Psychologia rodziny 2011-12-20

Przyjście na świat drugiego dziecka.

Pierwsze dziecko może akceptować pojawienie się drugiego dziecka. Może traktować pozytywnie, albo może to być dla niego sytuacją trudną. Wtedy dziecko starsze w różny sposób może walczyć by bronić swojej pozycji jedynaka w rodzinie. Może przejawiać agresję- wprost wyraża niechęć. Może próbować odzyskać swoją pozycję poprzez regresję- zwrócenie na siebie uwagi rodziców. Dzieci starsze mogą próbować zwrócić uwagę rodziców poprzez zaprzyjaźnienie się z dzieckiem młodszym- pomaganie rodzicom (ma to czasem na celu bycie blisko rodzica. Dla osoby nie jest bez znaczenia to, którym dzieckiem z kolei była ta osoba w rodzinie. Zajmowanie przez dziecko danej pozycji w rodzinie może oznaczać dla osoby, że nabywa pewnych cech, sposobów postępowania. Właściwości nie są przesądzone temperamentem, ale oczekiwaniami rodziny, względem danego dziecka. Każda rodzina ma oczekiwania względem dzieci i są one różne w zależności od pozycji dziecka. Rodzina wywiera w ten sposób presję na dzieciach.

Oczekiwania wobec dziecka najstarszego

Oczekiwania wobec dziecka najmłodszego i najstarszego to oczekiwania, które najbardziej się różnią i nie są związane z osobowością dziecka, a tylko kolejnością urodzenia. W momencie kiedy rodzi się pierwsze dziecko sytuacja rodziców jest specyficzna. Dzieckiem najstarszym w sensie psychologicznym jest zazwyczaj dziecko biologicznie najstarsze, ale nie jest tak zawsze. W pewnych okolicznościach charakterystyki dziecka starszego będzie posiadać dziecko najmłodsze. Kiedy dziecko biologicznie najstarsze nie pełni tej roli? Kiedy dziecko jest chore. Lub wtedy kiedy dziecko było długo oczekiwane, a jego narodziny były poprzedzone niepowodzeniami- poronienia.

W związku z narodzeniem potomka rodzice przeżywają dużą tremę związaną z tym, że jest to pierwsze dziecko. Przeżywają niepokój związany z obawą o bycie dobrymi rodzicami. Pierwsze dziecko ma swoim rozwojem potwierdzać kompetencje rodziców.

Kiedy rodzą się kolejne dzieci mają wobec starszego dziecka oczekiwania aby szybko dorastało, usamodzielniało się i pomagało rodzicom w opiece nad najmłodszym rodzeństwem. Dziecko musi być rozsądne, odpowiedzialne i podejmowało decyzje. Jeśli oczekiwania są silne może to kształtować pewne cechy- branie odpowiedzialności za innych, umiejętność zarządzania innymi. Uważa się, że osoby w życiu dorosłym mogą być predysponowane do zajmowania stanowisk kierowniczych (kierowania, zarządzania innymi). Kiedy wstępują w związek małżeński w relacji z małżonkiem mogą mieć tendencje do narzucania małżonkowi swojej woli. Jeżeli związek małżeński jest utworzony przez osoby o pozycji najstarszego dziecka, to może to rodzić konflikty o władzę

Negatywne aspekty bycia najstarszym dzieckiem. Osoby mogą mieć poczucie żalu, bo w dzieciństwie brakowało beztroski, braku odpowiedzialności. W związku z dużymi oczekiwaniami rodziców osoby mogą mieć problemy z ukształtowaniem silnego poczucia własnej wartości. Czasami te osoby, które zazwyczaj są odpowiedzialne i rzetelne, postępują jak nieodpowiedzialni i nierzetelni. Przejawiają bowiem tendencje do brania na siebie zbyt dużo zadań i zbyt dużo odpowiedzialności. Często podejmują się zadań, które przewyższają ich umiejętności.

W pewnych zawodach jest nadreprezentacja dzieci najstarszych.

Oczekiwania względem dziecka najmłodszego

Inna sytuacja niż w przypadku dziecka najstarszego. Zazwyczaj sytuacja zawodowa, rodzinna jest już ustabilizowana. Poza tym często zdają sobie sprawę z tego, że jest to już ich ostatnie dziecko, że kończy się jakiś etap w ich życiu, a następnym może być już starość. Mogą przejawiać tendencję do tego, aby jak najdłużej trwał ten etap rodzicielstwa. Mogą dziecko najmłodsze rozpieszczać. Stawiają wobec niego znacznie mniejsze wymagania, względem dziecka najstarszego. O tych dzieciach mówi się, że ze względu na mniejsze wymagania rodziców, większą akceptację, dzieci te są najradośniejsze wśród rodzeństwa, w sposób swobodny kształtują swoją tożsamość, ale jednocześnie w życiu dorosłym mogą przejawiać gotowość do tego aby pozwalać innym na przejmowanie odpowiedzialności za nie. Mogą mieć trudności w opuszczeniu domu rodzinnego, ze względu na związanie z rodzicami. W życiu dorosłym wybierają często zawody artystyczne, zawody wolne. Natomiast w związku małżeńskim mogą przejawiać tendencje do tego aby partner przejmował odpowiedzialność. Jeśli spotkają się dwie osoby o charakterystyce dziecka najmłodszego, mogą tu występować konflikty związane z walką o władzę.

Dzieci środkowe

Znajdują się na marginesie zainteresowania. Dzieci środkowe mają zazwyczaj poczucie, że nigdy nie były w centrum uwagi swoich rodziców. Ale ich rozwój jest w najmniejszym stopniu zagrożony zaburzeniami.

Jedynacy

W psychologii przyjmujemy, że różnica wieku wynosi więcej niż 6 lat możemy przyjmować, że takie dzieci mają charakterystyki jedynaków.

Dzieci te mogą mieć poczucie odpowiedzialności jakie jest typowe dla dzieci najstarszych. Mogą mieć przekonanie o własnej wyjątkowości. Dzieci te skoncentrowane są na relacjach z osobami starszymi od siebie, bo w taki relacjach wzrastały. Mogą od nich wymagać niepodzielnej uwagi i akceptacji, natomiast mogą mieć pewne trudności w relacjach z rówieśnikami. W życiu dorosłym mogą funkcjonować niezależnie i są w mniejszym stopniu skupione na relacjach z rówieśnikami.

Rodzina z adolescentem.

Rodzina w której najstarsze dziecko jest w wieku 13- 21 lat. Zadanie rozwojowe: kształtowanie indywidualności, tożsamości młodego człowieka.

Helmut Stierlin (psychoterapeuta)- założył zespół Heidelberski. Opisał procesy zachodzące w rodzinach z adolescentem. Stworzył pojęcie:

Indywiduacja relacyjna- kształtowanie się indywidualności, nie kształtuje się w próżni, ale zawsze w jakimś środowisku, w relacji do otoczenia. Oznacza to, że człowiek musi wypracować granice między własnymi dążeniami, wartościami a tym do czego dąży jego rodzina. Proces wyodrębniania się młodego człowieka z rodziny. Rodzina nie może nie reagować na proces kształtowanie się tej odrębności młodego człowieka.

Sposób reagowania rodziny- status wzajemności:

• Pozytywna- zdolność obu stron uczestniczących w procesie do przekształcania, modyfikowania wzajemnych związków. Obejmuje zdolność do dialogu, wyrażania i konfrontowania odmiennych uczuć, postaw, oczekiwań. Ten status wzajemności sprzyja procesowi indywiduacji.

• Negatywna- oznacza, że wzajemne relacje między członkami rodziny nie są przekształcane, nie są modyfikowane. Pomimo tego, że młody człowiek dorasta, nic się nie zmienia. Z tym wiąże się brak dialogu, oraz zakaz wyrażania i konfrontowania odmiennych uczuć, poglądów, postaw, dążeń. Ten status zaburza proces kształtowania się indywidualności.

Zaburzenia procesu indywiduacji mogą się znajdować się na indywiduum, gdzie jeden kraniec to fuzja- hypoindywiduacja, natomiast drugi kraniec to odrębność- odrzucenie adolescenta, hyperindywiduacja.

Fuzja (hyperindywiduacja) odrębność (hypoindywiduacja)

Mechanizm delegacji rodzinnych- zjawisko powszechne, występujące w każdej rodzinie. Aspekt odśrodkowy. Wiąże się z nim akt wysyłania młodego człowieka w świat i w przyszłość. Aspekt dośrodkowy- element wiążący się z zadaniem do wykonania w świecie pozarodzinnym. Według Stierlina każda rodzina w mniej lub bardziej świadomy sposób, wyraża pewne oczekiwania względem adolescentów, oraz każdy z nas w mniej lub bardziej świadomy sposób te oczekiwania realizuje. Stierlin uważa, że jest to zjawisko pozytywne, bo zapewnia ciągłość tradycji, podtrzymuje relacje między pokoleniami. Jednak w pewnych sytuacjach mogą zaburzać rozwój młodego człowieka:

• Jeśli to polecenie, jest niewykonalne- przekracza możliwości młodego człowieka.

• Kiedy te delegacje rodzinne są sprzeczne z własnymi dążeniami, marzeniami młodego człowieka.

• Gdy delegacje nie są zgodne z oczekiwaniami społecznymi.

• Gdy delegacje od obojga rodziców są sprzeczne. Powoduje to, że młody człowiek może realizować delegacje wobec jednego z rodziców, kosztem lojalności wobec drugiego, z rodziców.

Proces separacji/ indywiduacji obejmuje dwa elementy:

1. Zdolność młodego człowieka do separacji w sensie emocjonalnym.

2. Zdolność do ponownego zrozumienia i pojednania się z rodzicami.

Dzieci odchodzące z domu.

Etap, który może być źródłem dużej satysfakcji, ponieważ:

• Małżonkowie uzyskali stabilizację zawodową, mogą cieszyć się sukcesami zawodowymi, zazwyczaj osiągnęli stabilizację materialną, mogą się cieszyć różnymi innymi osiągnięciami życiowymi. Dzieci wymagają mniej uwagi, w związku z czym małżonkowie mają więcej czasu dla siebie, mają więcej swobody, mogą więcej czasu , energii, uwagi poświęcić na życie towarzyskie, rozwój zainteresowań, czy na rozwój zawodowy. Szczególnie ważne jest to w przypadku kobiet. Małżonkowie są dojrzalsi, z reguły udało im się nauczyć rozwiązywać konflikty. Najczęściej większość problemów zostało rozwiązanych. Małżonkowie nauczyli się cieszyć z bycia razem i akceptowania, tolerowania indywidualności partnera.

W tej fazie mogą pojawiać się problemy:

• Związane z tym, że rodzice są w fazie bilansowania swojego życia i ten bilans może nie wypadać korzystnie (to, że niektóre aspiracje nie zostały zrealizowane).

• Nie wszystkie kobiety potrafią czas zagospodarować i mogą doświadczać pustki w swoim życiu- nie są już tak potrzebne w rodzinie jak do tej pory i mogą mieć poczucie, że zmarnowały swoje życie, bo poświęciły się rodzinie i poświęciły karierę zawodową.

• Trudności związane z tym, że dorastające dzieci zaczynają przynosić do domu różne nowinki ze świata zewnętrznego Z reguł jest to pozytywne zjawisko- dzięki temu pokolenie rodziców jest wprowadzane w nowy świat. Ale czasem może to być dla rodziców pewien problem.

• Źródłem problemów może być to, że rodzice mogą mieć trudność w porozumiewaniu się ze swoimi dziećmi. Czasem istnieje dysproporcja w wyglądzie fizycznym i cechami.

• Odchodzenie dzieci oznacza, że zbliża się etap pustego gniazda- małżonkowie ponownie będą w diadzie, ta perspektywa może wywoływać różne reakcje- mogą się cieszyć. Ale mogą się obawiać, jeśli w relacjach między nimi są jakieś nierozwiązane konflikty- nie było czasu, trzeba było się zajmować dziećmi. Pojawia się ryzyko skonfrontowania się z pewnymi sprawami. Poczucie pustki, tego, że w ich związku i nic ich nie łączy- że łączyły ich dzieci- niepokój.

1

---