POJĘCIE PRAWA CYWILNEGO
Cechy istotne prawa cywilnego pozwalające na odróżnienie tego prawa od pozostałych gałęzi są następujące:
1) w prawie cywilnym obowiązuje zasada autonomii woli podmiotu prawa cywilnego; oznacza to, że podmiot prawa cywilnego może dokonywać wszelkich czynności prawnych i faktycz-nych, jeżeli nie jest to zabronione lub nakazane przepisami prawa. Natomiast w prawie ad-ministracyjnym obowiązuje zasada. Organ administracji musi działać na podstawie prawa i w jego granicach. Nie może więc stosować zasady, że „wszystko jest mu dozwolone, co nie jest prawem zakazane”.
2) prawo cywilne ma tę własność, że normy tego prawa regulują stosunki prawne między podmiotami na zasadzie równorzędności tych podmiotów. W świetle przepisów prawa cy-wilnego żaden podmiot nie sprawuje władzy zwierzchniej w stosunku do podmiotu drugie-go, jeżeli nawet po jednej stronie stosunku prawnego występuje Skarb Państwa a po drugiej obywatel. Natomiast w prawie administracyjnym organ administracji działając w ramach prawa może nakładać określone obowiązki na obywatela. Ma więc nad obywatelem prze-wagę.

DZIAŁY PRAWA CYWILNEGO
Do prawa cywilnego zalicza się następujące jego działy:
1) część ogólną prawa cywilnego,
2) prawo rzeczowe,
3) prawo zobowiązań,
4) prawa spadkowe,
5) prawo rodzinne i opiekuńcze,
6) prawo własności intelektualnej,
7) prawo papierów wartościowych,
8) prawo handlowe (gospodarcze).

Część ogólna prawa cywilnego
W części ogólnej prawa cywilnego uregulowane są zagadnienia wspólne dla wszystkich pozostałych działów prawa cywilnego. Chodzi o takie zagadnienia jak: osoba fizyczna, osoba prawna, zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych, czynność prawna, oświadczenie woli, wady oświadczenia woli, przedstawicielstwo, przedawnienie roszczeń.
Przepisy części ogólnej prawa cywilnego znajdują zastosowanie do każdego działu prawa, jeżeli w danym dziale określone zagadnienie nie zostało uregulowane inaczej, np. terminy przedawnienia roszczeń określone są zarówno w części ogólnej jak i w części dotyczącej zobowiązań. Jeżeli prze-pisy części szczegółowej ustalają inne terminy przedawnienia to przepisy części ogólnej nie znajdują zastosowania (na zasadzie lex specialis derogat lex generalis – przepis szczególny uchyla moc prze-pisów ogólnych).
Prawo rzeczowe
W prawie rzeczowym uregulowane są takie instytucje jak:
1) własność,
2) użytkowanie wieczyste,
3) ograniczone prawa rzeczowe, a w tym
• użytkowanie,
• służebności,
• spółdzielcze, własnościowe prawa do lokali,
• hipoteka,
• zastaw.
Prawo zobowiązań
Przepisami prawa zobowiązań uregulowane są stosunki obligacyjne (zobowiązaniowe) między podmiotami prawa. Prawo zobowiązań dzieli się na dwie części:
• na przepisy ogólne o zobowiązaniach ,
• na przepisy szczegółowe określające poszczególne typy umów.
W części ogólnej uregulowane są takie zagadnienia jak:
1) pojęcie zobowiązań,
2) źródło zobowiązań,
3) zasady wykonywania zobowiązań,
4) skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania,
5) odpowiedzialność za czyny niedozwolone,
6) bezpodstawne wzbogacenie,
7) wygaśnięcie zobowiązań.
Prawo spadkowe
Przepisami prawa spadkowego uregulowane są zagadnienia związane z przejściem praw majątko-wych osoby zmarłej na spadkobierców. Następuje to w trybie dziedziczenia testamentowego lub dziedziczenia ustawowego. Przepisy prawa określają krąg podmiotów uprawnionych oraz zasady dziedziczenia oraz prawo do zachowku oraz prawo do zapisu.



Prawo rodzinne i opiekuńcze
Przepisy prawa rodzinnego zawarte są w odrębnym kodeksie. Kodeksem tym uregulowane są takie zagadnienia jak: małżeństwo, stosunek pokrewieństwa, obowiązki alimentacyjne, władza rodziciel-ska, opieka, kuratela, powinowactwo, przysposobienie, rozwód, separacja.

Prawo własności intelektualnej
Prawo własności intelektualnej zawarte jest w ustawach poza kodeksowych (szczególnych) takich jak prawo autorskie, prawo przemysłowe, nazwa „własność” ma tu znaczenie umowne. Według art. 140 kodeksu cywilnego bowiem termin własność odnosi się do rzeczy. Natomiast dobra jak autor-stwo, wynalazczość, znaki towarowe są dobrami o charakterze niematerialnym. Termin własność intelektualna jest stosowany szeroko nie tylko w prawie polskim jak i w prawie innych państw.

Prawo papierów wartościowych
Prawo papierów wartościowych zawarte jest w aktach poza kodeksowych z wyjątkiem akcji, które uregulowane są w kodeksie spółek handlowych. Papierem wartościowym jest dokument, który stwierdza istnienie określonego prawa (wierzytelności). Do papierów wartościowych zalicza się weksle, czeki, obligacje, akcje na okaziciela, bony skarbowe, dowody składowe, konosamenty. Pa-piery wartościowe ułatwiają obrót gospodarczy. Przeniesienie prawa odzwierciedlonego w takim papierze następuje przez samoprzeniesienie własności tego papieru.

Prawo handlowe gospodarcze
Przepisy prawa handlowego zawarte są w kodeksie spółek handlowych.
Do spółek zalicza się:
1) spółkę jawną,
2) spółkę partnerską,
3) spółkę komandytową,
4) spółkę komandytowo-akcyjną,
5) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością,
6) spółkę akcyjną.
Cztery pierwsze spółki należą do spółek osobowych, pozostałe do spółek kapitałowych. Kodeks spółek handlowych zawiera tylko przepisy o charakterze ustrojowym (tworzenie, działanie, ustanie spółki). Natomiast nie określa czynności handlowych, np. sprzedaży, dostawy, kontraktacji. Czyn-ności handlowe uregulowane są przepisami kodeksu cywilnego, regulujące stosunki poziome po-między podmiotami prawa cywilnego. W dydaktyce prawniczej stosuje się również nazwę prawo gospodarcze.
Pod tym terminem kryją się zwykle trzy różne zagadnienia:
1) ustrój podmiotu działalności gospodarczej,
2) stosunki cywilnoprawne pomiędzy podmiotami,
3) nadzór państwowy nad działalnością gospodarczą (w szczególności środki prawne nadzoru, ustalenie przez państwo podatków, opłat celnych).

!!! PRAWO PODMIOTOWE 13.04.2007
Źródłem prawa podmiotowego są normy ustanowione przez państwo zwane prawem podmiotowym (konstytucja, ustawy, rozporządzenia). Prawo podmiotowe ochrania interesy podmiotów prawa cy-wilnego (osób fizycznych, osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie będących osobami praw-nymi, ale mających zdolność prawną). Z prawa podmiotowego wynikają dla danego podmiotu tylko uprawnienia. Natomiast obowiązki związane z tymi uprawnieniami ciążą na innych osobach. Prawo podmiotowe ma tę własność, że jest ono zaskarżalne, czyli może być dochodzone przed sądem. Prawem podmiotowym jest, np. minimalne wynagrodzenie, minimalna cena. Są to prawa, które przysługują danemu podmiotowi niezależnie od treści stosunku cywilnoprawnego. Natomiast z tre-ści tego stosunku mogą wynikać inne prawa podmiotowe, np. wynagrodzenie 1.500 zł jeżeli umowa tak stanowi. Z prawa podmiotowego wynikają trojakiego rodzaju uprawnienia:
1) roszczenie,
2) uprawnienie kształtujące,
3) zarzut.

Roszczenie polega na tym, że osoba uprawniona, której przysługuje roszczenie może domagać się od osoby zobowiązanej spełnienia określonego świadczenia, np. przeniesienie własności, wydanie rzeczy, zapłacenie ceny, itd. Roszczenia dzielą się na wymagalne i niewymagalne.
Z roszczeniem wymagalnym mamy doczynienia, wtedy gdy podmiot uprawniony może w każdej chwili zażądać spełnienia świadczenia, np. wydania rzeczy. Natomiast z roszczeniem niewymagal-nym mamy doczynienia, wtedy gdy podmiot uprawniony może domagać się spełnienia świadczenia dopiero po zaistnieniu określonych okoliczności, np. po upływie określonego czasu. Podział rosz-czeń na wymagalne i niewymagalne ma istotne znaczenie z punktu widzenia przepisów o przedaw-nieniu roszczeń. Według tych przepisów przedawnieniu ulegają roszczenia wymagalne. Roszczenia niewymagalne nie ulegają przedawnieniu.

Uprawnienie kształtujące polega na tym, że podmiot uprawniony może w drodze dokonania jedno-stronnej czynności prawnej doprowadzić do zmiany albo ustania stosunku prawnego, który go wią-że z inną osobą. Druga strona stosunku prawnego nie może skutecznie przeciwstawić się takiej czynności, chyba że wytoczy powództwo sądowe a sąd stwierdzi, że nie było podstaw do dokona-nia jednostronnej czynności prawnej o charakterze kształtującym. Do czynności o charakterze kształtującym zalicza się: wypowiedzenie umowy, oświadczenie o odstąpieniu umowy, oświadcze-nie o uchyleniu się od skutków czynności prawnych dokonanych pod wpływem błędu lub groźby.

Zarzut jako prawo podmiotowe polega na tym, że osoba uprawniona przeciwstawia to prawo prawu podmiotowemu, które przysługuje innej osobie. Typowym przykładem zarzutu jest zarzut przedaw-nienia roszczenia. Jeżeli upłynie okres przedawnienia roszczenie nie wygasa. Przechodzi tylko w tzw. stan naturalny. Oznacza to, że wierzyciel może pozwać dłużnika przed sąd. Jeżeli dłużnik przed sądem nie postawi zarzutu przedawnienia sąd może zasądzić przedawnienie. Jeżeli dłużnik postawi zarzut przedawnienia sąd oddali roszczenie wierzyciela. Od zarzutu w rozumieniu prawa materialnego, który prowadzi do wygaśnięcia obowiązku spełnienia świadczenia trzeba odróżnić zarzut w rozumieniu procesowym, który ma na celu wykazanie bezpodstawności żądań strony pro-cesowej.

NABYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO
Wyróżnia się cztery sposoby nabycia praw podmiotowych:
1) nabycie pochodne,
2) nabycie pierwotne,
3) nabycie translatywne,
4) nabycie konstytutywne.
Nabycie pochodne polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo w wyniku przeniesienia go przez inny podmiot, np. kupujący rzecz uzyskuje prawo w wyniku przeniesienia własności przez sprze-dawcę. Nabywca prawa określony jest mianem następcy prawnego. Natomiast zbywca prawa okre-ślony jest mianem poprzednika prawnego. Prawo poprzednika przechodzi na następcę prawnego zgodnie z wolą poprzednika. Podstawą przeniesienia prawa podmiotowego może być umowa sprzedaży, umowa darowizny, rozporządzenie testamentowe. Z przeniesieniem prawa na następcę wiąże się sukcesja.
Wyróżnia się sukcesję:
- uniwersalną (ogólną)
- singularną (szczególną)
Z sukcesją uniwersalną mamy doczynienia wtedy, gdy następca prawny przejmuje całokształt praw majątkowych poprzednika, np. w wyniku dziedziczenia. Sukcesja taka występuje również przy zby-ciu przedsiębiorstwa, podziale lub połączeniu osób prawnych. Sukcesja uniwersalna pociąga za sobą odpowiedzialność następcy prawnego za zobowiązania poprzednika.
Sukcesja singularna polega na tym, że następca prawny uszykuje prawo do określonego składnika majątkowego, np. do określonej nieruchomości, czy określonej rzeczy ruchomej. Sukcesja singularna nie pociąga za sobą odpowiedzialności następcy prawnego za długi poprzednika, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przepisem takim jest, np. art. 4 § 2 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym Skarb Państwa odpowiada za państwową jednostkę prawną, jeżeli przejmie od niej bezpłatnie. Odpowiedzialność nie może przekraczać wartości tego składnika majątkowego.

Nabycie pierwotne możliwe jest w dwóch przypadkach:
- wtedy gdy nabywane prawo nie istniało lub nie należało do żadnej innej osoby,
- wtedy gdy nabyte prawo wcześniej istniało, ale nabyte zostało niezależnie od woli osoby, do której prawo to należało.
Z pierwszym przypadkiem mamy doczynienia gdy podmiot uzyskuje prawo w chwili jego powsta-nia, np. pobudowania domu, skończenia dzieła literackiego. Z drugim przypadkiem nabycia mamy doczynienia wtedy gdy prawo istniało, ale nabyte zostało niezależnie od woli osoby do której to prawo należało, np. w wyniku wywłaszczenia nieruchomości, w wyniku nacjonalizacji, w wyniku zasiedzenia. Nabycie pierwotne nie pociąga za sobą odpowiedzialności nabywcy za długi podmiotu, do którego to prawo wcześniej należało, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Nabycie translatywne polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo o takiej samej treści (zakresie) jaka przysługiwała poprzednikowi, np. właścicielowi rzeczy.

Nabycie konstytutywne polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo o węższym zakresie niż to które przysługiwało poprzednikowi, np. nabywca prawo rzeczowe ograniczone ustanowione na prawie własności; właścicielowi dalej przysługuje szersze prawo a nabywcy ograniczonego prawa rzeczo-wego przysługuje prawo o szerszym zakresie, np. użytkowanie.

RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH
Rodzaje praw podmiotowych:
1) prawo bezwzględne,
2) prawo względne.
Prawo bezwzględne jest skuteczne przeciwko wszystkim innym podmiotom. Do praw takich zalicza się własność. Właściciel ma prawo oczekiwać, że żaden inny podmiot nie będzie naruszał jego własności. W razie naruszenia własności właścicielowi będzie przysługiwało wobec naruszającego roszczenie naruszenia własności.
Prawo podmiotowe względne jest skuteczne tylko wobec osób związanych węzłem obligacyjnym, np. prawo kupującego do wydania rzeczy jest skuteczne tylko wobec sprzedawcy tej rzeczy.

PRAWA PODMIOTOWE SAMOISTNE I AKCESORYJNE 14.04.2007
Do praw podmiotowo samoistnych zalicza się takie prawa, które mogą być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego bez jakichkolwiek uwarunkowań, zalicza się, np. własność, użytkowanie wieczy-ste, wierzytelności.
Do praw akcesoryjnych zalicza się takie prawa, które nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu lecz występują obok praw samoistnych. Do praw akcesoryjnych zalicza się hipotekę, zastaw, poręczenie. Wszystkie te prawa wzmacniają pozycję prawną wierzyciela. Mogą jednak występować w obrocie tylko wtedy, gdy istnieje wierzytelność, którą zabezpieczamy. Jeżeli wierzytelność prze-chodzi na inny podmiot w ślad za nią idą prawa akcesoryjne. Jeżeli wierzytelność wygasa wygasają również prawa akcesoryjne.

PRAWA PODMIOTOWO WOLNE I ZWIĄZANE
Prawa podmiotowo wolne mogą występować w obrocie samodzielnie. Natomiast prawa związane tylko obok praw wolnych. Prawem wolnym będzie, np. własność nieruchomości a prawem związa-nym z tym będzie służebność gruntowa (droga konieczna). Służebność ta podnosi wartość nieru-chomości nie mającej dostępu do drogi publicznej. Jeżeli zostanie zbyta nieruchomość nabywca uzyskuje prawo do służebności gruntowej w postaci drogi koniecznej.

PRAWA MAJĄTKOWE I NIEMAJĄTKOWE
Do praw majątkowych zalicza się prawa, które mają określoną wartość ekonomiczną (własność, użytkowanie wieczyste, wierzytelność). Do praw niemajątkowych zalicza się te prawa, które nie mają określonej wartości ekonomicznej (życie i zdrowie, dobre imię, prawo autorskie osobiste). Podział ten ma istotne znaczenie z punkt widzenia przepisów o przedawnieniu roszczeń. Przedaw-nieniu podlegają roszczenia majątkowe.
PRAWA PODMIOTOWE ZBYWALNE I NIEZBYWALNE
Do praw zbywalnych zalicza się prawa o charakterze majątkowym z wyjątkiem użytkowania, słu-żebności osobistej. Natomiast do praw niezbywalnych zalicza się prawa o charakterze osobistym (niemajątkowym), np. imię i nazwisko, osobiste prawa autorskie.
Jeżeli prawo podmiotowe jest zbywalne jego zbywalności nie można wyłączyć w drodze czynności prawnej. Natomiast osoba uprawniona może przyjąć na siebie zobowiązanie, że nie dokona zbycia tego prawa mimo, że jest ono zbywalne. Jeżeli zostanie zbyte wbrew temu zobowiązaniu czynność prawna będzie ważna, ale zbywca naraża się na ewentualną prawną odpowiedzialność odszkodo-wawczą.
PRAWO TYMCZASOWE (EKSPEKTATYWA)
Ekspektatywa polega na tym, że zanim dany podmiot uzyska prawo docelowe obronie podlegają jego uprawnienia wcześniejsze zapewniające mu możliwość uzyskania prawa docelowego. Ekspek-tatywa uregulowana jest np. w prawie spółdzielczym. Obejmuje ona okres od chwili zawarcia umowy o wybudowanie spółdzielczego lokalu do chwili wydania tego lokalu członkowi spółdzielni. Przed wybudowaniem mieszkania członek spółdzielni może zbyć swoje prawo do mieszkania innej osobie (udział, wkład, prawo do uzyskania mieszkania).
WYKONYWANIE PRAWA PODMIOTOWEGO
Przepisy prawa nie nakładają na osobę uprawnioną obowiązku wykonywania prawa podmiotowego. Należy pamiętać, że niewykonanie takiego prawa może doprowadzić do jego utraty, np. niewyko-rzystanie przez 10 lat użytkowania prowadzi do wygaśnięcia tego prawa. Nie dochodzenie w okre-ślonym ustawą terminie określonych roszczeń pociąga za sobą ich przedawnienie a więc niemożli-wość przymusowego dochodzenia. Wykonywanie prawa podmiotowego polega na czynieniu z nie-go użytku, np. na korzystaniu z rzeczy, posiadania rzeczy, rozporządzania rzeczą. Korzystanie z prawa podmiotowego powinno być zgodne z przepisami oraz zasadami współżycia społecznego.
NADUŻYCIA PRAWA PODMIOTOWEGO
Korzystanie z prawa podmiotowego z naruszeniem przepisów prawa i zasad współżycia społeczne-go nie jest uznawana za wykonywanie tego prawa lecz jest jego nadużyciem. Nadużycie praw zaś nie podlega ochronie prawnej (art.5 k.c.).
KOLIZJA PRAW PODMIOTOWYCH
Z kolizją praw podmiotowych mamy doczynienia wtedy, gdy dłużnik jest niewypłacalny i nie może zaspokoić wszystkich wierzycieli w pełnym zakresie. W razie egzekucji stosuje się w takim przy-padku jeden z dwóch systemów zaspakajania roszczeń wierzytelności:
1) system preferencji
Znajduje zastosowanie wtedy, gdy określonym wierzycielom przysługują przywileje egzeku-cyjne (koszty egzekucji, alimenty, roszczenia ze stosunku pracy). W takim przypadku wierzy-ciela zaspakajani są w takiej kolejności w jakiej są wymienieni w przepisie prawa
2) system redukcji
Polega na tym, że w razie niewypłacalności dłużnika wszyscy jego wierzyciele zaspokajani są na tych samych zasadach proporcjonalnie do wysokości swoich wierzytelności (np. po 20%).



OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH
Ochronę praw podmiotowych zapewniają sądy. Od tej zasady są pewne wyjątki przewidziane w przepisach szczególnych. W świetle tych przepisów podmiot prawa może ochraniać swoje prawa podmiotowe w drodze pomocy własnej. Pomoc ta może polegać na samoobronie i samopomocy.
Samoobrona może być zastosowana wtedy, kiedy dokonano bezprawnego zamachu na dobra osobi-ste. Odpowiedzią na taki zamach może być obrona konieczna. Broniący się nie ponosi odpowie-dzialności za szkody wyrządzone napastnikowi. Pomoc własna ma zastosowanie także w tzw. stanie wyższej konieczności, tzn. w sytuacji w której podjęte zostało działanie mające na celu ratowanie życia lub zdrowia człowieka albo mienia.
Samopomoc polega na tym, że właściciel nieruchomości gruntowej może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkody na gruncie. Na zwierzęciu tym przysługuje mu ustawowe prawo zastawu do czasu zaspokojenia roszczeń odszkodowawczych. Jeżeli brak przepisu prawa, który uzasadniałby ochronę prawa podmiotowego w drodze pomocy własnej ochronę tego prawa zapewnić może tylko sąd.

!!! STOSUNEK CYWILNOPRAWNY
Ze stosunkiem cywilnoprawnym mamy do czynienia wtedy, gdy ze względu na istniejącą normę prawa cywilnego jeden podmiot prawa zobowiązany jest zachować się odpowiednio względem drugiego podmiotu prawa. Podstawą stosunku może być, np. umowa sprzedaży. Do takiej umowy znajdują zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego dotyczące sprzedaży. Na mocy tych przepisów sprzedawca zobowiązany jest przenieść własność rzeczy i wydać ją kupującemu a kupujący zobo-wiązany jest zapłacić za rzecz określoną cenę i odebrać rzecz. Stosunek cywilnoprawny dzieli się na trzy elementy składowe, tzn.:
1) podmioty stosunku cywilnoprawnego,
2) przedmiot stosunku cywilnoprawnego,
3) treści stosunku cywilnoprawnego.
Podmiotami stosunku cywilnoprawnego mogą być:
a) osoba fizyczna,
b) osoba prawna,
c) jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, której przepisy prawa przyznają zdolność prawa (spółki osobowe prawa handlowego).

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego są określone zachowania podmiotów tego stosunku, np. zapłacenie ceny, wykonanie usługi. Jeżeli zachowania podmiotu prawa skierowane są na określone dobra majątkowe lub niemajątkowe (rzeczy, pieniądze, dobra osobiste) dobra te również są przed-miotem stosunku cywilnoprawnego.

Przez treść stosunku cywilnoprawnego rozumie się prawa i obowiązki podmiotów tego stosunku. Jeżeli podstawą stosunku cywilnoprawnego jest czynność prawna, np. umowa, to może okazać się, że treść stosunku cywilnoprawnego wywołanego tą umową będzie szersza niż treść samej umowy. Według art. 56 k.c. bowiem czynność prawna (umowa) wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone lecz także te które wynikają z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwy-czajów.

OSOBA FIZYCZNA
Osobą fizyczną jest człowiek od urodzenia do śmierci. W tym okresie może on być podmiotem sto-sunku cywilnoprawnego. Osobie fizycznej przysługują następujące przymioty:
1) zdolność prawna,
2) zdolność do czynności prawnych,
3) imię i nazwisko,
4) miejsce zamieszkania,
5) dobra osobiste,
6) stan cywilny
7) stan osobisty.

ZDOLNOŚĆ PRAWNA
Przez zdolność prawną rozumie się możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego, tzn. możliwość nabywania praw podmiotowych i zaciągania zobowiązań. Zdolność prawna przysługuje osobie fizycznej od chwili urodzenia do śmierci, a także przed urodzeniem. Dziecko poczęte lecz nienarodzone zwane nasciturusem ma zdolność prawną w dwóch zakresach, tzn. w zakresie dóbr osobistych i w zakresie dóbr majątkowych. Życie i zdrowie tego dziecka pod-legają bezwarunkowej ochronie, jeżeli nie jest prawnie dopuszczana aborcja. Natomiast prawa ma-jątkowe nasciturusa podlegają ochronie tylko pod warunkiem, że dziecko przyjdzie na świat żywe.
Zdolność prawna osoby fizycznej może być wykluczona lub ograniczona. Ograniczenia wynikać mogą z wieku, stanu zdrowia psychicznego, wyroku skazującego na określony środek karny (po-zbawienie praw publicznych, pozbawienie prawa wykonywania zawodu, pozbawienie prawa pro-wadzenia działalności gospodarczej).

!!! ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH 27.04.2007
Przez zdolność do czynności prawnych rozumie się możliwość zaciągania zobowiązań i nabywania praw podmiotowych przez własne działania, tzn. przez osobiste składanie oświadczeń woli. Z tego punktu widzenia osoba fizyczna może należeć do jednej z trzech kategorii:
1) może nie mieć w ogóle zdolności do czynności prawnych,
2) może mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych,
3) może mieć pełną zdolność do czynności prawnych.
Ad. 1
Zdolność do czynności prawnych nie przysługuje osobom, które nie ukończyły 13 lat, a także oso-bom starszym, które zostały ubezwłasnowolnione przez sąd całkowicie. Osoby takie mogą doko-nywać czynności prawnych tylko za pośrednictwem przedstawicieli ustawowych, tzn. rodziców lub opiekunów ustanowionych przez sąd. Od tej zasady jest jeden wyjątek. Osoby takie mogą mianowi-cie zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, np. zakup przyborów szkolnych, środków żywnościowych. Umowa zawarta przez taką osobę jest ważna, jeżeli została wykonana (spełniono świadczenie) i nie doprowadziła do rażącego pokrzyw-dzenia osoby mającej zdolność do czynności prawnych.
Ad. 2
Ograniczona zdolność do czynności prawnych przysługuje osobom, które ukończyły 13 lat, ale nie są pełnoletnie, a także osobom ubezwłasnowolnionym przez sąd częściowo. Osoby takie mogą sa-modzielnie dokonywać czynności prawnych w następujących przypadkach:
1) mogą zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia co-dziennego, przy czym przepisy nie wprowadzają ograniczeń, które dotyczą osób poniżej 13-tego roku życia (brak wykonania umowy, wykonanie umowy nie doprowadziło do rażącego pokrzywdzenia osoby),
2) osoby takie mogą rozporządzać swoim zarobkiem, jeżeli sąd z ważnych powodów nie po-stanowi inaczej,
3) osoby takie mogą dokonywać czynności prawnych w granicach zwykłego zarządu w sto-sunku do przedmiotów oddanych im przez przedstawicieli ustawowych do swobodnego użytku,
4) w innych przypadkach niż ww., na dokonanie czynności prawnych, które mają charakter zobowiązujący albo prowadzą do rozporządzenia prawem (darowizna) potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Zgoda ta może być wyrażona przed dokonaniem czynności al-bo po jej dokonaniu. W tym drugim przypadku ma charakter potwierdzenia dokonanej czynności,
5) jednostronna czynność prawna dokonana bez zgody przedstawiciela ustawowego a wyma-gająca takiej zgody.
Ad. 3 11.05.2007
Pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje osobie, która ukończyła 18 lat i nie została ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie. Od tej zasady jest jeden wyjątek. Pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje kobiecie, która ukończyła 16 lat i za zgodą sądu zawarła związek małżeński. Nie traci ona pełnej zdolności do czynności prawnych w razie rozwiązania lub unieważnienia małżeństwa.

OSOBY PRAWNE
Osobą prawną jest jednostka organizacyjna, której przepisy prawa przyznają osobowość prawną. Niektóre osoby prawne powstają z mocy ustawy (Skarb Państwa, Krajowa Rada Spółdzielcza). Na-tomiast większość osób prawnych powstaje w wyniku wydania odpowiedniego aktu erekcyjnego i wpisaniu do Krajowego Rejestru Sądowego (spółdzielnie, spółki kapitałowe, stowarzyszenia, fun-dacje). Osobom prawnym przysługują następujące przymioty:
a) zdolność prawna,
b) zdolność do czynności prawnych,
c) nazwa (firma),
d) siedziba,
e) dobra osobiste.
Zdolność prawna osoby prawnej jest w zasadzie nieograniczona. Niemniej osoby prawne nie mogą nabywać praw i zaciągać zobowiązań w takim zakresie w jakim prawa te odnoszą się do osób fi-zycznych. Osoba prawna nie może sporządzić testamentu, zawrzeć związku małżeńskiego, być opiekunem. W niektórych sprawach zdolność prawna osoby prawnej jest szersza niż osób fizycz-nych, np. działalność bankowa, działalność ubezpieczeniowa (mogą prowadzić tylko osoby prawne).

ZDOLNOŚĆ OSÓB PRAWNYCH DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
Osoba prawna działa za pośrednictwem swoich organów (art. 38 k.c.). Organem osoby prawnej może być osoba fizyczna lub zespół osób (organ kolegialny). Organ jest częścią składową osoby prawnej, nie jest odrębnym podmiotem prawa. Jeżeli czynności prawnych dokonuje organ to ozna-cza to, że dokonane zostały przez samą osobę prawną. Stroną takiej czynności jest osoba prawna a nie organ. Skutki prawne działania organu ponosi osoba prawna. Przy ocenie tych skutków powinny być brane pod uwagę następujące czynności:
1) organ osoby prawnej musi być przewidziany w strukturze organizacyjnej tej osoby określo-nej ustawą. Jeżeli osoba prawna ma zarazem organy pomocnicze, opiniodawcze czy wnio-skodawcze, to nie mogą one reprezentować tej osoby na zewnątrz w stosunkach cywilno-prawnych.
2) osoby fizyczne zwane piastunami organów muszą mieć funkcje organu prawidłowo wykre-owane (wybrane, powołane, mianowane); wadliwe wykreowanie organu pociąga za sobą ten skutek, że czynności prawne dokonane przez ten organ będą nieważne,
3) organ osoby prawnej może dokonywać czynności prawnych tylko w granicach swoich kom-petencji; Jeżeli kompetencje zostaną naruszone czynność prawna może być nieważna albo może też pociągać za sobą odpowiedzialność organu, który go dokonała jeżeli ograniczenie kompetencji wynika wprost z ustawy. Takie naruszenie kompetencji pociąga za sobą nie-ważność czynności prawnych,
4) czynności prawne dokonywane przez organ muszą być zgodne z przepisami prawa mate-rialnego, np. kodeksu cywilnego, z zasadami współżycia społecznego i nie mogą mieć na celu obejścia przepisów prawa; Jeżeli czynność prawna nie odpowiada tym warunkom jest bezwzględnie nieważna (art.58 k.c.),
5) czynności dokonywane przez organ powinny być zgodne z obowiązującą procedurą decy-zyjną; Dotyczy to zwłaszcza organów kolegialnych, które podejmują uchwały na posiedze-niach; Posiedzenia muszą być prawidłowo zwołane, musi być kworum, a uchwała musi uzy-skać odpowiednią większość; Naruszenie przepisów proceduralnych pociąga za sobą nie-ważność decyzji tylko wtedy, gdy uchybienie jest tak istotne, że gdyby zostało wyelimino-wane treść decyzji byłaby inna,
6) piastun organu musi przy dokonywaniu danej czynności prawnej występować w charakterze organu, tzn. poinformować drugą stronę stosunku prawnego, że dokonuje czynności jako organ; Jeżeli druga strona nie jest o tym poinformowana to osoba prawna nie jest sygnata-riuszem tego prawa, tzn. nie ponosi odpowiedzialności za piastuna organu.

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIEMAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ
Jednostki takie są podmiotami prawa cywilnego, jeżeli przepisy prawa przyznają im zdolność prawną. W świetle przepisów kodeksu spółek handlowych jednostkami takimi są spółki osobo-we prawa handlowego (jawna, komandytowa, partnerska, komandytowo-akcyjna). Spółki te mogą nabywać prawa podmiotowe, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe. Na-bywają one prawa we własnym imieniu, mogą też zaciągać zobowiązania, a także pozywać inne podmioty przed sąd i być pozwanymi. Takie same uprawnienia przysługują spółkom kapitało-wym, które są w organizacji, tzn. nie są wpisane jeszcze do KRS-u. Zasady reprezentowania spółek osobowych prawa handlowego, tzn. realizowania zdolności do czynności prawnych określone są przepisami kodeksu spółek handlowych dotyczących poszczególnych rodzajów spółek. Ogólna zasada polega na tym, że kompetencje reprezentowania przysługują wspólnikom. W umowach spółek określane są zwykle szczegółowe kompetencje grup wspólników, wspólników czy też zebrań wspólników. W sprawach nieuregulowanych przepisami dotyczą-cych spółek osobowych stosowane mogą być odpowiednio przepisy osób prawnych.

CZYNNOŚCI PRAWNE
Przez czynność prawną rozumie się taki stan faktyczny z którym ustawa wiąże skutki prawne przewidziane oświadczeniem woli, które jest nieodzownym elementem każdej czynności praw-nej. Skutki prawne czynności prawnej mogą polegać na powstaniu, zmianie lub ustaniu stosunku cywilnoprawnego, np. zawarcie umowy równa się powstaniu stosunku cywilnoprawnego, zmiana treści umowy równa się zmianie stosunku cywilnoprawnego, rozwiązanie umowy równa się ustaniu stosunku cywilnoprawnego. Wyróżnia się trzy kategorie czynności prawnych:
1) czynność jednostronna,
2) umowa,
3) uchwała kolegialnego organu osoby prawnej.

Jednostronna czynność prawna dochodzi do skutku w wyniku złożenia jednego oświadczenia woli, które wywołuje skutki prawne, np. testament, wypowiedzenie umowy, odstąpienie od umowy, uchylenie się od skutków oświadczenia woli pod wpływem groźby lub z powodu błę-du.

Umowa dochodzi do skutku wtedy, gdy zostały złożone przynajmniej dwa zgodne oświadczenia woli (oferta-oświadczenie o przyjęciu oferty). Umowy dzieli się na dwustronne i wielostronne. Umową dwustronną będzie wynajem, wielostronną – umowa spółki.

Uchwała kolegialnego organu osoby prawnej jest czynnością cywilnoprawną tylko wtedy, gdy wywołuje skutki cywilnoprawne, tzn. prowadzi do powstania, zmiany lub ustania stosunku cy-wilnoprawnego. Uchwała wspólników dotycząca sprzedaży przedsiębiorstwa spółki jest czyn-nością cywilnoprawną. Natomiast uchwała zgromadzenia wspólników ustalająca regulamin or-ganizacyjny dla Rady Nadzorczej lub zarządu nie jest czynnością prawną, ponieważ nie prowa-dzi do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. Jest wewnętrznym aktem normatywnym. Uchwała różni się od umowy tym, że może być podejmowana większością gło-sów. Natomiast przy zawieraniu umów wymagana jest zgoda wszystkich uczestników umowy. Przepisy mogą przewidywać, że zmiana lub rozwiązanie umowy może nastąpić w drodze uchwały. Tak jest w przypadku umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Może być zmieniona większością 2/3 głosów wspólników. Niektóre czynności prawne wywołują skutek przez samo złożenie oświadczeń woli. Natomiast do ważności niektórych czynności prawnych wymaga się dodatkowo wydania rzeczy, wpisania do KRS-u, wpisania do księgi wieczystej, uzyskania zgody osoby trzeciej.

!!! OŚWIADCZENIE WOLI 26.05.2007
U podstaw każdego oświadczenia woli leży akt woli podmiotu składającego oświadczenie woli. Akt woli jest równoznaczny z decyzją.
Akt woli ujawniony na zewnątrz staje się oświadczeniem woli, jeżeli zmierza do wywołania skutku prawnego polegającego na powstaniu, zmianie lub ustaniu stosunku prawnego. Jeżeli między aktem woli a oświadczeniem skierowanych do oświadczenia zewnętrznego wystąpi rozbieżność trzeba rozstrzygnąć, która ze stron zasługuje na ochronę prawną: autor oświadczenia czy też adresat. Z punktu bezpieczeństwa obrotu prawnego znaczenie rozstrzygające powinna mieć treść oświadczenia ujawnionego na zewnątrz a nie treść decyzji (aktu woli). Od tej zasady przepisy szczególne mogą wprowadzać wyjątki. Jeden z takich wyjątków przewidziany został w prawie spadkowym. Przepisy tego prawa nakazują tłumaczyć testament w taki sposób by wola testatora mogła być w jak najszerszym stopniu uwzględniona.
Od oświadczenia woli należy odróżnić oświadczenie wiedzy. Oświadczenie wiedzy nie ma na celu wywołanie określonego skutku cywilnoprawnego lecz ma charakter stwierdzający, że dany fakt, czy okoliczność zaistniała. Od oświadczenia woli należy również odróżnić oświadczenie uczucia, np. przebaczenie niegodziwemu spadkobiercy.

!!! WYKŁADNIA OŚWIADCZENIA WOLI
Oświadczenie woli podobnie jak przepis prawny podlega wykładni. Ogólne reguły wykładni oświadczeń woli zawarte są w art. 65 k.c. Przepis ten ustala następujące kryteria wykładni oświad-czeń woli:
1) okoliczności w jakich oświadczenie woli zostało złożone,
2) zasady współżycia społecznego,
3) ustalone zwyczaje,
4) zgodny zamiar stron umowy,
5) cel umowy.
Trzy pierwsze kryteria odnoszą się do wszelkich czynności prawnych. Natomiast dwa ostatnie kry-teria odnoszą się tylko do umów.

Okoliczności w jakich oświadczenie woli zostało złożone
Oświadczenie woli może przybrać formę określonego gestu, np. podniesienie ręki do góry na znak głosowania. Jeżeli uczestnik posiedzenia organu kolegialnego w chwili głosowania podniesie rękę do góry to oznaczać to będzie, że oddał głos na rzecz projektu uchwały lub sprzeciw. Po głosowaniu nie może więc podejmować próby unieważnienia swojego głosu, dowodząć, że miał na celu po-proszenie o udzielenie głosu a nie oddanie głosu „za” lub „przeciw” uchwale. Z okoliczności w jakich podniósł rękę wynika bowiem wyraźnie, że głosował.

Zasady współżycia społecznego
Według art.56 k.c. oświadczenie woli (czynność prawna) wywołuje skutki nie tylko w nim wyrażo-ne lecz także te, które wynikają z zasad współżycia społecznego. W świetle art. 58 k.c. czynność prawna w tym oświadczenie woli jest nieważna jeśli narusza zasady współżycia społecznego. Na-tomiast z art. 5 k.c. działanie podmiotu prawa sprzeczne z zasadami współżycia społecznego nie jest uznawane za wykonywanie prawa podmiotowego lecz jest traktowane jako nadużycie tego prawa. Nadużycie tego prawa zaś nie podlega ochronie prawnej.

Ustalone zwyczaje
Według art. 56 k.c. czynność prawna (oświadczenie woli) wywołuje skutki prawne w niej wyrażone a także te które wynikają z ustalonych zwyczajów. W świetle art.354 k.c., zobowiązanie powinno być wykonywane nie tylko zgodnie z jego treścią, ale także z ustalonymi zwyczajami. Z obu tych przepisów wynika wyraźnie, że przy ocenie oświadczenia woli muszą być brane pod uwagę ustalone zwyczaje. Przez ustalony zwyczaj rozumie się długotrwałą praktykę zachowań podmiotów prawa obwiązujących w danym środowisku na danym terenie czy w danym zawodzie.

Zgodny zamiar stron umowy
Jeżeli po zawarciu umowy powstaje spór co do zgodnego zamiaru stron, przy wykładni takiej umowy nie należy ograniczać się do jej tekstu lecz należy sięgać do materiałów poza umownych, które mogą wskazywać na to jaki był zgodny zamiar stron. Do materiałów takich zaliczyć można protokoły prowadzonych negocjacji, listy intencyjne, zeznania świadków.

Cel umowy
Każda umowa nazwana uregulowana w kodeksie cywilnym ma swój ustalony cel, np. celem umowy sprzedaży jest z jednej strony przeniesienie własności rzeczy na nabywcę a z drugiej strony za-płacenie ceny sprzedającemu. Przy ocenie konkretnej umowy sprzedaży należy mieć na uwadze nie tylko ten ustawowy cel umowy lecz także indywidualny cel, który przyświecał nabywcy rzeczy, np. czym innym jest zakup samochodu w ogóle a czym innym zakup samochodu na wyścigi formuły 1.

!!! WADY OŚWIADCZENIA WOLI
Kodeks cywilny wyróżnia cztery typy wad oświadczeń woli:
1) brak świadomości lub swobody przy składaniu oświadczenia woli,
2) pozorność oświadczenia woli,
3) błąd przy składaniu oświadczenia woli,
4) groźba wymuszająca oświadczenie woli

Brak świadomości lub swobody przy składaniu oświadczenia woli
Z brakiem świadomości mamy doczynienia wtedy, gdy osoba składająca oświadczenie woli nie rozpoznawała skutków tego oświadczenia ze względu na niedorozwój umysłowy, chorobę psy-chiczną lub inne choćby przemijające zakłócenia czynności psychicznych, np. patologiczne upicie alkoholem. Z brakiem swobody mamy doczynienia wtedy, gdy wobec osoby składającej oświad-czenie woli zastosowano przymus fizyczny, np. poprowadzono jej rękę na znak złożenia podpisu. Oświadczenie woli złożone przy braku świadomości lub groźby jest z mocy prawa nieważne i nie wywołuje skutków prawnych. Na taką nieważność może powołać się każdy kto ma w tym określo-ny interes. Sąd bierze taką ewentualność pod uwagę z urzędu. Czynność jest nieważna od początku (ex tunc) do chwili stwierdzenia jej nieważności (ex nunc).

Pozorność oświadczenia woli
Z pozornym oświadczeniem woli mamy doczynienia wtedy, gdy składający oświadczenie woli za zgodą drugiej strony zastrzega, że nie wywoła ono skutków prawnych, np. wypowiada umowę ale zastrzega, że stosunek prawny nie wygaśnie. Pozorne oświadczenie woli jest z mocy prawa nieważ-ne i nie wywołuje skutków prawnych (od początku). Jeżeli pozorne oświadczenie woli miało na celu ukrycie innej czynności prawnej, np. pod pozorną umową sprzedaży ukryta została umowa darowizny to ważność tej drugiej czynności oceniana będzie na podstawie właściwych dla niej przepisów (przepisy o darowiźnie). Jeżeli na podstawie pozornej czynności prawnej uznanej na-stępnie za nieważną dokonana zostanie druga czynność prawna to ta druga czynność prawna będzie ważna jeżeli nabywca był w dobrej wierze.

Błąd przy składaniu oświadczenia woli 9.06.2007
Z błędem mamy doczynienia wtedy gdy osoba składająca oświadczenia woli ma mylne wyobraże-nie o faktycznym stanie rzeczy, np. była przekonana, że kupuje oryginał obrazu a otrzymała od sprzedawcy falsyfikat. Na błąd można powołać się tylko wtedy, gdy odpowiada on dwóm warun-kom:
1) dotyczy treści czynności prawnej,
2) jest istotny.
Błąd dotyczy treści czynności prawnej wtedy gdy obejmuje prawa lub obowiązki stron tej czynno-ści. Na błąd nie można się powołać wówczas gdy dotyczy on pobudek działania osoby składającej oświadczenie woli, chyba że został wywołany podstępem drugiej strony.
Błąd jest istotny wtedy gdy istnieje podstawa do przyjęcia, że gdyby składający oświadczenie woli o błędzie wiedział i oceniał rzecz rozsądnie nie złożyłby takiego oświadczenia woli. Jeżeli druga strona wywołała błąd podstępem można się nań powołać wtedy gdy nie był istotny. Jeżeli oświad-czenie woli składane jest drugiej stronie stosunku prawnego na błąd można się powołać tylko wtedy gdy druga strona błąd wywołała, o błędzie wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć. Ograni-czenia te nie dotyczą sytuacji w której błąd został wywołany podstępem. Oświadczenie woli złożo-ne pod wpływem błędu nie jest bezwzględnie nieważne. Jest jedynie wzruszalne, tzn. względnie nieważne. Osoba, która złożyła oświadczenie woli może mianowicie uchylić się od jego skutków przez złożenie drugiego oświadczenia woli. To drugie oświadczenie woli musi być złożone na pi-śmie skierowane do drugiej strony stosunku prawnego nie później niż w ciągu roku od ujawnienia błędu. W oświadczeniu tym powinna być zawarta informacja, że osoba je składająca uchyla się od skutków pierwszego oświadczenia woli. To drugie oświadczenie nie może dotyczyć modyfikacji pierwszego oświadczenia woli, np. obniżki ceny. Drugie oświadczenie woli ma charakter czynności kształtującej. Wywołuje więc skutek prawny bez względu na wolę drugiej strony. Jeżeli druga stro-na zgłasza zastrzeżenia może wytoczyć powództwo o ustalenie, że nie było podstaw do uchylenia się od skutków prawnych pierwszego oświadczenia woli.

Groźba wymuszająca oświadczenie woli
Z groźbą mamy doczynienia wtedy gdy zapowiedziano spowodowanie określonej dolegliwości je-żeli określona osoba nie złoży odpowiedniego oświadczenia woli, np. co do tego, że zapłaci okup. Na groźbę można powołać się tylko wtedy gdy spełnia ona dwa warunki:
1) jest bezprawna,
2) jest poważna.
Groźba jest bezprawna wtedy gdy jej spełnienie prowadzić by musiało do naruszenia powszechnie obowiązujących przepisów prawa (porwanie dziecka, zniszczenie samochodu, pobicie). Z groźbą bezprawną mamy doczynienia wtedy gdy zapowiedziano użycie środka legalnego ale w niegodzi-wym celu, np. zapowiedziano zgłoszenie do prokuratury doniesienia o przestępstwie drogowym by uzyskać oświadczenie woli dotyczące określonego zobowiązania, np. spłaty długu.
Oświadczenie woli złożone pod wpływem groźby nie jest z mocy prawa nieważne; jest wzruszalne czyli względnie nieważne. Osoba składająca oświadczenie woli może uchylić się od skutków przez złożenie drugiego oświadczenia woli nie później niż w ciągu roku od chwili ustania obawy (w związku ze śmiercią osoby grożącej). Na groźbę można się powołać nie tylko wtedy gdy pochodzi od osoby oczekującej złożenia oświadczenia woli lecz także wtedy gdy pochodzi od osoby trzeciej. Groźba może dotyczyć osoby mającej złożyć oświadczenie woli a także osoby trzeciej (groźba po-rwania dziecka w celu uzyskania okupu od ojca). Groźba może dotyczyć zarówno dóbr osobistych jak i dóbr majątkowych.

Dopuszczalna treść czynności prawnej
Z punktu widzenia treści czynności prawnej istotne znaczenie mają następujące przepisy:
1) art. 56 kodeksu cywilnego,
2) art. 58 kodeksu cywilnego,
3) art. 353¹ kodeksu cywilnego,
4) art.387 kodeksu cywilnego,
5) art. 388 kodeksu cywilnego.
ART. 56 KODEKSU CYWILNEGO
„Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów”.

Według tego przepisu czynność prawna wywołuje skutki prawne nie tylko w niej wyrażone lecz także te, które wynikają z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. W pierwszej części tego przepisu zawarte jest postanowienie proklamujące zasadę autonomii woli. Postanowienie to stwierdza bowiem, że czynność prawna wywołuje skutki w niej wyrażone.

ART.58 KODEKSU CYWILNEGO
„§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wcho-dzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokona-na”.

Autonomia woli, o której mowa w art. 56 k.c. podlega jednak pewnym ograniczeniom wynikającym z art. 58 k.c. W świetle tego ostatniego przepisu czynność prawna sprzeczna z przepisami prawa lub mająca na celu obejście przepisów prawa a także sprzeczna z zasadami życia społecznego jest bez-względnie nieważne. Jeżeli są nieważne tylko niektóre postanowienia czynności prawnej pozostałe mają moc wiążącą, chyba że bez nieważnych postanowień czynność prawna traci dla stron jakie-kolwiek znaczenie. Przepis prawa może postanawiać, że w miejsce nieważnych postanowień czyn-ności prawnych wejdą postanowienia tego przepisu, np. w miejsce ceny umownej wejdzie cena maksymalna ustalona przez właściwy organ cenowy.

ART. 353¹ KODEKSU CYWILNEGO
„Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprze-ciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”.

Według tego przepisu strony zawierające umowę mogą dowolnie kształtować jej treść. Umowa nie może jednak być sprzeczna z przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego lub właściwością stosunku cywilnoprawnego. W pierwszej części artykułu 353¹ zawarta jest zasada swobody umów. W tej części podkreśla się bowiem, że strony mogą dowolnie kształtować treść umowy. W drugiej części tego artykułu zawarte są ograniczenia swobody umów wynikające z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego lub właściwości stosunku cywilnoprawnego. Przepis tego artykułu nie przewiduje żadnej sankcji za naruszenie postanowień dotyczących ograniczenia swobody umów. Jeżeli umowa narusza te ograniczenia znajdzie zastosowanie art. 58 k.c. w którym przewidziana jest generalna sankcja nieważności czynności prawnej. W przypadku naruszenia przepisów prawa lub zasad współżycia społecznego. Jeżeli treść umowy jest sprzeczna z właściwością stosunku cywilnoprawnego (umowa zawarta przez dwie strony nakłada obowiązki na osobę trzecią) to znajdzie zastosowanie art. 58 k.c. albowiem taka umowa nie ma oparcia w żadnym przepisie prawa.

ART. 387 KODEKSU CYWILNEGO
„ § 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wy-prowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia”.

Według tego przepisu umowa jest nieważna jeżeli zobowiązuje stronę do spełnienia świadczenia niemożliwego. W przepisie tym chodzi o oświadczenie niemożliwe w sensie obiektywnym a nie subiektywnym, np. nieważna byłaby umowa zobowiązująca do przepłynięcia Atlantyku wpław. W art. 387 k.c. zawarta jest zasada w myśl której „nikt nie może być zobowiązany do rzeczy niemoż-liwych”. Umowa jest nieważna jeżeli spełnienie świadczenia jest niemożliwe już w chwili jej za-warcia. Jeżeli niemożliwość świadczenia zaistnieje później po zawarciu umowy, np. spalił się dom, który miał być wydany nabywcy, to stosunek między stronami oceniony będzie na podstawie prze-pisów dotyczących niewykonania lub nienależytego wykonania umowy (odpowiedzialność kon-traktowa).

ART. 388 KODEKSU CYWILNEGO
„§ 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.
§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy”.

Według tego przepisu sąd może zmienić treść umowy lub umowę rozwiązać, jeżeli jedna ze stron zapewniła dla siebie świadczenie znacznie wyższej wartości niż to, które sama ma spełnić. Wyko-rzystała przy tym brak doświadczenia, niedołęstwo lub przymusowe położenie drugiej strony. Sąd może zmienić sposób wykonania takiej umowy albo ją rozwiązać.

!!! SKŁADNIKI CZYNNOŚCI PRAWNEJ
W skład czynności prawnej mogą wchodzić postanowienia trojakiego rodzaju:
1) postanowienia przedmiotowo istotne,
2) postanowienia nieistotne (naturalia negoti),
3) postanowienia podmiotowo istotne ( acydentalia negoti).

Postanowienia przedmiotowo istotne mają tę właściwość, że bez ich określenia czynność prawna nie dochodzi do skutku (jest nieważna), np. w umowie sprzedaży trzeba określić przynajmniej przedmiot sprzedaży i cenę. Postanowienia te pozwalają na odróżnienie jednej czynności od drugiej, np. umowy sprzedaży od umowy dzierżawy.

Postanowienia nieistotne to takie postanowienia, które wynikają z odpowiednich przepisów prawa lub zasad współżycia społecznego (art.56 k.c.). Postanowienia te więc nie muszą znaleźć się w treści czynności prawnej, zastępują je odpowiednie przepisy prawa lub zasady współżycia społecznego, np. w umowie nie muszą być zawarte odpowiedzialności za wady towaru, ponieważ odpowie-dzialność ta uregulowana jest odpowiednimi przepisami prawa.

Postanowienia podmiotowo istotne nie muszą być zawarte w czynności prawnej, ale mogą być za-warte, jeżeli taka jest wola stron. Do postanowień takich zalicza się karę umowną. Jeżeli nie została ona przewidziana w treści umowy nie może być przez żadną ze stron zastosowana. Jeżeli strony zamierzają stosować karę umowną muszą zawrzeć odpowiednie postanowienie w treści umowy. To samo dotyczy: wadium, warunku, odstąpienia od umowy.

!!! PRZEDSTAWICIELSTWO 22.06.2007
Przedstawicielstwo polega na dokonywaniu czynności prawnych w cudzym imieniu i na cudzy ra-chunek. Jeżeli czynności prawnej dokonuje przedstawiciel, stosunek prawny powstaje między osobą reprezentowaną i kontrahentem a nie między przedstawicielem i kontrahentem. Skutki prawne dzia-łania przedstawiciela ponosi osoba przez niego reprezentowana. Wyróżnia się dwie kategorie przedstawicieli:
1) przedstawiciel ustawowy,
2) pełnomocnicy.
Do przedstawicieli ustawowych zalicza się:
a) rodziców dla dzieci niepełnoletnich,
b) opiekunów dla dzieci niepełnoletnich nie mających rodziców oraz osób ubezwła-snowolnionych przez sąd całkowicie,
c) kuratorów dla osób ubezwłasnowolnionych częściowo lub nie mogących prowadzić spraw z powodu nieobecności
d) doradców tymczasowych dla osób w stosunku do których toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie.
Rodzice są przedstawicielami ustawowymi z mocy ustawy. Granice ich umocowania określa kodeks rodzinny i opiekuńczy. Pozostali przedstawiciele ustawowi są ustanawiani przez sąd opiekuńczy a granice ich umocowania określa kodeks rodzinny i opiekuńczy.

!!! PEŁNOMOCNICTWO
Podstawą pełnomocnictwa jest oświadczenie woli osoby reprezentowanej. Oświadczenie to ma cha-rakter czynności upoważniającej. Pełnomocnictwo nie zobowiązuje pełnomocnika do wykonywania czynności prawnych. Obowiązek ich dokonywania może wynikać z umowy zawartej między peł-nomocnikiem a jego mocodawcą, np. umowy zlecenia. Pełnomocnikiem może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna. Osoba fizyczna musi mieć co najmniej ograniczoną zdolność do czyn-ności prawnych. Czynność prawna dokonana przez pełnomocnika w granicach jego umocowania rodzi skutki prawne dla mocodawcy. Jeżeli pełnomocnik przekroczy granice umocowania albo działa bez pełnomocnictwa, czynność prawa przez niego dokonana nie jest nieważna ale nie wywo-łuje skutków prawnych do czasu jej potwierdzenia przez mocodawcę. Jeżeli zostanie potwierdzona, wywołuje skutki prawne od początku (od jej dokonania). Jeżeli nie zostanie potwierdzona staje się nieważna.
Pełnomocnik może w pewnych sytuacjach dokonać czynności prawnej z samym sobą, tzn. być stroną czynności prawnej, której dokonuje w imieniu osoby reprezentowanej. Jest to możliwe w dwóch przypadkach:
1) wtedy, gdy upoważnia go do tego treść pełnomocnictwa,
2) wtedy, gdy z góry wyłączona jest możliwość pokrzywdzenia osoby reprezentowanej.
Na takich samych zasadach pełnomocnik może reprezentować dwie strony stosunku prawnego (dwóch mocodawców).
W niektórych przypadkach pełnomocnik może ustanawiać dalszych pełnomocników, tzn. dokony-wać substytucji pełnomocnictwa. Jest to możliwe w trzech przypadkach:
1) jeżeli upoważnia go do tego treść pełnomocnictwa,
2) jeżeli upoważnia go do tego umowa między pełnomocnikiem a mocodawcą,
3) jeżeli wynika to z przepisów ustawy (ustaw o adwokaturze, ustawa o radcach prawnych).
Kodeks cywilny wyróżnia trzy rodzaje pełnomocnictw:
1) pełnomocnictwo ogólne,
2) pełnomocnictwo rodzajowe,
3) pełnomocnictwo do określonej czynności prawnej (szczególne).

Pełnomocnictwo ogólne upoważnia do dokonywania czynności prawnych zwykłego zarządu, tzn. takich które są niezbędne do bieżącego prowadzenia spraw mocodawcy. Jeżeli czynność przekracza te granice (np. zbycie nieruchomości, sprzedaż przedsiębiorstwa – do jej dokonania konieczne jest pełnomocnictwo rodzajowe lub szczególne). Pełnomocnictwo ogólne musi być udzielone w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Pełnomocnictwo rodzajowe upoważnia do dokonywania czynności prawnych określonych kategorii, np. zawieranie umów sprzedaży, umów o pracę, umów agencyjnych itd. Pełnomocnictwo rodzajowe może być udzielone w dowolnej formie jeżeli przepis szczególny nie wymaga formy pisemnej. Jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, np. akt notarialny to do dokonania takiej czynności konieczne jest pełnomocnictwo sporządzone w takiej samej formie.

Pełnomocnictwo szczególne upoważnia do dokonania danej czynności prawnej. Może ono mieć formę dowolną, chyba że przepis szczególny wymaga formy pisemnej.
Istotne znaczenie z punktu widzenia formy pełnomocnictwa ma art. 97 k.c. Według tego przepisu osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługi ludności uznaje się w razie wątpliwości za upoważnioną do dokonywania czynności prawnych zwykle dokonywanych w takim przedsiębiorstwie. W piśmiennictwie prawniczym przyjmuje się, że jest to tzw. Pełnomocnictwo domniemane. Skutki prawne osoby czynnej w lokalu ponosi przedsiębiorstwo, do którego należy lokal. Od skutków tych uwolnić może się tylko wtedy, gdy z góry uprzedzi potencjalnych klientów, że osoba czynna w lokalu nie jest uprawniona do dokonywanie czynności prawnych, np. w banku.

WYGAŚNIĘCIE PEŁNOMOCNICTWA
Pełnomocnictwo wygasa w następujących przypadkach:
1) jeżeli wykonana została czynność dla dokonania której pełnomocnictwo zostało ustanowio-ne,
2) po upływie okresu, na który zostało wystawione,
3) z chwilą śmierci pełnomocnika lub mocodawcy, jeżeli z treści pełnomocnictwa nie wynika co innego,
4) z chwilą rozwiązania lub upadłości osoby prawnej,
5) z chwilą zrzeczenia się pełnomocnictwa przez pełnomocnika,
6) z chwilą utraty przez pełnomocnika zdolności do czynności prawnej,
7) z chwilą odwołania pełnomocnictwa, odwołanie może nastąpić w każdym czasie.
Jeżeli strony są związane umową, do wykonania której potrzebne jest pełnomocnictwo, pełnomoc-nictwo to może wygasnąć dopiero po wygaśnięciu umowy. Po wygaśnięciu pełnomocnictwa moco-dawca może żądać zwrotu tekstu pełnomocnictwa. Natomiast pełnomocnik może żądać wydania mu oświadczonego odpisu pełnomocnictwa, ale z zastrzeżeniem, że ono wygasło. Jeżeli pełnomoc-nictwo nie zostanie cofnięte chociaż wygasło, a były pełnomocnik dokona czynności prawnej w imieniu mocodawcy w granicach dotychczasowego umocowania, czynność taka wywołuje skutki prawne dla mocodawcy, jeżeli druga strona tej czynności była w dobrej wierze (była przekonana, że pełnomocnictwo jest ważne).

PROKURA
Jest uregulowana w kodeksie cywilnym w dziale dotyczącym pełnomocnictwa. Jest ona pewną od-mianą pełnomocnictwa, zbliżoną do pełnomocnictwa ogólnego. Są tu jednak istotne różnice. Zakres umocowania prokurenta wynika wprost z ustawy. Prokurent może mianowicie dokonywać w sądzie i poza sądem czynności prawnych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurenta może ustanowić każdy przedsiębiorca wpisany do KRS-u. Ustanowienie prokurenta wpisywane jest do tego rejestru. Prokurenta może ustanowić organ określony w przepisach ustrojowych, które dotyczą danego przedsiębiorcy. Prokurent musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Jego kompe-tencje mogą odnosić się do całego przedsiębiorstwa albo do oddziałów (prokura oddziałowa). Pro-kurent może być upoważniony do samodzielnego dokonywania czynności prawnych albo do tzw. Reprezentacji łącznej (z członkiem zarządu lub innym prokurentem). W sprawach nieuregulowanych przepisami dotyczącymi prokury stosuje się odpowiednio przepis o pełnomocnictwie.