1

PROGRAM OREGOŃSKI

SAMODZIELNOŚĆ 1

Wiek 0-1

SSIE I POŁYKA PŁYN

1. Podawaj dziecku pokarm, kiedy jest głodne.
2. Pobudzaj wargi dziecka lekkim, delikatnym chwytaniem ich palcami. Można

również pobudzić je za pomocą kostki lodu (dotykając nią ust dziecka).

3. Pobudź dziecko do ssania masując mu policzki, wtedy, gdy smoczek (pierś) jest

w buzi: wykonuj palcami ruchy ku ustom i od ust.

4. By ułatwić dziecku połykanie, delikatnie pogłaszcz szyję dziecka ruchem od

podbródka do przełyku.

5. Jeżeli dziecko chwyta za dużo powietrza i nie może ssać wydajnie, spróbuj

używać smoczków o różnych kształtach, większych lub o większym otworze. Jeżeli
dziecko jest karmione piersią, matka musi bardziej przysunąć usta dziecka do piersi, by w
ten sposób utworzyć coś w rodzaju przyssawki. Można również spróbować zmienić
pozycję dziecka, unosząc je lub obniżając.

6. Zmieniaj rodzaje i konsystencję posiłków płynnych.

SAMODZIELNOŚĆ 2

Wiek 0-1

OTWIERA USTA DO KARMIENIA PIERSIĄ, BUTELKĄ ZE SMOCZKIEM

LUB ŁYŻECZKĄ

1. Przy karmieniu przyjmuj zawsze tę samą pozycję dla siebie i dla dziecka. Jeżeli

jest to niemożliwe, przed karmieniem daj dziecku powąchać mleko. Pokaż mu butelkę
lub łyżeczkę w jaskrawym kolorze; można również przywiązać do butelki dzwoneczek;
daje to dziecku informację wzrokową i akustyczną, poprzedzającą karmienie. Powiedz do
niego: "Oto twoja butelka" albo: "Pora jedzenia".

2. Nalej odrobinę mleka na palec i delikatnie wsuń go do ust dziecka. Postępuj tak

dotąd, aż dziecko nie będzie stawiało żadnego oporu przy wsuwaniu mu palca do ust.

3. Dotykaj brzegów ust dziecka smoczkiem lub łyżeczką.
4. Delikatnie naciśnij na wargi dziecka, by otworzyło usta, równocześnie dotykając

brzegów ust smoczkiem lub łyżeczką.

5. Staraj się unikać pośpiechu w czasie karmienia. W czasie karmienia przemawiaj

do dziecka. Jeśli dziecko wyrobiło już odruch oczekiwania następnej łyżeczki, zaczekaj,
aż otworzy usta, a nie wpychaj mu łyżeczki do ust.

SAMODZIELNOŚĆ 3

Wiek 0-1

ODWRACA GŁOWĘ W STRONĘ BRODAWKI PIERSIOWEJ LUB SMOCZKA

PO DOTKNIĘCIU NIĄ POLICZKA

1. Zawsze trzymaj dziecko w tej samej pozycji przed rozpoczęciem karmienia.
2. Lekko dotknij podbródka, potem policzka.
3. Lekko popukaj w policzek, następnie dotknij ust smoczkiem (piersią).
4. Jeżeli dziecko nie odwraca głowy w kierunku smoczka (piersi), pomóż mu w

tym delikatnie. Daj dziecku możność samodzielnego zwrócenia głowy ku pokarmowi
zanim mu w tym pomożesz.

SAMODZIELNOŚĆ 4

Wiek 0-1

POŁYKA PŁYNNE JEDZENIE PODANE NA ŁYŻECZCE

1. Jeżeli jest to możliwe, posługuj się łyżeczką plastykową lub pokrytą teflonem.

Jeżeli się posługujesz łyżeczką metalową, łyżeczka musi mieć gładkie brzegi.

2. Trzymaj dziecko w pozycji na pół pionowej. Podawaj niewielkie ilości pokarmu.

Zanim podasz kolejną porcję, zaczekaj aż dziecko przełknie poprzednią.

3. Staraj się podawać pokarm na środkową część języka.
4. Włóż do pokarmu malutkie kawałeczki pokruszonego lodu. Gdy lód dotknie

języka, dziecko odruchowo połknie pokarm.

5. Dotknięcie łyżeczką języka w 3-4 miejscach - przed opróżnieniem jej w ustach

dziecka - ułatwi cofnięcie języka, a więc również przełknięcie.

6. Aby ułatwić wykonanie odruchu przełykania, delikatnie pogłaskaj szyję dziecka

od podbródka ku krtani.

SAMODZIELNOŚĆ 5

Wiek 0-1

PODCZAS PICIA KŁADZIE OBIE RĘCE NA BUTELCE

1. Używaj lekkich butelek. Butelkę napełnij do około jednej trzeciej jej pojemności.
2. Połóż rączki dziecka na butelce, a następnie umieść swoje ręce na rączkach

dziecka. Stopniowo zdejmuj ręce z rączek dziecka. Zacznij od krótkich przerw w
trzymaniu i stopniowo je zwiększaj.

3. Owiń butelkę jakąś kolorową tkaniną, taśmą papieru, wstążką. Przywiąż do niej

dzwoneczek. Nałóż na butelkę coś przyjemnego w dotyku, na przykład kawałek futerka.

SAMODZIELNOŚĆ 6+/

Wiek 0-1

3

SIĘGA PO BUTELKĘ

1. Przywiąż do butelki kolorową wstążkę lub kawałek tkaniny, lub owiń ją folią

jaskrawego koloru. Trzymaj butelkę tuż przed oczyma dziecka (na osi oczu) i powoli
zbliżaj do ust.

2. Jeżeli dziecko nie sięga po butelkę, połóż jego rączki na butelce przed

wsunięciem do ust smoczka.

3. Powiedz coś w rodzaju: "Twoja butelka jest przed tobą" za każdym razem, gdy

dajesz dziecku butelkę. Pamiętaj o tym, by stale powtarzać takie zdanie.

4. Przywiąż do butelki dzwoneczek i potrząśnij ją przed dzieckiem, mówiąc

równocześnie: "Twoja butelka jest przed Tobą".

5. Dotknij butelką ust dziecka, następnie odsuń ją na 5-8 cm od ust i powiedz:

"Butelka jest przed tobą". Jeżeli dziecko nie sięga po nią, weź jego rączki i poprowadź w
kierunku butelki.

+/ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

SAMODZIELNOŚĆ 7

Wiek 0-1

JE PAPKĘ Z ŁYŻECZKI

1. Nabieraj łyżeczką niewielkie ilości tartego pokarmu. Podawaj pokarm, kiedy

dziecko jest głodne.

2. Karmienie powinno być dla matki i dziecka czymś radosnym, odbywać się w

wygodnej pozycji i bez pośpiechu. Pokarm, picie i ciepłą myjką frotową miej pod ręką,
aby nie przerywać karmienia.

3. Podawaj dziecku zawsze nazwy pokarmów przez nie spożywanych. W czasie

karmienia rozmawiaj z dzieckiem.

4. Trzymaj dziecko na kolanach w pozycji siedzącej. Umieszczaj w buzi niewielką

ilość pokarmu w odległości około 2/3 długości języka w kierunku jego nasady.
Stopniowo zwiększaj objętość proporcji podawanego na łyżeczce pokarmu.

5. Urozmaicaj pokarm i postaraj się zorientować, które potrawy dziecko lubi

najbardziej. Podawaj je często pamiętając jednak zawsze o codziennym zapotrzebowaniu
(organizmu niemowlęcia) na określone składniki pokarmu.

6. Do tartych pokarmów wsyp trochę pokruszonego lodu. Umieść mieszankę lodu i

potrawy na tylnej części języka, aby ułatwić cofnięcie języka.

7. Zorientuj się, czy górna warga zgarnia dokładnie pokarm z łyżeczki. Jeżeli nie,

tak manipuluj łyżeczką, by górna warga zgarnęła pokarm.

8. Jeżeli dziecko nie porusza językiem we właściwy sposób, weź na palec odrobinę

masła orzechowego i umieść je na dziąsłach i podniebieniu dziecka. Może to pobudzić
dziecko do "zbadania" językiem pokarmu.

SAMODZIELNOŚĆ 8

Wiek 0-1

PODCZAS PICIA SAMODZIELNIE TRZYMA BUTELKĘ

1. Wlewaj do butelki niewielką ilość pokarmu lub picia (dolewając w miarę

potrzeby), by butelka nie była za ciężka dla dziecka.

2. Sama przytrzymując butelkę umieść na niej ręce dziecka. Stopniowo zwalniaj

chwyt butelki, aż dziecko zacznie trzymać ją bez twojej pomocy.

3. Jeżeli dziecko jest głodne, daj mu do trzymania butelkę w pierwszej fazie

karmienia. Przez pozostałą część karmienia musisz sama trzymać butelkę, ponieważ
dziecko jest już trochę najedzone i nie ma już takiej motywacji. Stopniowo wymagaj od
dziecka coraz dłuższego trzymania butelki.

4. Jeżeli butelka wyślizguje się dziecku z rąk, nawiń na nią jakiś materiał

zwiększający tarcie, jak na przykład taśmę izolacyjną. Gdy dziecko nabiera wprawy, usuń
taśmę.

5. Początkowo zwiń lub złóż ręcznik i połóż na piersi dziecka w celu stworzenia

dodatkowego oparcia dla butelki. Kiedy dziecko nabierze wprawy - usuń to dodatkowe
podparcie.

6. Chwal dziecko, w miarę jak staje się w tej czynności bardziej samodzielne.

SAMODZIELNOŚĆ 9

Wiek 0-1

SIĘGA I PODNOSI BUTELKĘ, PIJE SAMODZIELNIE

1. Trzymaj butelkę w zasięgu dziecka, by mogło ją widzieć. Przekaż dziecku

bodziec akustyczny, potrząsając nią (można również przywiązać dzwoneczek). Dziecku
niewidomemu zawsze mów, że butelka jest przed nim. Umieść rączki dziecka na butelce i
zaczekaj, aż dziecko samo weźmie ją do ust; pomóż mu dopiero wtedy, jeżeli tego nie
zrobi.

2. Mówiąc do dziecka, że butelka jest przed nim, połóż rączki na butelce. Pomóż

dziecku unieść butelkę do ust. Niech dziecko trzyma butelkę, podczas gdy ty delikatnie
podsuwasz ją do ust. Stopniowo ograniczaj pomoc, w miarę jak dziecko nabiera wprawy
w utrzymaniu butelki.

3. Aby dziecko lepiej widziało butelkę, owiń ją tkaniną, wstążkami jaskrawego

koloru lub folią.

4. Chwal dziecko za coraz większą samodzielność.

SAMODZIELNOŚĆ 10+/

Wiek 0-1

KARMIONE ŁYŻECZKĄ ŻUJE PRZETARTY POKARM (NP. gotowane

jarzyny, banany, pure z ziemniaków)

1. Wprowadzaj ten rodzaj potraw na początku karmienia, kiedy dziecko jest głodne.

5

Używaj produktów, które dziecko lubi. Powiedz mu, co to za rodzaj potrawy. Używaj
stałych terminów.

2. Zrób papkę z takich produktów, jak gotowana marchewka, ser, groszek, banany,

ziemniaki. Jeżeli papka jest zbyt gęsta, dodaj nieco mleka, soku owocowego lub sosu
mięsnego. Urozmaicaj potrawy, przyrządzając je możliwie najlepiej, by były atrakcyjne i
nęcące. Kiedy wprowadzasz nową potrawę, mów dziecku, że przyrządziłaś coś pysznego,
co mu na pewno będzie smakowało.

3. Używaj łyżeczki plastykowej lub teflonowej. Nie są one tak twarde i chłodne, jak

łyżeczki metalowe. Podawaj dziecku dość małe porcje potrawy, aby mogło obracać je w
ustach bez trudu, nie dławiąc się.

4. Staraj się, by dziecko spożywało swoje posiłki razem z pozostałymi członkami

rodziny, by w ten sposób mogło się dowiedzieć, że inni również jedzą i że chwalą sobie
jedzenie.

5. Możesz się spodziewać, że dziecko będzie wypychać jedzenie z ust zanim się

nauczy przesuwać je językiem do tylnej części jamy ustnej, a potem przełykać. Niech cię
nie przeraża to, że dziecko może się czasem zakrztusić; nie ustawaj w próbach nauczenia
dziecka łykania.

6. Jedzenie umieszczaj w tylnej bocznej części jamy ustnej dziecka. W tej pozycji

dziecko najczęściej zaczyna przeżuwanie. Po włożeniu łyżeczki dziecku do ust,
przymknij mu usta, by zakryły jedzenie. Po wyjęciu łyżeczki z ust upewnij się, czy górna
warga zagarnęła pokarm. Na początku możesz delikatnie pomóc dziecku w przymykaniu
warg palcem wskazującym i środkowym.

7. Delikatnie porusz szczęki dziecka do góry i na dół po włożeniu do ust pokarmu.

Umieść palec wskazujący pod dolną wargą, pozostałe zaś trzy (bez kciuka) pod brodą i
delikatnie poruszaj szczęki ruchem kolistym.

+/ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

SAMODZIELNOŚĆ 11

Wiek 0-1

PIJE Z KUBKA PODTRZYMYWANEGO PRZEZ OSOBĘ DOROSŁĄ (RĘCE

DZIECKA NA KUBKU)

1. Użyj dużego śliniaka, bowiem na początku dziecko będzie rozlewać i ulewać

płyn.

2. Pozwól dziecku na zbadanie pustej filiżanki. Filiżanka powinna być jaskrawego

koloru i kontrastować z płynem, który się do niej wleje.

3. Picie z filiżanki wprowadzaj stopniowo, zaczynając od dania dziecku łyku mleka

jako uzupełnienie karmienia butelką.

4. Przechyl filiżankę tak, by dziecko wzięło do ust niewielką ilość mleka. Skoro

tylko dziecko zacznie nabierać wprawy w piciu z filiżanki, stopniowo skracaj czas
karmienia z butelki i wydłużaj czas karmienia z filiżanki.

5. Używaj ulubionego napoju dziecka, by zwiększyć jego pragnienie picia z

filiżanki. Jeżeli jest to możliwe ogranicz podawanie tego ulubionego napoju z butelki,
podawaj go wyłącznie filiżanką.

6. Pokaż dziecku filiżankę i jej zawartość. Powiedz mu, co masz, gdzie to jest i co

dziecko ma z tym zrobić. Stale używaj tego samego słownictwa.

SAMODZIELNOŚĆ 12

Wiek 0-1

ODGRYZA KĘS JEDZENIA

1. Zaczekaj, aż dziecko zacznie ząbkować; gryzienie staje się wtedy czynnością

naturalną.

2. Zacznij od placuszka, krakersa, wafla lub tosta (grzanki). Zbliż jedzenie do nosa,

by dziecko mogło wyczuć je węchem. Powiedz dziecku, co to jest i co ma z tym zrobić.
"masz tu wafel do zjedzenia; ugryź kawałek."

3. Daj dziecku ten produkt do rąk, podsuń do ust i pomóż włożyć go między zęby.
4. Pomóż dziecku odgryźć go zębami. Delikatnie zwieraj szczęki dziecka,

pomagając mu w ten sposób w gryzieniu.

5. Stopniowo zmniejszaj zakres udzielanej dziecku pomocy; z czasem ogranicz się

jedynie do pomocy werbalnej.

SAMODZIELNOŚĆ 13

Wiek 0-1

JE SAMODZIELNIE TRZYMAJĄC KAWAŁKI POKARMU W PALCACH

1. Daj dziecku kawałek czegoś do ręki na początku posiłku,kiedy dziecko jest

głodne. Połóż dziecku na palcach kawałek masła orzechowego lub jakiejś innej lepkiej
substancji spożywczej i pomóż mu oblizać palce.

2. Dawaj dziecku jeść z ręki nad tacką lub nad inną zamkniętą płaszczyzną. Na

początku dobieraj kontrastujące kolory jedzenia i tacki. Używaj ulubionej potrawy
dziecka, pokrojonej na drobne kawałeczki (na jeden kęs); daj dziecku powąchać te
kawałeczki w celu wzbudzenia zainteresowania.

3. Jeżeli dziecko nie bierze do rąk jedzenia, daj mu do ręki kawałek i pomóż

donieść go do ust. Opisz co dziecko robi. Ograniczaj pomoc, w miarę jak dziecko potrafi
samodzielnie wykonać tę czynność.

4. Kiedy już dziecko nabierze wprawy, rozmieszczaj pożywienie w różnych

punktach tacki. Dziecku niewidomemu powiedz, by słuchało odgłosu spadającego
produktu żywnościowego i przeszukało powierzchnię tacki przed sobą.

5. Nie dopuszczaj, żeby dziecko pakowało do ust zbyt duże kawałki jedzenia.

SAMODZIELNOŚĆ 14+/

Wiek 0-1

Ż

UJE TWARDSZY POKARM (CHLEB, OWOCE)

7

1. Dziecko powinno siedzieć wyprostowane.
2. Podziel na drobne kawałki wielkości jednego kęsa jedzenie typu bananów,

chleba, krakersów, grzanek itp.

3. Używaj do tego celu ulubionych produktów dziecka i nie wprowadzaj nowych

rodzajów, zanim dziecko nie zacznie przeżuwać bez trudu.

4. W nagrodę możesz dziecku dać ulubiony napój, co równocześnie ułatwi mu

przełknięcie jedzenia.

5. Zobacz ćwiczenie 10 z tego rozdziału poświęcone czynnościom związanym z

ż

uciem.

6. Żucie czasami następuje o wiele później u dzieci niewidomych od urodzenia;

wprowadzaj więc te ćwiczenia, jak tylko dziecko jest do nich przygotowane. Połóż rączki
niewidomego dziecka na swoich szczękach w trakcie przeżuwania przez ciebie pokarmu,
by się zorientowało, co robisz.

+/ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

SAMODZIELNOŚĆ 15

Wiek 0-1

PIJE Z KUBKA, TRZYMAJĄC GO OBURĄCZ

1. Posłuż się filiżanką specjalnie przeznaczoną do nauczania picia lub filiżanką

"stabilną" (tj. obciążoną u dołu) do wprowadzenia tego ćwiczenia. Kiedy już dziecko
nabierze wprawy, użyj normalnej filiżanki plastykowej lub małej plastykowej szklanki.
Podaj niewielką ilość płynu (mleko, woda lub gęsty płyn, jak na przykład jakiś mleczny
kisiel lub przetarta zupa) w filiżance.

2. Pomóż dziecku wziąć do rąk kubek. Umieść swoje ręce na rękach dziecka i

podnieś kubek do ust dziecka. Powiedz: "Napij się" i przechyl kubek. Stopniowo
ograniczaj pomoc, zwalniając uchwyt i puszczając kubeczek, aż dziecko zacznie unosić
naczynie i pić bez żadnej pomocy.

3. Na początku można spodziewać się rozlewania płynu. Zachowaj spokój; na

wszelki wypadek miej w pobliżu ściereczkę.

4. Używaj dwóch filiżanek. Pij z jednej i wyjaśnij dziecku, co robisz. Niech

dziecko naśladuje ciebie.

5. Bądź przygotowana na to, by szybko pochwycić filiżankę, gdy tylko dziecko

skończy pić, często bowiem po prostu wypuści ją z rąk. Pomóż dziecku odstawić ją na
tacę lub postawić na stole. Opisz słownie wykonywane przez ciebie czynności. Nauczenie
dziecka samodzielnego odstawiania filiżanki prawdopodobnie zajmie o wiele więcej
czasu niż nauczenie jej unoszenia i picia z niej.

SAMODZIELNOŚĆ 16

Wiek 0-1

PRZENOSI DO UST ŁYŻECZKĘ Z JEDZENIEM

1. Używaj ulubionych potraw dziecka, ale takich, które trzymają się łyżeczki i nie

ś

ciekają, jak na przykład ziemniaki purree, budyń, mus z jabłek.

2. Używaj łyżeczki o szerokiej rączce bez przewężenia (owiniętej tkaniną lub taśmą

izolacyjną). Pozwól dziecku najpierw bliżej się zapoznać z łyżeczką.

3. Usiądź za dzieckiem, daj dziecku do ręki łyżeczkę i delikatnie poprowadź ją z

talerza do ust. Opisuj, co robisz, posługując się zawsze tymi samymi słowami. ("Trzymaj
łyżeczkę, zanurz ją w jedzeniu, nabierz jedzenia, teraz nieś to do ust"). Pomóż w
nabieraniu na łyżkę pokarmu.

4. Kiedy już jedzenie jest na łyżce, ograniczaj pomoc, przesuwając swoją rękę do

nadgarstka dziecka, a następnie do łokcia, równocześnie jednak bacząc, by dziecko nie
upuściło łyżki.

5. Powiedz dziecku, by wolną ręką trzymało za krawędź miseczki. Ułatwi to

lokalizowanie miseczki.

6. Miseczka o wysokich krawędziach ułatwia rozpoczęcie jedzenia łyżką. Zastosuj

również miseczkę z gumową przyssawką, co ułatwi stabilne ustawienie miseczki.

7. Pochwal dziecko, jeżeli potrafi już samo jeść. Wyjaśnij dziecku niewidomemu,

ż

e inni sami jedzą łyżką.

8. Nabieranie jedzenia na łyżkę wymaga pomocy przez dłuższy czas, szczególnie w

przypadku dziecka niewidomego.

SAMODZIELNOŚĆ 17

Wiek 0-1

JE TRZY RODZAJE NOWYCH POTRAW O RÓŻNEJ KONSYSTENCJI

1. Zapoznaj dziecko z nowym rodzajem jedzenia. Wprowadź je na początku

posiłku razem z innymi znanymi mu pokarmami.

2. Połącz znany rodzaj jedzenia z nowym, rozpoczynając od malutkiej porcji

nowego jedzenia. Stopniowo zmniejszaj ilość znanej potrawy, a zwiększaj proporcje
nowej.

3. Podawaj na przemian porcje nowej potrawy i porcje znanej.
4. Podaj dziecku nazwę nowego jedzenia i zachęć aby powąchało. Zorganizuj w ten

sposób posiłek, żeby wszyscy członkowie rodziny jedli ten nowy rodzaj jedzenia i mówili
o nim.

5. Urozmaicaj konsystencję, smak i temperaturę potraw.
6. Jeżeli dziecko kategorycznie odmawia danej potrawy, odczekaj i podaj ją w

następnym miesiącu.

SAMODZIELNOŚĆ 18

Wiek 0-1

ZLIZUJE JEDZENIE POZOSTAŁE WOKÓŁ UST

1. Powiedz dziecku, że ma na ustach i wokół nich lepkie resztki pokarmu, jak na

przykład: miód, dżem lub masło orzechowe. Pokaż mu, w jaki sposób można je usunąć

9

językiem. Zachęć dziecko do usunięcia resztek pokarmu z warg.

2. Posłuż się lizakiem. Po daniu go dziecku do spróbowania poruszaj lizakiem

dookoła warg, by w ten sposób sprowokować dziecko, aż zacznie oblizywać wargi,
starając się sięgnąć językiem do lizaka.

3. Umieść kawałek lepkiego pokarmu na górnej wardze dziecka. Zachęć dziecko do

zlizywania go; w tym celu możesz przed dzieckiem ustawić lustro, by widziało ruchy
swego języka. Tę samą czynność powtórz w odniesieniu do kącików ust.

4. Upewnij się, czy dziecko wie, co to "język". Powiedz mu, by dotykało języka po

dotknięciu go przez ciebie. Powiedz, by dziecko dotknęło twojego języka i wyczuło
dotykiem jego ruch. Opisując czynność zlizywania posługuj się wyrazem "lizać,
zlizywać". Na przykład: "Dotknij językiem warg i obliż je".

SAMODZIELNOŚĆ 19

Wiek 0-1

PRÓBUJE WSPÓŁDZIAŁAĆ PODCZAS UBIERANIA SIĘ WYCIĄGAJĄC

ODPOWIEDNIO RĘKĘ LUB NOGĘ

1. W trakcie ubierania dziecka rozmawiaj o częściach ciała i nazywaj każdą część

ubrania dziecka w trakcie brania jej do rąk. Określaj słownie czynności ubierania ("Noga
wchodzi w ten otwór". "Teraz włożymy ci koszulkę; wyciągnij rękę"). Stań lub usiądź za
dzieckiem i kładź ręce na rękach dziecka. Codziennie wkładaj poszczególne części
ubrania w takiej samej kolejności.

2. Po określeniu słownym czynności, którą zamierzasz wykonać zaczekaj chwilę,

aż dziecko wyciągnie ręce i nogi. Pochwal dziecko za czynione wysiłki, by wyciągać ręce
i nogi. Udzielaj pomocy tylko wówczas, gdy jest to niezbędne.

3. Ograniczaj udzielanie pomocy najpierw przez czekanie, potem poprzestań tylko

na określeniu słownym czynności, którą należy wykonać, i lekkim poklepaniu dziecka po
ramieniu lub nodze jako wskazówce, że ma wyciągnąć rękę lub nogę, następnie - jedynie
powiedz, co dziecko ma zrobić. Postępuj tak w odniesieniu do wszystkich części
garderoby (buciki, skarpetki, rękawiczki).

4. Posłuż się zabawą w "a-ku-ku", by zachęcić dziecko do włożenia rąk i nóg w

ubranie ("Gdzie jest twoja ręka? O tutaj", gdy ręka zniknie w rękawie, a po chwili się z
niego wysuwa).

SAMODZIELNOŚĆ 20+

Wiek 0-1

JEDZĄC TRAFIA ŁYŻECZKĄ DO TALERZA

1. Powiedz, by dziecko trzymało w jednej ręce łyżeczkę, drugą zaś dotykało

miseczki. Pomoże to w lokalizowaniu miseczki.

2. Na początku trzymaj dziecko za rękę i wykonaj całą czynność przenoszenia łyżki

od ust do miseczki. Określ ją słownie. Powiedz: "Włóż łyżkę do miseczki". Udzielaj
wskazówek siedząc za nim.

3. Zacznij od udzielania pomocy w przenoszeniu łyżki od samych ust do miseczki,

następnie stopniowo ograniczaj zakres udzielanej pomocy, aż do czasu, gdy dziecko
zacznie wykonywać tę czynność samodzielnie.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

SAMODZIELNOŚĆ 21

Wiek 1-2

Z POMOCĄ DOROSŁEGO MYJE RĘCE MYDŁEM I WODĄ

1. Niech dziecko stanie na stołeczku, by mogło sięgnąć do umywalki.
2. Zatkaj korkiem (zatyczką) odpływ wody. Nalej niewielką ilość wody do

umywalki. Powiedz dziecku, co robisz. Mydło trzymaj stale w tym samym miejscu i w
takiej odległości, by dziecko mogło po nie sięgnąć. Dziecku niewidomemu pomóż w
zbadaniu wszystkiego za pomocą dotyku.

3. Stań za dzieckiem i zanurz jego ręce w wodzie. Poruszaj rękami ruchem

obrotowym; czyń tak dotąd, aż dziecko zacznie wykonywać te ruchy samodzielnie.

4. Pomóż dziecku w odnalezieniu mydła, wzięciu go do rąk i natarciu nim obu rąk.

Ograniczaj stopniowo pomoc, aż dziecko zacznie wykonywać te czynności bez twojej
pomocy.

5. Pomóż dziecku w ponownym zanurzeniu rąk w zlewie i spłukaniu ich w wodzie

z resztek mydła.

6. Wszystkie kolejne stadia wykonuj za każdym razem w tej samej kolejności.

Określaj każde ze stadiów werbalnie w trakcie ich odbywania się.

7. Pochwal dziecko za to, że ma czyste ręce. Używaj mydła pachnącego i

powtarzaj, że ręce dziecka są czyste i pachnące.

8. Poproś, by inni członkowie rodziny myli w tym czasie ręce i by mówili, co robią.

SAMODZIELNOŚĆ 22

Wiek 1-2

ZDEJMUJE Z GŁOWY ROZWIĄZANY UPRZEDNIO KAPTUREK LUB

KAPELUSZ

1. Daj dziecku do obejrzenia kapelusz. Podaj jego nazwę.
2. Kiedy dziecko ma na głowie kapelusz, poprowadź jego rękę do niego i pomóż go

ś

ciągnąć. Pochwal, jeżeli się dziecku udało go zdjąć. Ograniczaj pomoc, w miarę jak

dziecko wykonuje samodzielnie coraz większą część tej czynności. Określ słowami, co
dziecko ma zrobić. Podkreślaj wyrazy "włożyć" i "zdjąć"; w ten sposób dziecko będzie
umiało odróżnić obie czynności.

3. Przećwicz wkładanie i zdejmowanie kapeluszy lalkom i innym osobom.
4. Pozwól dziecku zapoznać się z różnorodnością nakryć głowy noszonych przez

dorosłych. Posłuż się kapeluszem ojca dziecka, kapeluszem przeciwdeszczowym,
czepkiem pielęgniarki, czapeczką (np. taką, jaką stosują baseboliści).

11

SAMODZIELNOŚĆ 23

WIEK 1-2

WKŁADA NAKRYCIE GŁOWY

1. Daj dziecku do rąk kapelusz i pomóż mu w prowadzeniu rąk do głowy.
2. Dla celów ćwiczenia posłuż się różnorodnymi kapeluszami, noszonymi przez

osoby dorosłe. Użyj kapelusza słomkowego, kowbojskiego, kapelusika damskiego.

3. Do tej czynności użyj lustra. Pozwól też dziecku wkładać kapelusz innym

osobom.

4. Włóż sobie na głowę kapelusz; niech dziecko obserwuje i dotyka kapelusza w

trakcie wkładania. Następnie pozwól dziecku włożyć go.

5. Powiedz dziecku, by wkładało kapelusz we właściwym czasie. Skojarz

wkładanie kapelusza z właściwymi sytuacjami jak na przykład wychodzenie z domu lub
ż

egnanie się.

SAMODZIELNOŚĆ 24

Wiek 1-2

ZDEJMUJE SKARPETKI

1. Ściągnij jedną skarpetkę z nogi dziecka prawie całkowicie i zachęć je do

dokończenia czynności, umieszczając jego ręce na skarpetce. Pochwal dziecko za
ś

ciągnięcie skarpetki. Za każdym razem dziel czynność na te same etapy; określaj

słowami to, co dziecko robi. Pochwal za udane wykonanie czynności.

2. Stopniowo zostawiaj coraz większą część czynności do wykonania przez samo

dziecko, aż potrafi ono wykonać tę czynność całkowicie samodzielnie.

3. Naklej coś kolorowego lub narysuj na paluszkach (u nóg) dziecka; dzięki temu

dziecko będzie chętniej ściągało skarpetkę, by to zobaczyć. Możesz również umieścić w
czubkach skarpetki kawałeczek zawiniętego cukierka dla dziecka.

4. Zacznij od skarpet nieco za dużych na dziecko, później stopniowo używaj coraz

mniejszych, w miarę jak dziecko nabywa wprawy.

SAMODZIELNOŚĆ 25

Wiek 1-2

WSUWA GŁOWĘ, RĘCE I NOGI WE WŁAŚCIWE OTWORY W CZĘŚCIACH

UBRANIA (RĘKAWY, NOGAWKI itp.)

1. Podsuń bliżej ręki wycięcie rękawa. Zachęć dziecko do włożenia ręki w wycięcie

rękawa i wsuń rękaw. Udzielaj pomocy manualnej w razie potrzeby, później stopniowo
ograniczaj pomoc. Pochwal dziecko, jeżeli bez pomocy wsuwa rękę w rękaw. Zastosuj

ten sam zestaw czynności w odniesieniu do wsuwania nóg w nogawki oraz wciągania
ubrań przez głowę.

2. Zaczekaj aż dziecko samo rozpocznie określony ruch, nie wykonuj stale tych

czynności za dziecko.

3. Zabaw się z dzieckiem w chowanego, mówiąc: "Gdzie jest ręka?" Kiedy ręka

ukaże się u wylotu rękawa uściśnij ją i zawołaj: "A-ku-ku rączka".

4. Na początku stosuj krótkie spodenki oraz koszulki z krótkimi rękawami lub bez

rękawów. W miarę jak dziecko nabywa wprawy, wprowadzaj długie spodnie i koszulki z
długimi rękawami.

5. Zachęcaj dziecko do zbadania otworów i wycięć w ubrankach. Opisuj ubrania i

mów, do czego służą. Rób tak przed wsuwaniem kończyn w rękawy i nogawki.

SAMODZIELNOŚĆ 26

Wiek 1-2

ZDEJMUJE BUTY, GDY SZNURÓWKI SĄ ROZWIĄZANE I ZLUZOWANE

1. Umieścić jedną rękę dziecka na obcasie (pięcie) bucika, drugą zaś na czubku;

powiedz, by dziecko przyciągnęło jednocześnie nogę do siebie. Dziecko musi wykonać te
czynności w pozycji siedzącej. Powiedz: "Zdejmij bucik".

2. Usiądź za dzieckiem, kładąc swoje ręce na jego rączkach. Powiedz, co robisz; za

każdym razem wykonuj te czynności w tej samej kolejności. Zachęcaj dziecko do
ciągnięcia za piętę, by ściągnąć bucik.

3. Zacznij od nieco przydużych bucików, o ile jest to możliwe, weź do ćwiczeń np.

obuwie starszej siostry lub brata.

4. Na początek włóż buciki jedynie na czubki palców i powiedz, by dziecko je

ś

ciągnęło. Powtarzaj tę czynność, wciągając bucik coraz głębiej.

5. Zachęcaj dziecko do ściągania obuwia innym członkom rodziny dla

przećwiczenia tej czynności, może ono również wypraktykować to na lalkach.

6. Udaj, że nie potrafisz ściągnąć swego buta i zachęć dziecko do spróbowania.

Pochwal gorąco dziecko, jeżeli mu się uda.

SAMODZIELNOŚĆ 27

Wiek 1-2

STOPNIOWO PRZESTAJE JEŚĆ I PIĆ Z BUTELKI

1. Rozpocznij wprowadzanie pojenia za pomocą filiżanki zanim skończysz

karmienie butelką. W miarę jak dziecko nabywa wprawy w piciu z filiżanki, zmniejszaj
liczbę karmień i pojeń z butelki.

2. W miarę czynionych postępów w piciu z filiżanki ograniczaj ilość płynu w

butelce przy każdym kolejnym pojeniu.

3. Ulubione napoje wlewaj tylko do filiżanki. Butelkę zostawiaj na mniej lubiane

płyny.

4. Jeżeli butelka jest częścią postępowania przy kładzeniu dziecka do łóżka, spróbuj

13

zastępować butelkę lalką, do której można się przytulić, lub kojącą muzyką.

5. Na ostateczne zakończenie karmienia (pojenia dziecka) z butelki wybierz

moment, gdy dziecko jest zdrowe i gdy nie występują żadne stany stresowe czy napięcia
płynące z sytuacji domowo-rodzinnej.

SAMODZIELNOŚĆ 28

Wiek 1-2

PIJE, TRZYMAJĄC KUBEK JEDNĄ RĘKĄ

1. Używaj filiżanek czy kubków z jednym uchem.
2. Pomóż dziecku posługiwać się jedną ręką w taki sposób, że jego rękę

przytrzymujesz swoją.

3. Delikatnie powstrzymuj drugą rękę dziecka przed sięganiem do filiżanki,

przytrzymując lub dając mu do ręki krakersa.

4. Nalej do filiżanki tylko niewielką ilość płynu, by zapobiec rozlewaniu.

SAMODZIELNOŚĆ 29+

Wiek 1-2

NABIERA ŁYŻECZKĄ POKARM

1. Zacznij od głębokiej miseczki z pionowymi ściankami, następnie używaj

miseczki o łagodnie podniesionych brzegach, na koniec wprowadź talerz.

2. Zacznij od potraw, które można łatwiej nabierać na łyżkę i utrzymywać na niej,

jak na przykład mus jabłkowy, budyń lub ziemniaczane purree.

3. Powiedz, by dziecko ujęło łyżkę, obejmując ją ręką skierowaną w dół. Jeżeli

okaże się to pomocne, owiń rączkę łyżki taśmą. Drugą ręką dziecko ma przytrzymywać
miseczkę.

4. Stań za dzieckiem i zademonstruj nabieranie jedzenia na łyżkę, prowadząc rękę

dziecka trzymającą łyżkę. Nabieraj ruchem skierowanym ku dziecku, zaczynając od
dalszej od niego części miseczki.

5. Określaj słowami każdą czynność w trakcie pomagania dziecku. Powiedz

dziecku, by słuchało odgłosów łyżki skrobiącej o dno miski.

6. Jeżeli dziecko ma trudności ze zginaniem nadgarstka w celu nabrania jedzenia na

łyżkę, podziel tę czynność na "zanurzanie" i "nabieranie". Wykonując te czynności,
opisuj je dziecku.

7. W miarę jak dziecko nabywa wprawy, zmniejszaj zakres udzielanej dziecku

pomocy przesuwając swoją rękę do nadgarstka dziecka, potem przedramienia, wreszcie
do łokcia. Zorientuj się, czy dziecko potrafi samo przejść do następnej czynności bez
twojej pomocy.

8. Pozwól dziecku przećwiczyć nabieranie łyżką jedzenia w czasie jego zabaw. Daj

dziecku łopatkę do piasku, łyżki i foremki. Do celu ćwiczenia nabierania na łyżkę dobrze
się nadaje piasek, mąka kukurydziana, fasola, groszek suszony i ryż.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

SAMODZIELNOŚĆ 30+

Wiek 1-2

PODNOSI KUBEK I ODSTAWIA GO NA STÓŁ

1. Powiedz dziecku, że filiżanka z mlekiem (sokiem, wodą) stoi przed nim. Z lekka

stukaj w filiżankę stojącą na stole, by podać dziecku sygnał dźwiękowy, jeżeli jest
całkowicie niewidome. Powiedz: "Weź filiżankę i napij się". Połóż swoje ręce na rękach
dziecka i pomóż mu unieść filiżankę.

2. Gdy dziecko już się napije, ponownie umieść ręce na rękach dziecka i pomóż mu

w odstawieniu filiżanki na stół. Powiedz, by dziecko posługiwało się obu rękami.
Stopniowo ograniczaj pomoc, aż dziecko zacznie wykonywać tę czynność samodzielnie.
Opisuj słownie każdy etap czynności.

3. Sprawdź razem z dzieckiem, czy odstawiona filiżanka stoi równo na stole i czy

nie wyleje się z niej zawartość. Przesuwaj rękoma wzdłuż ścianek filiżanki, podkreślając
ż

eby spód filiżanki przytykał do stołu.

4. Ucz dziecko odstawiania filiżanki na stół na to samo miejsce, by później łatwiej

było ją odszukać. W miarę jak dziecko nabiera wprawy, powiedz mu, by przed
odstawieniem filiżanki sprawdziło, czy można postawić ją w danym miejscu na stole: czy
nie zostanie postawiona na talerzu lub sztućcach.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

SAMODZIELNOŚĆ 31

Wiek 1-2

ZNAJDUJE NA STOLE I BIERZE DO RĘKI SWOJE NACZYNIA I SZTUĆCE

1. Rozkładaj naczynia i sztućce stale w jednym i tym samym miejscu (łyżki zawsze

z prawej strony, filiżanki na talerzach). Pokaż i powiedz dziecku gdzie się znajdują.

2. Pomóż dziecku sięgnąć do swego nakrycia. Poradź mu, by wykonywało

delikatne ruchy poszukiwania, unikając trącania naczyń i wkładania rąk do talerzy.
Pomagając w tym dziecku, opisuj słownie wykonywane czynności. Pochwal za starania i
za samodzielne wykonanie czynności.

3. Posłuż się tacą lub podkładką, na której można rozmieścić naczynia i sztućce, by

w ten sposób zaznaczyć przestrzeń, w obrębie której dziecko ma szukać, jak również
zapobiec pomyleniu przez dziecko własnego nakrycia z nakryciami innych osób.

SAMODZIELNOŚĆ 32

Wiek 1-2

15

SIEDZI NA NOCNIKU LUB NA KRZESEŁKU Z WMONTOWANYM

NOCNIKIEM DO 3 MINUT

1. Prowadź kartę godzin oddawania przez dziecko moczu i kału. Zacznij sadzać

dziecko na nocniku, kiedy już ustaliły się pory, w których dziecko jest mokre lub suche,
oraz kiedy nie moczy się ponownie przez przynajmniej 30 minut.

2. Postaw nocnik w toalecie (łazience), by to pomieszczenie kojarzyło mu się z

oddawaniem moczu i kału. Posługuj się stale tymi samymi wyrazami na określenie
nocnika i toalety, oddawania moczu i kału. W trakcie zmiany pieluch używaj nazwy na
określenie moczu lub kału by w ten sposób powstało u dziecka skojarzenie funkcji z jej
nazwą.

3. Jeżeli używasz krzesełka z nocnikiem, podstaw pod nóżki dziecka stołeczek, by

nogi nie zwisały.

4. Zapoznaj dziecko z nocnikiem lub krzesełkiem z nocnikiem, pozwalając mu na

dokładne oględziny. Wyraź w słowach, czego oczekujesz od dziecka, gdy sadzasz go na
nocniku.

5. Zacznij od ustalenia dwóch pór w ciągu dnia, kiedy zachodzi

prawdopodobieństwo, że dziecko będzie oddawać mocz. Posadź je na nocniku i stań w
pobliżu. Pochwal, jeżeli sIę dziecku uda (oddać mocz do nocnika).

6. Uczyń z tych chwil zajęcie możliwie przyjemne i wesołe. Na początku nie żądaj

od dziecka, by siedziało dłużej niż trzy minuty.

SAMODZIELNOŚĆ 33

Wiek 1-2

ROZWIĄZUJE SZNUROWADŁA U BUTÓW

1. Używaj sznurowadeł o twardych końcach. Pokaż dziecku utwardzone

zakończenia i określ je jako takie. Zwiń w ręku sznurowadło w taki sposób, by z dłoni
wystawała jedynie końcówka. Powiedz dziecku, by zlokalizowało ją i ciągnęło za nią, aż
wyciągnie 10-12 cm sznurowadła. Na początku pomóż, później zaniechaj pomocy, gdy
dziecko potrafi samo ciągnąć za sznurowadło.

2. Powiedz, by dziecko ciągnęło za utwardzoną końcówkę sznurowadła

zawiązanego na dużym bucie. Zacznij od brania do rąk pętelek kokardki, zostawiając
odkryte jedynie końcówki. Stopniowo zostawiaj coraz większą część sznurowadeł
odsłoniętą. Zachęcaj dziecko do znalezienia wzrokiem lub dotykiem utwardzonej
końcówki.

3. Kiedy już się dziecko nauczyło ciągnąć za utwardzone końce, naucz je wsuwania

palców pod skrzyżowane sznurowadło i delikatnego pociągania za końce.

4. Podkreśl z naciskiem, że należy pociągać delikatnie, aby uniknąć tworzenia

supełków.

SAMODZIELNOŚĆ 34

Wiek 1-2

ZDEJMUJE ROZPIĘTY UPRZEDMIO PŁASZCZ LUB KURTKĘ

1. Do tego ćwiczenia posłuż się dziecięcym płaszczykiem, ponieważ jest on

właściwych rozmiarów i może być z łatwością zdjęty.

2. Zacznij od tego, że dziecko ma zdjąć okrycie, gdy tylko jedna ręka jest w

rękawie.

3. Jeżeli płaszczyk jest wystarczająco długi, daj dziecku do rąk obie poły rozpiętego

okrycia i pomóż ściągnąć z ramion. Jeżeli dziecko będzie poruszać kolejno ramionami,
okrycie łatwo się zsunie.

4. Po ściągnięciu okrycia z ramion pomóż dziecku w pociąganiu za rękaw do tyłu

drugą ręką. Okrycie można wtedy zdjąć z łatwością. Kontynuuj nauczanie dotąd, aż
dziecko potrafi zdjąć okrycie bez niczyjej pomocy.

5. Zachęć dziecko do ubierania i rozbierania lalek.
6. Czynności te wykonuj z dzieckiem w odpowiednich sytuacjach powrotu dziecka

ze spaceru do domu. Nagrodź dziecko za to, że samo zdjęło okrycie, jakąś specjalną
zabawą. "Kiedy się rozbierzesz, będziemy ...".

SAMODZIELNOŚĆ 35

Wiek 1-2

ZDEJMUJE ROZPIĘTE UPRZEDMIO SPODNIE

1. Użyj do tego celu luźnych spodni elastycznych w pasie.
2. Ściągnij dziecku spodnie do takiego stopnia, kiedy tylko jedna nogawka jest na

wysokości kostki. Powiedz dziecku, by usiadło (lub posadź je), i ściągnęło spodnie. Jeżeli
się to okaże niezbędne, pomóż mu, przytrzymując dziecko za ręce i razem z nim
ś

ciągając spodnie. Pomagaj do czasu, aż dziecko zacznie wykonywać tę czynność

samodzielnie.

3. Wykonaj tę samą czynność, gdy obie nogawki zostały opuszczone do kostek.
4. Powiedz dziecku, by dokończyło zdejmowania spodni, kiedy są one na

wysokości kolan.

5. Powiedz dziecku, by zdjęło samo spodnie, kiedy uprzednio zostały one

spuszczone jedynie z pośladków.

6. Poprowadź ręce dziecka, by uchwyciły w pasie wewnętrzną część elastycznej

góry spodni zagiętymi kciukami obu rąk po obu stronach ciała. Pomóż dziecku ściągnąć
spodnie poniżej pośladków. Ograniczaj udzielanie pomocy, aż dziecko potrafi
samodzielnie wykonać całą operację.

7. Kiedy już zostały przerobione wszystkie stadia danej czynności, dziecko

powinno ściągnąć spodnie na wysokości kolan na stojąco, potem usiąść i dokończyć
ś

ciąganie spodni na siedząco.

SAMODZIELNOŚĆ 36

Wiek 1-2

ROZSUWA ZAMEK BŁYSKAWICZNY

17

1. Przeciągnij przez otwór w uchwycie suwaka kawałek mocnego sznureczka lub

użyj koralika nawleczonego na sznureczek, przeciągnięty przez otwór w suwaku.
Powiedz, by dziecko chwyciło za koralik lub sznurek i pociągnęło zasuwak na górę i na
dół. Kiedy już dziecko nabierze wprawy, usuń koralik i zacznij skręcać sznurek, a na
koniec daj dziecku do ręki uchwyt suwaka.

2. Zacznij od dużych suwaków, jak na przykład suwak w kurtce, następnie

stopniowo przechodź do coraz mniejszych.

3. Stań za dzieckiem. Prowadź jedną rękę dziecka przesuwając suwak, drugą zaś

przytrzymuj suwak u nasady, by w ten sposób stworzyć jego wyprężenie. Stopniowo
zmniejszaj zakres udzielanej pomocy.

4. Kiedy już dziecko nauczyło się rozsuwania suwaków znajdujących się z przodu,

wprowadź suwaki u spodni, następnie suwaki boczne.

5. Pozwól dziecku zasuwać i rozsuwać suwak błyskawiczny portmonetki,

zawierającej cukierki lub małą zabawkę.

SAMODZIELNOŚĆ 37

Wiek 1-2

WYSADZONE W PORĘ ZAŁATWIA SIĘ DO NOCNIKA

1. Jeżeli dziecko nie pozostaje suche przez 2 godziny między moczeniem się, nie

jest ono jeszcze przygotowane do tego, by rozpocząć ćwiczenia.

2. Pozwól dziecku zobaczyć, jak ty i reszta rodziny korzystacie z toalety. Powiedz

mu o tym, co robicie.

3. Uważnie pilnuj momentu, kiedy dziecko trzeba będzie wysadzić. Kiedy może

być gotowe do oddania moczu, posadź je na nocniku. Niech dziecko siedzi krócej niż 5
minut. Na początku stój przy dziecku, gdy siedzi na nocniku.

4. Za każdym razem, gdy mówisz o toalecie, używaj tych samych wyrazów, jak na

przykład "nocnik", "ś-ś-ś-ś", "P-ś-ś-ś".

5. Jeżeli dziecko wykazuje stan frustracji, przerwij ćwiczenie na kilka dni, po czym

spróbuj ponownie.

6. Zachęcaj dziecko i pochwal, jeżeli uda mu się pomyślnie zakończyć próby

korzystania z nocnika. Nie gniewaj się na dziecko i nie karz. W nagrodę pozwól dziecku
spuścić wodę.

7. Na 10 minut przed wysadzaniem daj dziecku coś do picia. Nalewanie wody do

umywalki również może zwiększyć prawdopodobieństwo urynacji.

SAMODZIELNOŚĆ 38

Wiek 2-3

WYCIERA RĘCE RĘCZNIKIEM

1. Zamontuj nisko umieszczony wieszak na ręcznik dziecka, by dziecko mogło doń

sięgnąć.

2. Wyszyj imię dziecka lub naszyj łatę na ręczniku do rąk dla dziecka, by można

było go rozpoznać wzrokowo lub za pomocą dotyku.

3. Weź mokrą rękę dziecka i razem sięgnijcie po ręcznik. Pomóż dziecku chwycić

jedną ręką ręcznik i wytrzeć nim grzbiet, a potem spód drugiej ręki. Następnie pomóż mu
wziąć ręcznik na drugą rękę i wytrzeć grzbiet i spód ręki mokrej.

4. Stopniowo zmniejszaj zakres pomocy. Wspólnie z dzieckiem wykonuj czynność

jedynie wtedy, gdy samo nie daje sobie rady.

5. Pomagaj dziecku, gdy wyciera lalkę lub zwierzę domowe.
6. Stwarzaj dziecku sposobności do mycia i wycierania rąk wtedy, gdy robią to

samo inni członkowie rodziny.

SAMODZIELNOŚĆ 39

Wiek 2-3

ZASUWA ZAMEK BŁYSKAWICZNY

1. Posłuż się własną odzieżą dziecka z suwakiem z przodu. Dla ułatwienia

rozsuwania zamka błyskawicznego posmaruj go parafiną. Aby ułatwić dziecku
uchwycenie suwaka, przyczep do uchwytu koralik, kółko na klucze lub inny przedmiot,
przedłużający uchwyt suwaka.

2. Stań za dzieckiem i umieść jego ręce na twoich. Zasuń zamek błyskawiczny

(ręce dziecka spoczywają na twoich). Powtórz kilkakrotnie.

3. Umieść jedną rękę dziecka na uchwycie zamka błyskawicznego, drugą zaś u

podstawy zamka. Pomóż dziecku zasunąć go do końca.

4. Uwolnij rękę z ręki dziecka na kilka centymetrów przed końcem suwaka. Kiedy

dziecko samodzielnie zasuwa końcowy odcinek suwaka długości kilku centymetrów,
zwiększ długość suwaka, którą dziecko musi zasunąć samodzielnie. Zacznij od dużych
suwaków, jak na przykład przy kurtkach i ćwicz stopniowo na coraz to mniejszych,
takich jak przy spodniach.

5. Ćwicz zasuwanie zamka błyskawicznego bezpośrednio przed wykonaniem

czynności, które dziecko lubi, jak na przykład wychodzenie na spacer.

SAMODZIELNOŚĆ 40

Wiek 2-3

ROZPINA UBRANIE ZAPIĘTE NA ZATRZASKI

1. Przećwicz rozpinanie łączonych na zatrzaski koralików lub zabawek, które mogą

być rozłączone.

2. Zacznij od pojedynczego zatrzasku na koszulce dziecka, rozpinaj z przodu.

Upewnij się, czy się rozpina bez trudu.

3. Stań za dzieckiem. Umieść swoje ręce na rękach dziecka; razem rozepnijcie

koszulę.

4. Pomóż dziecku odnaleźć górny zatrzask w jego koszulce. Połóż swoje ręce na

rękach dziecka i uchwyć za koszulę po obu stronach zatrzasku. Ręce muszą być tuż przy

19

zatrzasku. Pomóż dziecku rozpiąć zatrzask.

5. Kiedy dziecko zaczyna samo rozpinać koszulkę, ogranicz pomoc.
6. Ćwicz rozpinanie zatrzasków tuż przed upragnioną czynnością, jak np. kąpiel,

lub opowiadanie bajki.

7. Daj dziecku portmonetkę zapinaną na zatrzaski do zabawy.

SAMODZIELNOŚĆ 41

Wiek 2-3

MIESZA PŁYN ŁYŻECZKĄ

1. Posłuż się ciężką miseczką z pionowymi ściankami. Nasyp do niej suchych

produktów dwojakiego rodzaju, jak na przykład płatki i rodzynki. Weź dziecko za rękę i
wymieszaj składniki wyjaśniając, że "tak się miesza".

2. Połóż rękę na ręce dziecka i weź (razem z dzieckiem) łyżeczkę. Razem

wymieszajcie suchą zawartość miseczki.

3. Wymieszaj substancję suchą z wilgotną, ja na przykład proszek budyniu i wodę.

Pomóż dziecku zbadać wynik.

4. Pomóż dziecku w zamieszaniu ulubionego napoju jak na przykład mleko z

czekoladą w proszku.

5. Ograniczaj udzielanie pomocy w miarę jak dziecko zaczyna mieszać

samodzielnie.

SAMODZIELNOŚĆ 42

Wiek 2-3

ZDEJMUJE UBRANIA WKŁADANE PRZEZ GŁOWĘ

1. Zacznij od luźnej koszulki z krótkimi rękawami. Pokazując dziecku, jak należy

ją zdejmować, stój za nim.

2. Zacznij uczenie tej umiejętności bezpośrednio przed kąpielą, jeżeli kąpiel

dziecko bardzo lubi.

3. Pomóż dziecku zdjąć koszulkę, każąc mu trzymać za koniec jednego rękawa (lub

za łokieć koszulki z długimi rękawami), po czym razem z dzieckiem ciągnij za rękaw aż
ręka wyjdzie z niego. Następnie wykonujcie tę samą czynność z drugim rękawem. Teraz
połóż rękę dziecka na wycięciu szyjnym koszulki i pomóż mu zdjąć koszulkę przez
ciągnięcie dekoltu przez głowę.

4. Następnie wspólnie wykonujcie tylko czynność ściągania jednego rękawa,

wreszcie zostaw dziecku do wykonania bez pomocy cały proces zdejmowania koszulki.

5. Stosuj zawsze te same sposoby i ruchy i dawaj te same słowne określenia w

każdym stadium czynności.

6. W przypadku koszulki z długim rękawem pokaż dziecku, gdzie jest łokieć, lub

na początku naszyj na łokcie łaty, przynajmniej w niektórych koszulkach.

SAMODZIELNOŚĆ 43

Wiek 2-3

PIJE PŁYN PRZEZ SŁOMKĘ ZE SZKLANKI LUB KUBKA

1. Używaj sztywnych słomek o dużym przekroju, które nie będą tak łatwo się gięły.

Zacznij od słomek krótkich, aby dziecko mogło sączyć napój tylko na niewielkiej
długości. Używaj do tego ulubionego napoju dziecka.

2. Zademonstruj dziecku picie przez słomkę pozwalając mu na dokładne zbadanie

tego, co robisz. Połóż ręce dziecka na swoich policzkach i ustach, następnie na słomce i
w samym napoju, by w ten sposób dziecko zbadało cały proces. Niech dziecko posłucha
odgłosu picia przez słomkę.

3. Przystaw koniec słomki do ręki dziecka; w ten sposób dziecko będzie mogło

wyczuć ssanie, gdy będziesz wciągał przez słomkę powietrze.

4. Włóż słomkę do napoju i zatkaj palcem górny jej otwór. Wyjmij słomkę z

naczynia z napojem i nie zatkany koniec włóż dziecku do ust, po czym - unosząc palec
znad zatkanego drugiego końca - wlej tę odrobinę napoju do buzi.

5. Ustaw dziecku słomkę prawie w pozycji poziomej; w ten sposób przynajmniej

trochę płynu dostanie się do ust dziecka, orientując je w smaku napoju. Zanim dasz
dziecku większą ilość płynu do picia, zaczekaj, aż zacznie ono ciągnąć przez słomkę.

6. Niech dziecko próbuje "cmokać" końcem słomki.
7. Pokazuj dziecku ruchy ssania bez słomki; niech dziecko dotyka twoich warg,

wsłuchuje się w szmer powstający przy wciąganiu powietrza i niech naśladuje ciebie.

SAMODZIELNOŚĆ 44

Wiek 2-3

DAJE ZNAĆ (SŁOWAMI LUB GESTYKULUJĄC), ŻE SIĘ ZMOCZYŁO LUB

ZABRUDZIŁO MAJTKI

1. Używaj niezmiennie tych samych słów lub wyrażeń na określenie zmoczenia lub

zabrudzenia majtek. Używaj również tych samych wyrazów, gdy członkowie rodziny
korzystają z toalety. Zachęcaj domowników, by zapowiadali potrzebę skorzystania z
toalety używając tych samych wyrażeń.

2. Zwracaj uwagę na oznaki zmoczenia lub zabrudzenia spodenek albo na

zachowanie dziecka, świadczące o potrzebie użycia nocnika, jak na przykład kręcenie się,
nagłe uciszenie się, trzymanie się za krok, grymasy twarzy itp. Kiedy to zobaczysz,
powiedz dziecku właściwy wyraz i zaprowadź do toalety.

3. Jeżeli dziecko samo używa tych wyrazów, pochwal je i natychmiast zaprowadź

do toalety.

4. Powiedz dziecku, by dotknęło pieluch w trakcie kiedy mu je zmieniasz

równocześnie określając je jako mokre lub zabrudzone.

5. Chwal za komunikowanie gestami lub słowami swej potrzeby ale nie karz za

brak taktownych sygnałów.

6. Gdy dziecko jest mokre lub brudne od razu zmieniaj pieluchę (lub przebieraj).

Dziecko nauczy się preferowania tego, że jest suche.

21

7. Używaj w ciągu dnia majteczek treningowych z ceratką. Łatwiej będzie ci

ustalić, czy dziecko jest mokre czy suche.

SAMODZIELNOŚĆ 45

Wiek 2-3

WYCIERA RĘCZNIKIEM TWARZ

1. Poprowadź ręce dziecka w trakcie wycierania mu twarzy. Stopniowo zmniejszaj

zakres pomocy w miarę jak dziecko nabywa wprawy.

2. Daj dziecku mały ręcznik, którym może się łatwiej posługiwać.
3. Wyszyj lub naszyj coś kolorowego lub łatwo wyczuwalnego dotykiem, by

dziecko odróżniało swój ręcznik.

4. Umieść niżej wieszak na ręcznik dziecka, by łatwo mogło po niego sięgać.
5. Kiedy dziecko wyciera twarz, śpiewaj o tym jakąś piosenkę, lub wymieniaj różne

części twarzy. Uczyń z czynności wycierania twarzy coś zajmującego i atrakcyjnego.

SAMODZIELNOŚĆ 46

Wiek 2-3

ODKRĘCA I ZAKRĘCA KRAN

1. Podstaw dziecku stołeczek by mogło sięgnąć do umywalki. Razem zbadajcie

dokładnie umywalkę, odnajdując rury wylotowe kranów, spust wody i kurki, t.j. nakrętki
kranów.

2. Umieść obie ręce dziecka na obu kurkach (jeżeli są dwa) określając je

równocześnie jako kurek ciepłej i zimnej wody. Razem odkręćcie kurek z zimną wodą,
podczas gdy druga ręka spoczywa na kurku z wodą gorącą. Powiedz, by dziecko zbadało
rękami spływającą wodę. Określ ją jako wodę zimną. Pozwól dziecku zorientować się,
którędy woda odpływa. Ponownie umieść obie ręce dziecka na kurkach, równocześnie
jeszcze raz przypominając ich nazwy. Teraz razem zakręćcie zimną wodę.

3. Wielokrotnie odkręć i zakręć zimną wodę, przy czym niech jedna ręka dziecka

spoczywa na kurku, drugą natomiast niech bada wypływającą z rury wylewowej wodę po
odkręceniu kurka i poczuje, że woda przestaje płynąć gdy kran zakręci. Następnie zrób to
samo z gorącą wodą, pamiętając o tym, by ostrzec dziecko, gdy woda staje się zbyt
gorąca. Możecie wspólnie zbadać rury przy odkręconych kurkach jak to uczyniliście, gdy
były one zakręcone.

4. Po wielokrotnym wspólnym przeprowadzaniu tego ćwiczenia ograniczaj zakres

udzielanej pomocy, w miarę jak dziecko coraz lepiej odkręca i zakręca krany
samodzielnie.

5. Wskaż przedmioty, które stale znajdują się obok kurka z zimną wodą, jak na

przykład mydło lub szczoteczki do zębów. Na początek na kurek z zimną wodą naklej
jakąś taśmę. Nie pozwalaj dziecku na odkręcanie kurka bez niczyjej pomocy, póki się nie
przekonasz, że dziecko umie rozróżniać kurek zimnej wody od wody gorącej.

6. Poluzuj kurki, by dziecko bez trudu mogło je odkręcać i zakręcać. Dziecko może

potrzebować trochę pomocy do silniejszego zakręcenia kapiącego kranu.

7. Zapoznaj dziecko z różnorodnymi typami kurków. Kiedy już się przyzwyczai do

jednego, po kolei wprowadzaj wiele innych. Zastosuj to ćwiczenie również do kranów od
wanny, kiedy trzeba nalewać wody do kąpieli.

SAMODZIELNOŚĆ 47

Wiek 2-3

Z POMOCĄ DOROSŁEGO MYJE ZĘBY

1. Oznacz szczoteczkę dziecka taśmą, by różniła się od szczoteczek pozostałych

członków rodziny. Trzymaj ją w takim miejscu, skąd dziecko łatwo może ją wziąć.

2. Pomóż dziecku zdjąć nakrętkę z tubki z pastą. Powiedz dziecku, by w drugiej

ręce trzymało szczoteczkę do zębów, dotykając kciukiem nasady włosia. Teraz pomóż
dziecku wycisnąć pastę na szczoteczkę.

3. Pomóż dziecku manualnie w trakcie szczotkowania zębów, równocześnie

mówiąc o wykonywanych ruchach i wskazując na różnicę między zębami górnymi i
dolnymi, przednimi, bocznymi, ściankami wewnętrznymi zębów i zewnętrznymi.
Stopniowo ograniczaj pomoc manualną nie przerywając udzielania wskazówek
werbalnych ani nie skąpiąc pochwał.

4. Używaj przyjemnej w smaku pasty do zębów. Możesz wypróbować różne jej

odmiany.

5. Poproś, by członkowie rodziny myli zęby równocześnie z dzieckiem oraz by

mówili co robią.

6. Wymyśl słowa o myciu zębów do melodii innej znanej piosenki i śpiewaj ją w

tym czasie.

7. Naucz dziecko płukania ust. To może się tak szybko nie udać. Większość dzieci

zamiast wypluwania wody połyka ją. Bądź cierpliwa.

SAMODZIELNOŚĆ 48

Wiek 2-3

ZDEJMUJE WSZYSTKIE UPRZEDNIO ROZPIĘTE CZĘŚCI UBRANIA

1. Uczyń z tego wieczorny obowiązek dziecka, które przed kąpielą i spaniem musi

się rozebrać. Stale zachęcaj dziecko do rozbierania się, pomagając mu werbalnie, w miarę
zaś potrzeb pomagając również manualnie oraz powtarzając ćwiczenie umiejętności
samodzielnego rozbierania się. W nagrodę zrób dziecku kąpiel pianową lub opowiedz czy
przeczytaj bajkę "na dobranoc".

2. W pierwszej fazie nie spodziewaj się, że dziecko samodzielnie zdejmie z siebie

całą garderobę. Zacznij od kilku zaledwie rzeczy, których zdjęcie będzie oznaczać
rozebranie się dziecka. Zacznij od bielizny, jak na przykład majteczki, podkoszulki,
skarpetki. Używaj odzieży luźnej i eliminuj możliwe rzeczy zapinane. Stosuj do ćwiczeń
koszulki wkładane przez głowę, spodenki i spódniczki elastyczne w pasie. Stopniowo
zwiększaj liczbę rzeczy, które będziesz dawała dziecku do zdejmowania.

23

3. Dawaj dziecku do rozebrania lalki w czasie zabawy lub przed kąpielą lalki.

SAMODZIELNOŚĆ 49

Wiek 2-3

ZAPROWADZONE PRZEZ DOROSŁEGO ZAŁATWIA SIĘ W TOALECIE

1. Dziecko powinno wykazać pewną regularność wypróżniania się zanim się

zacznie od niego wymagać regularnego korzystania z toalety. Przed przystąpieniem do
ć

wiczenia umiejętności korzystania z toalety należy przez okres jednego tygodnia

prowadzić obserwacje, o jakich porach dziecko się wypróżnia. Posłuż się nimi jako
wskazówką co do godzin, w jakich można wysadzać dziecko.

2. Jeżeli chodzi o wydalanie moczu obserwuj czy dziecko nie zaczyna się

charakterystycznie kręcić, przestępować z nogi na nogę lub czy nie zdradza jakichś
innych oznak, świadczących o tej potrzebie. Wysadzaj dziecko z taką częstotliwością, na
jaką wskazują dane obserwacji. Najlepszą porą na "złapanie" dziecka z pełnym
pęcherzem jest moment przebudzenia się.

SAMODZIELNOŚĆ 50

Wiek 2-3

ODKRĘCA KRAN KIEDY MOŻE GO SAMO DOSIĘGNĄĆ I NALEWA

WODY DO KUBKA. (STOŁEK LUB TABORET POSTAWIONY PRZY ZLEWIE)

1. Aby dziecko mogło sięgnąć do zlewu, podstaw stołeczek lub schodki. Zaznacz

taśmą lub w inny sposób kurek zimnej wody, by dziecko wiedziało, który kran ma
odkręcić. Posłuż się na początku szklanką plastykową.

2. Niech dziecko odkręci kran z zimną wodą. Postaw szklankę w zasięgu ręki

dziecka, by dziecko mogło po nią sięgnąć. Umieść swoje ręce na rękach dziecka
trzymającego szklankę. Powiedz mu, by zbliżyło szklankę w tym kierunku skąd dobiegają
odgłosy lejącej się wody, oraz jednym palcem wystającym znad szklanki wyczuło wodę
wlewającą się do szklanki. Poczuje ono również, że szklanka staje się cięższa. Dziecko
może postawić szklankę na dnie zlewu i zakręcić wodę.

3. Warunkiem wstępnym przyswajania tej umiejętności jest zdolność dziecka do

utrzymywania szklanki w pozycji pionowej z minimalnym rozlaniem wody. Przećwicz
najpierw branie przez dziecko szklanki napełnionej napojem ze stołu do ust i odstawienie
jej z powrotem na stół. Przypominaj dziecku: "Trzymaj szklankę prosto".

SAMODZIELNOŚĆ 51

Wiek 2-3

WKŁADA SKARPETKI

1. Zacznij od skarpetek luźnych bez pięty. Wprowadź skarpetki z piętą, gdyż już

została opanowana sama czynność wciągania ich.

2. Usiądź na podłodze za dzieckiem. Umieść ręce dziecka po obu stronach otworu

skarpety. Trzymając swoimi rękoma ręce dziecka włóż skarpetkę na palec i podciągnij ją
za piętę, następnie zaś - do końca. Jeżeli dziecko zahaczy o palce, pokaż mu, w jaki
sposób ma podciągać część palcową skarpetki, by uwolnić palce i by skarpetka mogła być
naciągnięta na resztę stopy. Mów o tym co robisz, gdy wkładasz skarpety. Wykonujcie tę
czynność parokrotnie wspólnie.

3. Wspólnie z dzieckiem wykonaj ruch naciągania tylko do pewnego punktu, potem

zaś każ dziecku wciągnąć skarpetkę do końca. W miarę jak dziecko nabywa wprawy,
ograniczaj zakres udzielane mu pomocy. W końcu połóż tylko skarpetkę obok i każ
dziecku znaleźć w niej otwór oraz włożyć ją samemu.

4. Gdy już dziecko opanowało cały proces wkładania skarpetki, wprowadź

skarpetki z kolorową lub wyróżniającą się w dotyku piętą (możesz coś na nią naszyć).
Pokaż dziecku w jaki sposób włożyć skarpetkę, by pięta znalazła się na dole przed
włożeniem jej na nogę. Pomagaj dziecku w tym w miarę potrzeb, dopóki nie zacznie
wykonywać tej czynności samodzielnie.

SAMODZIELNOŚĆ 52

Wiek 2-3

SPUSZCZA WODĘ W TOALECIE PO ZAŁATWIENIU SIĘ

1. Pokaż dziecku, w jaki sposób spuszcza się wodę w toalecie; w tym celu ułóż

swoje ręce na rękach dziecka. Zachęć dziecko do samodzielnego spuszczania wody.

2. Pomóż dziecku namacalnie w zlokalizowaniu rączki spłuczki i pociągania za nią.

Zachęć je do wykonania tego ćwiczenia w miarę potrzeb okazując mu pomoc.

3. Pokaż dziecku wiele różnych typów toalet, gdy już zapoznało się dokładnie z tą,

którą ma w domu. Pomóż dziecku w odnalezieniu rączki i pokaż, jak się nią spuszcza
wodę.

SAMODZIELNOŚĆ 53

Wiek 2-3

WIESZA PŁASZCZ LUB KURTKĘ NA WIESZAKU UMIESZCZONYM NA

ODPOWIEDNIEJ WYSOKOŚCI

1. W sąsiedztwie haczyka dziecka umieść jakiś znak wizualny lub wyczuwalny

dotykowo. Haczyk umieść na wysokości odpowiadającej wzrostowi dziecka. Do
wewnętrznej strony kołnierza okrycia dziecka przyszyj dużą pętlę lub łańcuszek.

2. Pokaż dziecku tę pętlę. Przećwicz z nim odszukiwanie jej.
3. Trzymając swoje ręce na rękach dziecka, jedną ręką trzymajcie razem za pętlę,

drugą zaś odszukaj haczyk. Powiedz dziecku, by chwyciło za haczyk i przełożyło pętlę
nad haczykiem. Niech dziecko wyczuje dotykiem haczyk z zaczepioną o niego pętlą. W
miarę jak dziecko stopniowo zdobywa coraz większe doświadczenie, ograniczaj zakres

25

udzielania mu pomocy. W odniesieniu do każdego etapu czynności używaj tych samych
wskazówek werbalnych.

4. Ćwicz te czynności we właściwych chwilach, t.j. gdy dziecko wchodzi do domu

ubrane w wierzchnie okrycie.

5. Kiedy dziecko opanuje już wieszanie płaszcza z pętelką, naucz je zawieszać

okrycia, które nie posiadają pętelki, np. kurtka zawieszAna za kaptur.

SAMODZIELNOŚĆ 54

Wiek 2-3

ZDEJMUJE UBRANIE Z WIESZAKA

1. Powiedz dziecku, by odnalazło haczyk, oznakowany czymś, co jest widoczne lub

wyczuwalne na dotyk. Niech dziecko odszuka pętlę zaczepioną o haczyk.

2. Pomóż dziecku jedną ręką unieść pętlę z haczyka, drugą zaś unieść okrycie.

Następnie pomóż mu pociągnąć ku sobie okrycie.

3. Powtarzaj wykonywanie czynności razem z dzieckiem. Stopniowo ograniczaj

zakres udzielanej mu pomocy, w miarę jak dziecko nabiera wprawy.

SAMODZIELNOŚĆ 55

Wiek 2-3

UNIKA NIEBEZPIECZEŃSTW TAKIE JAK OSTRE KANTY MEBLI, SCHODY

BEZ PORĘCZY I GRZEJNIKI, GDY ZNAJDUJE SIĘ W DOBRZE ZNANYM
MIEJSCU

1. Przed miejscem niebezpiecznym ustaw jakieś znaki ostrzegawcze lub

zabezpieczenia, jak na przykład dywanik, zagrodzenie, czy poduszka.

2. Gdy widzisz, że dziecko zbliża się do miejsca, gdzie może na nie czyhać pewne

niebezpieczeństwo, ostrzeż dziecko o tym. Być może będziesz musiała również podać
dziecku sygnał dźwiękowy w trakcie mówienia, że zbliża się do niebezpiecznego miejsca
(zastukaj w mebel, mówiąc: "Ostrożnie, kant stołu jest ostry"). Czyń tak dopóty, dopóki
dziecko nie zacznie samo unikać niebezpieczeństwa.

3. Zwróć uwagę na odgłosy wyłączonego urządzenia ogrzewczego, oraz na idące od

niego ciepło.

4. Jeżeli dziecko przypadkowo się uderzyło, czy skaleczyło, nie będąc czujnym na

grożące mu niebezpieczeństwo, nie każ go, lecz skorzystaj z okazji porozmawiania o tym,
jak na przyszłość unikać takich przeszkód.

5. Dzieci niewidzące powinny się uczyć techniki zapobiegania urazom w nieco

późniejszym wieku. Na razie pomóż dziecku niewidzącemu poruszać się z wysuniętą
przed siebie ręką, by w ten sposób ochronić siebie przed zderzeniem z przeszkodą.

SAMODZIELNOŚĆ 56

Wiek 2-3

UŻYWA SERWETEK GDY MU SIĘ O TYM PRZYPOMNI

1. Kładź serwetkę zawsze w tym samym miejscu w stosunku do talerza czy

miseczki.

2. Powiedz dziecku, jeżeli ma na buzi lub rękach resztki jedzenia. Pomóż dziecku

stwierdzić dotykiem miejsce, w którym znajduje się jedzenie. Trzymaj swoimi rękami
ręce dziecka, odszukaj serwetkę i wytrzyj miejsce, w którym znalazło się jedzenie.

3. Pomóż dziecku w odłożeniu serwetki na poprzednie miejsce. Powiedz mu, że

czysta buzia wygląda bardzo ładnie. Ogranicz stopniowo pomoc manualną, poprzestając
na udzielaniu pomocy werbalnej.

4. Dziecku niewidomemu powiedz, że inni członkowie rodziny również używają

serwetek.

5. Pochwal dziecko oraz inne dzieci za używanie serwetki.

SAMODZIELNOŚĆ 57

Wiek 2-3

NADZIEWA JEDZENIE NA WIDELEC I BIERZE DO UST

1. Pamiętaj o tym, by co dzień talerz, filiżanka,sztućce dziecka znajdowały się

zawsze w tym samym miejscu na stole. Daj dziecku do zbadania mały widelec. Pomocna
byłaby do tego celu taca z przegrodami.

2. Podaj dziecku jego ulubione potrawy w postaci niewielkich kawałków, które bez

trudu może wziąć widelcem (parówki, marchewka, pieczone ziemniaki). Pozwól dziecku
zorientować się za pomocą dotyku, gdzie na talerzu znajdują się kawałki potraw.

3. Stojąc za dzieckiem połóż swoją rękę na ręce dziecka, w której trzyma widelec i

pomóż mu w odnalezieniu drugą ręką kawałka jedzenia. Pokaż dziecku, jak wziąć
kawałek czegoś na widelec i pomóż mu zbadać za pomocą dotyku ten kawałek, tkwiący
w widelcu.

4. Po pewnym czasie wymagaj od dziecka, by odnajdywało jedzenie za pomocą

widelca, a nie robiło tego ręką.

5. Dziecku niewidzącemu powiedz, że inni członkowie rodziny również posługują

się widelcem do nabierania jedzenia.

SAMODZIELNOŚĆ 58

Wiek 2-3

ROZPINA PASEK LUB BUTY Z KLAMERKĄ

1. Zacznij od zapięcia (klamry, sprzączki) szerokiego paska. Daj dziecku do

zbadania pas, sprzączkę, otwory w pasie i przetyczkę. Podaj mu te nazwy części paska.
Wyrażaj słowami każdy etap czynności odpinania klamry.

2. Siedząc za dzieckiem i położywszy swoje ręce na jego, wykonaj czynność

27

odpinania paska. Po kilkakrotnym powtórzeniu tej czynności wykonaj każdy jej etap
kolejno z przedostatnim włącznie. Ostatni - wyciąganie paska ze sprzączki każ wykonać
dziecku bez twojej pomocy. Dodawaj za każdym razem po jednej czynności, którą ma
wykonać dziecko. Czyń tak do czasu, gdy dziecko będzie w stanie rozpiąć pasek
samodzielnie.

3. Zorientuj się, czy pasek jest tak umieszczony, że dominująca ręka dziecka jest

przy przetyczce sprzączki.

4. Po tym, jak dziecko opanowało rozpinanie sprzączek szerokich pasków,

wprowadzaj sprzączki węższych pasków, oraz sprzączki butów czy obroży psa.

SAMODZIELNOŚĆ 59

Wiek 2-3

ROZPINA DUŻE GUZIKI

1. Przed przystąpieniem do czynności rozpinania guzików niech dziecko wkłada

guziki przez otwór w wieku od puszki po kawie lub w pokrywie pudełka na buty.
Powiedz dziecku, by chwyciło guzik, gdy przesunie go przez szczelinę.

2. Używaj kaftaników lub koszulek zapinanych na duże guziki z przodu, najlepiej

mających nie więcej niż 3-4 guziki. W miarę jak dziecko nabywa wprawy, zwiększaj
liczbę guzików i zmniejszaj ich wielkość.

3. Pokaż dziecku guzik górny, środkowy i dolny (odliczając je), jak również w ten

sam sposób określ odpowiadające im dziurki. Powiedz dziecku jak się zaczyna rozpinać z
góry i przechodzi w dół do guzików niżej umieszczonych.

4. Wielokrotnie wykonujcie wszystkie czynności składające się na proces

rozpinania, przy czym zawsze podawaj dziecku słowne wskazówki. Następnie, w miarę
jak dziecko nabiera wprawy, stopniowo ograniczaj pomoc. Przy rozpinaniu guzików z
przodu ćwicz odpinanie ich z boków i z tyłu.

5. Gdy dziecko potrafi odpinać guziki samodzielnie, uczyń z tego stały obowiązek

dziecka w trakcie rozbierania.

SAMODZIELNOŚĆ 60

Wiek 2-3

W CIĄGU DNIA ZGŁASZA POTRZEBY FIZJOLOGICZNE I NIE ZDARZAJĄ

MU SIĘ "WYPADKI"

1. Trzymaj dziecko w majteczkach treningowych z ceratką oraz wkładaj mu

spodenki na elastyczny pasek, by można było szybko je zdjąć.

2. Upewnij się, czy dziecko wie, gdzie jest toaleta, oraz jak się do niej dostać. Po

przypomnieniu dziecku, że ma pójść do toalety, każ mu iść tam samemu, bez niczyjej
pomocy.

3. Stopniowo przestawaj za każdym razem wysadzać dziecko. Pozwól mu zacząć

mówić ci, kiedy musi skorzystać z toalety.

4. W regularnych odstępach pytaj dziecko, czy nie musi skorzystać z toalety, albo

też dziecko może samo wykazywać potrzebę udania się do toalety, np. przestępując z
nogi na nogę. Stale używaj tych samych wyrazów na określenie tych potrzeb. Powiedz
dziecku, by używało tych wyrazów, gdy czuje potrzebę pójścia do toalety lub by po
prostu samo tam szło.

5. Pochwal dziecko lub daj mu jakąś jego ulubioną zabawkę, gdy daje ci znać, że

odczuwa potrzebę fizjologiczną.

6. Jeżeli dziecko jest w obcym miejscu, powiedz mu, gdzie się znajduje toaleta

(łazienka) lub powiedz tylko że toaleta tu jest, więc będzie można uniknąć "wpadki".

7. Mogą się niekiedy zdarzyć takie "wpadki" w ciągu okresu przedszkolnego,

spowodowane pewnym podnieceniem dziecka, skupieniu się na zabawie lub nagłymi
zmianami w rutynizowanym trybie dnia poprzedniego. Przyjmij "wypadki toaletowe"
spokojnie, nie każ dziecka ani nie gań go za to.

SAMODZIELNOŚĆ 61

Wiek 2-3

ODKŁADA ZABAWKI NA MIEJSCE

1. Udostępnij dziecku pudełko na zabawki lub niższą półkę regału. Zawsze

odkładaj zabawki na właściwe miejsce, mówiąc do niego co w danej chwili robisz.
Wyjaśnij dziecku, że czyniąc tak ułatwiasz mu ponowne odnalezienie zabawek.

2. Codziennie razem z dzieckiem zbierajcie zabawki. Urządzaj zabawy z tych

czynności, dawaj nagrody dziecku i sobie, jak już tę czynność wykonacie. Zapraszaj do
udziału również rodzeństwo dziecka.

3. Pokaż dziecku w jaki sposób ustawia się rzeczy na półce, żeby prosto stały.
4. Kiedy już dziecko rozumie tę czynność, każ mu robić coraz większą część pracy

przy sprzątaniu zabawek. Zapraszaj do udziału również rodzeństwo dziecka. Zachęcaj
dziecko do odkładania każdej zabawki od razu, żeby potem ta czynność nie była zbyt
męcząca i skomplikowana.

5. Zajęcie to może stanowić część nauki sortowania i klasyfikowania zabawek,

paciorków, książek, lalek lub układanki "Lego".

SAMODZIELNOŚĆ 62

Wiek 2-3

Z POMOCĄ DOROSŁEGO WKŁADA PÓŁBUCIKI LUB DŁUGIE BUTY

1. Zacznij od pantofli domowych lub jakiegoś innego obuwia bez języczka i luźno

wchodzących na nogę.

2. Daj dziecku do zabawy buty osoby dorosłej. Pokaż mu różne części buta

zarówno gdy jest na nodze, jak i zdjęty z nogi. Podaj nazwę języczka, podeszwy,
sznurowadeł i pięty (obcasa).

3. Podaj dziecku metodę właściwego ustawiania buta do włożenia na nogę.: prawy

but - prawa ręka trzyma za język lub za czubek, lewa zaś trzyma obcas. Następnie

29

wsuwamy but na palce nóg, zaś lewą ręką naciskamy, by wsunąć but na piętę, poruszając
tylną częścią buta, by wszedł na nogę. Lewy but - zamień rolę rąk i wykonaj te same
czynności.

4. Wielokrotnie powtórz całą czynność wkładania buta stale podając te same

wskazówki werbalne. W miarę jak dziecko wykonuje coraz większą część czynności
samodzielnie, ograniczaj udzielanie pomocy.

5. Botki. Powiedz, by dziecko odnalazło otwór w cholewce, w której będzie

musiało włożyć nogę. Następnie pomóż dziecku włożyć na nogę botek. Usiądź za
dzieckiem, własnymi rękami przytrzymując ręce dziecka. Pomóż mu ciągnąć za but i
równocześnie wpychać w niego nogę albo siedząc, albo stojąc, w zależności od tego, na
ile but jest obcisły.

SAMODZIELNOŚĆ 63

Wiek 2-3

ROZPOZNAJE TYLNĄ CZĘŚĆ UBRANIA

1. Na tylną część każdej garderoby, która nie ma naszytych z tyłu etykietek, naszyj

jakieś łaty z łatwo rozpoznawalnego za pomocą dotyku materiału. Powiedz dziecku, by
wyczuwało dotykiem te naszywki i powiedz, że oznaczają one tylną część jego
garderoby.

2. Pomagając dziecku w ubieraniu, rozkładaj ubranka za każdym razem w pewien

określony, zawsze ten sam sposób lub powiedz dziecku, by od razu włożyło je "przez
głowę". Zwróć jego uwagę na to, gdzie znajduje się naszywka. Kiedy już dziecko włożyło
na siebie daną część garderoby powiedz mu, by sprawdziło, gdzie jest ta naszywka;
powiedz mu, że jest to właściwa strona jego ubranka, ponieważ naszywka została
umieszczona na plecach. (Dziecko musi najpierw dotknąć swoich pleców).

3. Podawaj dziecku wskazówki słowne w trakcie gdy wkładasz mu garderobę,

zanim ją założy samodzielnie i stopniowo wymagaj od dziecka, aby nakładało ją samo,
zgodnie z wydawanymi mu poleceniami: "Włóż koszulkę na głowę, odnajdź naszywkę i
przesuń ją na plecy". Powiedz, by dziecko przedtem dotknęło każdej z wymienionych
części ubrania. Po jakimś czasie ogranicz pomoc fizyczną, a wymagaj od dziecka
postępowania zgodnie z wydawanymi poleceniami, w miarę jak dziecko przyswaja całość
czynności i wykonuje zadanie samodzielnie.

4. Jeżeli chodzi o wkładanie spodenek pokaż dziecku, gdzie się znajdują kieszenie,

guziki lub suwak i wyjaśnij mu, że muszą być one na przodzie zanim dziecko weźmie
spodnie za boki, by włożyć na siebie.

SAMODZIELNOŚĆ 64

Wiek 2-3

WKŁADA PALTO LUB KOSZULĘ (UBRANIA ROZPINANE Z PRZODU)

1. Zacznij od koszulki z krótkimi rękawami lub od garderoby kupionej na wyrost.
2. Naszyj jakąś dotykowo wyczuwalną łatkę lub wstążeczkę na wewnętrznej stronie

kołnierzyka. Pokaż ją dziecku i przećwicz z nim trzymanie jej lewą ręką, dłonią
skierowaną ku łatce/wstążce. Pomóż dziecku sięgnąć prawą ręką tak, by odnaleźć otwór
rękawa po przeciwnej stronie. Zachęć je do wsunięcia tam ręki. Teraz pomóż mu chwycić
prawą ręką za kołnierzyk i unieść go trochę do góry i do tyłu, za głową, by w ten sposób
lewa ręka odnalazła drugi rękaw i weszła doń. (Jest to metoda dla praworękich). Należy
odwrócić pozycje, jeżeli dziecko jest leworęczne lub gdy wygodniej mu wkładać ubrania
od tamtej strony.

3. Jeżeli kurtka ma kaptur, dziecko może najpierw odnaleźć kaptur i włożyć go na

głowę, po czym odchylając ręce do tyłu - odnaleźć rękawy.

4. Wykonaj te czynności z dzieckiem codziennie o odpowiednich porach.

Pomagając mu, podawaj stale te same wskazówki, w miarę jak dziecko nabywa wprawy
ogranicz pomoc manualną, a poprzestań jedynie na pomocy werbalnej. Wręcz dziecku
mały poczęstunek lub pochwal za udane wykonanie czynności i starania.

5. Kiedy już dziecko opanowało tę umiejętność, uczyń z tej czynności codzienny

obowiązek dziecka w czasie ubierania się lub przed wychodzeniem z domu.

6. Do ćwiczeń używaj ubrań starszego rodzeństwa.

SAMODZIELNOŚĆ 65

Wiek 2-3

POSŁUGUJE SIĘ KOSZYKIEM LUB INNYM POJEMNIKIEM DO NOSZENIA

MAŁYCH PRZEDMIOTÓW Z JEDNEGO MIEJSCA NA DRUGIE

1. Użyj do ćwiczeń małego koszyczka z rączką (pałąkiem) łatwym do trzymania.

Pomóż dziecku umieścić w nim kilka ulubionych jego zabawek.

2. Wyjaśnij dziecku w prostych słowach, co robicie.
3. Wspólnie z dzieckiem podnieś koszyk i przenieś do drugiego pokoju. Powtarzaj

tę czynność, redukując swą pomoc, w miarę jak dziecko nabywa wprawy.

4. Aranżuj ćwiczenia tak, żeby czynność wykonywana była celowa, jak np.

odnoszenie zabawek na miejsce lub złożonych sztuk bielizny do szafki.

SAMODZIELNOŚĆ 66

Wiek 3-4

ZJADA SAMODZIELNIE CAŁY POSIŁEK, POSŁUGUJĄC SIĘ ŁYŻECZKĄ

LUB WIDELCEM

1. Pozwól dziecku spożywać posiłek razem z pozostałymi członkami rodziny.

Niech nakrycie dziecka składa się z widelca, łyżki, talerza i szklanki. Nałóż mu
niewielkie ilości potrawy. Na talerzu rozmieszczaj poszczególne składniki w określonym
układzie, może np. mięso w przedniej środkowej części, jarzyny z prawej strony,
ziemniaki lub chleb z lewej.

2. Dziecko ze wzrokiem szczątkowym posadź naprzeciwko osoby, która może mu

posłużyć za model spożywania posiłku.

3. Za każdy zjedzony samodzielnie przez dziecko posiłek umieść na specjalnie

31

prowadzonej karcie nalepkę z puszystego materiału lub połóż jakiś poczęstunek pod
talerzykiem dziecka jako nagrodę za zjedzony cały posiłek bez niczyjej pomocy.

4. Dziecku niewidomemu doradź, by jedną ręką dotykało talerza, co posłuży mu za

punkt orientacyjny. Na początku dziecku niewidomemu należy pozwolić na dotykanie
jedzenia na talerzu palcami.

5. Kawałek chleba może posłużyć za dodatkową pomoc dla dziecka, zapobiegając

zrzucaniu jedzenia z talerza. Zanim dziecko się nauczy nabierania jedzenia na
łyżkę/widelec bez zrzucania jedzenia z talerza, możesz wprowadzić przynajmniej na
początku naczynie z wyższymi krawędziami, jak na przykład talerz na ciastka itp.

SAMODZIELNOŚĆ 67

Wiek 3-4

MYJE TWARZ

1. Umyj sobie twarz i ręce i zachęć dziecko do naśladowania. Pozwól dziecku

niewidomemu dotknąć twoich rąk i twarzy w trakcie mycia.

2. Zachęć dziecko do przejrzenia się w lustrze po zwilżeniu twarzy wodą. Zrób

kolorową kredą lub masłem orzechowym kilka znaczków na twarzy i powiedz dziecku by
spróbowało je zmyć.

3. Używając myjki, weź w swoją rękę rękę dziecka i weź do ręki myjkę. Zbliż ją do

twarzy dziecka i powiedz: "Umyj sobie twarz", po czym wykonaj ruchy koliste myjką
dookoła ust, przesuwając ją następnie na policzki i czoło.

4. Wydawane dziecku polecenia powinny zawierać poprawne nazwy części twarzy.
5. Powiedz do dziecka, kiedy skończy myć twarz, że wygląda teraz ładnie, bo ma

czystą buzię.

SAMODZIELNOŚĆ 68

Wiek 3-4

WKŁADA SPODNIE

1. Zanim dziecko nie opanuje umiejętności, posłuż się majteczkami lub szortami.

Używaj spodni z elastycznym paskiem w pierwszej kolejności, później przechodź do
stosowania spodni zapinanych.

2. Ułóż spodnie w taki sposób, by gumka w pasie była przed dzieckiem, a zapięcie

skierowane ku górze. Stań za dzieckiem. Połóż swoje ręce na rękach dziecka i weź za
pasek, rozchylając otwór nogawki tak, by dziecku pozostawało tylko wsunąć doń nogę.
Przesuń nogawkę przez nogę. To samo wykonaj w odniesieniu do drugiej nogi.
Podciągnij spodnie do pasa.

3. Podciągnij spodnie tylko do pewnej wysokości, następnie pozwól dziecku na

dokończenie czynności. W miarę jak dziecko nabiera wprawy, ograniczaj udzielanie
pomocy werbalnej i manualnej. Stopniowo zostawiaj dziecku do wykonania coraz
większą część zadania.

4. Jeżeli dziecko ma trudności z trzymaniem równowagi, pozwól mu usiąść na

łóżku lub krześle.

5. Poprowadź ręce dziecka niewidomego do naszywki z tyłu spodni na pasku

elastycznym lub zwróć jego uwagę na rozporek oraz użyj wyrazów: "przód" i "tył" spodni
oraz "przód" i "tył" ciała.

SAMODZIELNOŚĆ 69

Wiek 3-4

NALEWA PŁYN DO SZKLANKI Z MAŁEGO DZBANKA

1. Niech dziecko najpierw poćwiczy przesypywanie piasku, mąki kukurydzianej,

suchego ryżu lub fasoli, potem dopiero może przystąpić do nalewania cieczy z dzbanka.

2. Posłuż się niewielkim plastykowym dzbankiem z pokrywką i z niewielkim

dziobkiem. Nalej do dzbanka cieczy jedynie do 1/4 objętości, najwyżej 1/2; stopniowo
zwiększaj ilość cieczy. Upewnij się, czy stół jest odpowiedniej wysokości dla dziecka,
aby nie musiało unosić dzbanka ponad poziom łokcia przy nalewaniu.

3. Do nalewania daj dziecku szklankę, która nie jest zbyt duża, żeby dziecku łatwo

było trzymać ją jedną ręką.

4. Pokaż dziecku jak ustawić szklankę i unieść dzbanek do nalewania. Powiedz

dziecku, by dotknęło dziobkiem obrzeża szklanki przed nalewaniem płynu. Palec
wsunięty do szklanki ułatwia wyczucie wysokości do której nalało się płynu.

5. Zachęć dziecko do ćwiczenia nalewania w czasie kąpieli lub w zlewie

kuchennym. Urządź zabawę w" podwieczorek dla gości" z wykorzystaniem naczynek
zabawowych. Dla celów ćwiczenia stosuj kolorowy napój oraz zastosuj pojemniki różnej
objętości.

6. Zachęcaj dziecko do pomocy w podlewaniu roślinek i kwiatów.

SAMODZIELNOŚĆ 70

Wiek 3-4

OBIERA

Z

SKÓRKI

TRZY

RODZAJE

POŻYWIENIA:

BANANA,

MANDARYNKĘ, JAJKO

1. Posłuż się do tego ćwiczenia produktami, które dziecko lubi najbardziej, by

miało motywację. W przypadku dziecka niewidomego pomóż mu manualnie, prowadząc
jego rękę przez cały proces zdejmowania skorupki lub skórki.

2. Powiedz, by dziecko palcami dotykało skorupki (skórki), udziel mu całkowitej

pomocy manualnej w usuwaniu jej. Kiedy dziecko nabiera wprawy zacznij tylko
czynność odbierania, a dalszą część operacji niech wykona dziecko. Pozwól mu wyjąć
banana ze skórki, by w ten sposób odczuwało zadowolenie z wykonania zadania do
końca.

3. W przypadku dziecka niewidomego daj mu się zapoznać dotykiem z

powierzchnią owocu lub jajka przed zdjęciem skórki (skorupki) w trakcie jej
zdejmowania i po obraniu ze skórki.

33

SAMODZIELNOŚĆ 71

Wiek 3-4

WKŁADA UBRANIE PRZEZ GŁOWĘ (SWETER, KOSZULKA)

1. Używaj koszulki, która na plecach ma etykietkę lub inne oznakowanie mające

dotykową wartość informacyjną. Na początku używaj koszul zbyt dużych, najlepiej
wykonanych z bawełny; koszule z innych, grubszych materiałów są dla dziecka
trudniejsze do manipulowania.

2. Połóż koszulę na kolanach lub na jakiejś równej płaskiej powierzchni plecami do

góry.

3. W przypadku dziecka niewidomego początkowo pomagaj aktywnie w ciągu

całego procesu wkładania i czyń tak dotąd, aż dziecko będzie go wykonywać bez trudu.

4. Trzymając swoimi rękami ręce dziecka, pomóż mu wziąć koszulę za rąbek od

strony pleców. Unieś koszulę i nasuń dziecku oraz przesuń przez głowę. Pomóż mu
wsunąć do koszuli jedną rękę do właściwego rękawa, a następnie drugą. Następnie
pomóż dziecku obciągnąć koszulę.

5. Zmniejszaj zakres okazywanej pomocy manualnej, w miarę jak dziecko nabywa

wprawy. Zacznij ograniczanie pomocy od ostatniego stadium procesu nakładania koszuli
i stopniowo przechodź do wycofywania pomocy przy początkowych jego stadiach.

6. Nawet jeżeli zajmuje to dziecku dużo czasu, pozwól mu wykonać ćwiczenie

samodzielnie. Powiedz dziecku, czego się po nim spodziewasz. Rozkład zajęć z
dzieckiem rozplanuj w taki sposób, by wygospodarować dodatkowy czas rano na dłuższe
ubieranie się. Dzieci niewidome i niedowidzące muszą to ćwiczyć co dzień.

SAMODZIELNOŚĆ 72

Wiek 3-4

NIE WYCHODZI POZA NIEOGRODZONY TEREN SWOJEGO PODWÓRKA

1. Jeżeli wykonujesz pracę koło domu na dworze weź ze sobą dziecko. Powiedz i

pokaż dziecku, do jakich granic wolno mu się oddalać, i od czasu do czasu pochwal je za
to, że przebywa w przeznaczonym rejonie podwórka.

2. Jeżeli dziecko opuszcza oznaczony teren, natychmiast sprowadź je z powrotem i

przypomnij o granicach. Wybierz jakieś konkretne granice, jak na przykład krawężnik
chodnika biegnącego wzdłuż granicy podwórka.

3. Jeżeli dziecko stale trzyma się wyznaczonych granic w twojej obecności, pozwól

mu na krótko wyjść z domu samemu (nadzoruj je przez okno). Jeżeli dziecko - będąc
samo - pozostaje w oznaczonych granicach, pochwal je i pozwól na dłuższy pobyt
następnym razem.

4. Jak dziecko już wychodzi samo, nadal obserwuj je przez okno. Jeżeli natomiast

dziecko opuszcza podwórze, natychmiast sprowadź je do domu. Tego samego dnia, nieco
później, ponownie je wypuść, przypominając dziecku o ograniczonej przestrzeni, po
której wolno mu się poruszać.

5. Pozostaw przy dziecku na podwórku minutnik. Powiedz mu, by wróciło do

domu, gdy minutnik zadzwoni i że jeżeli będzie przez ten oznaczony czas trzymać się
granic podwórka, dostanie poczęstunek. Następnym razem nastaw minutnik na dłuższy
czas.

SAMODZIELNOŚĆ 73

Wiek 3-4

WYCIERA NOS

1. Umieść chusteczki higieniczne w zasięgu dziecka. Na początku powiedz mu,

kiedy ma sięgać po chusteczkę. Pokaż dziecku, jak ma wytrzeć nos, trzymając chusteczkę
oburącz. Powiedz, by cię naśladowało.

2. Pochwal dziecko, jeżeli potrafi wytrzeć samo nos i wyrzucić zużytą chusteczkę

higieniczną do kosza na śmieci.

3. Powiedz dziecku, by dotknęło nosa po jego wytarciu i sprawdziło, czy jest

czysty.

4. Jeżeli będzie trzeba, pomóż dziecku w wytarciu nosa. Pochwal je, gdy nabiera

wprawy.

5. Ofiaruj dziecku chusteczki z wyszytymi na nich jego inicjałami, gdy już potrafi

wycierać nos samodzielnie.

SAMODZIELNOŚĆ 74

Wiek 3-4

BUDZI SIĘ W CIĄGU NOCY ŻEBY SKORZYSTAĆ Z TOALETY LUB ŚPI

BEZ PRZERWY NIE MOCZĄC SIĘ

1. Ogranicz spożycie płynów przed spaniem. Jeżeli dziecku to ułatwi zostaw nocną

lampkę w toalecie i pokoju sypialnym dziecka.

2. Naklejkami "wesołkami" (uśmiechnięte buzie) lub puszystymi wycinankami z

materiału zaznaczaj na specjalnej karcie każdą "suchą" noc lub też wręczaj skromne
upominki albo w inny sposób nagradzaj dziecko za to, że budzi się rano suche.

3. Jeżeli rano się okazuje, że łóżko jest mokre, powiedz dziecku, by pomogło

zmienić prześcieradło. Nie karz go, ani nie gań za to. Używaj prześcieradeł plastykowych
lub plastykowego pokrycia na materac.

4. Początkowo budź dziecko o określonej godzinie w nocy w celu wysadzenia.

Stopniowo wdrażaj go do obowiązku samodzielnego wstawania za potrzebą
fizjologiczną. Stopniowo zwiększaj odcinki czasu pomiędzy położeniem dziecka do
łóżka a nocnym budzeniem w celu wysadzenia go.

5. Jeżeli toaleta i sypialnia dziecka mieszczą się na różnych piętrach, ustaw w

pokoju dziecka krzesełko z nocnikiem.

SAMODZIELNOŚĆ 75

35

Wiek 3-4

SIUSIA NA STOJĄCO (CHŁOPIEC)

1. Poproś kogoś płci męskiej, by zademonstrował dziecku oddawanie moczu na

stojąco.

2. Poinstruuj dziecko, że ma stanąć przed muszlą klozetową i przytrzymując ręką

członek oddać mocz do muszli. Pochwal dziecko, mówiąc, że jest dużym chłopcem,
skoro oddaje mocz w pozycji stojącej. Nie spodziewaj się na początku doskonałego
trafiania do muszli.

3. Zrób "okręciki" z papieru toaletowego i zachęć dziecko do celowania do nich

oddawanym moczem i zatopienia ich.

4. Powieś w toalecie specjalną kartę (wykonanych poprawnie czynności). Niech

dziecko wiesza na niej "wesołka" lub jakąś etykietkę, jeżeli mu się uda oddać mocz na
stojąco.

5. Powiedz dziecku, by stojąc oparło się obiema nogami o miskę klozetową, bo w

ten sposób stanie na wprost muszli.

6. Dziecku niewidomemu powiedz, by wsłuchiwało się w odgłos wydalanego

moczu do muszli klozetowej.

SAMODZIELNOŚĆ 76

Wiek 3-4

ZAPINA UBRANIE NA ZATRZASKI

1. Dziecku niewidomemu pokaż obie części zatrzaska. Pomóż mu złączyć obie

części; w tym celu pokieruj jego rękami. Najpierw wypróbuj zapinanie ubrania na
zatrzaski na twardym podłożu. Następnie przećwicz zapinanie ubrania, które dziecko ma
na sobie.

2. Stań za dzieckiem, z rękami położonymi na rękach dziecka. Pokaż dziecku, jak

można jedną ręką odnaleźć wypukłą część zatrzaska, drugą zaś część wklęsłą z otworem.
Pokieruj ruchami rąk dziecka przy ustawianiu części wklęsłej nad częścią wypukłą i przy
ś

ciskaniu obu połówek zatrzaska aż do zaskoczenia jednej za drugą. Opisuj, co robisz.

3. Powiedz dziecku, by przyglądało się jak łączysz zatrzask; opisuj słownie to, co

wykonujesz. Poproś je, by spróbowało zatrzasnąć obie połówki, podczas gdy ty podajesz
mu wskazówki werbalne.

4. Zacznij od użycia bardzo dużych zatrzasków i stopniowo wprowadzaj coraz

mniejsze. Dobrymi wstępnymi ćwiczeniami są wciskane jeden w drugi klocki i koraliki.

5. Użyj do tego ćwiczenia spodni, które nie są zbyt obcisłe. Dzięki temu uniknie się

konieczności przyciągania obu części spodni podczas zapinania zatrzasków.

SAMODZIELNOŚĆ 77

Wiek 3-4

WYDMUCHUJE NOS

1. Poinstruuj dziecko, jak ma wysiąkać nos. Zademonstruj, co należy robić. Niech

dziecko niewidome dotknie rękoma twojej twarzy w trakcie dmuchania przez ciebie nosa.

2. Na początek pomóż dziecku, kierując jego rękoma i poinstruuj, w którym

momencie ma dmuchnąć.

3. Połóż palce na jednym nozdrzu niewidomego dziecka w celu jego zatkania.

Niech teraz dziecko dmuchnie drugim nozdrzem i wyczuje palcem podmuch powietrza.
Powtórz to samo z drugim nozdrzem.

4. Niech dziecko nosi ubranie z kieszonką. Daj mu do noszenia chusteczki

higieniczne. Pochwal dziecko jeżeli posługuje się nimi bez niczyjej pomocy. W razie
potrzeby przypomnij dziecku, jak się to robi.

SAMODZIELNOŚĆ 78

Wiek 3-4

UNIKA DROBNYCH NIEBEZPIECZEŃSTW PO OTRZYMANIU SŁOWNEGO

OSTRZEŻENIA (STŁUCZONE SZKŁO)

1. Używaj pojedynczego wyrazu, jak na przykład "niebezpieczeństwo", w celu

ostrzeżenia przed czymś niebezpiecznym. Używaj tego wyrazu z naciskiem i jedynie
wtedy, gdy naprawdę zachodzi konieczność.

2. Dziecko niewidome musi pod kontrolą zapoznać się z grożącym mu

niebezpieczeństwem. Niektóre dzieci niewidome unikają dotykania przedmiotów i są
przeczulone na punkcie możliwości oparzenia się.

3. Pomóż dziecku zbadać niezabezpieczoną poręczą krawędź werandy. Pokaż mu,

jak głęboko spadłoby, gdyby wykroczyło poza krawędź werandy. Dotknij piekarnika
(włączonego) z boków i z przodu, czy kuchenki gazowej. Następnie umieść rękę dziecka
wysoko nad nagrzanym palnikiem, po czym ponownie dotknij boków i przedniej części
pieca, by wskazać dziecku na fakt, że niekoniecznie musi unikać kontaktu z każdą
częścią pieca.

4. Wyjaśnij, na czym polega niebezpieczeństwo w sposób możliwie najprostszy i

dokładny.

SAMODZIELNOŚĆ 79

Wiek 3-4

WKŁADA SWOJĄ BRUDNĄ ODZIEŻ DO PRZEZNACZONEGO NA NIĄ

POJEMNIKA

1. Pokaż dziecku, gdzie się znajduje rodzinny kosz na brudną bieliznę. Po

rozebraniu się dziecka pomóż mu włożyć zabrudzone rzeczy do kosza. W miarę potrzeby
pomóż dziecku werbalnie i manualnie.

2. Umieść obok kosza specjalną kartkę. Nagródź dziecko nalepką wyczuwalną

dotykiem lub "wesołkiem" jeżeli odłożyło brudną bieliznę do kosza.

3. Ofiaruj dziecku własny pojemnik na brudną bieliznę.

37

SAMODZIELNOŚĆ 80

Wiek 3-4

WKŁADA RĘKAWICZKI Z JEDNYM PALCEM

1. Zademonstruj, w jaki sposób cała ręka wchodzi do rękawicy, w której jest

specjalne miejsce na kciuk. Wepchnij całą rękę do rękawicy. Odszukaj otwór na kciuk.

2. Użyj do ćwiczeń odpowiedniego rozmiaru rękawiczek. Unikaj używania zbyt

małych i zbyt dużych rękawiczek.

3. Posłuż się rękawiczkami wykonanymi tak, by przypominały głowę jakiegoś

zwierzęcia (guziki jako oczy, kawałek czegoś czerwonego między kciukiem a resztą
palców jako paszcza), by dziecko miało motywację wkładania ich.

4. Najpierw pomóż dziecku włożyć rękawicę. W miarę jak dziecko nabywa

wprawy, ogranicz zakres udzielanej mu pomocy.

5. Niech dziecko ćwiczy wkładanie rękawicy gołymi rękami i nabiera wprawy

zanim zaczniesz je uczyć, w jaki sposób ma włożyć drugą rękawiczkę, kiedy już na jednej
ręce jest rękawiczka. Niech dziecko wkłada rękawiczkę najpierw na rękę dominującą.

6. Dziecko niewidome może stawiać gwałtowny opór przed włożeniem na ręce

czegokolwiek, ponieważ gołe ręce zapewniają najlepszy sposób kontaktu z
przedmiotami.

SAMODZIELNOŚĆ 81

Wiek 4-5

ZAPINA SWOJE UBRANIE (NA GUZIKI)

1. Niech dziecko włoży koszulkę lub sweter z dużymi guzikami i poćwiczy ich

zapinanie. Pomóż mu wsunąć guzik w szczelinę w pokrywie pudełka na buty. Odetnij
jeden bok pudełka, by dziecko mogło umieszczać lewą rękę pod szczeliną w pokrywie.
Prawą ręką niech wciska guzik w szczelinę, a lewą niech wyciąga guzik; prawa ręka
wówczas niech go puszcza.

2. Niech dziecko weźmie guzik lewą ręką i trzyma między kciukiem a palcem

wskazującym. Następnie niech wsunie kciuk i palec wskazujący prawej ręki w dziurkę i
chwyci za guzik. Gdy tylko lewa ręka puści guzik, musi szybko chwycić za materiał i
wyprężyć go; w ten sposób prawa ręka może przeciągnąć guzik przez dziurkę.

3. Włóż dziecku marynarkę lub górę od piżamy, zapinaną na duże guziki. Zapnij

wszystkie guziki z wyjątkiem ostatniego, dolnego. Powiedz, by dziecko zapięło guzik.
Następnie każ dziecku zapiąć dwa ostatnie guziki, potem trzy ostatnie, wreszcie - cztery
guziki.

4. Pokaż dziecku, w jaki sposób dopasować górny guzik do właściwej dziurki i jak

potem przesunąć palce do następnego guzika i dziurki. Pokaż dziecku i wytłumacz, że
jeżeli poły marynarki, piżamy lub koszulki są u dołu równe, oznacza to, że guziki zostały
zapięte w sposób prawidłowy.

5. Zachęcaj dziecko do zapięcia guzików w kurtce przed wyjściem na spacer. Jeżeli

zajdzie potrzeba, pomóż dziecku w przeciągnięciu guzika przez dziurkę.

6. Urządź swego rodzaju zabawę w zapinanie ubrania dziecka; wykonujcie te

czynności na przemian - ty pierwszy guzik, ono drugi i tak dalej.

7. Niektóre dzieci niewidome przy zapinaniu guzików posługują się kciukiem i

palcem środkowym, nie zaś wskazującym. Taki sposób zapinania może się okazać
niewygodny w przypadku małych guzików.

SAMODZIELNOŚĆ 82

Wiek 4-5

Ś

CIERA ZE STOŁU, UŻYWAJĄC DO TEGO SWOJEJ WŁASNEJ

Ś

CIERECZKI

1. Trzymaj ściereczkę lub gąbkę stale w tym samym miejscu, by dziecko miało do

niej ułatwiony dostęp.

2. Zachęć wszystkich domowników, by pokazywali dziecku, w jaki sposób ścierają

rozlaną ciecz.

3. Staraj się wyrobić u dziecka nawyk ścierania ze stołu w tym miejscu, gdzie ono

zazwyczaj siedzi. Powiedz dziecku, by ścierało w pewien usystematyzowany sposób, raz
koło razu, żeby nie pozostawiać jakiejś płaszczyzny nie startej. Wyrażaj te czynności
słowami (do góry, na dół, do góry, na dół).

4. Niech dziecko zbada dotykowo miejsce, które wycierało, by się przekonać, czy

jest czyste.

5. Nie karz dziecka za to, że coś rozlało; pochwal za względnie poprawne starcie

rozlanego płynu.

SAMODZIELNOŚĆ 83

Wiek 4-5

UNIKA ZNANYCH SUBSTANCJI TRUJĄCYCH (ŚRODKI CZYSZCZĄCE,

PIORĄCE itd.)

1. Wymień substancje trujące i powiedz mu, by ich nie ruszało.
2. Używaj butelek z zamknięciami, których dziecko nie potrafi otworzyć.

Przestrzegaj przed braniem do ust jakiejkolwiek butelki.

3. Naklej na butelce lub pojemniku ze środkami czyszczącymi dwa paski taśmy

samoprzylepnej w kształcie litery X. Pokaż to dziecku i wytłumacz, że to oznacza
truciznę i że zawartość butelki (pojemnika) nie jest do jedzenia, lecz używa się jej do
czyszczenia.

4. Trzymaj substancje trujące w zamkniętej szafce lub na dużej wysokości, poza

zasięgiem dzieci.

5. Przestrzegaj dziecko, by nie jadło ani nie piło żadnej substancji, której nie zna i

nie wie, czy to rzecz do jedzenia, dopóki się nie dowie od osób dorosłych, czy można to
jeść lub pić.

39

SAMODZIELNOŚĆ 84

Wiek 4-5

WIESZA PALTO NA WIESZAKU I UMIESZCZA GO WE WŁAŚCIWYM

MIEJSCU W SZAFIE

1. Weź koszulę pośrodku pleców, tuż przy naszywce. Umieść przed sobą. Weź

ramiączko mniej więcej pośrodku i dopasuj jego ustawienie do środka pleców koszulki.
Włóż prawe ramię (koszulki) na prawy koniec ramiączka, a lewe ramię - na lewy koniec.

2. Twardy plastykowy wieszak (ramiączko) na okrycie wierzchnie jest mocny i

łatwiejszy do trzymania.

3. Zamontuj dla dziecka drążek na wieszaki do ubrań na wysokości jego oczu.

Zademonstruj, jak można sięgnąć drążka i chwycić zań jedną ręką, by następnie można
było powiesić ubranie na tym drążku.

4. Połóż nie zapiętą koszulę na blacie stołu na wysokości dziecka. Podaj dziecku

ramiączko. Jeżeli się okaże to niezbędne, udziel mu pomocy manualnej. Dziecko musi
odnaleźć środkową część kołnierzyka i wsunąć ramiączko w ramiona, jeden koniec
ramiączka w jedno ramię, drugi - w drugie.

SAMODZIELNOŚĆ 85

Wiek 4-5

SAMODZIELNIE UBIERA SIĘ I ROZBIERA (POMOCY WYMAGA TYLKO

PRZY TRUDNIEJSZYCH ZAPIĘCIACH)

1. Zachęcaj dziecko do przejawiania inicjatywy przy ubieraniu się. Pozwól mu się

ubrać samemu, nawet jeżeli zajmie to więcej czasu. Pochwal za przejawianą inicjatywę w
samodzielnym ubieraniu się.

2. Pozwól dziecku zacząć dokonywać wyboru wśród ubrań, które ma na siebie

włożyć, stwarzając mu możliwości wybierania; "Jasiu, co chciałbyś dziś włożyć: spodnie
sztruksowe czy dżinsy?".

3. Informując dziecko, że już pora ubierać się lub rozbierać powiedz: "Już czas,

ż

eby się ubierać". Przyklej do karty dziecka wyczuwaną na dotyk nalepkę, jeżeli

wykonuje to polecenie bez dalszych instrukcji.

4. Wieczorem pomóż dziecku wybrać rzeczy, które ma włożyć nazajutrz. Połóż je

na miejscu, gdzie będzie mogło z łatwością je odszukać. Ułóż ubranka dziecka w takiej
kolejności, w jakiej mają być wkładane. Stopniowo ograniczaj tę pomoc, wyjmując
jedynie te rzeczy, których dziecko nie może wyjąć samo, pozwól mu natomiast samemu
przygotować na następny dzień bieliznę, buciki i skarpetki.

5. Dziecku niewidomemu lub z poważnie uszkodzonym wzrokiem pomóż nauczyć

się rozpoznawania części garderoby po rodzaju tkaniny i kształcie ubioru, a nie na
podstawie koloru.

SAMODZIELNOŚĆ 86

Wiek 4-5

PO POSIŁKU UPRZĄTA SWOJE NAKRYCIE

1. Pokaż dziecku, gdzie ma odnieść naczynia i odpadki.
spraw, żeby inni członkowie rodziny dawali dobry przykład dziecku, sprzątając po

sobie ze stołu. Używaj do ćwiczenia nie tłukących się naczyń.

2. Pochwal dziecko za to, że tak jak inni pomaga sprzątać ze stołu.
3. Na początku pomagaj dziecku i przypominaj o sprzątaniu ze stołu. Później

wdrażaj tylko dziecko do samodzielnego wykonania wszystkich czynności związanych ze
sprzątaniem po sobie po odejściu od stołu.

4. Daj dziecku do odniesienia tylko tyle, ile może bez trudu wziąć "za jednym

kursem".

5. Pomóż dziecku niewidomemu utrzymywać talerz w płaszczyźnie poziomej. Na

początku połóż na talerzu jedynie sztućce do zaniesienia, później dodaj również szklankę.

SAMODZIELNOŚĆ 87

Wiek 4-5

WIESZA UPRANĄ ŚCIERECZKĘ I MAŁY RĘCZNIK

1. Powiedz dziecku, by przed powieszeniem myjki wycisnęło z niej wodę.
2. Pokaż dziecku, jak należy składać na pół ręcznik lub myjkę, by następnie

powiesić je na wieszadle.

3. Powiedz, by dziecko dotknęło ręcznika lub myjki dla sprawdzenia, czy dobrze

wiszą.

SAMODZIELNOŚĆ 88

Wiek 4-5

PRZENOSI NACZYNIA WYPEŁNIONE PŁYNEM BEZ ROZLEWANIA

1. Zacznij od naczynia, które dziecko może bez trudu wziąć do rąk, jak na przykład

filiżanka o dwóch uszkach. Najpierw włóż do naczynia kilka większych przedmiotów jak
na przykład klocki, następnym razem napełnij je do pewnego tylko poziomu mniejszymi
przedmiotami, jak na przykład rodzynki, fasola lub piasek. Stopniowo napełniaj większą
ilość takich substancji lub przedmiotów, zmniejszając format elementów składowych. Na
zakończenie procesu nauczania tej czynności nalej do naczynia trochę płynu. Zwiększaj
jego ilość, aż dziecko potrafi przenieść napełnioną jakimś płynem filiżankę z pokoju do
pokoju.

2. Jeżeli to okaże się niezbędne, udziel dziecku pomocy w sensie fizycznym, a

mianowicie podążaj za dzieckiem trzymając swoje ręce na ramionach dziecka
trzymającego naczynie. W miarę jak dziecko nabiera wprawy, ograniczaj pomoc.

3. Bądź przygotowana na to, że dziecko rozleje płyn lub wysypie to, co niesie. Nie

gań go za to. Zachęcaj do dalszych starań. Niech dziecko dotknie ręką miejsca, w którym

41

rozsypało zawartość naczynia lub rozlało płyn. Wyrobienie u dziecka tej umiejętności
wymaga ćwiczeń i cierpliwości.

4. Na dworze i na plaży można z powodzeniem wykonywać ćwiczenia na

wyrobienie tej umiejętności. Dobra jest do tego również piaskownica (w przedszkolu lub
miejscu zabaw: skwer, park, ogródek).

5. Poproś dziecko, by pomagało ci w podawaniu do stołu napojów członkom

rodziny i gościom.

SAMODZIELNOŚĆ 89

Wiek 4-5

MYJE I WYCIERA RĘCE I TWARZ WE WŁAŚCIWYCH PORACH (np.: RĘCE

PRZED JEDZENIEM)

1. Przypomnij dziecku kiedy ma umyć ręce i twarz. Pochwal je za każdym razem,

gdy samodzielnie bez przypominania wykonuje tę czynność poprawnie.

2. Wyjaśnij, dlaczego musi myć ręce po wyjściu z toalety i przed posiłkami.
3. Niech dziecko ma własne mydło, ręcznik i myjkę, które będą się znajdowały w

miejscu łatwo dostępnym.

4. Żeby dziecku łatwiej było sięgać do umywalni i kranu, ustaw w łazience

stołeczek.

5. Powieś w łazience diagram, na którym dziecku wolno będzie naklejać "wesołki"

lub naklejki łatwo wyczuwalne na dotyk, jeżeli o właściwych porach umyje i wytrze
twarz i ręce. Niech dziecko spuści wodę w umywalni i powiesi z powrotem ręcznik, niech
to zależy od czynności mycia rąk lub twarzy.

samodzielnoŚĆ 90

wIEK 4-5

podciera siĘ po zaŁatwieniu

1. Jeżeli dziecko - po skorzystaniu z toalety - musi być podtarte, zrób to delikatnie.

Kiedy już zakończysz tę czynność owiń kawałkiem papieru toaletowego rękę dziecka,
którą się na ogół posługuje w czynnościach manualnych i pokieruj ręką dziecka tak, by
podtarło się ponownie.

2. Wykonaj tę czynność razem z dzieckiem, udzielając mu niezbędnej pomocy

manualnej i werbalnej. Stopniowo ograniczaj pomoc.

3. Powieś w łazience diagram; jeżeli dziecko poradziło sobie z podtarciem się,

pozwól mu umieścić na diagramie "wesołka" lub jakąś naklejkę, charakterystyczną w
dotyku.

SAMODZIELNOŚĆ 91

Wiek 4-5

W KĄPIELI MYJE SIĘ SAMO

1. Włóż do wanny podkładkę, aby się dziecko nie ślizgało stojąc w wannie. Podaj

dziecku słowne wskazówki pomocne mu w nauczeniu się mycia wszystkich części ciała.
Stopniowo ograniczaj ilość instrukcji i przypomnień.

2. Jeżeli dziecko kąpie się samodzielnie, pozwól mu pobawić się w wannie

okręcikiem lub jakąś inną zabawką pływającą.

3. Używaj do mycia kolorowej gąbki w kształcie jakiegoś zwierzęcia.
4. Pozwól dziecku dokonać wyboru spośród dwóch różnych kolorowych ręczników

lub spośród ręczników o różnych fakturach, w nagrodę za samodzielną kąpiel.

SAMODZIELNOŚĆ 92

Wiek 4-5

WYKONUJE REGULARNIE OKREŚLONĄ CZYNNOŚĆ Z ZAKRESU

PORZĄDKÓW DOMOWYCH

1. Wybierz czynność, którą dziecko może z łatwością wykonać (wyprostowanie

szeregu książek stojących na półce, zrobienie porządku w kąciku zabawkowym,
sprzątnięcie ze stołu).

2. Tablicę uwidaczniającą wykonane czynności umieść na ścianie w pokoju dziecka

lub na lodówce. Niech dziecko samo rysuje na niej buzie pajacyków lub przykleja
puszyste nalepki, kiedy wykona dane zadanie.

3. Chwal dziecko za wykonaną czynność.
4. Pozwól dziecku wybierać czynność, którą wykona w danym tygodniu.

SAMODZIELNOŚĆ 93

Wiek 4-5

ZAPINA PASEK LUB BUTY NA KLAMERKĘ

1. Wykonaj ćwiczenie z paskiem na stole lub zapnij pasek wokół tablicy czy deski.

Pomóż dziecku zapiąć i rozpiąć pasek. Stopniowo ograniczaj zakres udzielanej pomocy.
Następnie przejdź do ćwiczenia z paskiem na dziecku.

2. Na początku używaj paska z dużą sprzączką. Kiedy już dziecko nabierze wprawy

posłuż się mniejszą sprzączką, bardziej dla dziecka odpowiednią.

3. Powiedz, by dziecko stanęło przed tobą. Trzymając je za ręce,jedną ręką

odszukaj razem z dzieckiem sprzączkę, drugą zaś znajdź zwężający się spiczasto koniec
paska. Przeciągnij ten koniec, odegnij do tyłu i odnajdź przetyczkę. Za pomocą palca
wskazującego naciśnij kolec na pasek i poruszaj nim aż trafi w otwór. Przesuń zwężający
się koniec pod klamerką i przesuń go przez szlufkę. Sprawdź, czy dziurka w pasku jest
większa niż średnica przetyczki, by bez trudu do niej weszła.

4. Razem wykonajcie prawie cały proces zapinania paska, tylko ostatecznie stadium

procesu zostaw do wykonania dziecku. Kiedy już dziecko opanowało jedno stadium,

43

zostaw mu do wykonania dwa, potem trzy i więcej, aż potrafi ono wykonać cały proces
zapinania paska.

SAMODZIELNOŚĆ 94

Wiek 4-5

PRZEWLEKA PASEK PRZEZ SZLUFKI

1. Niech dziecko wyczuje dodatkowo i policzy szlufki, które ma w pasie, u

spodenek, zanim przystąpi do wsuwania paska do szlufek i przeciągania przez nie.
Znajdźcie razem szlufki z prawej strony, z lewej i po środku, z tyłu.

2. Używaj szlufek, które są większe od paska, by mógł on z łatwością przesuwać

się przez nie. Używaj na początku spodni o niewielkiej ilości szlufek; wystarczy, jeżeli za
pierwszym razem uda się dziecku przeciągnąć pasek przez jedną tylko szlufkę.

3. Niech dziecko włoży na siebie spodnie ze szlufkami na pasek. Zacznij od szlufki,

znajdującej się najbliżej zapięcia spodni. Wsuń zwężający się koniec paska do szlufki i
pociągnij go do następnej szlufki. Gdy już pasek przejdzie przez szlufkę boczną, zmień
ręce sięgając do tyłu, by odnaleźć tę samą szlufkę i przesunąć pasek do następnej szlufki.
Postępuj tak samo aż dotąd, dokąd pasek nie przejdzie przez wszystkie szlufki.

SAMODZIELNOŚĆ 95

Wiek 4-5

SAMO OBSŁUGUJE SIĘ PRZY STOLE

1. Zacznij od potraw, które można nabierać palcami, jak na przykład kanapki czy

ciasteczka, następnie podaj potrawę, które "trzymają się" łyżki, jak na przykład ziemniaki
purree, potem wprowadzaj sypkie rodzaje dań, jak groszek lub fasola.

2. Używaj talerzy plastykowych i dużej łyżki do nakładania. Na początku używaj

płytkich półmisków o niskich bokach.

3. Pokieruj ręką dziecka przez cały proces w trakcie kilku pierwszych prób,

udzielając mu wskazówek werbalnych.

4. Trzymaj półmisek, z którego się nakłada potrawy, blisko talerza dziecka, aby

uniknąć upuszczenia potrawy na stół.

5. Przypomnij dziecku, by potrawy składało w różnych stronach talerza w celu

uniknięcia spiętrzenia ich w jednym miejscu.

6. Wskaż dziecku na różnicę między dużymi i małymi porcjami potraw

nakładanymi na łyżkę. Pozwól dziecku wybrać taką ilość, jakiej sobie życzy.

SAMODZIELNOŚĆ 96

Wiek 4-5

POMAGA NAKRYWAĆ DO STOŁU

1. Trzymaj sztućce w szufladzie lub w pojemniku, w którym są odrębne przegródki

na noże, widelce i łyżki.

2. Pomóż dziecku policzyć, ile ma być nakryć; licz razem z nim.
3. Trzymaj naczynia stołowe w niskiej szafce lub ustawiaj je na dolnej półce, by

dziecko mogło bez trudu sięgnąć po nie,kiedy chce pomóc w nakrywaniu stołu.

4. Ustaw na wzór jeden komplet nakrycia na stole. Pozwól dziecku rozstawić

nakrycie dla pozostałych osób.

5. Kilka pierwszych razy nakrywaj do stołu stale w ten sam sposób razem z

dzieckiem, później stopniowo ograniczaj pomoc. Pochwal dziecko za pomoc. Powiedz
rodzinie, jak dziecko pomogło ci nakryć do stołu.

6. Połóż na stole lub na tacce jedno nakrycie. Poproś dziecko, by zbadało za

pomocą dotyku, jak są rozłożone poszczególne naczynia i przybory. Być może, będziesz
musiała uczyć rozkładania na właściwym miejscu każdego z przyborów odrębnie,
następnie jednak przejdź do nakrywania stołu w sposób kompleksowy, kolejnymi
nakryciami.

7. Nakryj do stołu, "zapominając" np. o talerzach, lub o którymś ze sztućców.

Zorientuj się, czy dziecko potrafi uzupełnić brakującą część nakrycia. Rozłóż wszystko z
wyjątkiem łyżek; poproś dziecko o uzupełnienie. Następnie wyjmij wszystko z wyjątkiem
łyżek i widelców.

SAMODZIELNOŚĆ 97

Wiek 4-5

NAKŁADA PASTĘ DO ZĘBÓW NA SZCZOTECZKĘ

1. Pokaż dziecku, jak należy trzymać tubkę nie naciskając na nią zbyt mocno po

zdjęciu kapturka.

2. Kładź nakrętkę od tubki stale w tym samym miejscu, wtedy nie będzie trudności

z jej znalezieniem.

3. Pomóż dziecku trzymać szczoteczkę do zębów w taki sposób by włosie

skierowane było ku górze, a kciuk dotykał brzegu włosia. Pomóż dziecku wycisnąć pastę
z tubki trzymanej przez nie w drugiej ręce. Naciśnij lekko tubkę i przesuń od kciuka
wzdłuż włosia do przeciwległej jego krawędzi.

4. W miarę potrzeby udzielaj dziecku pomocy manualnej i werbalnej. Stopniowo

ograniczaj pomoc.

5. Dziecko niewidome może na początku wyciskać pastę wprost na palec by

wyczuć, ile pasty wycisnęło z tubki. Następnie może ono wytrzeć palec o szczoteczkę. W
inny sposób trudno jest dziecku niewidomemu wycisnąć właściwą ilość pasty.

SAMODZIELNOŚĆ 98

Wiek 4-5

CZESZE WŁOSY GRZEBIENIEM LUB SZCZOTKĄ

45

1. Zachęć dziecko, by obserwowało, jak czeszesz i szczotkujesz swoje włosy.

Dziecko niewidome może poznać czynność czesania i szczotkowania za pomocą dotyku
u innych osób z rodziny.

2. Daj dziecku do jego wyłącznego użytku grzebień i szczotkę. Pomóż mu najpierw

rozplątać pozwijane w supełki włosy, potem dopiero może przystąpić do rozczesywania i
szczotkowania. Grzebień o szeroko rozstawionych zębach powoduje mniejsze zahaczanie
o splątane włosy.

3. Dziecko niewidome powinno się posługiwać obu rękami naraz: jedną ręką

odnajdywać miejsca do rozczesywania, drugą zaś czesać lub szczotkować włosy.
Powinno ono stopniowo przesuwać ręce dookoła głowy, w sposób systematyczny, by nie
opuścić żadnego miejsca, szczególnie zaś odnosi się to do czubka głowy.

4. Jeżeli dziecko (dziewczynka) dobrze rozczesało włosy, pozwól mu wybrać do

noszenia kolorową kokardę lub spinkę. Pochwal dziecko za dobrze wykonaną robotę i
ładny wygląd.

5. Dziecko może ćwiczyć rozczesywanie włosów lalce za pomocą lalczynego

grzebienia; może również czesać włosy mamusi lub tatusiowi.

SAMODZIELNOŚĆ 99

Wiek 4-5

SAMODZIELNIE MYJE ZĘBY

1. Postaraj się wykształcić u dziecka nawyk mycia zębów, prowadząc je do łazienki

za każdym razem, gdy zamierzasz sama myć zęby. Jeżeli to możliwe, myjcie zęby
każdego dnia o tej samej porze.

2. W nagrodę za dobre umycie zębów naklejaj na diagram "wesołka", gwiazdkę lub

inną nalepkę.

3. Dla dziecka dobieraj szczoteczkę odpowiedniej wielkości. Pozwól dziecku

wybrać dla siebie szczotkę w sklepie.

4. Pomóż dziecku czynnie i słownie; weź je za przegub dłoni i wykonuj jego ręką

(dłonią i przedramieniem) odpowiednie ruchy. W trakcie mycia zębów przez dziecko
udzielaj mu wskazówek. W miarę jak dziecko nabiera wprawy, stopniowo zmniejszaj
zakres udzielanej pomocy.

5. Powiedz dziecku, by przesunęło językiem po zębach w celu wyczucia, czy są

czyste.

6. Upewnij się, czy dziecko posługuje się stale tą samą techniką mycia zębów, a

zatem, czy zęby są dokładnie umyte.

7. Powiedz mu, by spłukało szczoteczkę pod bieżącą wodą zanim ją odstawi do

kubeczka.

SAMODZIELNOŚĆ 100

Wiek 4-5

SAMODZIELNIE KORZYSTA Z TOALETY

1. Kiedy już dziecko wie, jak trafić do toalety bez niczyjej pomocy, jak spuścić

spodnie, siadając na sedesie, sięgać po papier toaletowy i podcierać się nim; jak
spuszczać wodę i podciągać spodnie - może zacząć kontrolować swoje potrzeby
fizjologiczne.

2. Podaj dziecku słownie kolejność czynności, które muszą być wykonane przy

załatwianiu potrzeb fizjologicznych. Rób to często z dzieckiem, tak długo, aż potrafi ono
powiedzieć ci, co następuje po czym. Rób tak zawsze wówczas, gdy dziecko stwierdziło
potrzebę udania się do toalety.

3. Po kilkakrotnym prześledzeniu zachowania się dziecka w toalecie bez twojej

pomocy powiedz mu, że może to robić bez nadzoru osób dorosłych. Udawaj, że jesteś
zaskoczony, kiedy dziecko poradziło sobie ze wszystkim samo.

SAMODZIELNOŚĆ 101

Wiek 5-6

WSUWA DOLNĄ CZĘŚĆ ZAMKA BŁYSKAWICZNEGO

1. Pokaż dziecku (wizualnie lub dotykowo), jak się łączy obie części rozsuniętego

suwaka. Upewnij się, czy obsada suwaka działa sprawnie.

2. Potrzymaj dziecku obsadę suwaka, ono zaś niech wstawia końcówkę drugiej

połówki suwaka i zasuwa zamek.

3. Przećwicz to najpierw z ubraniem rozłożonym na stole, następnie wprowadź

ć

wiczenie z ubraniem na dziecku.

4. Pochwal dziecko za to, że wsunęło końcówkę suwaka w obsadę i że zasunęło

suwak.

5. Zacznij od dużego suwaka i stopniowo wprowadzaj suwaki coraz mniejsze.

SAMODZIELNOŚĆ 102

Wiek 5-6

SZNURUJE BUTY

1. Posłuż się deseczką do sznurowania o czterech otworach. Poproś dziecko, by

naśladowało ruchy sznurowania butów. Kiedy już dziecko nabierze wprawy, wprowadź
deseczkę z większą liczbą otworów. Następnie poproś dziecko, by zasznurowało własne
buty. Niech najpierw zasznuruje but nie włożony na nogę, potem dopiero niech spróbuje
zasznurować go na nodze.

2. Przećwicz to na bucie osoby dorosłej. Dziecko może sobie włożyć go na nogę.
3. Zawiąż sznurowadło białe z czarnym i używaj do ćwiczeń jako jednego do

sznurowania każdego buta. Pomoże to dziecku zapamiętać, jaką stronę sznurowadła
należy puścić, a którą wziąć do włożenia do kolejnej dziurki. Jeżeli dziecko potrzebuje
pomocy, podaj mu wskazówki słowne, używając w nich jako hasła podpowiedzi koloru
lub kształtu sznurowadła.

4. Opowiedz dziecku jakąś historyjkę, jak na przykład: "Oto Królik (sznurowadło).

Biegnie przez pola i bory, a teraz skacze do swej nory."

47

5. Sznurujcie but na zmianę: ty jedną stronę, dziecko drugą.
6. Pomóż dziecku zasznurować but prawie do końca,zostawiając tylko jedną

dziurkę, do której musi wsunąć sznurowadło samodzielnie. W miarę jak dziecko nabiera
wprawy, zostawiaj mu do samodzielnego wykonania coraz to większą część zadania.

SAMODZIELNOŚĆ 103

Wiek 5-6

ZAWIĄZUJE SZNURÓWKI NA KOKARDKĘ

1.

Zaczynając

naukę

związywania

sznurowadeł,

posłuż

się

płaskimi

sznurowadłami, które się łatwiej trzyma. Okrągłe są bardziej śliskie i trudniej się je
wiąże.

2. Pokieruj czynnie dzieckiem w trakcie wykonywania ćwiczenia, kładąc ręce na

jego rękach. Weź końce sznurowadeł i skrzyżuj je. Wsuń jedno sznurowadło pod drugie i
mocno ściągnij, tworząc zwykły (pojedynczy) węzeł. Przećwicz tę część całego zadania,
stopniowo ograniczając pomoc manualną: postępuj tak dotąd, aż dziecko potrafi wykonać
całe ćwiczenie samodzielnie.

3. Pokieruj ruchami rąk dziecka, by wykonało pętelkę i przytrzymało ją u podstawy

swoją nie dominującą ręką. Nazwij to "drzewem". Weź koniec drugiego sznurowadła -
nazwij je "królikiem". Powiedz: "Królik biega dookoła drzewa." Pomóż dziecku włożyć
sznurowadło do otworu, mówiąc przy tym: "A teraz Królik wskakuje do norki". Pomóż
dziecku chwycić obie pętelki i mocno je rozciągnąć. Przećwicz całą operację, stopniowo
redukując pomoc manualną, dopóki dziecko nie wykona zadania samodzielnie.

4. Metoda alternatywna: skrzyżuj sznurowadła i mocno pociągnij. Umieść jeden

koniec pod drugim, tworząc prosty węzeł. Mocno zaciągnij. Zrób dwa królicze uszka - po
jednym z każdego sznurowadła. Skrzyżuj "królicze uszka" jedno nad drugim. Zrób z nich
prosty supeł i mocno zaciągnij. Wynik będzie taki sam, jak w poprzednim ćwiczeniu,
dużo trudniejszym.

5. Przywiąż sznurowadło do oparcia krzesła. Niech dziecko usiądzie okrakiem na

krześle przodem do oparcia. Sznurowadło znajdzie się wówczas na linii oczu i łatwo
będzie dziecku je zawiązać.

SAMODZIELNOŚĆ 104

Wiek 5-6

OTWIERA KARTONOWĄ PUSZKĘ Z MLEKIEM

1. Zacznij od pustego kartonu po mleku. Zluźnij otwór i pokaż dziecku jak

otworzyć karton. Rób to razem z dzieckiem.

2. Połóż kciuki dziecka pod miejscem, gdzie karton się otwiera. Pozostałymi

palcami niech trzyma karton. Powiedz: "Podnieś kciuki". Stopniowo ograniczaj swą
pomoc i doprowadź do tego, że dziecko samodzielnie wykona czynność.

3. Pomóż dziecku zbadać karton, aby dotykiem wyczuło, z której strony się otwiera.

Niekiedy spięcie znajduje się się z przeciwnej strony niż miejsce, w której się otwiera.

SAMODZIELNOŚĆ 105

Wiek 5-6

WYJMUJE ODZIEŻ Z SZAFY LUB SZUFLADY

1. Staraj się trzymać rzeczy do ubierania w tych samych miejscach.
2. Wieszaj ubrania na wysokości oczu dziecka.
3. Omawiaj z nim, jaka odzież będzie mu potrzebna (rodzaj ubrania i kolor).
4. Przed położeniem się spać wyjmij rzeczy dziecka, które ma włożyć nazajutrz.

Pomaga to uniknąć porannego pośpiechu.

SAMODZIELNOŚĆ 106

Wiek 5-6

BIERZE PODANY PÓŁMISEK I PO NABRANIU POTRAWY PRZEKAZUJE

GO DALEJ

1. Upewnij się, czy półmisek nie jest za ciężki czy gorący.
2. Przeznacz dziecku więcej czasu w trakcie uczenia się tej czynności. Pochwal,

jeżeli mu się uda.

3. Pomóż dziecku, przytrzymując półmisek, gdy się uczy podawania go innym

osobom przy stole. Skoro tylko dziecko opanuje tę czynność, zmniejsz zakres pomocy.

4. Podkreślaj konieczność trzymania podawanego półmiska obu rękami.
5. Przypominaj dziecku o konieczności przytrzymywania półmiska dotąd, aż

następna osoba weźmie go mocno w ręce.

6. Ważną sprawą jest sposób, w jaki się siedzi przy stole. Przypominaj dziecku o

tym, że ma siedzieć prosto, z głową uniesioną do góry. Przy podawaniu półmiska należy
skręcać ciało pasie w stronę osoby, do której się podaje. Pomaga to utrzymać półmisek w
płaszczyźnie poziomej.

7. Gdy się podaje półmisek dziecku niewidomemu, należy mu podać jakieś

wskazówki, by się zorientowało, że ma przed sobą półmisek: "Czy chciałbyś trochę ...?"
Gdy dziecko samo podaje sąsiadowi półmisek, powinno też zapytać: "Czy chcesz trochę
....?"

8. Dziecku niewidomemu należy powiedzieć, by nie wypuszczało z rąk półmiska,

zanim nie weźmie go kolejna osoba, mówiąc: "Dziękuję".

SAMODZIELNOŚĆ107

Wiek 5-6

ZALEWA MLEKIEM PŁATKI ŚNIADANIOWE, KTÓRE MA SPOŻYĆ NA

ZIMNO

49

1. Trzymaj płatki i naczynia (miski, miseczki, głębokie talerze) w łatwo dostępnym

miejscu. Mleko trzymaj w naczyniu, z którego łatwo nalewać. Używaj nie tłukących się
naczyń. Zacznij od szykowania w torebce 1 porcji płatków.

2. W miarę potrzeby pomóż dziecku czynnie i słownie w rozchylaniu torebki i

nasypywaniu płatków do naczynia. Stopniowo ograniczaj pomoc.

3. Powiedz dziecku niewidomemu, by nalewało mleko jedną ręką, drugą zaś

przytrzymywało miseczkę. Niech dotknie palcem powierzchni mleka tuż przy krawędzi
miseczki, by się dowiedzieć, kiedy jest już pełna.

4. Jeżeli niewidome dziecko używa do płatków cukru, pozwól mu sprawdzić

dotykiem ile cukru jest na łyżeczce.

5. W nagrodę za samodzielne wykonanie zadania daj dziecku do płatków

rodzynków lub jakiś lubiany owoc.

SAMODZIELNOŚĆ 108

Wiek 5-6

REGULUJE TEMPERATURĘ WODY W UMYWALCE LUB WANNIE

1. Zaznacz kurki kranów, aby dziecko odróżniało zimny od gorącego. Omów z

dzieckiem zasadę działania kurków: im więcej się odkręci, tym więcej gorącej lub zimnej
wody będzie się lało z kranu.

2. Ureguluj temperaturę wody tak, by była ciepła. Powiedz dziecku, by zmieniło

temperaturę wody nalanej do umywalki na cieplejszą lub chłodniejszą. Jeżeli zajdzie
potrzeba, pomóż dziecku.

3. Pomóż dziecku najpierw przećwiczyć regulowanie temperatury wody w

umywalce. Pokaż mu, na ile trzeba odkręcić kurki, by otrzymać właściwą mieszaninę
wody gorącej i zimnej.

4. Pozwól mu na przećwiczenie regulowania temperatury wody do twojej kąpieli.
5. Poinstruuj dziecko, że ze względów bezpieczeństwa powinno najpierw odkręcać

kurek zimnej wody.

6. Naucz je, w jaki sposób - stojąc obok wanny - można uregulować strumień

lejącej się wody i jej temperaturę.

SAMODZIELNOŚĆ 109

Wiek 5-6

PRZYGOTOWUJE KĄPIEL

1. Trzymaj mydło, myjkę i zabawki, które dziecko bierze do kąpieli w miejscu

łatwo dostępnym i wygodnym, by dziecko mogło samo je wziąć.

2. Pokaż dziecku, jak zatyka i odtyka się wannę oraz reguluje mechanizm

spuszczania wody (kran odkręcony - zakręcony, woda gorąca - zimna).

3. Pokaż mu jak się mierzy głębokość wody za pomocą dotyku: zanurzając rękę lub

sprawdzając poziom wody w wannie w stosunku do tak zwanego odprowadzania
zabezpieczającego, tj. do odpływu wody, której nabrało się za dużo.

4. Przypomnij dziecku, że nie jest konieczne napełnianie wanny po brzegi.
5. Kiedy dziecko się uczy napuszczać wodę do wanny, powinna być przy tym

obecna osoba dorosła.

6. Należy dziecku zademonstrować, że poziom wody w wannie się podniesie, gdy

ono wejdzie do wanny.

SAMODZIELNOŚĆ 110

Wiek 5-6

KRAJE NOŻEM MIĘKKIE PRODUKTY (BANAN, GOTOWANY ZIEMNIAK)

1. Używaj do tego ćwiczenia noża stołowego z ząbkowanym ostrzem: W ten

sposób nie ma wątpliwości, która strona noża jest ostrzem.

2. Pokaż dziecku, jak się kraje. Pokieruj rękoma dziecka, wykonując ruchy

piłowania. W miarę nabywania przez dziecko umiejętności krajania ograniczaj swą
pomoc.

3. Pozwól dziecku pokrajać banany w plasterki do galaretki podanej wszystkim

członkom rodziny na deser. Pochwal za starania.

4. Pozwól mu ćwiczyć krajanie w czasie zabaw. Daj mu nóż plastykowy do

krajania piasku (zwilżonego) lub masy solnej.

SAMODZIELNOŚĆ 111+

Wiek 5-6

ZATRZYMUJE SIĘ PRZY KRAWĘŻNIKU (CHODNIKA), NASŁUCHUJE,

SPOGLĄDA W OBIE STRONY I PRZECHODZI PRZEZ ULICĘ BEZ POTRZEBY
PRZYPOMINANIA MU O ŚRODKACH OSTROŻNOŚCI, JEDNAKŻE POD
KONTROLĄ OSOBY DOROSŁEJ

1. Powiedz dziecku, kiedy się będziecie zbliżać do krawężnika. Wyjaśnij, dlaczego

jest to takie ważne, by się zatrzymać przy krawężniku. Niech dziecko namaca nogą
krawężnik, szczególnie na skrzyżowaniu ulic. Wskaż "ruch" lub łukowatą krzywą w
miejscu, gdzie się schodzą ulice. Podaj dziecku nazwę okolicznych ulic.

2. Za każdym razem, gdy przechodzicie razem przez ulicę, zwracaj uwagę dziecka

na przejeżdżające samochody. Możesz urządzić zabawę, polegającą na tym, że dziecko
ma ci powiedzieć, gdy usłyszy nadjeżdżający samochód. Możecie to robić na zmiany.
Możesz również zabawę rozciągnąć na sytuacje, w których najpierw ty mówisz dziecku,
kiedy samochód jest akurat przed tobą, potem zaś to samo niech zrobi dziecko.

3. Gdy dziecko mówi, że słyszy nadjeżdżający samochód, powiedz mu, skąd

samochód nadjeżdża. Weź rękę dziecka i wskaż nią kierunek lub zwróć jego głowę w tym
kierunku, z którego nadjeżdża samochód. Rób tak dotąd, dopóki dziecko nie będzie
umiało określić kierunku gestem ręki, zwrotem głowy bądź słownie: z prawa - z lewa.

4. Przechodząc razem przez ulicę, zwracaj szczególną uwagę na właściwą technikę

przekraczania jezdni: zatrzymać się przy krawężniku, zobaczyć i posłuchać, czy nie
nadjeżdżają pojazdy z obu kierunków, ulicę przechodzić jedynie wówczas, gdy nie

51

nadjeżdża żaden pojazd. Przez jezdnię przechodźcie szybko. (Taka procedura
przekraczania jezdni stosowana jest w tych miejscach, gdzie nie ma świateł ulicznych ani
przejścia strzeżonego). Stale powtarzaj te czynności, dopóki dziecko nie zapamięta ich i
nie opanuje, i dopóki nie zacznie ich wykonywać samodzielnie, lecz pod twoim
nadzorem. Możesz dziecku podać wszystkie etapy tej czynności z wyjątkiem ostatniego,
który ma ono samo przypomnieć. Następnie konsekwentnie zwiększaj liczbę czynności
etapowych, które dziecko ma zapamiętać. Rób tak dotąd, aż opanuje no wszystkie etapy
całego procesu przechodzenia przez jezdnię.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.

SAMODZIELNOŚĆ 112

Wiek 5-6

KORZYSTA Z PISUARU (CHŁOPIEC)

1. Naucz dziecko, w jaki sposób ustawiać się przed pisuarem prostopadle do niego.

W tym celu musi ono czubkami butów dotknąć podstawy muszli a obu rękami - brzegów.

2. Kiedy już dziecko stoi prostopadle do pisuaru, pomóż mu cofnąć ręce, by rozpiąć

spodnie: ciało nie zmienia pozycji.

3. Udziel wskazówek słownie i pochwal, jeżeli dziecku udało się samemu oddać

mocz do pisuaru.

4. Ponieważ pisuary są bardzo różnorodne, pomóż niewidomemu chłopcu zapoznać

się z każdym urządzeniem, które różni się od wcześniej poznanych.

SAMODZIELNOŚĆ 113

Wiek 5-6

PRAWIDŁOWO LOKALIZUJE TOALETĘ W DOBRZE SOBIE ZNANYM

MIEJSCU PUBLICZNYM (np. W PARKU)

1. Będąc w miejscach publicznych, powiedz dziecku, że czasem są tam osobne

szalety dla chłopców i dziewczynek (mężczyzn i kobiet).

2. Wybierz jedno z miejsc publicznych, które stale odwiedzacie, jak na przykład

park, kino, muzeum itp., oraz pokaż dziecku właściwą toaletę. Podaj mu punkty
orientacyjne, których ma poszukać, oraz drogę, którą może się dostać do toalety.
Wielokrotnie przejedźcie tą trasą wspólnie, następnie niech dziecko przejdzie
samodzielnie ostatni jej odcinek. Stopniowo zwiększaj dystans, który dziecko ma
pokonać samodzielnie.

3. Osoba dorosła (mężczyzna w przypadku chłopca, kobieta w przypadku

dziewczynki - przyp. tłum.) powinna zorientować dziecko co do miejsca znajdowania się
właściwej toalety: powinna ona pokazać dziecku, gdzie jest muszla klozetowa,
umywalka, papier toaletowy i ręczniki, oraz pokazać jak spuszczać wodę i jak odkręcać i
zakręcać kran, jeżeli te urządzenia różnią się od znanych dziecku w domu.

4. Kiedy już dziecko potrafi odnaleźć toaletę i jest zorientowane, gdzie co się w niej

znajduje, zachęć do wykorzystania tej wiedzy. Pochwal za samodzielność.

5. Powiedz dziecku, gdzie się znajdują szalety w innych znanych mu miejscach, jak

również zorientuj je w lokalizacji toalet w domach przyjaciół i krewnych. Przypomnij mu
drogę do toalety w miejscu, w którym nie byliście dawno.

SAMODZIELNOŚĆ 114

Wiek 5-6

SAMODZIELNIE SMARUJE CHLEB, POSŁUGUJĄC SIĘ NOŻEM

1. Używaj czegoś miękkiego do rozsmarowywania przez dziecko. Używaj grzanek,

grzanki bowiem nie będą się tak łatwo rozpadać pod naciskiem noża.

2. Używaj noża tępego o długiej, łatwej do trzymania rękojeści.
3. Pokaż dziecku w jaki sposób ma smarować. Zacznij od jednego końca grzanki i

stopniowo rozsmaruj do przeciwległego końca. Zachęć dziecko do naśladowania ciebie.

4. Używaj ulubionych produktów dziecka, które ma ono rozsmarować (masło,

dżem, miód).

5. Na początku kieruj ręką dziecka, po czym stopniowo ograniczaj pomoc.
6. Niech dziecko niewidome chwyci palcami brzegi grzanki i nakłada smarowidło

na grzankę od jednych palców do przeciwległych.

7.
Galaretka, masło, dżem i miód powinny być w pojemnikach, na których należy

umieścić naklejki rozpoznawane wzrokowo lub dotykowo. W ten sposób dziecko samo
potrafi wybrać coś do smarowania.

SAMODZIELNOŚĆ 115

Wiek 5-6

PODNOSI, NIESIE I STAWIA NA STOLE ZAPEŁNIONĄ TACĘ

1. W miarę możności posłuż się tacą o krótkich bokach. Umieść na niej duże

przedmioty, jak na przykład owoce lub klocki. Powiedz dziecku, by uniosło tacę,
umieszczając ręce na obu poprzecznych bokach tacy a opierając dłuższy jej bok o brzuch.
Jeżeli się to okaże potrzebne, idź za dzieckiem, podtrzymując z lekka tacę i pomagając
utrzyma ją poziomo. Udzielaj mu słownych wskazówek i zachęty. W miarę nabierania
przez dziecko wprawy ograniczaj pomoc.

2. Powiedz dziecku, by zaniosło na tacy kanapki dla różnych członków rodziny.
3. Zwiększ liczbę przedmiotów na tacy. Kiedy już dziecko nabędzie większą

wprawę, podaj mu do niesienia napoje w naczyniach.

4. Przed stawianiem tacy na stole niech dziecko nogami lub tułowiem wyczuje stół

i jego blat, następnie niech zacznie powoli wyciągać do przodu ramiona oraz powoli
unosić lub opuszczać tacę, w zależności od wysokości powierzchni stołu. Jeżeli jest to
potrzebne, pomóż dziecku czynnie: czyń tak dopóki dziecko nie zacznie wykonywać tego
samodzielnie.

5. Bądź przygotowana na to, że coś się może rozlać lub spaść z tacy. Ćwiczenie

53

przeprowadzaj w miejscu łatwym do sprzątania. Nie gań dziecka za to, że coś rozlało lub
wysypało. Jest to kwestia praktyki zanim opanuje ono pod właściwym kątem trzymanie
tacy, tak by uniknąć rozlania lub rozsypania tego, co niesie.

6. Powtórz ćwiczenia w zadaniach nr 65 i 88.

SAMODZIELNOŚĆ 116

Wiek 5-6

ZAWIĄZUJE SZNURÓWKI PRZY KAPTURZE

1. Ćwiczenie to wykonuj tuż przed wyjściem na podwórze, gdzie dziecko będzie się

bawić, by miało motywację do wykonania tej czynności.

2. Zacznij od kaptura leżącego na stole i stopniowo wprowadzaj ćwiczenie w

zawiązywaniu sznurków kaptura będącego już na głowie dziecka.

3. W miarę potrzeby, pomóż słownie i czynnie. Stopniowo zmniejszaj zakres

pomocy.

4. Dziecko niewidome powinno się nauczyć wiązania sznurków kaptura, kiedy już

go ma na głowie. Przełóż prawy sznurek przez lewy. Prawy sznurek trzymaj wyprężony
w lewej ręce i wykonuj czynności jedna po drugiej. Każdorazowo dokładnie tak samo
powtarzaj wszystkie czynności, gdy ćwiczysz z dzieckiem wiązanie kaptura.

SAMODZIELNOŚĆ 117

Wiek 5-6

ZAPINA SWÓJ PAS BEZPIECZEŃSTWA W SAMOCHODZIE

1. Członkowie rodziny muszą dawać dobry przykład, zawsze zapinając pasy

bezpieczeństwa. Pokaż dziecku, jak zapiąć pas bezpieczeństwa w samochodzie. W
trakcie zapinania go przez dziecko podawaj ustne wskazówki.

2. Pokieruj rękami dziecka w trakcie wykonywania ruchów zapinania pasa.

Stopniowo ograniczaj pomoc.

3. Nie rób za dziecko czynności, którą już poznało. Nie uruchamiaj samochodu,

dopóki dziecko nie zapnie swego pasa bezpieczeństwa.

4. Ponieważ w różnych samochodach są różne pasy bezpieczeństwa, wymagaj

opanowania tej umiejętności jedynie w tych samochodach, w których dziecko jeździ
najczęściej.

SAMODZIELNOŚĆ 118

Wiek 5-6

WYBIERA ODPOWIEDNIE UBRANIE W ZALEŻNOŚCI OD TEMPERATURY

LUB OKAZJI

1. Pomóż dziecku w wybraniu rzeczy do noszenia danego dnia. Zapamiętaj: "Czy

pada deszcz?", "Co musisz włożyć, by nie zmoknąć?". Pochwal za właściwy wybór.

2. Przejrzyj z dzieckiem żurnal. Powiedz dziecku i pokaż kiedy i przy jakich

okazjach ludzie noszą poszczególne rodzaje ubrania (płaszcze przeciwdeszczowe,
kostiumy kąpielowe, suknie).

3. Posłuż się lalkami. Opisz pogodę danego dnia i powiedz dziecku, by wybrało dla

lalki odpowiednie ubranie do wyjścia z domu.

4. Na początku niech dziecko dokonuje wyboru spośród 2-3 pozycji z ubrania. W

miarę jak nabiera wprawy, wybór pozostaw całkowicie dziecku. Jeżeli dziecko dokonuje
niewłaściwego wyboru, wyjaśnij, dlaczego odpowiedniejsze byłoby do włożenia coś
innego.

SAMODZIELNOŚĆ 119

Wiek 5-6

Ś

CIELE SWOJE ŁÓŻKO

1. Wspólnie pościelcie łóżko. Niech dziecko zbada dotykowo, gdzie się znajdują

prześcieradła, koce, poduszka i narzuta.

2. Zacznij od tego, że dziecko ma wykonać ostatnie stadium zadania; stopniowo

dodawaj kolejne stadia, aż dziecko zacznie samodzielnie ścielić łóżko od początku do
końca.

3. Jeżeli się okaże potrzebne, pomóż dziecku ustnie i manualnie. Stopniowo

zmniejszaj zakres udzielanej mu pomocy.

4. Powieś na ścianie sypialni dziecka diagram, jeżeli dziecko pościele łóżko

samodzielnie, pochwal je i pozwól nakleić na diagramie "wesołka" lub kosmatą naklejkę.

SAMODZIELNOŚĆ 120

Wiek 5-6

PRAWIDŁOWO NAKRĘCA JEDEN NUMER TELEFONICZNY

1. Zorientuj dziecko, gdzie się w domu znajduje telefon. Pokaż mu różne części

aparatu: słuchawkę, widełki (guziczki), tarczę itd. Pokaż mu ogranicznik ruchu tarczy i
wskaż mu cyfry. Wyjaśnij, że cyfry zostały rozmieszczone na tarczy odwrotnie do ruchu
wskazówek zegara od 1 do 9, a po 9 znajduje się jeszcze 0. Pokaż mu, co to jest i do
czego służy ustawiając jego palec wskazujący na ograniczniku ruchu tarczy. Powoli
przesuwaj tarczą, aż palec dziecka trafi w pierwszy otwór. Nakręć w ten sposób po kolei
wszystkie cyfry na tarczy.

2. Poproś dziecko, by odnalazło na tarczy różne cyfry. Zademonstruj wybranie

numeru, obracając tarczą aż do oporu i następnie wyciągając natychmiast palec z otworu
tarczy. Niech dziecko to ćwiczy.

3. Zapytaj dziecko, do kogo chciałoby zadzwonić, a więc czyjego numeru chce się

nauczyć. Wypisz dziecku ten numer lub naucz go numeru na pamięć.

4. Jeżeli dziecko ma wzrok szczątkowy, lecz cyfry na telefonie są za małe, możesz

55

zamówić w American Foundation for the Blind tarcze z wielkimi drukowanymi cyframi.
Jest ona niedroga i można ją ustawić nad cyframi istniejącymi w twoim aparacie.

5. Pomóż dziecku niewidomemu nauczyć się liczyć do tyłu. Pokaż mu jak odnaleźć

ogranicznik i przesuwać ręką po tarczy od 0 do 9, od 9 do 8 i tak dalej aż do 1.

6. Jeżeli dziecko uczy się posługiwać telefonem klawiszowym, zorientuj je, że

znajdują się w aparacie trzy: górny, środkowy i dolny. Następnie pokaż mu cyfry w
kolejności od lewej strony do prawej. Na wszelki wypadek należałoby nauczyć dzieci
posługiwania się obu typami aparatu telefonicznego.

SAMODZIELNOŚĆ 121

Wiek 5-6

SKŁADA NIESKOMPLIKOWANĄ CZĘŚĆ UBRANIA (KOSZULKA LUB

SKARPETKI)

1. Pomóż dziecku odnaleźć górę, dół i boki danej części odzieży. Połóż ubranie na

płaskiej powierzchni. Złóż ubranie na pół: dziecko niech wyczuje dotykiem krawędzie
złożonego ubrania i wyrówna je.

2. Składaj razem z dzieckiem, po czym stopniowo ograniczaj udzielanie mu

pomocy słownej i czynnej.

3. Używaj terminów: "strona prawa, strona lewa, złóż do góry, złóż do dołu".

Upewnij się, że dziecko prawidłowo określa słowami to, co wykonuje.

SAMODZIELNOŚĆ 122

Wiek 5-6

KŁADZIE ZŁOŻONE UBRANIE NA PÓŁKĘ LUB DO SZUFLADY

1. Przeznacz dla dziecka jedną z szuflad lub półek w sypialni. Upewnij się, czy

szuflady i półki są na łatwo dla dziecka dostępnej wysokości.

2. Zadbaj o to, by każda z rzeczy dziecka była stale w tym samym miejscu. Pilnuj,

by również dziecko stale odkładało je na to samo miejsce. Zapytaj: "Czy skarpetki są z
lewej strony szuflady?". Powtarzaj, gdzie się znajdują poszczególne rzeczy do ubrania.

3. W miarę potrzeby pomóż werbalnie lub czynnie. Stopniowo zmniejszaj zakres

pomocy.

4. Każ dziecku zawsze odkładać swoje rzeczy. Powinno to stać się jego nawykiem.
5. Umieść w pokoju dziecinnym diagram. Nagrodź dziecko za dobrze wykonane

zadanie.

6. Używaj kosza lub innego pojemnika, w którym dziecko zanosi odzież na

miejsce. Pozwoli to dziecku niewidomemu mieć jedną rękę swobodną, dzięki której
będzie się bezpiecznie poruszać.

SAMODZIELNOŚĆ 123

Wiek 5-6

PRZYGOTOWUJE KANAPKI

1. Trzymaj rzeczy, które dziecku będą do tego potrzebne, w łatwo dostępnym dla

niego miejscu.

2. Używaj takich produktów, które dadzą się łatwo rozsmarować na chlebie.

Przygotuj najpierw prostą kanapkę posmarowaną tylko jednym lub dwoma produktami.

3. Niech dziecko obserwuje i naśladuje poszczególne czynności przygotowania

kanapki, następnie niech przygotuje ją własnymi siłami.

4. Pomóż dziecku przygotować wymyślne kanapki za pomocą foremek, wycinając

nimi odpowiednie kształty z chleba, plasterków sera i zimnego mięsa.

5. Dotykając kanapki, pokaż dziecku jej górę, spód, lewą i prawą stronę. Utrwala to

systematyczne badanie dotykiem, jak również określenia słowne, co ma istotne znaczenie
dla dzieci niewidomych i niedowidzących.

6. Posłuż się ząbkowanym nożem stołowym do przekrajania kanapki na dwie

części.

SAMODZIELNOŚĆ 124

WIEK 5-6

ZAMIATA SZCZOTKĄ MAŁY POKÓJ

1. W miarę możności postaraj się o małą szczotkę. Dziecko musi widzieć lub

odczuwać ruch miotły po podłodze. Niech obejrzy lub wyczuje dotykiem czyste miejsce
w porównaniu z miejscami, które nadal są brudne. (Możesz celowo "nabrudzić",
rozrzucając po podłodze na przykład ryż, gdy uczysz tej czynności dziecko całkowicie
niewidome).

2. Niech dziecko trzyma za kijek szczotki, podczas gdy ty wykonujesz ruch

zamiatania. Podziel małe pomieszczenie na części, określając je na przykład jako "część
koło zlewu, stołowa" itd. Zamiataj każdą część w sposób usystematyzowany, prowadząc
szczotkę do jakiejś z góry ustalonej granicy, najlepiej do ściany. Podkreślaj potrzebę
zamiatania w kierunku tej właśnie ściany.

3. Kiedy cały kurz został zmieciony w jedno miejsce, niech dziecko zobaczy go lub

dotknie. Pokaż dziecku, jak się zamiata kurz na szufelkę, którą trzyma inna osoba.

4. Niech dziecko wyrobi nawyk pomagania w sprzątaniu. Pochwal za pomoc i

udział w pracach domowych.

SAMODZIELNOŚĆ 125

Wiek 5-6

PRZYGOTOWUJE DRUGIE ŚNIADANIE I PAKUJE JE DO TOREBKI

1. Trzymaj folię i torebki na kanapki stale w jednym łatwo dostępnym dla dziecka

miejscu.

57

2. Pomóż czynnie i słownie w zawijaniu kanapek i produktów żywnościowych

luzem. W miarę jak dziecko nabiera wprawy, ograniczaj pomoc.

3. Pomóż dziecku ułożyć najcięższe rzeczy na dnie woreczka. Do opisania tych

rzeczy posługuj się terminami "Najcięższy - najlżejszy".

4. Początkowo podawaj dziecku rzeczy, które należy włożyć do woreczka.

Stopniowo jednak ograniczaj pomoc, by musiało samo, bez twojej pomocy, odnajdywać i
zapakować każdą z rzeczy.

5. Uczyć z pakowania drugiego śniadania codzienną czynność wykonywaną przez

dziecko. Pochwal je za zapakowanie swoich kanapek i kanapek dla innych członków
rodziny.

6. Urządź piknik w dni wolne od pracy. Pozwól dziecku w pakowaniu kanapek i

innych potraw dla każdego z uczestników pikniku.

7. Jeżeli dziecko używa pudełka śniadaniowego, ustanów stały porządek w

pakowaniu do niego prowiantów.

8. Dla dodania silniejszej motywacji dołącz do śniadania coś co dziecko pomagało

ci kupować lub robić, np. ciasteczka.

SAMODZIELNOŚĆ 126

Wiek 5-6

UŻYWA NACZYŃ NA SóL I PIEPRZ

1. Naucz dziecko niewidome najpierw nasypywania sobie wartości jednego z

naczyń na dłoń i sprawdzania smakiem, czy to jest sól, czy pieprz. Następnie niech
odwróci rękę i wysypie zawartość na potrawę.

2. W warunkach domowych ułatwiają życie naczynia na sól i pieprz o różnych

kształtach albo zaznaczony wypukłymi literami z S i P.

3. Przypomnij o ostrożnym sypaniu obu przypraw, żeby nie przeholować.

SAMODZIELNOŚĆ 127

Wiek 5-6

WKŁADA LEWY BUT NA LEWĄ NOGĘ, A PRAWY - NA PRAWĄ

1. Przejrzyj i ewentualnie przećwicz zadania: SAMODZIELNOŚĆ 62 i

POZNAWCZE 113.

2. Owiń taśmą tylko lewy but dla początkowego ułatwienia. Pozostaw taśmę tylko

na tak długo, jak będzie potrzeba.

3. W celu ćwiczenia ustawiaj pary obuwia, but koło buta, lewy z lewej strony, a

prawy - z prawej. Pokaż dziecku, że pomiędzy czubkami butów nieprawidłowo
ustawionych powstaje duża luka, a pomiędzy czubkami pary należycie ustawionej - mała.
Pomóż dziecku niewidomemu palcami zbadać różnicę w wielkości tej luki pomiędzy parą
poprawnie ustawioną i parą odwrotnie ustawioną.

4. Opisz dziecku kształt buta i kształt stopy. Poproś, żeby porównało, jak czuje się

w bucie włożonym na właściwą nogę w tym jak nodze jest "niewygodnie" w bucie z innej

nogi.

5. Pokaż dziecku, że obuwie z klamerkami kładzie się tak, że klamerka znajduje się

na zewnętrznej stronie buta.

SAMODZIELNOŚĆ 128+

Wiek 5-6

POTRAFI SAMODZIELNIE UDAĆ SIĘ DO PRZEDSZKOLA, NA PLAC

ZABAW LUB DO SKLEPU, JEŻELI TE OBIEKTY ODDALONE SĄ OD DOMU O
DWA BLOKI

1. Wybierz miejsce oddalone o dwa bloki od domu, do którego dziecko lubi

chodzić (sklep spożywczy, ogródek jordanowski).

2. Chodź z dzieckiem na dystans dwóch bloków codziennie przez dłuższy czas,

dopóki nie spostrzeżesz, że dobrze poznało drogę. Wskazuj mu różne istotne znaki
orientacyjne, przede wszystkim poznawalne dotykiem, jak np. pęknięcie w płytach
chodnika, mur z cegły, kłujący żywopłot, hydrant pożarniczy.

3. Powtórz ten spacer idąc kilka kroków za dzieckiem i dawaj tylko w miarę

potrzeby wskazówki i słowa zachęty.

4. Idź w odległości pół kroku przed dzieckiem, wołaj do niego i pilnie je obserwuj,

pouczając tylko wtedy, gdy trzeba. Stań w połowie drogi i czekając na dziecko pomagaj
mu w drodze możliwie jak najmniej.

5. Niech dziecko samodzielnie przemierzy tę przestrzeń, a ty jedynie pilnuj i

czuwaj.

6. Dziecko całkowicie niewidome może potrzebować pomocy specjalistycznej -

instruktora do nauczania orientacji w poruszaniu się w przestrzeni. Zwłaszcza wtedy, gdy
droga wymaga przez jezdnię.

+ Może być osiągnięte w późniejszym wieku przez dziecko całkowicie niewidome.