Ballada polska - oprac. Zgorzelski

[Tytuły oznaczone: * są streszczone na końcu.]

Nazwa „ballada”:

- to termin międzynarodowy;

- pierwotnie ozn. pieśń taneczną (wł. ballare - tańczyć) - posłużyło to do wnioskowania o ludowości ballady, jak też o związku z tańcem i pieśnią;

- w średniowieczu nazywano tak pewien rodzaj pieśni lirycznej chóralno-tanecznej, o charakterze ludowym - gdy ballada przeszła z Prowansji do Włoch zatraciła stopniowo funkcję ludowej pieśni tanecznej i poddała się konkretnym rygorom literackim (podobnie było we Francji) - schemat stroficznej budowy z ustalonym układem rymów (historyczne pojęcie ballady)

- początkowo (XVI-XVII w.) to angielskie i szkockie pieśni ludowe, które znacznie różniły się od odmiany prowansalskiej (lirycznej). Były to pieśni epickie (oprócz refrenu), bez schematów w budowie. Początkowo oparte na przekazie ustnym przez tradycję ludową. Pisane pojawiły się w 1765r. (zbiór Percy'ego, który wykazuje analogię pieśni ludowych w twórczości innych narodów. Popularyzacja ballad - Volkslieder - Herdera

- powstanie ballady wiąże się z późnym średniowieczem (różne wieki dla różnych państw)

- toczono spory o to, kto był twórcą ballad: Percy i Scott twierdzili, że to zawodowi śpiewacy, Schlegel i Bracia Grimm, że to owoc kolektywnej twórczości ludowej; Pond - poeci pochodzący z wyższych warstw społeczeństwa, a dopiero później twórczość balladowa była przejmowana przez kręgi ludowe. Zagadnienie genezy ballady pozostaje więc otwarte.

Ballada:

- jest gatunkiem żywym, dynamicznym, zmieniającym się na przestrzeni dziejów

- jest wynikiem oddziaływania wyznaczników tradycji (spadek wszystkiego, co niosła ze sobą świadomość pochodzenia jej z tanecznej poezji ludowej). Stąd jej charakter „troistości” rodzajowej (zespolenie elementów epiki, liryki i dramatu)

- w swoich tendencjach dąży ku pozycjom twórczości prymitywnej

- stawała po stronie spontanicznej metody tworzenia (co nie znaczy, że zawsze)

- nowość widzenia, oryginalność powiązań, eksperymentatorstwo w ujęciu

- narrator ballady ma być:

- reprezentantem ludowego widzenia rzeczywistości

- prosty, naturalny

- pozornie naiwnym tłumaczem ukazywanych zjawisk

- ma reprezentować sąd powszechnej opinii społeczeństwa, z którego sam się wywodzi

• Dlaczego „troistość”? Ballada, jako dawna pieśń taneczna opowiadała fabułę, ale przedstawiała ją też ruchem tańca i wyrażała lirycznie melodią śpiewu. Doprowadziło to do zespolenia w balladzie elementów epiki, liryki i dramatu.

Jeśli któryś element przeważa, wówczas jest to odpowiednio: ballada epicka, liryczna bądź dramatyczna.

• Wg słownika Kleinera: ballada - to krótki, wierszowany utwór epicki na temat zwykłego zdarzenia o zabarwieniu lirycznym i tendencji do dramatycznego, dialogowego ujęcia. Konsekwencje owej krótkości:

- ograniczenie materiału fabularnego; skupienie wokół jednego, decydującego zagadnienia

- ograniczenie możliwości kształtowania postaci (ogólnie, kilka głównych cech) - wprowadzenie czytelnika w sferę osobistego przeżywania walki bohatera

- luki fabularne, przemilczenia, niedopowiedziane aluzje; stąd też tajemniczość, półmrok, metaforyczna droga skojarzeń

• Sprzeczność w balladzie? Wynika z dążeń do współistnienia trzech różnych rodzajów literackich.

- z jednej strony metaforyczna wymowa, z drugiej - fragmentaryczna fabuła

- szerokie rozwijanie porównań, a z drugiej strony troska o lakonicznie zwartą wypowiedź.

Pozycja narratora:

• Im większe oddziaływanie czynników dramatyzujących, tym wyraźniejsze wycofanie narratora ze świata ballady

• Im większe oddziaływanie czynników liryzacyjnych, tym jawniej narracja przybiera osobisty ton wypowiedzi

• Im większe oddziaływanie czynników epickich, tym konsekwentniej narrator rozwija swoją opowieść, jako relację o zdarzeniu.

Czasem narrator przeistacza się w narratora przeżywającego, wkracza w atmosferę świata przedstawionego (Świteź Mickiewicza); czasem różnica między narratorem a podmiotem lirycznym nie jest zauważalna (Ballada o słoneczniku Kasprowicza)

HISTORIA BALLADY W POLSCE

Droga do poezji balladowej wiodła poprzez pieśni powszechnego, „ludowego” użytku.

Teza Kucharskiego: układana jest na dworach książąt => przedostaje się stamtąd do siedzib szlacheckich => a przez izbę czeladną na wieś. Były to pieśni nie tylko ludowe, ale śpiewano je także w obozach wojskowych oraz w czasie zabaw towarzyskich. Zależnie od swego charakteru i przeznaczenia społecznego różnicowane były gatunkowo (np. o charakterze elegijnym, sensacyjno-kryminalnym, erotycznym, itp.). W końcu XVIII w. zrodziła się nowa odmiana twórczości poetyckiej, która połączyła cechy pieśni „powszechnego użytku” z wyższymi ambicjami literackimi - była to duma przedromantyczna.

Czynniki jej powstania:

- polityczne (utrata niepodległości, wojny Napoleona)

- społeczne (demokratyzacja, awans kulturalny - zmiana gustu czytelników)

- sentymentalizm (prąd, pod wpływem którego powstały sielanki, romanse i pieśni epicko-liryczne, tzw. dumy)

DUMA

- patronowały jej sentymentalne uroki Osjana i dążenia do odtworzenia scen z przeszłości narodowej;

dumy Niemcewicza dumy Karpińskiego

Duma o Żółkiewskim (1790r.)* Duma Lukierdy

Duma o Stefanie Potockim (1790r.) - nawiązuje do pieśni ludowej

- obywatelski zwrot do historii - ma wyraz liryczno-sentymentalny

- zaczątki „śpiewów historycznych”;

historyczna odmiana dumy

- nawiązanie wprost do konkretnych ballad angielskich

Alondzo i Helena*

Zima* 1802-1805

Edwin i Aniela

- przeważa w nich element epicki

- pełna zgodność z poetyką sentymentalną

- fabuły zaczerpnięte z ballad angielskich

• Czynnikiem szybkiego krzewienia się dumy są modne romanse sentymentalne, które posługiwały się prostą piosenką - taką, jaką dumy właśnie „lubiły”.

Kierunki rozwoju dumy

Kontynuacja dum historycznych Niemcewicza dumy w ramach poetyki

Duma o Wacławie Rzewuskim (Słowacki) sentymentalnej

Krąg tkliwych wzruszeń Pokrewieństwo z

- fabuła: trwałość uczucia, wierność „powieścią grozy”

aż po grób - wzruszenie + łagodne przerażenie

- sensacyjne rozwiązanie przy pomocy sił zza świata (duchy, upiory, diabły)

- świat nadprzyrodzony jest gwarantem sprawiedliwości, ale i zaostrzeniem mdłej fabuły

1) duma zwraca się najchętniej do sielanki lub XVIII-wiecznej liryki sytuacyjnej

2) szczególnie lubi „dumania” czy „żale” głównej postaci

3) emocjonalna sugestywność (tkliwe epitety)

4) prostota

5) odcięcie od sfery języka praktycznego

Wpływ na romantyczne próby przekształcenia dumy w balladę miały:

- oddziaływanie poezji obcej (gł. niemieckiej - Schiller, Bürger (Lenora)

- wpływ poezji ludowej (publikacje piosenek ludowych)

Ośrodki przekształcenia

warszawski wileński

- od usentymentalnionych prób Brodzińskiego - rozwlekłe, poddane sentymentalizmowi

do jawnie uromantycznionej ballady próby ballady Zana i Czeczota, usiłujące

odrodzić dumę, stopniowo w swojej

Lubor - Zaleski* ludowości

Cyganka - Zan*

Te dwa utwory razem z Balladami i romansami Mickiewicza otwierają nowy etap dziejów ballady w Polsce.

BALLADA - GATUNEK ROMANTYCZNY

- była gatunkiem programowo romantycznym i naturalną konsekwencją nowych porądów umysłowych i literackich, jako sprzeciwienie się klasycyzmowi (tajemnice bytu, siły niewidzialne) - „czucie” naturalne w postawie ludu było najsilniejsze, bo nieskażone, a jego wyrazem była prawdziwa poezja;

- ludowość (stylizacja, postrzeganie świata, ballada jako gat. „dla społeczeństwa”)

- fabuła: tajemniczość, postaci nadprzyrodzone, zaczarowane zamki, itp.)

- struktura (epika, liryka i dramat)

Ballada była więc dla romantyków gatunkiem idealnym.

I ETAP BALLADY ROMANTYCZNEJ - początek w 1822r.

Ballady i romanse:

- próbowały usunąć sentymentalizm

- zdumiewały nowością i odwagą

- uderzały ludowością (Romantyczność, Lilie, Rybka => bez streszczenia, bo każdy zna)

- były konsekwentne w stylu: prostota, naturalność, obniżony ton - pozornie potoczny

- atmosfera „dziwności” romantycznej w świecie ballad (no. Duch Jasieńka w Romantyczności, czary Świtezi)

=> zrodziła się moda na balladę; najczęściej splatano schematy z dum sentymentalnych z mickiewiczowskimi pomysłami fabularnymi

=> powstała też kontrofensywa przeciw balladzie (a konkretniej przeciw naśladowaniu Mickiewicza) - Brodziński, Zaleski, Grabowski. (Niewiadomo co, czyli romantyczność Odyńca i Słowackiego)

Czaty* i Trzech Budrystów*:

- są objawem dalszego rozwoju ballady

- zwrot poety ku realizmowi

- zmiana w sposobie odczuwania świata; nowa koncepcja miłości

- powstrzymanie się od wybuchów romantycznej egzaltacji

- inna struktura - zaostrzona dramatycznie

- fabuła zmierza ku realizmowi

II ETAP BALLADY ROMANTYCZNEJ - okres polistopadowy

na emigracji twórczość krajowa

- ballada w skromnym wymiarze, - powracają nawyki sentymentalne

co najwyżej w pierwszych latach - ballada staje się wypowiedzią moralizująco-

wygnania dydaktyczną lub opowiastką w stylu konwencjonalno-

sielankowym

GŁÓWNE NURTY ROZWOJOWE

- łączy prądy płynące z pierwotnych źródeł - przeciwstawienie fantastyce

romantycznych - zwrot ku realizmowi

- wiązanie ballady z poezją ludową

- prymitywizm środków wyrazu

- wstrzemięźliwa narracja

- egzotyka nie sięga daleko (Górale, Tatarzy, Ukraińcy) - Dobosz Bielowskiego, Zaprzedana Siemieńskiego

- zmiana w sposobie postrzegania fantastyki, należą tu utwory „rusałczane” (Rusałka* Bielowskiego, Fantazja Szymanowskiego)

=> Nowe spojrzenie na rzeczywistość, szukanie poezji w codziennym życiu, a przede wszystkim w realiach własnego kraju, stworzyły warunki do rozwoju ballady realistycznej.

DROGI BALLADY REALISTYCZNEJ
- utwór epicko-liryczny z tezą - pozycje ideowe ballady, patriotyczno-społeczne, związane z aktualną sytuacją kraju - ballada zaangażowana w politykę		- zwrot ku realiom życia (fakty świata zmysłowego, typowa przeciętność człowieka) - najbliższa gawędzie, niekiedy rapsodom
Ballada społeczna	Ballada patriotyczna	Kontynuacja dumy historycznej	Utwory stylizowane na gawędy
- sprzeciw wobec poddaństwu ludu - fabuła dotyczy miłości i nierówności stanowej lub nędzy i głodu (Piosnka chłopska* Wojkowskiej, Pani Matka Gorczyńskiego)	- utrzymuje ducha walki narodowej - fabułę tworzą epizody z walk o wolność (Szubienica Zawiszy Ehrenberga, Śmierć pułkownika Mickiewicza)	- przykłady ofiarności patriotycznej z historii - troska o wierne odtworzenie kolorytu dziejowego (Król Bolesław* Faleńskiego, Kazimierz Puławski Gaszyńskiego)	- subiektywizm narratora - folklor ludowy zastąpiony elementami tradycji staroszlacheckiej (Pocztylion Syrokomli, Czarny szal Puszkina)

=> Ballada wchodzi w swój krytyczny etap

OKRES POZYTYWISTYCZNEJ TRZEŹWOŚCI

- ballada romantyczna trwała (choć w postaci bardzo wąskiego strumyczka) mimo niesprzyjającej dla niej epoki

- opowiadania balladowe o walkach z 1863r. i popowstaniowych prześladowaniach

Kontynuacja ballady publicystycznej (społ.)	Ballada o charakterze satyry, parodii i żartu
- obrazki epicko-liryczne (Mleczna siostra Wolskiego, Historia o pani, co pana zabiła* Lenartowicza)	- ironia, drwina i karykatura - ostrze skierowane przeciw miłosnej egzaltacji romantyzmu (Ślub* Bałuckiego)

• Zatraca się zarys gatunkowy ballady (połączenia 3 rodzajów literackich)

BALLADA MŁODOPOLSKA

- następuje odrodzenie ballady

- zwrot ku starodawnej pieśni ludowej, ale nie tylko polskiej

- związek z romantyzmem i nawrót do tradycyjnych wątków i motywów balladowych - cała fantastyka (Elfy Leszczyńskiego), wyraźnie widoczne szczególnie u Wyspiańskiego

DROGI BALLADY MŁODOPOLSKIEJ
Ballada zobiektywizowana, symboliczna, baśniowa - kształt epicki - fabuła osadzona w sferze baśni (Baśń o trzech siostrach Ostrowskiej, Ballada o róży nieznanej Staffa)	Ballada psychologiczno-liryczna - wypowiedź liryczna - wątki oparte na reakcjach psychicznych - przekształcenie wypowiedzi narratora na wypowiedź głównej postaci - fabuła ograniczona do minimum (Ballada o Cyganie* Tetmajera)

LEŚMIANOWSKA ODMIANA BALLADY (etap przejściowy między Młodą Polską a XX-leciem)

- wyrasta z obu linii poezji młodopolskiej, ale żadnej z nich nie przejmuje w całości

- wyraża niepojętość świata przełamanego przez psychikę ludzką

- stylizacja na ludowość (w motywach, wyrażeniach i powiązaniach kompozycyjnych)

- czerpie motywy z baśni, ale buduje świat na efektach brzydoty - nowe wartości estetyczne

- problematyka skupiona wokół sprzecznych i ukrytych odczuć człowieka - rozbudowana do rozmiarów żywiołu

- zdarzenia uporządkowane

- zbyt silnie związana z osobowością twórcy, by mógł ją ktoś kontynuować

BALLADA LAT NASTĘPNYCH

- pojawiają się symptomy zapowiadające zmierzch ballady o obliczu troistym

- ballada międzywojenna: => z tezą - ciąży ku wypowiedzi lirycznej (Strachy z widmem pańszczyzny Słońskiego)

=> duma historyczna - dominuje epika (Ballady bohaterskie Iłłakowiczówny)

=> ballada „nowego realizmu” - ukazanie wartości poetyckiej w zwykłości świata; sentymentalna lub żartobliwa heroizacja tego, co zwyczajne i skromne

=> temat ballad: przeczucie wielkich dni katastrofy

[ Iłłakowiczówna, Tuwim, Gałczyński]

- później: ballada dla estrady, stylizowana na piosenkę uliczną

Ballada fabularna, „troista” rodzajowo znów zwraca się ku swojej pierwotnej funkcji społecznej - z pieśni ludowej ku piosence ulicznej. Zdecydowanie ballada traci swoją „troistość” na rzecz liryki.

BALLADY

1. Duma o Żółkiewskim - Niemcewicz (treść: Sieniawski jedzie smutny na koniu przez las, gdzie odbyła się bitwa. Widząc w krzakach hełm Żółkiewskiego zatrzymuje się i z żalem wspomina wspaniałego hetmana. Na grobie Żółkiewskiego widnieją słowa: „On piersi swymi ojczyznę zasłonił.” Sieniawski chce, by jego boje były albo zwycięskie, albo zakończone jego śmiercią. Na koniec wraca do swojej błękitnookiej ukochanej.)

2. Alondzo i Helena - Niemcewicz (treść: Piękna Helena i śmiały rycerz Alondzo siedzą pod jaworem i żegnają się przed jego wyjazdem na bitwę. Helena obiecuje mu, że nigdy nie wyjdzie za mąż i nie pokocha innego. Mówi, że jego trup ma przyjść po nią i zabrać ze sobą do grobu, jeśli złamie przyrzeczenie. Po roku zjawia się na jej zamku bogacz, z którym bierze ślub. W czasie wesela pojawia się straszna postać rycerza. Helena prosi go, by zdjął przyłbicę. Okazuje się, że ów rycerz to rokładający się trup Alondza. Ohydna postać porywa Helenę, ziemia się rozstępuje i oboje znikają pod ziemią. Cztery razy w roku wychodzą z grobu: mężny Alondzo i fałszywa Helena.)

3. Zima - Niemcewicz (treść: Zima. Nadchodzi noc, wieje mroźny wicher. Młoda dziewczyna idzie ścieżką, tuląc swoje dziecko. Opowiada, jak ojciec i matka wyrzucili ją z domu, a ojciec jej dziecka nie chce o niej słyszeć, gdyż znalazł sobie bogatszą dziewczynę. Dziecko, mimo starań matki umiera. Dziewczyna kładzie się na śniegu, zwiesza zemdloną głowę i również umiera.)

4. Lubor - Zaleski (treść: Lubor - stary, waleczny wódz, jedzie na koniu przez czarny bór, dumając o swojej młodości, którą spędził na rycerskich zabawach, bojach i przygodach. Wtem słyszy, jak w gęstwinie zebrały się boginie lasu - srogie rusałki. Mówią, iż za długo już żyje ów starzec, podczas gdy tak wielu młodych rycerzy ginie w bojach. Zapowiadają mu sen, ale sen wieczny. Lubor idzie się napić wody ze strumienia, po czym osuwa się na skale i zasypia - snem wiecznym. Koń starca zawiadamia jego drużynę. Następnego dnia słychać pieśni żałobne.)

5. Cyganka - Zan (treść: Wieś, wieczór. Siedzi dziewczyna i płacze. Podchodzi do niej cyganka i proponuje jej wróżbę. Dziewczyna opowiada jej o tym, że jej rodzice nie żyją, a ukochany wyjechał na wojnę. Cyganka każe przynieść dziewczynie wodę i jajko. Wylewa białko na wodę i wróży: Jasiek wróci z wojny szczęśliwy w złotej szacie, dzwonek będzie dzwonił, pójdzie też ksiądz, ale zaraz za nim…Pan Bóg - żałoba. Pojadą paradą i przyjadą po dziewczynę. Młódka uradowała się myśląc o rychłym weselu. Słychać z oddali śpiewanie ludu. Cyganka zgadła: Jaś powraca z wojny, przed nim ksiądz i lud ze świecami. Jednak Jaś leży w trumnie w złotej szacie. Dziewczyna, gdy to zobaczyła zemdlała i skonała. Pochód przyszedł po nią i pochowano ich w jednym grobie. Jaś był szczęśliwy, tak jak mówiła Cyganka, bo przecież śmierć jest lepsza od niewoli (ślubu).

6. Czaty - Mickiewicz (treść: Wojewoda przybiegł na swój zamek, zagląda do łóżka swojej żony, ale nikogo nie znajduje. Każe słudze - kozakowi zabrać broń i biegną razem do ogrodu. Zastają tam niewiastę w bieliźnie i klęczącego przed nią mężczyznę. Wojewoda ze sługą ukryli się w krzakach i wysłuchali ckliwych wyznań młodzieńca. Wojewoda nakazuje kozakowi zastrzelić żonę, ten jednak, wzruszony widokiem zakochanych nie chce tego zrobić. W końcu - pod presją Wojewody - kozak nabija broń, ale strzał oddaje w kierunku Wojewody, a nie jego żony.)

7. Trzech Budrystów - Mickiewicz (treść: Stary Budrys wysyła trzech synów w trzy strony świata, aby pomogli krajowi w boju, a przy okazji obłowili się w zdobycze. Jednego wysłał na Ruś, skąd miał przywieźć pieniędzy jak lodu. Drugiego posłał do księcia Kiejstuta, by tępić Krzyżaków - miał przywieźć bursztyny, brylanty i drogie szaty. Trzeciego wysłał za Niemen, skąd miał przywieźć Laszkę - synową. Pojechali wszyscy, a po ich powrocie okazało się, że każdy z nich, zamiast bogactw przywiózł sobie dziewczynę na żonę. Stary Budrys wyprawił trzy wesela jednocześnie.)

8. Rusałka - Bielowski (treść: Nad Dniestrem przechadza się dziewczyna. Nagle łapie ją rusałka (zdaje się, że pod postacią żmii). Dziewczyna wyrywa się, próbuje uciekać. Widzi krzyż na pobliskim Kościele. Mówi rusałce, by ją puściła, bo musi pocieszyć matkę, która została sama w domu (ojciec i brat wyjechali na bój i polegli). Rusałka puści dziewczynę, jeśli ta odgadnie 3 zagadki: co rośnie bez korzenia; co biegnie i nic nie jest w stanie go zatrzymać; co zakwita cudnie, a nie ma kwiatu. Dziewczyna odpowiada: kamienie, woda i paproć. Odpowiedź jest jednak błędna, więc rusałka załaskotała dziewczynę na śmierć.)

9. Piosnka chłopska - Wojkowska (treść: Kasia jest pasterką u bogatego Pana. Niedługo ma wyjść za mąż za Jasieńka. Pasąc woły płacze, bo w noc poślubną nie będzie mogła być z Jasiem, a ze swoim Panem (był zwyczaj, że dziewczyna noc poślubną musiała spędzić ze swoim panem-gospodarzem-pracodawcą). Gdy pan do niej przyszedł, powiedziała mu, że nie pójdzie z nim do łóżka, bo kocha tylko swojego Jasieńka. Mówiła też, że Jasio na to nie pozwoli. Pan nakazał więc stracić Jasia. Kasia uciekła od Pana i utopiła się w rzece. Oboje zostali pochowani w jednym grobie. Na końcu ballady stwierdzenie, że diabeł szuka duszy pana, żeby stanęła przed większym Panem.)

10. Król Bolesław - Faleński (treść: Król Bolesław był mężny, odważny, dobry dla poddanych. Bóg dał mu żelazny miecz, który potrafił zdziałać cuda. Przestrzegł go jednak, iż moc miecza ginie pod złotem. Król szczodrze obdarzał ludzi majętnościami, ale wszystko co robił budziło w nim pychę. Pewnego razu zdobył kolejny gród i uderzył chwalebnie w jego drzwi cudownym mieczem. Drzwi były jednak złote. Okazało się, ze zdobyty gród był stolicą rozpusty i z anioła, król stał się diabłem. Bóg zabrał mu wtedy moc, którą go obdarzył. Żelazo to prawda, chwała, duch; złoto - to wielkość mała.)

11. Historia o pani, co pana zabiła - Lenartowicz (dedykowana Kazimierzowi Wójcickiemu, treść: motyw ten sam, co u Mickiewicza, z tym, że: przyjeżdżają czterej bracia męża, a pani mówi, że poszedł w las na łowy. Długo jednak nie wracał, więc jeden z nich poszedł w bór i zobaczył lilie (na grobie pana), które śpiewały o tym, co zrobiła pani. Brat wraca do dworu, po czym wszyscy jadą w las. Pani ubrana jest w futra, złoty pas, ma pierścionek od męża. Tylko pozornie wybrali się na łowy. Gdy docierają nad grób pana, bracia zakładają pani ów złoty pas na szyję i wieszają ją na buku.)

12. Ślub - Bałucki (ballada studencka; treść: Kościół Mariacki pełen gości. Zaraz odbędzie się ślub. Narzeczeni stoją już przy ołtarzu: ona strwożona, on zachowuje się jakby pił kawę w domu. W bocznej nawie stoi jakiś młodzieniec: wszedł tu przypadkiem, po drodze do szkoły, ale okazało się, że trafił na ślub swojej ukochanej. Poznali się, kiedy przyjechał do swojej ciotki. Ona tymczasem przyjechała na wakacje z mamą w to samo miejsce. Spędzali razem dużo czasu. Po wakacjach on musiał jechać do szkoły, a ona wróciła z mamą do domu. Nie widzieli się, aż do tego momentu. Po ślubie młodzian poszedł zrozpaczony nad Wisłę. Rankiem znaleziono jego ciało, jak leżało… w miękkiej pościeli. Chciał się wprawdzie utopić, ale powłóczył się trochę po polach, a kiedy zgłodniał - wrócił do domu.)

13. Ballada o Cyganie - Tetmajer (treść: Był raz Cygan, który cudownie grał na gęśli. Mieszkał w borze, ale za namową króla, zauroczonego jego grą, zgodził się zamieszkać na dworze. Król dał mu tyle bogactw, ile tylko Cygan chciał. Tęsknota Cygana do boru była tak ogromna, że zostawił dwór i pobiegł do swojego starego domu. Ale na miejscu boru zastał tylko zwał zrębów i toń głębokiej wody, w której oko nie dojrzy tego, kto runie w jej nurt. Stanął nad nią z sercem skrzepniętym w lód…

14. Strój - Leśmian (treść: Dziewczyna prowadziła dość rozwiązłe życie. Korzystała z młodości, żyła w zawrotnym tempie. Gdy wróciła do domu (prawdopodobnie, gdy zmęczyło ją już to życie) ojciec ja wyrzucił, matka i siostra ja odtrąciły, a kochanek jeszcze ją ograbił. Dziewczyna umarła, ale nikt jej nie żałował. Tylko Bóg ślepo w nią wierzył (i przez łzy się uśmiechał, że ją w niebie przeżył). W trumnie miała tak samo barwne stroje jak za życia, ale do niczego już jej się nie przydały.)

Ballady XX-lecia Międzywojennego

15. Ballada o śmierci Izaka Kona - Tuwim (treść: Był sobie niegdyś Izak Kon, pracował w banku. Był bardzo sumienny, porządny i inteligentny. Zamierzał wziąć sobie za żonę Rózię Naftali, gdy tylko dorobi się „setki” (chodzi o majątek). Zaplanował już wszystko. Marzył o niej we śnie. Spędzali ze sobą czas, wychodzili do kawiarni, czytywali razem książki. A kiedyś - umarł Izak Kon, gdy siedział przy stole.)

16. O Hani, co się zabiła - Iłłakowiczówna (treść: Hania (prawdopodobne pokojówka) spadła z drabiny. Zbiegli się domownicy, pani pyta, kogo zawiadomić o tym, co się stało. Hania mówi, że nikogo, bo ojciec poległ z Moskalem, siostry są małe, a mama od trzech lat do niej przychodzi (jako duch). Jej wioska zwie się Nędza, a gmina - Krzywda. Nie trzeba wzywać pogotowia, bo już są przy niej aniołowie.)

17. Lilie, albo kwiatki prohibicyjne - Gałczyński (ballada ostrzegająca, oparta o sparafrazowane wątki Lilii Mickiewicza; treść: Pani zdradziła pana i zostawiła na biurku list, w którym napisała, że jedzie przez Kielce, takie było jej przeznaczenie, a zupę zostawiła mu w butelce. Pan włóczył się po ulicach: najpierw poszedł do baru, ale portier go wyrzucił „precz z alkoholizmem”; później poszedł do swojego kolegi od kieliszka - Pawełka, jednakże, Pawełek nie ma wódki. Poszedł więc pan nad skały, przeklął żonę i rzucił się z nich.)

1

---