Powieść poetycka - gatunek literacki powstały w romantyzmie, należący do gatunków synkretycznych, łączący w sobie elementy dramatu, epiki i liryki. Powstanie powieści poetyckiej wiąże się z popularną w romantyźmie opozycją do poetyki klasycystycznej - młodzi twórcy chętnie naruszali jej surowe reguły. Powieść poetycka narodziła się w Anglii i dość szybko stała się popularna w całej Europie. Za jej twórców należy uznać Waltera Scotta (utwór: The Lord of the Isles) i George'a Byrona (utwory: Lara, Narzeczona z Abydos, Giaur). Pisana jest wierszem, występuje w niej narrator. Charakterystyczna dla niej jest fragmentaryczność fabuły, achronologiczność (inwersja czasowa fabuły), służące budowie tajemniczego nastroju. W wielu przypadkach akcja powieści dzieje się w średniowieczu, często na tle motywów orientalnych. Typowym bohaterem jest indywidualista targany sprzecznymi namiętnościami.
Poemat opisowy - dydaktyczno-filozoficzny utwór literacki, który opisuje życie wiejskie, zjawiska przyrody, zabytki kultury itp.
Wielka Emigracja - wyjazd z kraju lub z jakiegoś regionu administracyjnego ludności na pobyt stały do innego kraju lub regionu. Ruch emigracyjny o podłożu patriotyczno-politycznym po upadku powstania listopadowego, jeden z największych ruchów emigracyjnych ówczesnej Europy. Do emigrantów należała głównie szlachta polska, żołnierze powstańczy, członkowie Rządu Narodowego, politycy, pisarze, artyści, inteligencja. W późniejszym czasie dołączyli do nich także inni uchodźcy, głównie z zaboru rosyjskiego. Ośrodkiem emigrantów była Francja (głównie Paryż), pomniejsze znajdowały się też w Saksonii, Belgii, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii. Wśród Polaków byli: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Józef Bem, książę Adam Jerzy Czartoryski, Ernest Malinowski i inni.
Filomaci (gr. miłośnicy nauki) - tajne stowarzyszenie studentów i absolwentów Uniwersytetu Wileńskiego, o celach społeczno-patriotycznych i samokształceniowych działające w latach 1817-1823, do momentu, gdy w wyniku śledztwa prowadzonego przez senatora Nikołaja Nowosilcowa wytoczono im proces, a potem zesłano do Rosji. Na zebraniach dyskutowali na temat piśmiennictwa polskiego i zagranicznego, cenili dzieła starożytnych pisarzy oraz filozofów oświeceniowych. Interesowała ich literatura współczesna jak i z dawnych epok. Pragnęli upowszechnić swe zasady i idee, co doprowadziło w 1820 roku do powstania Towarzystwa Filaretów.
Indywidualizm - doktryna filozoficzna, zgodnie z którą istotne znaczenie przyznawano tylko jednostkom.
Postawę tę charakteryzuje silne poczucie niezależności i odrębności osobistej oraz postępowanie odbiegające od ogólnie przyjętych wzorów i norm. Indywidualizm wiąże się z przekonaniem o szczególnej roli jednostki, która stoi ponad tłumem. Na gruncie tej postawy powstał specyficzny typ bohatera romantycznego.
Historiozofia, filozofia dziejów, filozofia historii - refleksja nad sensem i istotą dziejów rozumianych jako całość uporządkowanych lub nie zmian zachodzących w czasie. Podstawowe problemy historiozofii to: 1) Czy istnieje uporządkowany proces historyczny (sens dziejów), czy też może dzieje mają charakter przypadkowy? 2) Czy dzieje zależą od jednostek, czy też może są zdeterminowane przez jakieś wewnętrzne lub zewnętrzne (np. ekonomiczne) prawa? (zobacz materializm historyczny, determinizm, indeterminizm). 3) Czy każde wydarzenie historyczne ma charakter niepowtarzalny i indywidualny, czy też może istnieje jakaś powtarzalność w historii? (zobacz mit wiecznego powrotu). 4) Czy dzieje mają charakter finalny (posiadają jakiś ostateczny cel), czy są procesem nieskończonym? (zob. finalizm).
Filozofię historii należy odróżnić od metodologii historii, która (przy wzajemnym przenikaniu się obu dziedzin wiedzy) zajmuje się nie ogólną refleksją nad historią jako dziejami, ale nad historią jako historiografią, nauką humanistyczną której przedmiotem są dzieje.
Historiozofia romantyzmu w Dziadach.
Słowianofilstwo - (Słowianin + gr. philos = przyjaciel, miłośnik), kierunek ideologiczny podkreślający łączność kulturalną wszystkich Słowian, jeden z kierunków rosyjskiej myśli społecznej w połowie XIX wieku, krytykujący proces europeizacji Rosji (wpływy i wzory zachodnioeuropejskie) i domagający się powrotu do rdzennie słowiańskich zasad społecznych, właściwych Rusi z czasów przedpiotrowskich.
Zasady sformułowali w latach 30. XIX w. Iwan Kiriejewski (1806-1856), Aleksiej Chomiakow (1804-60), Konstantin Aksakow (1817-60) i Jurij Samarin (1819-76).
W okresie rządów Mikołaja I słowianofilstwo było utopią o zabarwieniu konserwatywno-romantycznym. Wojna krymska spowodowała wzrost zainteresowania słowianofilów losami ludów słowiańskich znajdujących się pod panowaniem tureckim i austriackim , co doprowadziło do powstania idei panslawizmu.
W literaturze polskiej terminu słowianofilstwo używa się na określenie wspólnej cechy różnych ideologii postulujących kulturalne i politycznie zjednoczenie Słowian. Idee słowianofilskie można odnaleźć w poglądach Stanisława Staszica, Adama Mickiewicza,Floriana Ceynowy, Adama Czarnockiego i Wacława Aleksandra Maciejowskiego.
Mesjanizm - wiara w pojawienie się mesjasza, który zbawi świat. Idea mesjanizmu pojawia się w Biblii w Starym Testamencie (przyszły król Izraela). W Starym Testamencie można dostrzec trzy odmiany mesjanizmu:
Werteryzm - model postawy bohatera literackiego, utrwalony w literaturze końca XVIII wieku i w pierwszej ćwierci XIX wieku, za sprawą powieści Johanna Wolfganga von Goethego Cierpienia młodego Wertera.
Bohatera werterycznego cechowały: wybujała wyobraźnia, uczuciowość, brak zdecydowanego działania, dążenie do samozagłady, widzenie świata przez pryzmat marzeń i poezji, niezgoda na konwencje obyczajowe i normy moralne, której towarzyszy pesymistyczne poczucie bezcelowości życia. Wyraża się to w tak zwanym Weltschmerz, kulminującym się najczęściej w geście samobójczym. Utwór Goethego oddziaływał na ukształtowanie się swoistego stylu życia. Wśród młodzieży romantyczej zapanowała moda na ubiór werterowski, czyli żółtą kamizelkę i niebieski frak. Wiele osób, które przyjęły w życiu postawę werteryczną, tak jak główny bohater jego powieści, popełniło samobójstwo.