POSTRZEGANIE SIEBIE - NATURA „JA”

Ludzie doświadczają swego Ja, chociaż jednocześnie nie są w stanie jasno wyartykułować, czym ono jest.

TRZY PODSTAWOWE SPOSOBY NA POSTRZEGANIE WŁASNEGO „JA” (R. Baumeister):

Ja-samowiedza (Ja poznawane, pojęcie Ja, definicja Ja) Ja jako narzędzie w relacjach interpersonalnych Ja poznające (świadomość)

Wszystkie procesy psychiczne związane z Ja łączą się ze sobą, tworząc spójne poczucie tożsamości.

POJĘCIE TOŻSAMOŚCI

• PODEJŚCIE FILOZOFICZNE:

znaczenie numeryczne - tożsamość to relacja między każdym przedmiotem a nim samym znaczenie jakościowe - tożsamość pomiędzy dwoma przedmiotami; są to wtedy takie same przedmioty; tożsamość bywa również używana na oznaczenie pewnej „treści” przedmiotu - tego, czym dany przedmiot jest.

• PODEJŚCIE PSYCHOLOGICZNE:

tożsamość człowieka oznacza zarówno bycie tym samym (numerycznie), jak i takim samym (jakościowo) koncentracja na samoświadomości

• POCZUCIE TOŻSAMOŚCI:

Cztery rodzaje poczucia:

1. poczucie ciągłości własnego Ja - poczucie, że jest się wciąż tą samą osobą, pomimo zmieniających się warunków

2. poczucie wewnętrznej spójności cech - szczególnie tzw. cech centralnych, które wyznaczają i określają indywidualny styl funkcjonowania określonej osoby

3. poczucie posiadania wewnętrznej treści - poczucie występowania konkretnych motywów działania, postaw czy uczuć

4. poczucie odrębności od otoczenia

• poczucie odrębności w sensie fizycznym to poczucie granic własnego ciała

• poczucie odrębności w sensie psychicznym to zdolność odróżniania własnych wyobrażeń od rzeczywistości, własnych potrzeb i emocji od potrzeb i emocji innych osób, swoich poglądów od poglądów innych.

PODSTAWOWE SPOSPBY DOCHODZENIA DO WIEDZY O SAMYM SOBIE:

1. introspekcja (myślenie o sobie) - proces, w którym człowiek spogląda w swoje wnętrze i bada swoje myśli, uczucia i motywy

2. obserwacja własnego zachowania - teoria spostrzegania siebie (Daryl Bem, 1972): jednostki uzyskują wiedzę o swoich postawach, emocjach i innych stanach wewnętrznych częściowo przez obserwację własnego zachowania i/lub okoliczności, w jakich się ono pojawiło - dwuczynnikowa teoria emocji (Stanley Schachter, 1964)

3. Schematy Ja -naszą samowiedzę ujmujemy w schematy Ja, czyli oparte na przeszłych doświadczeniach zorganizowane struktury wiedzy dotyczącej nas samych, które pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć nasze własne zachowanie (Hazel Markus). - pamięć autobiograficzna

4. interakcja społeczna - aby zdobyć wiedzę o sobie samym, odwołujemy się do innych ludzi • teoria interakcjonizmu symbolicznego (George Mead) • teoria porównań społecznych (Leon Festinger, 1954)

DWA PODSTAWOWE KIERUNKI POSTRZEGANIA WŁASNEJ OSOBY:

1. WIZERUNEK RZECZYWISTY, na który składa się: # jaźń subiektywna - czyli wyobrażenie o własnych cechach, w efekcie ich ocena # jaźń odzwierciedlona - tzn. własne wyobrażenie i ocena tego, w jaki sposób widzą nas inni

2. WIZERUNEK IDEALNY, w którym wyróżnia się # „ja idealne” - czyli zespół wyobrażeń, marzeń, aspiracji dotyczących własnej osoby # „ja dla innych” - czyli to, jak człowiek chciałby być postrzegany przez innych.

Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne. Istnieje głębokie przekonanie, że treść czy istota struktur osobowości kształtowana jest w procesie interakcji człowieka z otoczeniem, zachodzącym w ciągu całego jego życia. Najnowsze ujęcia dotyczące osobowości akcentują, że wprawdzie cechy biofizyczne człowieka i zewnętrzne oddziaływanie są podstawą osobowości, ale jej nie determinują. Natomiast decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości ma aktywność samej jednostki. Od kilku lat szczególnie cenioną koncepcją, wykorzystywaną do opisu osobowości jest tzw. "Wielka Piątka". Osobowość wyznacza pięć czynników, są to: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość, ugodowość i sumienność. Osobowość jest czymś w rodzaju herbaty zaparzanej z mieszanki pięciu różnych gatunków. Każdy z nich jest obecny w suszu herbacianym i decyduje o innych właściwościach herbaty: jeden o jej kolorze, drugi o zapachu, trzeci o aromacie; w zależności od tego, który składnik dominuje, a który jest szczątkowy, zmienia się jej koloryt, smak i zapach.

REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU STRELUA

TEMPERAMENT- podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystycznych zachowaniach. Cechy te występują już we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych. BUSS I PLOMIN Temperament - zespół dziedziczonych cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie i ujawniających się już w pierwszym roku życia człowieka. Tak rozumiany temperament stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju osobowości.

ROLA SPOŁECZNA to zbiór przepisów określających, jak powinien zachowywać się człowiek zajmujący określoną pozycję w grupie. Sytuację, w której jednostka znajduje się pod naciskiem różnorodnych oczekiwań i musi sprostać rozbieżnym rolom społecznym, nazywamy konfliktem ról.

• Od najmłodszych lat człowiek pełni wiele ról społecznych. Inne jednostki wymagają od niego odpowiednich zachowań stosownie od wieku. Przez całe życie ludzie pełnią wiele tych ról: od dziecka po babcię czy dziadka.

• 2 - 3 lata - osoba jest jedynie dzieckiem, bo jest zbyt mała by od niej czegoś wymagać. Rodzice dopiero „wprowadzają” dziecko w życie.

• 5 - 6 lat - dopiero w tym wieku dziecko tak naprawdę zaczyna pełnić rolę córki czy syna. Jest na tyle duże, by rozumieć niektóre zachowania rodziców. Matka przekazuje córce zachowania typowo damskie np. gotowanie. Córka przyglądając się uczy się zachowywać jak kobieta. Mała dziewczynka często naśladuje mamę, udając, że np. przewija noworodka. Ojciec zaś przekazuje synowi typowo męskie zachowania. Mali chłopcy często bawią się samochodami. Rodzice od takiego dziecka wymagają niezbyt wiele. Uczą dziecka kultury osobistej, mówienia „Dzień dobry” czy „Do widzenia”. Dzieci w takim wieku pełnią również funkcję przedszkolaka. Spotykają się z innymi dziećmi i uczą się, jak żyć w grupie. Panie opiekujące się takimi dziećmi wymagają od nich grzeczności, kultury i koleżeństwa.

• 7 - 9 lat - w takim wieku (nauczanie zintegrowane) dzieci zaczynają się uczyć trudniejszych rzeczy. Człowiek zaczyna pełnić rolę ucznia, musi zachowywać się według określonych reguł zawartych w regulaminie szkolnym. Od takiej osoby wymaga się kulturalnego zachowania, punktualności, systematyczności i uczęszczania na zajęcia. Niestosowanie się do tych norm jest karane uwagą negatywną. Dzieci uczą się słuchać, dostają oceny, są nagradzane. Osoby w tym wieku zaczynają dzielić się w grupki. Już wtedy widać, kto kogo bardziej lubi, z kim chce się kolegować. Dziecko zaczyna również pełnić rolę szkolnego kolegi (koleżanki) czy też przyjaciela (przyjaciółki).

• 10 - 12 lat - 4, 5, 6 klasa to już wyższy poziom edukacji, ale nie tylko. Uczniowie zaprzyjaźniają się. Przyjaciółki wspierają się w trudnych chwilach, oczekując tego samego. Gdy jedna z przyjaciółek np. obrazi swoją bliską koleżankę, więź między nimi może osłabnąć lub w ogóle zniknąć. Dwunastolatki (i starsi) często zapisują się do kółek zainteresowań takich jak Szkolne Kółka Sportowe albo matematyczne. Uczennica (uczeń), który zapisze się gdzieś musi uczęszczać na te zajęcia i stosować się do reguł jakie na nim obowiązują. Człowiek zaczyna być odpowiedzialny za swoje czyny.

• 13 - 15 lat - jest to wiek gimnazjalny. Uczennica (uczeń) musi uczyć się coraz więcej ponieważ „dochodzą” nowe przedmioty. Wymaga się opanowania coraz większej liczby materiału. W klasie wyodrębniają się przywódcy i tzw. „kozły ofiarne”. Grupa „ustala” reguły postępowania, niektórzy narzucają innym swój styl życia. Jeśli jakaś osoba nie podporządkuje się lub złamie jedną z takich klasowych zasad, może to mieć niemiłe konsekwencje. Oczywiście tu nie ma mowy o żadnych uwagach czy ujemnych punktach. Stosunek jaki mają inni do tej osoby będzie „pokazany” w traktowaniu jej w określony sposób.

• 16 - 19 lat - dziewczyny stają się kobietami, a chłopcy mężczyznami. Człowiek staje się pełnoletni toteż wszyscy uznają, iż powinien zachowywać się dojrzale i stosownie do wieku. W tym wieku człowiek powinien zastanowić się nad swoją przyszłością, bowiem tego od niego wymagają rodzina czy szkoła.

• 20 - 25 lat - człowiek jest studentem. Głównym jego zadaniem jest nauka i rozwijanie własnych zainteresowań, zdobywanie wiedzy, by mieć dobry zawód. Nie przestaje oczywiście pełnić roli syna, czy brata.

• 25 - 35 lat - zwykle w tym wieku ludzie zakładają rodziny. Kobiety pełnią funkcję żony i matki. Od żony wymaga się bycie „panią domu”. Musi wypełniać obowiązki takie jak sprzątanie, pranie, gotowanie. Jako matka opiekuje się dzieckiem, uczy je podstawowych rzeczy (np. chodzenie). Mąż zwykle ma za zadanie utrzymywać rodzinę. W dzisiejszym świecie jednak często role się odwracają, co nie jest oczywiście złe, a wręcz przeciwnie.

• 35 - 45 lat - człowiek pracuje (oczywiście może to zacząć robić wcześniej) stając się pracownikiem. Czasem jest na wyższej pozycji np. szefa, od którego wymaga się odpowiedzialności. Taka osoba musi być zdecydowana. Może też być zwykłym pracownikiem. Od niego zaś wymaga się - podobnie jak u ucznia - pracowitości, punktualności itp. Zależnie od zawodu oczywiście.

• 45 - 65 lat - zwykle wtedy matki stają się babciami i teściowymi, ojcowie - dziadkami i teściami. Niektórzy są jednocześnie emerytami. Opiekują się wnukami

• 60 i więcej - człowiek jest członkiem rodziny, dziadkiem, emerytem. Do końca życia może być czyimś życiowym przyjacielem.

ZANIM DZIECKO BĘDZIE KONTROLOWAŁO SWOJE ZACHOWANIE: Małe dziecko jest nastawione na siebie. Uważa się to za centrum wokół którego wszystko się odbywa. Dobrze manipuluje rodzicami jeśli czegoś chce np. płaczem. W drugim roku życia dziecko interesuje się nie tylko przedmiotami ze swego otoczenia, ale i skutkami, które wywołało. Obok sformułowanych stwierdzeń: ja, mnie, mój, nie dam, moja itp. pojawiają się również Staś zrobił siusiu itp. Wie jak ma na imię, czy jest dziewczynką, czy chłopcem, dzieckiem czy dorosłym.

PRZEŁOM W ŻYCIU 3-LATKA 

• W trzecim roku życia zaczyna się u dzieci intensywnie rozwijać zdolność do samokontroli zachowania. W tym wieku dla dzieci jest jeszcze to trudne, dlatego więc w wielu przypadkach pomagają sobie powtarzając czynność pod nosem. Jest to typowy dla dzieci sposób korzystania z mowy prywatnej, dla samego siebie - w kontrolowaniu swych zachowań.

• Trzylatki chcą być samodzielne, dlatego też tak często słyszymy: ja sama, ja potrafię. Jest to przejaw dążenia do niezależności. Tymczasem dorośli śpiesząc się są skłonni wyręczać dziecko. Zamiast wspomagać rozwój samodzielności tylko go hamują. Trudno im bowiem akceptować to, że proste czynności wykonuje ono długo i niezdarnie, a na dodatek czyni przy tym wiele szkód: upuści, rozleje itp. Trzeci rok życia dziecka jest ważny pod względem:

• Zdobywania wiedzy o sobie samym - samowiedzy, zwanej też samoświadomością, szczególnie ważne jest tu oswajanie się z wizerunkiem własnej osoby: uświadomienie schematu własnego ciała i dostrzeganie podobieństwa z innymi ludźmi.

• Kształtowanie się poczucia własnej wartości - samooceny, zwanej także samoakceptacją.

• Rozwijania zdolności do regulowania swoim zachowaniem - samoregulacji, zwanej też samokontrolą

• Dążenia do niezależności.

POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI to stan psychiczny powstały na skutek elementarnej, uogólnionej oceny dokonanej na własny temat.

SAMOOCENAto uogólniona postawa w stosunku do samego siebie, która wpływa na nastrój oraz wywiera silny wpływ na pewien zakres zachowań osobistych i społecznych. Podstawą samooceny jest samowiedza, czyli zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi do własnej osoby. Te sądy i opinie dotyczą właściwości fizycznych, psychicznych i społecznych.

Psycholodzy wyróżniają dwa rodzaje postaw związanych z samooceną ogólną: samoakceptację i samoodtrącenie. Samoakceptację określa się jako postawę nacechowaną wiarą, zaufaniem i zdrowym szacunkiem dla samego siebie. Postawa taka sprawia, że jednostka może wykonywać i wykorzystywać swoje możliwości, a także potrafi skorygować swoje zachowanie pod wpływem innych. Osoby, które akceptują siebie, mają pozytywne mniemanie o sobie i dobre samopoczucie.

Przez samoodtrącenie rozumie się postawę wobec siebie łączącą się z przeżywaniem poczucia krzywdy, poczucia winy, poczucia niższości albo innych doznań związanych z pretensją i żalem do siebie. Osoba taka nie docenia własnych sukcesów, a przecenia porażki, dąży do poniżenia siebie, czasem wręcz siebie nienawidzi. # Pewność samooceny ma większe znaczenie dla regulacji zachowania niż sama jej wysokość. # Jakość dokonywanej samooceny zależy często od wychowania. # Zaburzenie poczucia własnej wartości powstaje zazwyczaj na podstawie komunikatów podważających wartość dziecka, jakie dostaje ono od osób znaczących (np. rodziców, opiekunów). Początkowo np. dziecko jest uważane za cenne samo w sobie, po prostu dlatego że jest i dostaje komunikaty od otoczenia stosowne do takiego sposobu jego postrzegania. Z czasem jednak na skutek rozmaitych oczekiwań otoczenia, czy sposobów wychowania otrzymuje komunikaty, które przekonują go albo pozwalają podejrzewać, że wartość jego jako człowieka zależy od rozmaitych czynników zewnętrznych lub od konkretnych działań, czy umiejętności. Tak wychowywane dziecko zaczyna się starać, by sprostać tym wymaganiom i zasłużyć ponownie na to, by móc się poczuć wartościowym i kochanym przez rodziców dzieckiem. Tak wychowywane dziecko staje się często także jako dorosły osobą zależną od otoczenia, zewnątrzsterowną i niepewną siebie (własnej elementarnej wartości jako człowieka). # Poczucie własnej wartości determinuje wybór z posiadanego repertuaru zachowań tych, które odpowiadają określonej sytuacji napotkanej w otaczającym świecie zewnętrznym.

---