Gleboznawstwo Marcin Mionskowski
Sprawozdanie nr.1 grupa 5
BIOTYT
Skład chemiczny: K(Mg,Fe2+)3[(OH,F)2AlSi3O10]
Układ - jednoskośny.
Pokrój kryształów: blaszkowy, tabliczkowy, zarys heksagonalny.
Barwa: ciemna, brunatna z odcieniem zielonawym lub czerwonawym lub całkiem czarna, przezroczysty.
Połysk: szklisty, migotliwy.
Rysa: biała.
Twardość: 2,5 - 3,0.
Łupliwość: doskonała.
Gęstość: 2,8 - 3,4 g . cm-1.
WYSTĘPOWANIE.
„Łyszczyk ciemny” jest pospolitym łyszczykiem, posiadającym duże znaczenie skałotwórcze. Występuje w wielu skałach magmowych i metamorficznych. W budowie skał osadowych odgrywa znacznie mniejszą rolę niż muskowit, ponieważ charakteryzuje się mniejszą odpornością na wietrzenie chemiczne.
Rola glebotwórcza.
Obecność biotytu w glebach zaznacza się jedynie tam, gdzie procesy wietrzenia zachodzą bardzo powoli. Przyjmuje tam postać wydłużonych, blaszkowatych ziarn.
PIRYT
Skład chemiczny: FeS2 - najbardziej rozpowszechniony siarczek
Układ - regularny, klasa 12-ścianu podwójnego.
Pokrój kryształów: forma sześcianów, 8-ścianów, 12-ścianów, 20-ścianów.
Barwa: od złocistej do mosiężno-żółtej.
Połysk: metaliczny.
Rysa: brunatno-czarna lub zielono-czarna.
Twardość: 6,0-6,5.
Łupliwość: niewyraźna, minerał kruchy.
Gęstość: 5,0-5,2 g/cm3.
WYSTĘPOWANIE.
Pospolity, najbardziej rozpowszechniony siarczek. Występuje w : Hiszpanii, Portugalii, Włoszech, Serbii, Grecji, Niemczech, Czechach, Norwegii, Rosji, Japonii, RPA, USA, Meksyku i innych. W Polsce eksploatowany był w Rudkach k/Kielc i w Wieściszowicach k/Kowar. Spotkać go można k/Strzegomia i Olkusza.
KALCYT
Skład chemiczny: CaCO3
Układ - trygonalny.
Pokrój kryształów: kryształy dobrze wykształcone, nieraz znacznych rozmiarów, odznaczające się bogactwem postaci, Najczęściej romboedry, rzadziej skaleoendrów.
Barwa: najczęściej bezbarwny, blado mleczny, biały, szary, brunatny lub rozmaicie zabarwiomy przez domieszki chemiczne i mineralne (np.: na żółto, jasnoróżowo, zielono).
Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardość: 3,0 - wzorcowa w skali Mohsa.
Łupliwość: doskonała.
Gęstość: 2,6 - 2,8 g . cm-1.
Forma występowania: skupienia ziarniste, zbite, włókniste, nacieki (stalaktyty i stalagmity), szczotki krystaliczne, soczewki.
Inne właściwości: silnie burzy z 10% HCl., rozszczepia światło, przez co przedmioty obserwowane przez kryształ kalcytu dają rozdwojony obraz
WYSTĘPOWANIE.
Kalcyt jest ważnym minerałem skałotwórczym. Jest głównym składnikiem osadowych skał wapiennych, pochodzenia zarówno organicznego jak i chemicznego. Obecny jest w złożach żyłowych pochodzenia hydrotermalnego. Stanowi podstawowy składnik marmurów (skał metamorficznych).
Rola glebotwórcza.
Wpływa na wiele właściwości gleb, między innymi:
Przeciwdziała zakwaszeniu
Działa strukturotwórczo.
GIPS
Skład chemiczny: CaSO4 . 2H2O
Układ - jednoskośny.
Pokrój kryształów: kryształy dobrze wykształcone, nieraz znacznych rozmiarów, pokroju tabliczkowym, a także włóknistym.
Barwa: bezbarwny, biały, szary, lub żółtawy. Odmiana przezroczysta i czysta - selenit, odmiana drobnokrystaliczna, zbita, o białej barwie - alabaster.
Połysk: szklisty, jedwabisty, perłowy.
Rysa: biała.
Twardość: 2,0 - wzorcowa w skali Mohsa.
Łupliwość: doskonała w jednym kierunku.
Gęstość: 2,3 - 2,4 g . cm-1.
Forma występowania: skupienia grubotabliczkowe, pręcikowate, ziarniste, zbite, włókniste, łuskowate, ziemista.
Inne właściwości: tworzy bliźniaki, zrosty i druzy krystaliczne.
WYSTĘPOWANIE
Pospolity w złożach solnych (tworzy tam „czapy gipsowe”). Powstaje głównie wskutek wytrącenia z wody morskiej, może się równiez tworzyć jako produkt uwodnienia anhydrytu .Obecność gipsu wśród margli i łupków wapnistych tłumaczy się jako wynik działania kwasu solnego (H2SO4) na węglan wapnia (kalcyt) W Polsce największe złoża gipsu występują w Niecce Nidziańskiej. Poza tym złoża gipsu znajdują się na Śląsku Górnym i Opolskim
TOPAZ
Skład chemiczny: Al2(OH,F)2[SiO]4
Układ - rombowy.
Pokrój kryształów: krótkosłupkowy.
Barwa: topaz najczęściej jest bezbarwny, żółty, niebieski, zielonawy, różowy.
Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardość: 8,0 - wzorcowa w skali Mohsa, kruchy
Łupliwość: bardzo dobra.
Gęstość: 3,5-3,6 g . cm-1.
Forma występowania: duże, kilkudziesięciocentymetrowe kryształy (połączenie słupa z piramidą).
Pochodzenie: magmowe
WYSTĘPOWANIE
Topaz spotkać można w pegmatytach granitowch. Jego znaczenie skałotwórcze jest niewielkie, jest natomiast znany jako kamień szlachetny. Zastosowanie w jubilerstwie znajdują jednak tylko osobniki o dużej czystości i przezroczystości.
W Polsce występuje na Dolnym Śląsku.
ORTOKLAZ
Skład chemiczny: K[AlSi3O8]
Układ: jednoskośny.
Pokrój kryształów: grubotabliczkowy.
Barwa: od białej, szarej, żółtawej, poprzez różową , aż po ceglastoczerwoną.
Połysk: szklisty, tłusty.
Rysa: biała.
Twardość: 6,0 - wzorcowa w skali Mohsa.
Łupliwość: doskonała w dwu kierunkach
Połysk: szklisty.
Gęstość: 2,53 - 2,56 g . cm-1.
WYSTĘPOWANIE
Ortoklaz występuje w skałach magmowych takich jak granity, sjenity, ryolity, trachity, fojaity, fonolity, oraz w skałach metamorficznych (gnejsy) i osadowych (arkozy i szarogłazy). Ortoklaz jest również głównym źródłem potasu glebowego.
BAZALT
Bazalt jest skałą wylewną zbudowaną głównie z plagioklazów zasadowych (labrador - bytownit), piroksenów (diallag, czasem augit) oraz niewielkiej ilości silnie rozproszonego magnetytu. Z występowaniem magnetytu związana jest charakterystyczna, prawie czarna barwa skał bazaltowych. Wykazują one strukturę skrytokrystaliczna, często z licznymi pęcherzykami wypełnionymi minerałami wtórnymi. Pospolita jest również struktura drobnoporfirowa, afanitowa, rzadziej porfirowa z prakryształami oliwinów. Tekstura masywna, bezładna.
Starsze, paleozoiczne odmiany bazaltów, o migdałowcowej strukturze i nieco jaśniejszej barwie (często z odcieniem czerwonawym), nazywane są melafirami (paleobazaltami). Blisko spokrewnione z bazaltami są również diabazy, zwane niekiedy mikrogabrami.
Skały bazaltowe wietrzeją nieco wolniej niż gabra, dając gleby gliniaste i pyłowe, zasobne w składniki pokarmowe dla roślin.
Wśród skał wylewnych skorupy ziemskiej bazalty należą do najbardziej rozpowszechnionych. W Polsce głównym obszarem ich występowania jest Dolny Śląsk.
GRANIT
Granity, należą do dużej grupy skał plutonicznych określanych mianem granitoidów. Do grupy tej należą również skały głębinowe z innych klas, m.in. granodioryty i tonality. Są to skały kwaśne, lekkie, których ciężar właściwy jest równy ~ 2,7.
Granity są skałami głębinowymi przesyconymi krzemionką, w których skład mineralogiczny wchodzą: kwarc, skalenie potasowe, plagioklazy, biotyt (niekiedy również muskowit). Pobocznie występuje tu hornblenda i pirokseny, akcesorycznie zaś mogą pojawiać się turmaliny i granaty. Granity zawierające pirokseny krystalizujące w układzie rombowym (np. hipersten) nazywane są granitami czarnokitowymi.
Barwa skał granitowych może być różna. Najczęściej są one jasnoszare lub szare, czasem różowe, czerwone, a nawet brunatnoczerwone. Odznaczają się strukturą fanerytową, równoziarnistą, czasem porfirowatą i teksturą masywną, bezładną.
Szczególnym rodzajem tej skały jest granit orbikularny, w którym poszczególne warstwy minerałów nakładają się we współśrodkowych sferach na podstawie ziarna mineralnego (podobnie jak perły odkładane w organizmach mięczaków).
W Polsce granity (wraz z granodiorytami) występują na Dolnym Śląsku w postaci potężnych masywów (np. masyw Strzelin - Otmuchów, masyw Strzegom - Sobótka, masyw Karkonoszy) oraz w Tatrach (granit pegmatytowy zawierający dużo biotytu). W Finlandii występuje granit rapakiwi odznaczający się bardzo dużą wielkością kryształów składowych.
ŻWIRY
Żwiry są skałami psefitowymi luźnymi, zbudowanymi z okruchów obtoczonych, o średnicy od 0,1 mm do 20 mm. Ich powstawanie związane jest najczęściej z działalnością lodowca (żwiry zwałowe i fluwioglacjalne) lub z działalnością wód płynących (żwiry aluwialne). Utwory żwirowe mogą składać się z okruchów pochodzących z jednego lub wielu rodzajów skał, co decyduje o ich składzie mineralnym.
Przydatność użytkowa gleb powstałych ze żwirów jest niska, są one trudne do uprawy, suche i mało zasobne.
W Polsce występują powszechnie na całym terenie Niżu Polskiego (duże pokłady żwirów występują na Kaszubach), oraz w dolinach rzek na odcinkach górskich.
PIASKOWCE
Piaskowce to skały okruchowe złożone głównie z dobrze obtoczonych i wysortowanych ziarn piasku (ok.80%) spojonych lepiszczem, które może być krzemionkowe, wapienne, ilaste, żelaziste, a także dolomit, gips, baryt (w piaskowcach roponośnych nawet substancje bitumiczne). W zależności od rodzaju lepiszcza można wyróżnić: piaskowiec kwarcowy o spoiwie krzemionkowym, które uległo rekrystalizacji (są one bardzo odporne na wietrzenie, powstają z nich silnie szkieletowe, płytkie i bardzo ubogie gleby), piaskowiec krzemionkowy o lepiszczu koloidalnym, piaskowiec o lepiszczu krzemionkowo-ilasty, piaskowiec ilasty, piaskowiec marglisty (lepiszcze wapienno-ilaste), piaskowiec o lepiszczu wapiennym, piaskowiec wapienny (węglan wapnia spojony lepiszczem wapiennym), piaskowiec żelazisty. Na terenie Polski spotkać można także inne odmiany piaskowców, o bardziej zróżnicowanym składzie mineralnym, np. występujące w Tatrach piaskowce dolomitowe, piaskowiec wąchocki i szydłowiecki z rejonu Gór Świetokrzyckich oraz piaskowiec ciosowy, występujący w rejonie Sudetów (Góry Stołowe, okolice Lwówka Śląskiego i Złotoryi).
Arkozy to odmiana piaskowców zawierająca, obok kwarcu, ponad 20% skalenia potasowego. Dodatkowo mogą w nich występować pewne ilości łyszczyków i innych minerałów. Skały arkozowe są zwykle barwy różowej lub czerwonawej, wykazują słaby stopień scementowania, najczęściej spoiwem żelazistym. Ziarna są słabo wysortowane, grube, o niskim stopniu obtoczenia. Obecność w arkozach minerałów stosunkowo łatwo wietrzejących reprezentowanych przez skalenie, łączy ich genezę ze środowiskami o słabym wietrzeniu chemicznym, np. obszarami klimatu półpustynnego, wysokogórskiego lub glacjalnego. .
GNEJSY
Gnejsy powstały w średniogłębokich strefach metamorfizmu, w wyniku przeobrażenia skał magmowych nasyconych i przesyconych krzemionką oraz skał osadowych ilastych, szarogłazów i arkoz. W ich składzie mineralogicznym zawsze występują skalenie i kwarc, którym z reguły towarzyszą łyszczyki, rzadziej amfibole (hornblenda), talk, chloryty.
W zależności od składników wyróżnia się gnejsy: muskowitowe, biotytowe, dwumikowe, hornblendowe, talkowe i chlorytowe. Układ minerałów jest jednokierunkowy (odróżnia to gnejsy od granitów i innych skał magmowych). Wyróżnić można również, na podstawie rodzaju skał, z jakich powstały, dwie grupy: ortognejsy (wtórna krystalizacja magmowych skał głębinowych takich jak granit czy sjenit) i paragnejsy (metamorfizm skał osadowych - piaskowców).
Gnejsy wykazują teksturę łupkowatą, rzadziej pasową, oczkową, a wyjątkowo tylko - masywną.
Wietrzenie gnejsów prowadzi do powstania lekkich, zasobnych w potas gleb, wykazujących niedobór wapnia, magnezu i fosforu.
W Polsce skały gnejsowe występują w wielu miejscach w Sudetach, , a także w Tatrach Zachodnich.
MARMURY
Marmury powstają we wszystkich strefach metamorfizmu z przeobrażenia skał węglanowych (marmury kalcytowe i dolomitowe). Jeżeli skałą wyjściową był czysty wapień to marmury składają się wyłącznie z kalcytu. Jeżeli natomiast były nią wapienie z domieszkami, np. wapienie margliste to marmury zawierają ponadto miki, chloryty, kwarc, skalenie i wiele innych minerałów. W przypadku metamorfozy wapieni dolomitycznych lub dolomitów, skład mineralny marmurów zmienia się w zależności od strefy metamorfizmu. W strefach płytkich minerał dolomit jest bowiem trwały, natomiast w głębszych ulega przeobrażeniu na różne minerały metamorficzne. Struktura marmurów jest krystaloblastyczna, tekstura zaś bezładna. Barwa tych skał jest zróżnicowana: od białej, przez żółtawą, różową, aż po czarną. Wietrzenie marmurów prowadzi do powstania płytkich, gliniastych gleb, o wysokiej zawartości wapnia, zwanych rędzinami.
W Polsce marmury występują w Sudetach, głównie w okolicach Stronia Śląskiego,
Głuchołazów i Kamiennej Góry.