Jerzy Frycz – Restauracja I konserwacja zabytków architektury w Polsce

w latach 1795-1918

1. Periodyzacja dziejów polskiej konserwacji

a) początki starożytnictwa i myśli konserwatorskiej w Polsce – Kon. XVIII w.

b) romantyczny okres restauracji zabytków 1820-1840

c) kształtowanie się polskiej szkoły konserwatorskiej w latach 1840-1870

d) naukowa i artystyczna restauracja zabytków 1870-1890

e) modernizm i nowe poglądy konserwatorskie w latach 1890-1918

2. Racjonalny nurt oświeceniowego zainteresowania zabytkami

Nurt badań historycznych – zainicjowany przez A. Naruszewicza

KONSERWACJA rozumiana jako naprawa.

Średniowiecze

Ignacy Krasicki – poglądy Krasickiego były spuścizną estetyki klasycyzmu, o średniowieczu wyrażał się niejednoznacznie. Jego poglądy w sprawie zabytków:

- przeszłość lepsza od teraźniejszości

- sprzeciwia się przebudowywaniu zabytków

-historyczno-poznawczy stosunek do zabytków. Pomniki stanowią uzupełnienie akt publicznych, które uległy zniszczeniu

-odróżnienie oceny estetycznej od historycznej.

Grzegorz Piramowicz

-1779 – potrzeba opisania „pamiątek krajowych”

Tadeusz Czacki

- 1791 – badanie stanu zachowania Wawelu, określenie prac zabezpieczających, m.in. odnowienie detalu snycerskiego w Sali Poselskiej.

- Wawel jako pomnik narodowy

- idea zachowania zabytków połączona z historiozofią

PRZEBUDOWA – alternatywne podejście do zabytków

Wawrzyniec Gucewicz – 1783 – przebudowa późnogotyckiej katedry wileńskiej

Nowożytność

Epoka oceniana pozytywnie, wykazująca podobieństwo estetyczne do wzorów klasycystycznych. Negatywny stosunek do rokoka i baroku.

- 1776 – renowacja kaplicy zygmuntowskiej – Sebastian i Wacław Sierakowscy

3. Nurt sentymentalno – romantyczny zainteresowania zabytkami

-kult ruin

- niekompletne rozbiórki zamków – pozostawiano ich fragmenty jako romantyczne obrazowanie uczucia nieskończoności – Mysia Wieża w Kruszwicy, Ruiny zamku w Bobrownikach, ruiny zamków Jury Krakowsko-Częstochowskiej

-ruina jako atrybut romantycznego pejzażu

- wkomponowanie dawnych materiałów w nowe budynki – Przybytek arcykapłana w Arkadii wykonany dla Heleny Radziwiłłowej przez Szymona Bogumiła Zuga.

- Radziejowice – odbudowa pałacu i zamku – Jakub Kubicki na polecenie Kazimierza Krasińskiego. Odbudowany dwór renesansowy w kształcie ruiny średniowiecznej.

- domek gotycki w Puławach jako muzeum pamiątek architektonicznych – fragmenty dawnych budowli zastosowane przy wznoszeniu domku.

- Tomasz Świącki – Opis starożytnej Polski, (1816)- pierwszy wykaz pomników narodowych

4. Udział Heleny Radziwiłłowej

Z zainteresowaniem romantycznym zabytkami wiąże się wmurowywanie fragmentów lapidarnych w elewacje. Najwcześniejszym przykładem jest Przybytek Arcykapłana w Arkadii, zbudowany przez Szymona Bogumiął Zuga dla Heleny Radziwiłłówej. Helena Radziwiłłówa zakupiła elementy kamieniarskie przebudowanej w 1782r. kaplicy biskupa Uchańskiego w kolegiacie łowickiej. Ostateczny kształt Przybytku Arcykapłana był wynikiem rozbudowy i kolejnych przekształceń w latach 1783-1795. Przedmiotem zainteresowania nie były jednak renesansowe rzeźby Jana Michałowicza, słuzyłu one jedynie do uzyskania nastroju dawności. Wątek murów z płaskiej cegły, kamienia i rudy, forma dachu – wzory włoskie traktowane jako natchnienie, rzeźby Jana Michałowicza miały kojarzyć się z antykiem. Sporadycznie trafiały się też elementy gotyckie i barokowe. Przybytek Arcykapłana był nazywany ruiną starego pałacu i wpłynął na odnowę istniejącej ruiny w Radziejowicach.

5. Udział księżnej Izabeli Czartoryskiej

Gotyk był synonimem starożytności, użycie form gotyckich służyło podkreśleniu dawności.

Domek Gotycki zbudowany w Puławach dla księżnej Izabeli Czartoryskiej przez Piotra Aignera był budynkiem nowym, wzniesionym w 1809r. Pomysł na budowę domku pojawił się w 1800r, w 1802r. dojrzała jego koncepcja jako miejsca, w którym zgromadzone zostana narodowe pamiątki. Księżna chciała wznieść budynek, używając do tego materiału budowlanego pochodzącego z różnych ważnych budowli. (tzw. lapidarium) Do budowy użyto m.in. cegieł z bastylii, drzwi, gzymsów, orłów pochodzenia rodzimego, kamieni z zamku Franciszka I, elementy kamieniarki z zamku wawelskiego, głowy z Sali poselskiej, cegły z domu Kopernika. Celem takiego działania księżnej było uwiecznienie pamięci kraju oraz, zgodnie z sentencja wypisaną na belce stropowej domu gotyckiego, przypomnienie o znikomości i niszczeniu. Zebrane elementy zostały wmurowane w ściany, z których każda miała swoją nazwę: Kazimierza Wielkiego, Długosza, Rzymska, Gostymiństa itp. Wydany w 1828r. przez księżnę Izabelę Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim wymienia 247 obiektów wmurowanych w ściany zewnętrzne. Lapidarium puławskie ukazuje związek między ideą muzeum  ochroną zabytków. Działalność księżnej spotkała się w późniejszych czasach z krytyką, gdyż elementy zabytków wyrwano z ich naturalnego kontekstu i umieszczono bezprogramowo w nowym otoczeniu, co uniemożliwia ich badanie, gdyż nie została zachowana ciągłość zabytku. Dodatkowo oszpecono pierwotne miejsce przechowywania zabytków i ich części.

W Puławach powstały również zbiory narodowe, utworzone w epoce porozbiorowej miały pełnić funkcję dydaktyczną, kształtować świadomość i stosunek do zabytków. Zbiory, ze względu na ich fragmentaryczność, nie mogły stać się przedmiotem badań, a jedynie pamiątką dziejów narodu.

6. Stosunek Izabeli Czartoryskiej do pamiątek narodowych i ponadnarodowych.

Księżna Izabela chciała uświetnić Polskę w czasach, gdy owa już nie istniała. Z tego względu powstało lapidarium w Puławach jako muzeum pamiątek narodowych, gdzie w domku gotyckim zebrała relikty najważniejszych zabytków z terenu Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Zbiory wewnątrz domku gotyckiego, w dziale polskim miały funkcję dydaktyczną jako „pamiątki Sławy, Waleczności, Patriotyzmu”.

Wzorem do utworzenia takiego miejsca był Musee des Monuments Francais, w którym gromadzono pamiątki ważne dla historii Francji. Przy budowie lapidarium użyła elementów nie tylko polskich, ale także pochodzących z Italii, Francji.

7. Charakterystyka pierwszych rekonstrukcji zabytków w latach 1820-1840

Zabytki średniowieczne – zwrócenie uwagi na wartości stylowe

a) 1818. Renowacja Sali Jagiellońskiej w Collegium Maius w Krakowie

Feliks Radwański - program prac konserwatorskich. Zalecenie ochrony dotychczasowych elementów.

b) projekt przebudowy ratusza w Krakowie – 1817. Izba Reprezentantów nie zezwoliła na zniszczenie gotyckiej części ratusza jako pamiątki narodowej.

c) ewolucja poglądów Sierakowskiego – od chęci klasycystycznej przebudowy Wawelu po poglądy o zachowaniu stylistyki i gustu epoki przy przebudowie krakowskiego ratusza. Sierakowski odnosi się negatywnie do gotyku, ale chce odbudować ratusz krakowski zgodnie z pierwotnym stylem, w jakim został wykonany – gotykiem. Pozytywne opinie o sztuce gotyku pojawiają się u Sierakowskiego dopiero ok., 1812r. Razem z Feliksem Radwańskim jun. Prezentują historycyzm o orientacji narodowej.

d) 1823-1826 – przebudowa zamku w Lublinie na więzienie. Podobnie jak u Radwańskiego i Sierakowskiego – nurt zachowawczy w konserwacji zabytków. Zamek znajdował się w ruinie oprócz wieży daniela i kościoła św. Trójcy. Obraz wczesnorenesansowej attyki przekazały obrazy z epoki. Do tego elementu dostosowano cały projekt. Przy przebudowie – programowe nawiązanie do architektury miejscowej.

Historyzm romantyczny – swobodna transpozycja dawnych elementów i skojarzeń w nową przestrzeń architektoniczną.

e) 1830 – początek restauracji zamku na Wawelu. Komitet do ratowania Wawelu polecił opracowanie projektów Franciszkowi Maria Lanciemu. Do kontaktowania się z Lancim powołano gen. Paszkowskiego i Feliksa Radwańskiego jun, których można uznać za koordynatorów projektów powstałych w latach 1830-33. Senat, przy powstawaniu projektów, zwrócił uwagę, by najpierw utrwalić gmach, a następnie przywrócić mu dawną okazałość. Postulat, by dostosować restaurację do stylu, w jakim były wznoszone poszczególne części zamku. Dzieła niedokończone należy uzupełniać, ale budynków wielostylowych nie należy doprowadzać do jednego stylu.

Renowacja budowli nowożytnych –kryteria estetyczne.

a) zamek w Kórniku – przebudowa z polecenia Tytusa Działyńskiego z klasycystycznej na neogotycką. Ostateczny projekt jako komplicaj kilku wcześniejszych projektów: Corazziego, Marconiego, Schinkla, Cybulskiego. Ok. 1850

b) zamek w Książu Wielkim – przebudowa w stylu neogotyckim, zaznaczona jedyniw w górnej kondygnacji. Prace niedokończone.

c) niezrealizowana przebudowa katedry św. Jana w Warszawie – Idźkowski – zmiana stylu z barokowego na neogotycki.

d) Malbork – romantyczna restauracja zabytku

-projekty restauracji – Johann Conrad Costenoble, 1812.

- prace rozpoczęte w 1817r. Budową kieruje początkowo Friedrich Obuch.

-1819-1850 – budowę prowadzi Karol August Gersdorf.

- dominujące tendencja – odtworzenie i zachowanie autentyku. Zwrot do gotyku jako zwrot ku niemieckiej sztuce narodowej

8. Stosunek do gotyku a działalność restauratorska

W epoce romantyzmu podstawowym zagadnieniem był stosunek do gotyku. Motywy neogotyckie występują w architekturze romantycznej. Do 1820 r. można w Polsce mówić o klasycyzmie z elementami zaczerpniętymi z gotyku. Pojęcie gotyk jako architektury pozbawionej reguł występuje do pocz. XIX w. Zmiana następuje m.in. za sprawą pism I. Krasickiego i braci Sierakowskich, rehabilitujących gotyk. W połowie wieku następuje całkowita rehabilitacja gotyku.

- różne style jako wytwór historii

- możliwość łączenia różnych stylów w jednym założeniu – pisma Adama Idźkowskiego. Gotyk postawiony na równi z architekturą antyku. Wybiórcze czerpanie z gotyku.

Gotyk zaczyna być stylem, w którym przeprowadza się restauracje z dużą dozą dowolności, jako symbol dawności jest wykorzystywany przy rozbudowie i odnowie tych zabytków, które mają świadczyć o ich długotrwałej obecności na danej ziemi. Gotyk twórczy występuje u Lanciego, stosowany dowolnie, bez dbałości o historyczne prawdopodobieństwo.

- Sebastian Sierakowski – początkowa niechęć do gotyku, lecz świadomość przeprowadzania renowacji w stylu, w jakim wykonano budowlę – zachowanie gustu wieku. Sukiennice – od klasycystycznej koncepcji renowacji po gotycką.

- Krytyka Lanciego za brak poszanowania substancji zabytkowej – renowacja kaplicy królowej Zofii. Wprowadzenie dekoracyjnych uzupełnień miało podkreślić malowniczość gmachu – pierwsze zaakcentowanie romantycznej kategorii estetycznej w pracach tak dużych rozmiarów. Renowacja połączona z naukową kwerendą

- 1834- renowacja zamku w Będzinie. Lanci na polecenie Edwarda Raczyńskiego. Projekt Lanciego stylizował zamek Będziński na romantyczny – dodanie dodatkowych pomieszczeń i wieżyczek. Zrealizowana została wersja o prostszej bryle, zgodnie ze stanem istniejącym. Niedokończony dwukondygnacyjny mur arkadowy rzucony przez fosę miał imitować ruinę -średniowiecznego akweduktu.

- Przebudowa kaplicy mariackiej przy katedrze poznańskiej na mauzoleum pierwszych Piastów.

- przebudowa fasady kościoła w Kórniku po pożarze w 1838r. (Lanci). Sięgnięcie do wzorców formalnych, swobodna interpretacja fasady w duchu neogotyckim

- niezrealizowana przebudowa zamku w Szamotułach – nawiązanie do architektury angielskiej, romantycznej i polskiej z okresu przełomu gotycko-renesnsowego.

9. Działalność Idźkowskiego

„Kroje architektury obejmujące rozmaite jej kształty uważane jako przedmiot piękności”. Idźkowski stawia gotyk na równi z architekturą antyku. Niższośc gotyku widzi w opracowaniu ozdób, wyższość w opracowaniu świątyń chrześcijańskich. Styl traktuje jako rodzaj „modus” – konwencja pozostawiona do wyboru zleceniodawcy. Dążeniem Idźkowskiego jest nowa twórczość czerpiąca z gotyku tylko pewne formy, co przyczyni się do powstania nowej architektury, przyjemnej w odbiorze wzrokowym. Idźkowski wymienia kilka przykładów wysoko cenionej architektury gotyckiej – katedra św. Stefana w Wiedniu, katedry w Rouen, Strasburgu i Kolonii. Restauracja jako zapewnienie dziełu trwałości i dalszej egzystencji.

a) prace przy katedrze św. Jana w Warszawie – 1836-1840 – dobre rozeznanie w dziejach zabytku, lecz jego wartość widzi Idźkowski nie w materiale, lecz w wydarzeniach, które są związane z katedrą. Wzmocniono fundamenty, Idźkowski przykrył autentyczne profile filarów, wykonanie nowej fasady dążąc do zatracenia stylu gotyku mazowieckiego, w jakim wzniesiono katedrę.

10. Działalność Lanciego

a) Renowacja Zamku na Wawelu

Komitet nadzorujący prace zalecał utrwalenie gmachu a następnie przywrócenie mu dawnej świetności. Lanci ma prowadzić prace tak, by dostosować je stylowo do istniejących części zamku. Lanci uważ, iż dzieła niedokończone należy uzupełnić, ale budynków wielostykowych nie należy doprowadzać do jednego stylu. Lanci wykazał się dużą dowolnością w pracach konserwatorskich, projektując dekorację elewacji fryzem wieńczącym i wprowadzając zmiany we wnętrzach. Krytyka za zerwanie renesansowego stropu.

b) Renowacja kaplicy królowej Zofii. Wprowadzenie dekoracyjnych uzupełnień miało podkreślić malowniczość gmachu – pierwsze zaakcentowanie romantycznej kategorii estetycznej w pracach tak dużych rozmiarów. Renowacja połączona z naukową kwerendą. Krytyka prac ze względu na wprowadzenie ozdób neogotyckich i braku poszanowania substancji zabytkowej. Uzupełnienia Lanciego na zamku Wawelskim – portyk przy elewacji Pd, zwieńczenie pawilonu gotyckiego,  „gotycki” hełm na wieży duńskiej.

c)1830 – przebudowa kościoła w Pępowie.

d) 1834- renowacja zamku w Będzinie. Lanci na polecenie Edwarda Raczyńskiego. Projekt Lanciego stylizował zamek Będziński na romantyczny. Dodał wieżyczki, obniżoną wieżę zaostrzyłw pseudomanikuły, a mury obwodowe w strzelnice i blankowania. Zrealizowana została wersja o prostszej bryle, zgodnie ze stanem istniejącym. Niedokończony dwukondygnacyjny mur arkadowy rzucony przez fosę miał imitować ruinę -średniowiecznego akweduktu.

- Przebudowa kaplicy mariackiej przy katedrze poznańskiej na mauzoleum pierwszych Piastów.

- przebudowa fasady kościoła w Kórniku po pożarze w 1836r. Sięgnięcie do wzorców formalnych, swobodna interpretacja fasady w duchu neogotyckim. Całkowicie nowa fasada wzorowana na fasadzie kościoła z Schwäbisch – Gmünd, opartej na tym samym typie co zniszczona fasada kurnicka. Sowbodność w korzystaniu ze wzorów z owej fasady. Pozostawienie zachowanych elewacji bocznych bez zmian, wyeksponowanie treści historycznych przez umieszczenie nagrobków Górków w fasadzie.

- niezrealizowana przebudowa zamku w Szamotułach – nawiązanie do architektury angielskiej, romantycznej i polskiej z okresu przełomu gotycko-renesnsowego.

11. Działalność na rzecz pamięci narodowej w Krakowie.

1840-1870 – rozwój archeologii.

Rozwój dokumentacji rysunkowej i pomiarowej, próby naukowej rekonstrukcji stanu średniowiecznego. W środowisku krakowskim tworzy się szkoła konserwacji zabytków.

Karol Kremer (1812-1860) – doktorat z filozofii, studiował budownictwo we Włoszech, Paryżu i Monachium. Pracę w Krakowie zaczyna od restauracji Barbakanu, Bramy Floriańskiej i Collegium Maius. Jako pierwszy stosował nowa terminologię stylów i prawidłowo widział ich genealogię. Zainteresowanie pamiątkami Krakowa obecne było w działalności Radwańskich, którzy apelowali o zachowanie i konserwację bramy floriańskiej.

a) Restauracja Collegium Maius w latach 1839-1858 – najbardziej niszczycielski charakter miala przebudowa skrzydła północnego w latach 1864-1870. Zniszczono salę jagiellońską w skrzydle południowym wraz z renesansowym stropem. Próba dostosowania charakteru budowli do realiów średniowiecznych. Zniekształcenia i zatracenie pierwotnych elementów budowli. Jednak w pracach Kremera po raz pierwszy do głosu dochodzi myślenie konserwatorskie. Sięganie do rodzimej spuścizny zabytkowej. Prace przyjęte bardzo dobrze, krytyce poddaje je dopiero K. Estreicher.

b) prace przy zniszczonym w pożarze kościele franciszkańskim we Wrocławiu. Ok. 1850. Kościół niejednorodny w formie, gotycki z  formami barokowymi w nawie i kaplicy. Kremer pozostawił styl gotycki, a elementy barokowe przestylizował na romańskie.

-1859 koncepca Michałowskiego – zachowawcza odnowa ołtarza Wita Stwosza (k. Kremer i Paweł Popiel).

Paweł Popiel (1807-1892) – konserwator Galicji Zachodniej. Jeden z założycieli Komisji Historii Sztuki Akademii Umiejętności.

a) Jako konserwator kaplicy świętokrzyskiej na Wawelu (1870-72) zalecił dokładne wykonanie kalek polichromii.

b) odbudowa kościoła dominikanów w Krakowie po pożarze z 1850r. Współpracował z Teofilem Żebrowskim, celem było odnowienie kościoła w formie sprzed pożaru. Popiel posiadał negatywny stosunek do tendencji puryfikacyjnych. Wykonanie odbiegało od przyjętych planów. Zmiany nastapiły po 1873r. gdy konserwatorem została architekt –amator M. Pavoni. Przebudował on prezbiterium zupełnie dowolnie, rozbierając m.in. sklepienie romańskiej kruchty.

Józef Łepkowski – konserwator, opowiadał się za restauracja puryfikacyjną sukiennic krakowskich i kościoła Mariackiego. Rzecznik jedności stylu i dowolności w rozwijaniu motywów. Nie zajmował się teorią konserwacji. Jego oponentem był Paweł Popiel mówiąc, iż nie należy doprowadzać budowli starożytnych do ich pierwotnego stanu, gdyż trudno jest zbadać, ja mógł wyglądać ów stan pierwotny. Dyskusja nad restauracją sukiennic krakowskich.

W konsekwencji owych wydarzeń i konfliktu Popiela z Oddziałem archeologicznym Towarzystwa Naukowego Krakowskiego historyk Leon Chrzanowski wystąpił do Sejmu Krajowego z wnioskiem, aby żaden zabytek nie mógł być odnawiany bez wiedzy i zgody Oddziału Archeologii i Sztuk Pięknych.

W. Łuszczkiewicz – restauracja purystyczna kościoła mariackiego. Elementy barokowe należy usunąć, jako nie pasujące do ducha religii chrześcijańskiej. Konflikt z Popielem, który opowiadał się za restauracją zachowawczą. W zakresie konserwatorskim mają znaczenie jego dwie praceWskazówka do utrzymania kościołów, cerkwi i przechowywanych tamże zabytków przeszłości. oraz Poradnik dla zajmujących się utrzymaniem i restauracją kościołów i kościelnych sprzętów . Koncepcja pozytywistyczna – praktyczność. Korzystanie z wiedzy specjalistycznej, nacisk na jakość materiału. Opowiadał się za dorabianiem brakujących elementów

Polską scenę konserwatorską w owym czasie cechuje ścieranie się dwóch koncepcji, doraźność prac, słaba kontrola, brak jednolitego programu konserwatorskiego i miejsc kształcenia przyszłych konserwatorów.

1871-1873 – przekształcenie Towarzystwa Naukowego Krakowskiego w Akademię umiejętności, powołano Komisję Historii Sztuki.

12. Prace restauratorskie na Wawelu

a) 1830 – początek restauracji zamku na Wawelu. Komitet do ratowania Wawelu polecił opracowanie projektów Franciszkowi Maria Lanciemu. Do kontaktowania się z Lancim powołano gen. Paszkowskiego i Feliksa Radwańskiego jun, których można uznać za koordynatorów projektów powstałych w latach 1830-33. Senat, przy powstawaniu projektów, zwrócił uwagę, by najpierw utrwalić gmach, a następnie przywrócić mu dawną okazałość. Postulat, by dostosować restaurację do stylu, w jakim były wznoszone poszczególne części zamku. Dzieła niedokończone należy uzupełniać, ale budynków wielostylowych nie należy doprowadzać do jednego stylu.

Lanci stosował się do poleceń komisji, jednak niektórym elementom narzucał swój styl nie mający oparcia w strukturach historycznych.

b) 1873-1878 pod kierunkiem Łepkowskiego odbyło się urządzanie grobów królewskich na Wawelu. Chciano przystosować krypty do zwiedzania. Restauracja krypty Leonarda – przywrócenie romańskiego poziomu posadzki tylko w części środkowej. Kryptę pkryto tynkiem, a kolorową posadzkę sprowadzono z Belgii.

c) 1882 – zjazd budowniczych i architektów majacy na celu wypracowanie koncepcji restautarotskiej dla zamku na Wawelu. Doszło do konfrontacji dwóch koncepcji restauracji: Tomasz  Pryliński – wierne odtworzenie każdego elementu bez względu na harmonijne połączenie całości; Odrzywolski – utworzenie z zamku jednolitej architektonicznej całości kosztem zniekształceń drobnych szczegółów.

Ostatecznie wypracowano koncepcję, iż jedynym możliwym rozwiązaniem jest rozpisanie konkursu. Wygrał projekt Sławomira Odrzywolskiego. Częściowo zachował on nowożytne nawarstwienia, częściowo szedł w kierunku rekonstrukcji form gotyckich. Ambit – koncepcja zachowania nawarstwień.

W restauracji Stanisława Tomkiewicza zwyciężyła koncepcja restauracji historycznej, mimo pewnych negatywnie przez niego ocenianych odstępstw – usunięcie późnobarokowych ołtarzyków.

Definicja programu restauracji historycznej – uszanowanie nawarstwień, o ile posiadaja one wartość artystyczną lub znaczenie pamiątkowe. W restaurowaniu katedry zwyciężyła zasada restauracji historycznej.

1901- Ludwik Puszet – restauracja powinna mieć jedynie charakter konserwatorski i nie wprowadzać zmian stylowych, a w tym co dodaje nowego być modernistyczną. Konserwacja zawiera postulat zachowania status quo ze względu na wartość zabytku jako źródła naukowego. Zwyciężyła ostatecznie koncepcja konserwacji bez zmian, choć odsłonięto zamurowane w XIX w. krużganki renesansowe. Nastąpiło to na I konferencji konserwatorskiej w Warszawie, zorganizowanej przez Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości w 1909r. Nie zgodzono się na wyburzenie jednej ściany dziedzińca wawelskiego dla ustawienia rzeźb Szymanowskiego.