Maria Jarosz: Samozniszczenie: samobójstwo, alkoholizm, narkomania, Ossolineum, Wrocław 1980.
Klasyczna definicja samobójstwa: wszystkie przypadki śmierci, stanowiące bezpośredni lub pośredni rezultat świadomego działania jego ofiary
Motywy s. - indywidualne, trudno znaleźć wspólne
Wymienia się motywy przypuszczalne: kłopoty rodzinne, miłosne, w pracy, nauce, choroby, pijaństwo
Brak 1 przyczyny s. - łańcuch przyczynowy, w którym rola poszczególnych ogniw nie w pełni uświadamiana nawet dla os. popełniającej s.
Ogromne zróżnicowanie kulturowe podłoża s. W miarę rozwoju społ. coraz szerszy wachlarz motywacji działań autodestr.
Wyjściowa dla autorki teza Durkheima: Skoro nie ma wspólnego mianownika dla poszczególnych przypadków samobójstwa, to należy szukać wspólnych warunków, usposabiających do zachowań samobójczych - ukryty wymiar samobójstwa w strukturze społecznej.
Oceny samobójstwa w społ.
Na przestrzeni dziejów - różnie, generalnie potępiane, sankcje prawne do XXw.
Obecnie s. nie jest ani silnie aprobowane, ani silnie potępiane, mieści się w granicach społecznej tolerancji. Ale gdy s. dotyczy bliskiego, rodzina ukrywa, chce aby uznać to za nieszczęśliwy wypadek. Przyczyna - dziedzictwo kulturowe i obyczajowe, w którym samobójstwo było grzechem, hańbą.
Nasilenie samobójstw - wskaźnik dezintegracji społ.
Nurty badań nad samobójstwem:
filozoficzno - teologiczny: ontologiczne podstawy bytu ludzkiego, jego sens, możliwość rezygnacji z życia, ocena etyczna s.
kliniczny:
fizjopatologiczny - dawniej - poszukiwanie organicznych, konstytucjonalnych wyznaczników s.
psychiatryczny
2 poglądy:
samobójstwo jako choroba psych., kryzys lękowy prowadzi do patologicznej „ucieczki w śmierć”
samobójstwo może mieć podłoże choroby psych., ale mogą je popełnić też zdrowi pod wpływem chorobliwego stanu wrogich napięć (w badaniach - brak korelacji zab. psych. - samobójstwo; natomiast korelacja z czynnikami psychospoł. i środ.)
psychologiczny - zbliżony do psychiatrycznego
Samobójstwo nie jest anomalią.
Freud - popęd śmierci, s. jako forma agresji, powrót do świata nieorganicznego. S. zjawiskiem naturalnym, bo śmierć jest celem życia, s. wskaźnikiem zachwiania równowagi między życiem i śmiercią. S. rekompensatą poczucia niższości wobec najbliższych. Popełniają je ludzie nie kochani, nie oczekujący nic dobrego od życia
Menninger - s. uzewnętrznieniem kompleksu sadyzmu i masochizmu, stan o przewadze tendencji destruktyw. nad konstruktyw.
Kilpatrick - 3 czynniki suicydogenne: wyobcowanie ze społ., brak nadziei na zmianę sytuacji, cierpienia fiz. i moral. Zaraźliwość tendencji samob. (ludzie dzielą się myślami samob., popełniają samob.). Czasem samob. = ucieczka przed zabójstwem
Polska - bad. od XIX w. - Grzywo - Dąbrowski
socjologiczny
Społeczne uwarunkowania samob. Samobójstwo jako przejaw dezintegracji społ.
Próba ustalenia wspólnych źródeł, determinujących nasilanie się zachowań samobójczych. Nie wyjaśniony problem - czemu w grupie o danym prawdopodobieństwie samobójstwa popełnia je akurat ta jednostka, inna nie
Durkheim - samobójstwo jako zjawisko społeczne, determinowane gł. cechami grupy społ., typem społ.
Wyróżnił 4 typy samobójstw:
1) egoistyczne - wskutek zbyt słabej integracji jednostki z grupą
2) altruistyczne - wskutek zbyt silnej integracji jednostki z grupą (harakiri, kamikaze itp.)
3) anomiczne - przejaw zakłócenia, rozregulowania ładu społ.
4) fatalistyczne - wskutek tragicznej sytuacji jednostki
Inne koncepcje:
samobójstwo jako zjawisko miejskie;
sprzeczności statusu jako przyczyna s.;
zachowania agresywne i autoagresywne jako 2 bieguny tego samego zjawiska - kiedy agresja rośnie, autoagresja spada i odwrotnie; w społ. o wyższej autoagresji niższa agresja i odwrotnie
Dane statystyczne na temat samobójstw i próby ich wyjaśnienia
próby samobójcze - kilkakrotnie więcej kobiet
samobójstwa dokonane - kilkakrotnie więcej mężczyzn
próby samobójcze - najwięcej - młodzież
samobójstwa dokonane - najwięcej - wiek dojrzały i podeszły
Samobójstwa dokonane - dominuje intencja śmierci, zerwania kontaktów z otoczeniem, os. niczego już nie oczekuje od społ. * sposób max. pewny i skuteczny, zwykle powieszenie
Próby - demonstracyjne, instrumentalne, nastawione na nawiązanie kontaktów z otoczeniem, oczekiwanie pomocy od społ. * sposoby możliwie mało groźne, np. środki farmakol.
W praktyce bywa, że taka próba kończy się jednak śmiercią, a zamierzone samobójstwo - nie
Hipoteza: liczba popełnianych samobójstw odwrotnie proporcjonalna do liczby zabójstw
Np. II wojna światowa, sytuacje walki o życie swoje i innych
W takich sytuacjach - integracja społeczna, spójność
Lata kryzysów, gwałtownych zmian społ. * rozluźnienie panujących norm, brak integracji * wyższy wskaźnik samob.
Okresy zagrożenia (wojna itp.) * wzrost integracji * nasilenie zabójstw, spadek samobójstw
Zatem społ. o wyższym wskaźniku samobójstw powinny posiadać niższy wskaźnik zabójstw i odwrotnie (faktycznie różnie w różnych krajach)
Liczba samobójstw:
Znaczny wzrost w ciągu ostatniego stulecia.
Wiek samobójców:
Wyraźna zależność: najmniej s. w najniższych grupach wieku, nasilenie po 35. r. ż., najczęściej - os. dojrzałe i stare
Polska - dość młoda struktura wieku samobójców.
Z wiekiem zmniejsza się ilość nieudanych prób, zwiększa dokonanych samobójstw (obie płcie). Najwięcej zgonów: 40 - 69 r. ż. Najstarsi - trochę mniej
Przyczyna - 2 hipotezy: 1) z wiekiem coraz mniejsza nadzieja, że nieudana próba mogłaby w czymkolwiek pomóc i wybierają coraz pewniejsze sposoby; 2) z wiekiem wzrasta orientacja w skuteczności różnych sposobów
Obecnie - wzrost udziału roczników najmłodszych, gł. dzieci, w strukturze samobójstw
Płeć:
Mężczyźni - kilkakrotnie więcej popełnionych samobójstw; bo: silniejsza intencja śmierci, pewniejsze sposoby
Kobiety - próby - „wołanie o pomoc”
Dlaczego mniej samobójstw kobiet? Na nich spoczywa odpowiedzialność za wychowanie dzieci. Uwarunkowania kulturowe
Stan cywilny:
Najwięcej:
wdowcy i rozwiedzeni
wdowy i rozwódki
Najmniej: panny i kawalerowie
Więc to nie fakt życia w rodzinie zapobiega s., lecz sprzyja im nagłe osamotnienie, rozbicie struktury rodzinnej * izolacja, nieprzystosowanie (zwł. gdy kumulują się różne problemy)
Samobójcy w strukturze społecznej:
Więcej s. w społ. dynamicznych, mobilnych, niż w statycznych, bo ludzie porównują się z innymi, którzy awansowali i mają poczucie względnej deprywacji i niezaspokojenia swoich roszczeń
Degradacja społ. * rozczarowanie, frustracja * samob.
Awans społ * trudności w nowej roli, problemy adaptacyjne, obawa przed nie wywiązaniem się z obowiązków, utratą pozycji
Hipoteza: samobójstwo jako przejaw anomii, charakterystycznej dla najwyższych (zbyt silnie związani z rolą, brak niezbędnej spontaniczności) i najniższych (brak identyfikacji z pełnioną rolą społ.) warstw społ.
Samobójstwa wśród wojskowych - przyczyny:
- hierarchia wartości, honor może nakazywać samobójstwo
wyrwanie ze środowiska, nieprzystosowanie do nowego trybu życia
Struktura społeczna samobójstw w Polsce (dla obu płci podobnie):
Najwięcej - robotnicy (w mieście i na wsi), pracownicy transportu (związane z pracą z dala od domu- hotele robotnicze, dojazdy do pracy itp.)
Średnio - inteligencja, kierownicy, specjaliści, handel, usługi
Najmniej - rolnicy (tradycyjne normy)
Związek samobójstw z migracjami - problemy z adaptacją do nowych środowisk, tymczasowość, niepewność norm, rozpad dawnych więzi, upadek autorytetów, nieadekwatność dawnych wzorców zach., zetknięcie z ludźmi o różnych zach., wartościach.
Ludzie wykonujący tradycyjną ciężką pracę - niższa odporność na przemiany tradycyjnego patriarchalnego modelu rodziny (rozluźnienie więzi, zmiany systemu ról rodzinnych)
Kobiety - trudności z pogodzeniem ról w pracy i w domu * relatywnie dużo samob. kobiet pracujących
Miasto i wieś
Obecnie zrównuje się wskaźnik samobójstw na wsi i w mieście. Przyczyna - na wsi teraz te same procesy, które wcześniej w mieście (dezintegracja, rozluźnienie więzi rodzinnych, sąsiedzkich, środowiskowych * izolacja, osamotnienie
Szybka uniformizacja kulturowa wsi i miasta
Sposoby popełniania samobójstw
Większość - powieszenie (80%). Mniej - zatrucia
Prawie połowa os., które dokonały s. próbowało już wcześniej. Za 2-gim razem wybierają pewniejsze sposoby
Dynamika samobójstw
Wzrost ilościowy zjawiska w całej populacji
Szybszy wzrost liczby samobójstw wśród mieszkańców wsi
Zwiększanie się udziału młodzieży w samobójstwach
Próby samobójcze dzieci i młodzieży
Wspólne podłoże zach. autodestrukcyjnych - samobójstw i prób:
- podejmowane jako przejaw wyobcowania ze środowiska rodzinnego, zawodowego, społecznego, w sytuacji blokady dążeń w pełnieniu ról społ.
- wskutek zachwiania więzi społ. i emocj.
1. Samobójców cechuje b. niska zdolność współdziałanie, nawiązywania kontaktów, zyskiwania pomocy, życzliwości, przyjaźni * nawarstwianie się negatywnych doświadczeń społecznych * suicydogenny syndrom sytuacyjny - rezygnacja, wycofanie, samozniszczenie *
2. zachowanie suicydalne - ciąg reakcji, jakie wyzwalają się w człowieku z chwilą, gdy w jego świadomości samobójstwo pojawia się jako cel, antycypowany, pożądany stan rzeczy *
3. samobójstwo usiłowane - wywołane przez to pragnienie pierwsze próby samobójstwa, ciąg zachowań mających na celu pozbawienie się życia *
Rosnący trend zach. autodestrukcyjnych pociąga za sobą coraz młodsze roczniki. Nieudane próby wynikają u nich częściej niż u starszych z nieznajomości środków s. a nie z instrumentalnego charakteru próby
Samobójstwa dzieci i młodzieży a struktura społeczna:
Najwięcej - dzieci robotników, zwł. niewykwalifikowanych
Średnio - dzieci inteligencji
Najmniej - dzieci rolników
Samobójstwa dzieci i młodzieży a płeć:
Więcej (prób w ogóle) wśród chłopców niż dziewcząt. Wśród dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych - mniej więcej po równo
Chłopcom częściej się udaje.
Samobójstwa dzieci i młodzieży a płeć:
Najwięcej: 15 - 19 lat - dojrzewanie
Sezonowość samobójstw dzieci i młodz.
kłopoty w nauce * najwięcej samob. na końcu semestrów
Społeczno - środowiskowe determinanty samobójstw dzieci i młodz.
Rodziny dysfunkcjonalne - więcej zach. autoagresywnych i agresywnych.
Korelacja zach. autoagresywnych z innymi zach. patologicznymi.
Korelacja z problemami w nauce (słabsi uczniowie, zawodówki)
Szczególnie suicydogenny syndrom sytuacyjny - kumulowanie się kłopotów domowych i szkolnych, gdy żadne z tych środowisk nie wiąże pozytywnie dziecka * samobójstwa / ucieczki / alkoholizm / przestępczość
Korelacja samobójstw z ucieczkami z domu i powtarzaniem klasy, brak korelacji z innymi zach. patologicznymi