  w  wybraniu  rzeczy  do  noszenia  danego dnia. Zapamiętaj: "Czy 

pada deszcz?", "Co musisz włożyć, by nie zmoknąć?". Pochwal za właściwy wybór.  

2.  Przejrzyj  z  dzieckiem  żurnal.  Powiedz  dziecku  i  pokaż  kiedy  i  przy  jakich 

okazjach  ludzie  noszą  poszczególne  rodzaje  ubrania  (płaszcze  przeciwdeszczowe, 
kostiumy kąpielowe, suknie).  

3. Posłuż się lalkami. Opisz pogodę danego dnia i powiedz dziecku, by wybrało dla 

lalki odpowiednie ubranie do wyjścia z domu.  

4. Na początku niech dziecko dokonuje wyboru spośród 2-3 pozycji z ubrania. W 

miarę jak nabiera wprawy, wybór pozostaw całkowicie dziecku. Jeżeli dziecko dokonuje 
niewłaściwego  wyboru,  wyjaśnij,  dlaczego  odpowiedniejsze  byłoby  do  włożenia  coś 
innego.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 119 

 

Wiek 5-6 

 

Ś

CIELE SWOJE ŁÓŻKO  

 
1.  Wspólnie  pościelcie  łóżko.  Niech  dziecko  zbada  dotykowo,  gdzie  się  znajdują 

prześcieradła, koce, poduszka i narzuta.  

2.  Zacznij  od  tego,  że  dziecko  ma  wykonać  ostatnie  stadium  zadania;    stopniowo 

dodawaj  kolejne  stadia,  aż  dziecko  zacznie  samodzielnie  ścielić  łóżko  od  początku  do 
końca.  

3.  Jeżeli  się  okaże  potrzebne,  pomóż  dziecku  ustnie  i  manualnie.  Stopniowo 

zmniejszaj zakres udzielanej mu pomocy.  

4.  Powieś  na  ścianie  sypialni  dziecka  diagram,  jeżeli  dziecko  pościele  łóżko 

samodzielnie, pochwal je i pozwól nakleić na diagramie "wesołka" lub kosmatą naklejkę.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 120 

 

Wiek 5-6 

 

PRAWIDŁOWO NAKRĘCA JEDEN NUMER TELEFONICZNY  
 
1.  Zorientuj  dziecko,  gdzie  się  w  domu  znajduje  telefon.  Pokaż  mu  różne  części 

aparatu:  słuchawkę,  widełki  (guziczki),  tarczę  itd.  Pokaż  mu  ogranicznik  ruchu  tarczy  i 
wskaż mu cyfry. Wyjaśnij, że cyfry zostały rozmieszczone na tarczy odwrotnie do ruchu 
wskazówek  zegara  od  1  do  9,  a  po  9  znajduje  się  jeszcze  0.  Pokaż  mu,  co  to  jest  i  do 
czego  służy  ustawiając  jego  palec  wskazujący  na  ograniczniku  ruchu  tarczy.  Powoli 
przesuwaj tarczą, aż palec dziecka trafi w pierwszy otwór. Nakręć w  ten sposób po kolei 
wszystkie cyfry na tarczy.  

2.  Poproś  dziecko,  by  odnalazło  na  tarczy  różne  cyfry.  Zademonstruj  wybranie 

numeru, obracając tarczą aż do oporu i następnie wyciągając natychmiast palec z otworu 
tarczy. Niech dziecko to ćwiczy.  

3. Zapytaj dziecko, do kogo chciałoby zadzwonić, a więc czyjego numeru chce się 

nauczyć. Wypisz dziecku ten numer lub naucz go numeru na pamięć.  

4. Jeżeli dziecko ma wzrok szczątkowy, lecz cyfry na telefonie są za małe, możesz 

                                                           
55

 

zamówić w American Foundation for the Blind tarcze z wielkimi drukowanymi cyframi. 
Jest ona niedroga i można ją ustawić nad cyframi istniejącymi w twoim aparacie.  

5. Pomóż dziecku niewidomemu nauczyć się liczyć do tyłu. Pokaż mu jak odnaleźć 

ogranicznik i przesuwać ręką po tarczy od 0 do 9, od 9 do 8 i tak dalej aż do 1.  

6.  Jeżeli  dziecko  uczy  się  posługiwać  telefonem  klawiszowym,  zorientuj  je,  że 

znajdują  się  w  aparacie  trzy:  górny,  środkowy  i  dolny.  Następnie  pokaż  mu  cyfry  w 
kolejności  od  lewej  strony  do  prawej.  Na  wszelki  wypadek  należałoby  nauczyć  dzieci 
posługiwania się obu typami aparatu telefonicznego.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 121 

 

Wiek 5-6 

 

SKŁADA  NIESKOMPLIKOWANĄ  CZĘŚĆ  UBRANIA  (KOSZULKA  LUB 

SKARPETKI)  

 
1. Pomóż dziecku odnaleźć górę, dół i boki danej części odzieży. Połóż ubranie na 

płaskiej  powierzchni.  Złóż  ubranie  na  pół:  dziecko  niech  wyczuje  dotykiem  krawędzie 
złożonego ubrania i wyrówna je.  

2.  Składaj  razem  z  dzieckiem,  po  czym  stopniowo  ograniczaj  udzielanie  mu 

pomocy słownej i czynnej.  

3.  Używaj  terminów:  "strona  prawa,  strona  lewa,  złóż  do  góry,  złóż  do  dołu". 

Upewnij się, że dziecko prawidłowo określa słowami to, co wykonuje.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 122 

 

Wiek 5-6 

 

KŁADZIE ZŁOŻONE UBRANIE NA PÓŁKĘ LUB DO SZUFLADY  
 
1.  Przeznacz  dla  dziecka  jedną  z  szuflad  lub  półek  w  sypialni.  Upewnij  się,  czy 

szuflady i półki są na łatwo dla dziecka dostępnej wysokości.  

2. Zadbaj o to, by każda z rzeczy dziecka była stale w tym samym miejscu. Pilnuj, 

by  również  dziecko  stale  odkładało  je  na  to  samo  miejsce.  Zapytaj: "Czy skarpetki są z 
lewej strony szuflady?". Powtarzaj, gdzie się znajdują poszczególne rzeczy do ubrania.  

3.  W  miarę  potrzeby  pomóż  werbalnie  lub  czynnie.  Stopniowo  zmniejszaj  zakres 

pomocy.  

4. Każ dziecku zawsze odkładać swoje rzeczy. Powinno to stać się jego nawykiem.  
5.  Umieść  w  pokoju  dziecinnym  diagram.  Nagrodź  dziecko  za  dobrze  wykonane 

zadanie.  

6.  Używaj  kosza  lub  innego  pojemnika,  w  którym  dziecko  zanosi  odzież  na 

miejsce.  Pozwoli  to  dziecku  niewidomemu  mieć  jedną  rękę  swobodną,  dzięki  której 
będzie się bezpiecznie poruszać.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 123 

 

Wiek 5-6 

 

PRZYGOTOWUJE KANAPKI  
 
1.  Trzymaj  rzeczy,  które  dziecku  będą  do  tego  potrzebne,  w  łatwo  dostępnym  dla 

niego miejscu.  

2.  Używaj  takich  produktów,  które  dadzą  się  łatwo  rozsmarować  na  chlebie. 

Przygotuj najpierw prostą kanapkę posmarowaną tylko jednym lub dwoma produktami.  

3.  Niech  dziecko  obserwuje  i  naśladuje  poszczególne  czynności  przygotowania 

kanapki, następnie niech przygotuje ją własnymi siłami.  

4. Pomóż dziecku przygotować wymyślne kanapki za pomocą foremek, wycinając 

nimi odpowiednie kształty z chleba, plasterków sera i zimnego mięsa.  

5. Dotykając kanapki, pokaż dziecku jej górę, spód, lewą i prawą stronę. Utrwala to 

systematyczne badanie dotykiem, jak również określenia słowne, co ma istotne znaczenie 
dla dzieci niewidomych i niedowidzących.  

6.  Posłuż  się  ząbkowanym  nożem  stołowym  do  przekrajania  kanapki  na  dwie 

części.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 124 

 

WIEK 5-6 

 

ZAMIATA SZCZOTKĄ MAŁY POKÓJ  
 
1.  W  miarę  możności  postaraj  się  o  małą  szczotkę.  Dziecko  musi  widzieć  lub 

odczuwać ruch miotły po podłodze. Niech obejrzy lub wyczuje dotykiem czyste miejsce 
w  porównaniu  z  miejscami,  które  nadal  są  brudne.  (Możesz  celowo    "nabrudzić", 
rozrzucając  po  podłodze  na  przykład  ryż,  gdy  uczysz  tej  czynności  dziecko  całkowicie 
niewidome).  

2.  Niech  dziecko  trzyma  za  kijek  szczotki,  podczas  gdy  ty  wykonujesz  ruch 

zamiatania. Podziel małe pomieszczenie na części, określając je na przykład jako "część 
koło zlewu, stołowa" itd. Zamiataj każdą część w sposób usystematyzowany, prowadząc 
szczotkę  do  jakiejś  z  góry  ustalonej  granicy,  najlepiej  do  ściany.  Podkreślaj  potrzebę 
zamiatania w kierunku tej właśnie ściany.  

3. Kiedy cały kurz został zmieciony w jedno miejsce, niech dziecko zobaczy go lub 

dotknie. Pokaż dziecku, jak się zamiata kurz na szufelkę, którą trzyma inna osoba.  

4.  Niech  dziecko  wyrobi  nawyk  pomagania  w  sprzątaniu.  Pochwal  za  pomoc  i 

udział w pracach domowych.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 125 

 

Wiek 5-6 

 

PRZYGOTOWUJE DRUGIE ŚNIADANIE I PAKUJE JE DO TOREBKI  
 
1. Trzymaj folię i torebki na kanapki stale w jednym łatwo dostępnym dla dziecka 

miejscu.  

                                                           
57

 

2.  Pomóż  czynnie  i  słownie  w  zawijaniu  kanapek  i  produktów  żywnościowych 

luzem. W miarę jak dziecko nabiera wprawy, ograniczaj pomoc.  

3.  Pomóż  dziecku  ułożyć  najcięższe  rzeczy  na  dnie  woreczka.  Do  opisania  tych 

rzeczy posługuj się terminami "Najcięższy - najlżejszy".  

4.  Początkowo  podawaj  dziecku  rzeczy,  które  należy  włożyć  do  woreczka. 

Stopniowo jednak ograniczaj pomoc, by musiało samo, bez twojej pomocy, odnajdywać i 
zapakować każdą z rzeczy.  

5.  Uczyć  z  pakowania drugiego śniadania codzienną czynność wykonywaną przez 

dziecko.  Pochwal  je  za  zapakowanie  swoich  kanapek  i  kanapek  dla  innych  członków 
rodziny.  

6.  Urządź  piknik  w  dni  wolne  od  pracy.  Pozwól  dziecku  w  pakowaniu  kanapek  i 

innych potraw dla każdego z uczestników pikniku.  

7.  Jeżeli  dziecko  używa  pudełka  śniadaniowego,  ustanów  stały  porządek  w 

pakowaniu do niego prowiantów.  

8. Dla dodania silniejszej motywacji dołącz do śniadania coś co dziecko pomagało 

ci kupować lub robić, np. ciasteczka.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 126 

 

Wiek 5-6 

 

UŻYWA NACZYŃ NA SóL I PIEPRZ  
 
1.  Naucz  dziecko  niewidome  najpierw  nasypywania  sobie  wartości  jednego  z 

naczyń  na  dłoń  i  sprawdzania  smakiem,  czy  to  jest  sól,  czy  pieprz.  Następnie  niech 
odwróci rękę i wysypie zawartość na potrawę.  

2.  W  warunkach  domowych  ułatwiają  życie  naczynia  na  sól  i  pieprz  o  różnych 

kształtach albo zaznaczony wypukłymi literami z S i P.  

3. Przypomnij o ostrożnym sypaniu obu przypraw, żeby nie przeholować.  
 
 

SAMODZIELNOŚĆ 127 

 

Wiek 5-6 

 

WKŁADA LEWY BUT NA LEWĄ NOGĘ, A PRAWY - NA PRAWĄ  
 
1.  Przejrzyj  i  ewentualnie  przećwicz  zadania:  SAMODZIELNOŚĆ  62  i 

POZNAWCZE 113.  

2. Owiń taśmą tylko lewy but dla początkowego ułatwienia. Pozostaw taśmę tylko 

na tak długo, jak będzie potrzeba.  

3.  W  celu  ćwiczenia  ustawiaj  pary  obuwia,  but  koło  buta,  lewy  z  lewej  strony,  a 

prawy  -  z  prawej.  Pokaż  dziecku,  że  pomiędzy  czubkami  butów  nieprawidłowo 
ustawionych powstaje duża luka, a pomiędzy czubkami pary należycie ustawionej - mała. 
Pomóż dziecku niewidomemu palcami zbadać różnicę w wielkości tej luki pomiędzy parą 
poprawnie ustawioną i parą odwrotnie ustawioną.  

4. Opisz dziecku kształt buta i kształt stopy. Poproś, żeby porównało, jak czuje się 

w bucie włożonym na właściwą nogę w tym jak nodze jest "niewygodnie" w bucie z innej 

nogi.  

5. Pokaż dziecku, że obuwie z klamerkami kładzie się tak, że klamerka znajduje się 

na zewnętrznej stronie buta.  

 
 

SAMODZIELNOŚĆ 128+ 

 

Wiek 5-6 

 

POTRAFI  SAMODZIELNIE  UDAĆ  SIĘ  DO  PRZEDSZKOLA,  NA  PLAC 

ZABAW  LUB  DO  SKLEPU,  JEŻELI  TE  OBIEKTY  ODDALONE  SĄ  OD  DOMU  O 
DWA BLOKI  

 
1.  Wybierz  miejsce  oddalone  o  dwa  bloki  od  domu,  do  którego  dziecko  lubi 

chodzić (sklep spożywczy, ogródek jordanowski).  

2.  Chodź  z  dzieckiem  na  dystans  dwóch  bloków  codziennie  przez  dłuższy  czas, 

dopóki  nie  spostrzeżesz,  że  dobrze  poznało drogę.  Wskazuj  mu  różne  istotne  znaki 
orientacyjne,  przede  wszystkim  poznawalne  dotykiem,  jak  np.  pęknięcie  w  płytach 
chodnika, mur z cegły, kłujący żywopłot, hydrant pożarniczy.  

3.  Powtórz  ten  spacer  idąc  kilka  kroków  za  dzieckiem  i  dawaj  tylko  w  miarę 

potrzeby wskazówki i słowa zachęty.  

4. Idź w odległości pół kroku przed dzieckiem, wołaj do niego i pilnie je obserwuj, 

pouczając tylko wtedy, gdy trzeba. Stań w połowie drogi i czekając na dziecko pomagaj 
mu w drodze możliwie jak najmniej.  

5.  Niech  dziecko  samodzielnie  przemierzy  tę  przestrzeń,  a  ty  jedynie  pilnuj  i 

czuwaj.  

6.  Dziecko  całkowicie  niewidome  może  potrzebować  pomocy  specjalistycznej  - 

instruktora do nauczania orientacji w poruszaniu się w przestrzeni. Zwłaszcza wtedy, gdy 
droga wymaga  przez jezdnię.  

 
+  Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.