Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji według DSM-IV. Podać nazwy i krótką charakterystykę.
Przykładem podziału zaburzeń dzieci i młodzieży może być system klasyfikacji DSM IV. Proponuje się w nim podział na:
zaburzenia emocjonalne ( dominuje w nich lęk)
zaburzenia rozwojowe ( zaburzenia uogólnione np. autyzm, niepełnosprawno intelektualna)
zaburzenia odżywiania i nawyków ( anoreksja i bulimia, z nawyków: jąkanie się z tiki)
zaburzenia zachowania (cechuje je brak samokontroli np. nadaktywność, zachowania destrukcyjne)
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD)
ADHA charakteryzuje się trudnościami wpływającymi na skuteczność zachowań nastawionych na wykonywanie zadania. Jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością. Najczęściej ujawnia się przed 8 rokiem życia. Do charakterystycznych objawów możemy zaliczyć nadmierną i przesadną aktywność mięśni, przy czym pojawia się także impulsywne zachowanie, niska tolerancja frustracji. Zazwyczaj u dzieci z ADHD występuje niższy poziom inteligencji, a przy tym skłonności do nieprzerwanego mówienia. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej po okresie dojrzewania wiąże się z obniżeniem poziomu nadpobudliwości( u niektórych dzieci). Znaczny procent dzieci wchodzi z ADHD nawet we wczesną dorosłość, u dzieci leczonych farmakologicznie w przyszłości występuje niższy poziom wykształcenia, udział w większej ilości wypadków drogowych, częstsze zmiany miejsca pobytu.
Zaburzenie zachowania i zaburzenie opozycyjno-buntownicze.
Są to zaburzenia dotyczące stosunku dzieci i młodzieży do norm społecznych i reguł zachowania (w tym również reguł prawa). Główna cecha to zachowania antyspołeczne i agresywne. Dokonanie rozróżnienia pomiędzy zaburzeniem zachowania, wzorcem zachowania poprzedzającym występujących zachowań przestępczych i wczesnymi stadiami rozwojowymi osobowości antyspołecznej jest bardzo trudne. U niektórych dzieci problem zachowań destrukcyjnych od okresu dzieciństwa stopniowo narasta i się nasila, wyraźne trwanie zaburzenia zachowania o wczesnym początku od okresu dzieciństwa do dorosłości
ale, nie u wszystkich dzieci tak się dzieje. Zachowania takie charakteryzuje łamanie zasad oraz nieliczenie się z prawami innych, niedostatki w zakresie zachowań społecznych, otwarta bądź ukryta wrogość, nieposłuszeństwo, kłótliwość czy mściwość.
Zaburzenia lękowe
Charakteryzują się skrajnym lękiem przed rozłąką z osobą, do której dziecko jest najbardziej przywiązane. Są spowodowane zarówno czynnikami biologicznymi jak i indywidualnymi warunkami osobowymi. Ludzie dotknięci tymi zaburzeniami często cierpią na więcej niż jeden rodzaj zaburzeń lękowych, którym bardzo często może towarzyszyć depresja, zaburzenia apetytu lub uzależnienie. Osoba chora przejawia zachowania takie jak nadwrażliwość, nieśmiałość, przeżywanie koszmarów nocnych, przewlekły lęk.
Do zaburzenia lękowego możemy zaliczyć Mutyzm. Jest to niemożność mówienia w specyficznych sytuacjach społecznych.
Depresja.
zaburzenia psychiczne z grupy zaburzeń afektywnych, charakteryzujące się obniżeniem nastroju, obniżeniem napędu psychoruchowego, zaburzeniem rytmów okołodobowych i lękiem. Pierwszy opis pochodzi z 1946 , jest to depresja anaklityczna (wzorzec depresji u dzieci po dłuższej rozłące z matką) ,spowolniony rozwój, płacz, smutek, znieruchomienie, apatia. Do przyczyn można zaliczyć czynniki biologiczne: większa podatność dzieci rodziców depresyjnych oraz czynniki związane z uczeniem się: modelowanie, a także depresyjna matka - przekazywanie afektu w interakcji.
Zaburzenia objawowe
Moczenie się mimowolne, nawykowe, mimowolne oddawanie moczu, zwykle w nocy, po osiągnięciu 5 roku życia.
Zanieczyszczanie się kałem jako zaburzenie czynnościowe = encompresis. Odnosi się do dzieci, które nie nauczyły się wypróżniać korzystając z ubikacji mimo ukończenia 4 roku życia.
Sennowłóctwo = somnambulizm. Zwykle występuje między 6 a 12 rokiem życia. Do objawów należą powtarzające się epizody opuszczania łóżka w czasie snu i spacerowania bez świadomości wykonywania tej czynności i pamięci niej po przebudzeniu.
Tiki uporczywe, nieregularne drgania lub skurcze, ograniczonej zazwyczaj grupy mięśni (mruganie powiekami, wykrzywianie ust, wzruszanie ramionami, kręcenie szyją, odkasływanie, pociąganie nosem, wykrzywianie twarzy. Przykładem jest choroba o nazwie Zespół Tourette'a. Skrajny typ polegający na nagłym pojawianiu się powtarzających się ruchów i wokalizacji, niekontrolowane ruchy głowy z towarzyszeniem dźwięków, tj. chrząkanie, mlaskanie, okrzyki, pociąganie nosem lub jakieś słowa.
Zespół Aspergera.
Zznaczne i utrzymujące się upośledzenie interakcji społecznych, co wyraża się w stereotypowych zachowaniach i sztywnym trzymaniu się rutyny. Zwykle ujawnia się później niż inne uogólnione zab. rozwoju.
Autyzm dziecięcy
Dotyczy szerokiego zakresu skomplikowanych zachowań do których należą deficyty w ekspresji i rozumieniu języka, w rozwoju motorycznym i spostrzeżeń, wadliwego oceniania rzeczywistości, niezdolności do funkcjonowania w sytuacjach społecznych.
Stres jako czynnik wywołujący zaburzenia. Pojęcie stresu i stresorów.
Stres najczęściej określany jest jako stan przykrego napięcia emocjonalnego (lęk, poczucie zagrożenia, obawy, zmartwienie) powstający na skutek sytuacji obciążającej system regulacji psychologicznej jednostki i naruszający równowagę między podmiotem a jego środowiskiem. Syntetyczną charakterystykę zjawiska stresu psychologicznego wynikającą z porównania różnych koncepcji przedstawia J. Terelak . Według niego stres jest :stanem organizmu, zakłada interakcję organizmu i jego otoczenia, jest stanem bardziej ekstremalnym niż stany normalne, do których przywykliśmy, wymaga obecności zagrożenia, zagrożenie musi być spostrzegane i oceniane poznawczo i pociąga za sobą uruchomienie regulacyjnych funkcji psychiki gdy nie można znaleźć normalnej reakcji przystosowawczej.
Zjawisko stresu psychologicznego jest wielowymiarowe i jako takie może być ujmowane przynajmniej z trzech perspektyw badawczych :
- jako stresor - bodziec wywołujący stres(sytuacje, zdarzenia)
- jako wewnętrzne przeżycie, ogół subiektywnych doznań emocjonalnych i poznawczych
- jako relacja między stresorem a właściwościami człowieka
Przez stresor rozumieć będziemy taki element bodźca czy sytuacji ,który narusza względną równowagę pomiędzy podmiotem a środowiskiem i uruchamia mechanizmy adaptacyjne (regulacji psychicznej) zachowania się człowieka. Przyczyny stresu psychologicznego ujmuje się najczęściej jako niekorzystny dla podmiotu układ bodźców składających się na jego sytuację życiową . Sytuacje stresowe mogą mieć różnorodny charakter. Mogą być zewnętrzne w stosunku do jednostki, tkwiące w jej środowisku życiowym np.: niebezpieczne zjawiska przyrody, klęski żywiołowe, sytuacje społeczne np. krytyka, naruszanie godności osobistej, utrata pracy lub jej brak, sytuacje egzaminacyjne itp.
Zaburzenia stresu ostrego
Rozwój wiedzy dotyczącej Zespołu stresu pourazowego stanowił podstawę do wyróżnienia w 1994 roku w DSM-IV kolejnej jednostki diagnostycznej związanej z przeżyciem traumatycznego zdarzenia, a mianowicie Zespołu stresu ostrego, w skrócie ASD. Oprócz występowania objawów analogicznych do Zespołu stresu pourazowego, wśród kryteriów diagnostycznych wymienia się objawy dysocjacyjne: subiektywne poczucie odrętwienia emocjonalnego, wyobcowanie, brak reakcji emocjonalnej, zmniejszenie świadomości tego, co się dzieje w otoczeniu, derealizacja, depersonalizacja. ASD (acute stress disorder), jest to okres pomiędzy traumatycznym zdarzeniem na jakie narażona była jednostka, a stwierdzeniem u niej Zespołu stresu pourazowego. Kryterium czasu wystąpienia objawów po traumatycznym zdarzeniu wynosi w wypadku tego zaburzenia od 2 dni do 4 tygodni. Do charakterystycznych zaburzeń, jakie ujawniają się wówczas w zachowaniu człowieka należą:
-Odrętwienie oznacza zanik oczekiwanych reakcji emocjonalnych.
-Zredukowana świadomość. otoczenia odnosi się do osoby, która jest w mniejszym, niż można oczekiwać, stopniu świadoma wydarzeń następujących podczas urazu lub bezpośrednio po nim.
-Derealizację definiuje się jako wrażenie, że otoczenie podmiotu jest nierzeczywiste, jak ze snu, lub postrzegane w zniekształconej perspektywie czasowej.
-Depersonalizacja jest to poczucie, że własne ciało jest czymś obcym lub że widzi się samego siebie z perspektywy innej osoby.
-Amnezja dysociacyjna oznacza niezdolność przypomnienia sobie krytycznych aspektów traumatycznego wydarzenia.
Objawy te mogą wystąpić albo podczas urazu, albo w ciągu miesiąca po urazie.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi- ADHD.
Triada objawów
Nadmierna pobudliwość psychoruchowa dotyczy sfery ruchowej, psychicznej i emocjonalnej. Przejawia się w postaci wzmożonego pobudzenia ruchowego, w nadmiernym pobudzeniu emocjonalnym oraz specyficznych zaburzeniach myślenia, zaś głównie u dzieci przed 7 rokiem życia, charakteryzuje się rozproszoną uwagą. (Kostrzewski)
Nadpobudliwość psychoruchowa - zaburzenia dynamiki procesów nerwowych, które charakteryzuje znaczna przewaga procesów pobudzania nad procesami hamowania co znajduje swój wyraz :
- W sferze ruchowej, w postaci wzmożonej ekspansji ruchowej (duże ruchy) lub niepokoju ruchowego (drobne)
-W sferze poznawczej - w postaci zaburzeń koncentracji uwagi, pochopności i pobieżności myślenia. ---W sferze emocjonalno-uczuciowej - w postaci nadmiernej wrażliwości emocjonalnej
W ADHD zawsze są zaburzenia poznawcze, ale nie zawsze emocjonalnej i ruchowej. Podstawowym wymogiem rozpoznawania nadpobudliwości jest ujawnianie się zaburzeń w różnych okolicznościach.
Triada objawów zaburzenia
Nieuwaga:
Krótki czas skupienia uwagi
Trudności w koncentracji
Nieumiejętność modulowania uwagi w zależności od okoliczności
Trudności w wybraniu w danej sytuacji najważniejszego bodźca
Łatwe rozpraszanie się pod wpływem zewnętrznych bodźców.
Impulsywność:
Trudność w kontroli zachowań
Brak zdolności przewidywania następstw podejmowanych czynności, zarówno w stosunku do siebie jak i do innych
Częste rozpoczynanie zdania bez całkowitego zrozumienia instrukcji
Problemy z wykonaniem długoterminowym i złożonych prac
Brak zdolności uczenia się na podstawie wcześniejszych doświadczeń oraz ogólnych zasad
Gadatliwość, przerywanie innym
Nie czekanie na swoją kolejność w grupowych sytuacjach
Krótszy okres odwlekania działania i czekania na pochwałę
Nadruchliwość: nadmierna ruchliwość dziecka, nie połączona z wykonywaniem przez niego zadania, irytująca dla otoczenia:
Trudność w pozostawaniu w jednym miejscu
Częste bieganie (wpinanie się etc.)
U starszych dzieci skłonność do wiercenia się, niepokoju manipulacyjnego
Aktywność zwykle jest chaotyczna, nie służy określonemu celowi (brak przewidywania konsekwencji)
Jak odróżnić ADHD od zaburzeń opozycyjno-buntowniczych?
Niespokojne, nadruchliwe zachowania dziecka z ADHD mogą przypominać zachowanie dziecka z zespołem opozycyjno - buntowniczym . Zespół opozycyjno-buntowniczy określany jest jako nawracające zachowania negatywistyczne, buntownicze, nieposłuszne i nieprzyjazne wobec autorytetów, które utrzymują się przynajmniej przez 6 miesięcy .
Charakteryzuje się częstym występowaniem co najmniej 4 z wymienionych zachowań : kłótnie z dorosłymi, aktywne przeciwstawianie się lub odmowa spełnienia próśb i podporządkowania się zasadom ustanowionym przez dorosłych, celowe drażnienie innych swoim zachowaniem, obarczanie innych winą za własne błędy lub złe zachowanie, drażliwość i skłonność do szybkiej irytacji zachowaniem innych, okazywanie gniewu i niechęci, zawziętość i mściwość.
O zespole zachowań opozycyjno - buntowniczych można mówić wtedy, gdy zachowania te występują częściej niż to się zazwyczaj obserwuje u jednostek w podobnym wieku i na porównywalnym etapie rozwoju. Ponadto muszą one prowadzić do poważnych problemów w funkcjonowaniu społecznym i szkolnym. uważa się za mniej poważny i pozbawiony agresji wobec innych ludzi. Często zdarza się, że u dzieci z ADHD błędnie rozpoznaje się zespół zachowań opozycyjno - buntowniczych. Trzeba dokładnej analizy by dokonać rozróżnienia. W zachowaniach dzieci z ADHD nie ma złości czy premedytacji, które można zauważyć we wspomnianej dysfunkcji. Destrukcyjne wybuchy dziecka z ADHD są spontaniczne i impulsywne, podczas gdy takie wybuchy u dziecka z zespołem zachowań opozycyjno - buntowniczych bywają zaplanowane. Dzieci te robią wrażenie jakby nieustannie kierowała nimi złość i uraza. Kiedy dziecko z ADHD popełnia błąd i ponosi porażkę, ulega wzburzeniu. Nie szuka ono jednak - w przeciwieństwie do dziecka z drugim zaburzeniem. winnych swojego niepowodzenia i nie obmyśla planów zemsty.
Z drugiej strony dziecko, które ma tylko zaburzenie sfery popędowej, nie objawia roztargnienia czy pobudzenia typowego dla dziecka z zespołem hiperkinetycznym. Zdarza się oczywiście, i to dość często, że ADHD i zachowania opozycyjno - buntownicze współwystępują.
ADHD nie charakteryzują zachowania opozycyjno - buntownicze ani zaburzenia w zachowaniu ( w znaczeniu jakie nadają im klasyfikacje diagnostyczne ). Zespół ten jest jednak istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko ich pojawienia się.