TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
Trybunał (łac.) jest nazwą sądu o specjalnych kompetencjach lub o
szczególnym znaczeniu.
Trybunał Konstytucyjny, to konstytucyjna instytucja władzy sądowniczej powołana na mocy ustawy z 1982r. (nowelizowanej w 1989r.), której głównym zadaniem jest kontrolowanie prawa z konstytucją oraz formułowanie jego wykładni.
Konstytucją, jest ustawa zasadnicza określająca podstawę ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego, strukturę i sposób powoływania naczelnych organów państwowych, ich kompetencje oraz podstawowe prawa
i obowiązki obywateli. Konstytucja została uchwalona w 1997r. Najwyższa moc prawna Konstytucji wyraża się w wymogu zgodności z nią ustaw zwykłych
i aktów niższego rzędu oraz w szczególnym trybie jej zmiany przez nią samą przewidzianą. Tryb ten, oznacza, że zmiany konstytucji można dokonać tylko
w drodze ustawy konstytucyjnej uchwalonej przez sejm większością co najmniej 2/3 liczby głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej posłów. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Stanowi ona prawną podstawę działalności wszystkich organów w państwie. Sejm, Senat, Prezydent i inne naczelne organy państwowe w Polsce czerpią upoważnienie do swej działalności z konstytucji RP.
Trybunał Konstytucyjny orzeka w szczególności w następujących sprawach:
zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją,
zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody sejmu w ustawie,
zgodności przepisów wydanych przez centralne organy państwowe
z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
skargi konstytucyjnej,
sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,
innych.
Kontrola konstytucyjności konkretnego aktu normatywnego lub niektórych zawartych w nim norm odbywa się w dwóch formach, nazywanych kontrolą abstrakcyjną i kontrolą konkretną. Kontrola abstrakcyjna, oznacza podjęcie postępowania w oderwaniu od toczącej się sprawy sądowej (cywilnej lub karnej) lub administracyjnej, a wiec bez związku z aktualnym stosowaniem danego aktu normatywnego w praktyce.
Kontrola konkretna, powiązana jest z rozstrzyganiem indywidualnej sprawy przez organ orzekający i dochodzi do niej na tle określonej sprawy, gdy
w trakcie jej rozpatrywania pojawi się wątpliwość, czy stosowane w sprawie przepisy są zgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu.
Wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym następuje na podstawie wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej.
Prawo postawienia wniosku związanego z kompetencjami Trybunału Konstytucyjnego mają m.in. Prezydent RP, marszałek Sejmu i Senatu, premier posłowie (co najmniej 50), senatorowie (co najmniej 30), pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich. Ponadto w sprawach objętych zakresem ich działania z wnioskiem mogą wystąpić Krajowa Rada Sądownictwa, organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe władze związków zawodowych, organizacji pracodawców i organizacji zawodowych oraz kościoły i inne związki wyznaniowe.
Pytanie może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu każdy sąd, jeżeli od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygniecie prowadzonej sprawy. Pytanie może dotyczyć zgodności aktu normatywnego z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą. Skargę konstytucyjną może wnieść każdy obywatel, jeżeli naruszono jego wolności lub praw. Skarga może być wniesiona w sprawie ostatecznie rozstrzygniętej, w ciągu dwóch miesięcy.
Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje wniosek, pytanie prawne lub skargę konstytucyjną na rozprawie, o której powiadamia uczestników. Rozprawa jest
w zasadzie jawna. W toku postępowania Trybunał może przesłuchiwać biegłych, żądać od organów i instytucji państwowych okazywania akt
i dokumentów oraz przeprowadzać inne dowody, które uzna za niezbędne dla wyjaśnienia sprawy. Trybunał rozpoznaje wnioski w sprawie zgodności ustaw
i umów międzynarodowych z konstytucją oraz ustawy z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi na podstawie ustawy- w składzie pięciu sędziów, a wnioski w sprawie zgodności aktów normatywnych niższego rzędu (np. rozporządzeń) z konstytucją, ustawami lub umowami międzynarodowymi- w składzie trzech sędziów. W niektórych sprawach, na przykład sporów kompetencyjnych między centralnymi organami państwa, Trybunał orzeka w pełnym składzie.
Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga także sprawy kompetencyjne pomiędzy konstytucyjnymi organami państwa.
Trybunał Konstytucyjny tworzy 15 sędziów wybieranych przez sejm na
9- letnią kadencję. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli
i podlegają tylko konstytucji. Nie mogą też, w okresie zajmowania stanowiska należeć do partii politycznej, związku zawodowego oraz łączyć tych funkcji
z pełnieniem mandatu posła lub senatora.
Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną z formalnych gwarancji praworządności.
Orzeczenia Trybunału mają postać wyroków lub postanowień. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą (art.190 konstytucji).
Wyroki stwierdzające niezgodność aktu normatywnego z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą są ogłaszane
w organie publikacyjnym, w którym akt był ogłoszony, a gdy nie był ogłoszony, to w Monitorze Polskim. Wszystkie inne wyroki (np. stwierdzające, że nie ma niezgodności aktu normatywnego z konstytucją itd.) ogłasza się w Dzienniku Ustaw. W Monitorze Polskim publikowane są również postanowienia w niektórych sprawach takich jak: sporu kompetencyjnego, istnienia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta, powierzenie marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta.
Prawomocne wyroki sądowe i inne orzeczenia w sprawach cywilnych
i karnych, administracyjnych i innych, które zostały wydane z zastosowaniem przepisów uznanych za niezgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu, mogą być korygowane przy zastosowaniu wskazanych w ustawie, właściwych dla danego trybu postępowania środków prawnych, na przykład wznowienie postępowania.
Trybunał Konstytucyjny może także orzekać co następuje, jeżeli:
-tekst ustawy jest całkowicie niezgodny z konstytucją- wtedy prezydent odmawia podpisania ustawy,
-niezgodne z konstytucją są tylko niektóre przepisy ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą- wtedy ustawa wędruje do prezydenta,
-jeżeli tekst ustawy jest zgodny z konstytucją- wtedy prezydent nie może odmówić podpisania ustawy.