UKŁAD MOCZOPŁCIOWY

Układ moczo-płciowy obejmuje układ moczowy i układ płciowy. Są one powiązane ze sobą pod względem rozwojowym i anatomicznym.

UKŁAD MOCZOWY

Do układu moczowego zalicza się nerki oraz drogi wyprowadzające mocz tj.: miedniczki nerkowe, moczowody, pęcherz moczowy i cewkę moczową.

Nerki

W organizmie człowieka występuje para nerek. Pojedyncza nerka ma kształt zbliżony do ziarna fasoli. Nerki leżą po obu stronach kręgosłupa, spoczywając swą tylną powierzchnią w górnym odcin­ku na części lędźwiowej przepony. W nerce wyróżnia się powierzchnię przednią i tylną, koniec górny i dol­ny oraz brzeg boczny i brzeg przyśrodkowy, na którym znajduje się wgłębienie zwane wnęką nerkową, prowadzące do głębo­kiej jamy określanej mianem zatoki nerkowej. Przez wnękę wnikają do zatoki: tętnica nerkowa i nerwy, a wychodzą: żyły, naczynia chłonne i moczowód. Na przekroju nerki uwidoczniona jest niejednolita budowa jej miąższu. Wyróżnia się w nim ciemniejszy, głębiej położony rdzeń i jaśniejszą warstwę powierzchniową (korę). Rdzeń tworzy kilkanaście piramid nerkowych, na prze­kroju o kształcie trójkąta. Pod­stawa tego trójkąta jest skierowana do powierzchni nerki, a wierzchołek zwany brodawką nerkową jest zwrócony do wnęki. Na brodawce znajdują się ujścia przewodów brodawkowych. Miąższ nerki jest zbudowany z kanalików nerkowych, z których każdy składa się z części wydzielniczej, zwanej nefronem i części wyprowadzającej — kanalika zbiorczego. Pojedynczy nefron składa się z ciałka nerkowego i kanalika. Ciałko nerkowe stanowi kłębuszek naczyń włosowatych utworzony przez sieć dziwną, który otoczo­ny jest przez torebkę Bowmana. Światło torebki przechodzi w kanalik kręty I rzędu, inaczej proksymalny (bliższy), następnie w pętlę nefronu (pętla Henlego) zbudowaną z ramienia zstępującego i wstępu­jącego, a potem w kanalik kręty II rzędu, inaczej dystalny (dalszy).

Drogi wyprowadzające mocz

Ściany dróg wyprowadzających mocz zbudowane są z błony śluzowej wraz z tkanką podśluzową, błony mięśniowej i błony zewnętrznej, przy czym w cewce moczowej nie ma zaznaczonej warstwy zewnętrznej, a miedniczka nerkowa ma tylko warstwę śluzową.

Miedniczki i moczowody

Z połączenia 2-3 kielichów nerkowych większych powstaje miedniczka nerkowa, mająca kształt spłaszczonego lejka. Węższy koniec lejka miedniczki wystaje z wnęki nerki, przechodząc w moczowód. Z każ­dej nerki wychodzi moczowód, który kieruje się do pęcherza moczowego. W swym przebiegu moczowód ma 3 zwężenia, w których często zatrzymują się kamienie moczowe, wędrujące z miedniczki nerkowej do pęcherza.

Pęcherz moczowy

Jest nieparzystym narządem będącym zbiornikiem mo­czu, do którego mocz spływa stale, a odpływa przez cewkę moczową okresowo. Pojemność pęcherza moczowego wynosi 350—700 cm³, ale może się on roz­ciągać do objętości 1000—1500 cm³. U mężczyzny pęcherz moczowy znajduje się poza spojeniem łonowym przed odbytnicą, a u kobiety przed dolną częścią macicy i górną częścią pochwy. W pęcherzu moczowym wyróżnia się: szczyt pęcherza, dno pęcherza oraz trzon pęcherza. Na tylnej części dna pęcherza symetrycznie leżą ujścia moczowodów. Dno pęcherza ku dołowi przechodzi w ujście wewnętrzne cewki moczowej. Błona mięśniowa ściany pęcherza zbudowana jest z 3 warstw. Włókna mięśniowe warstwy zewn. i we­wn. mają przebieg podłużny, środkowej — okrężny. Błonę mięśniową pęcherza określa się mianem mięśnia wypieracza moczu.

Cewka moczowa żeńska

Cewka moczowa żeńska rozpoczyna się w pęcherzu moczowym ujściem wewn., a kończy ujściem zewn. cewki mo­czowej, znajdującym się w przedsionku pochwy. Włókna mięśniowe trójkąta pęcherza tworzą mięsień zwieracz pęcherza, którego działanie jest niezależne od woli człowieka. Po wyjściu z pęcherza cewka moczowa, kierując się ku dołowi do przedsionka pochwy, przebija po drodze przeponę moczowo-płciową. W obrębie tej przepo­ny znajduje się mięsień zwieracz cewki moczowej, zbudowany z mięśni po­przecznie prążkowanych, a jego czynność jest zależna od woli człowieka.

Cewka moczowa męska

Cewka moczowa męska wyprowadza mocz i na­sienie. Wyróżnia się w niej części: sterczową, błoniastą i gąbczastą. Część sterczowa cewki zaczyna się w pęcherzu moczowym ujściem wewn. cewki moczowej i otoczona jest gruczołem krokowym. Na tylnej ścianie, w połowie długości części sterczowej cewki, znajduje się wyniosłość, zwana wzgórkiem nasiennym, na którym występują ujścia przewodów. Część błoniasta jest najkrótsza i stanowi odcinek cewki moczowej przecho­dzący między mięśniami przepony moczowo-płciowej. Część gąbczasta początkowo spoczywa na opusz­ce prącia, a potem biegnie w ciele gąbczastym prącia. Przed ujściem zewn. cewka rozszerza się tworząc dół łódkowaty. Odcinek cewki moczowej od ujścia przewodów wytryskowych do końca określa się mianem kanału moczo-płciowego.

UKŁAD PŁCIOWY

Układ płciowy męski

Układ płciowy męski obejmuje narządy płciowe wewn., do których należą: jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, przewody wy­tryskowe, gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe, oraz narządy płciowe zewn. — prącie i moszna. Narządy płciowe męskie wewnętrzne:

Jądro

U mężczyzny występuje para jąder, która określana jest mianem gruczołów płciowych męskich. Na każdym z nich wyróżnia się: koniec górny, koniec tylny, spłaszczoną po­wierzchnię przyśrodkową, wypukłą powierzchnię boczną, brzeg przedni i brzeg tylny. Jądro okryte jest włóknistą błoną łącznotkankową, zwaną błoną białawą, która przy tylnym brzegu wchodzi do jego wnętrza tworząc zgrubienie o nazwie śródjądrza. Od śródjądrza odchodzą promienisto w kierunku błony białawej łącznotkankowe przegródki jądra dzielące miąższ jądra na płaciki. W obrębie płacików występują kanaliki nasienne kręte, które w kierunku śródjądrza przechodzą w kanaliki nasienne proste, i tkanka łączna śródmiąższowa z ko­mórkami tworzącymi tzw. „gruczoł śródmiąższowy". Komórki te wydzielają męskie hormony płciowe (androgeny). Ściana kanalika nasiennego krętego jest zbudowana z kilku warstw komórek. Proces tworzenia plemników przebiega od zewn. w kierunku światła kanalika. Pomiędzy komórkami płciowymi występują komórki Sertoliego, speł­niające funkcję odżywczą. Kanaliki nasienne proste powstają opodal śródjądrza w wyniku połączenia wszystkich kanalików krętych jednego zrazika.

Najądrze

Najądrze łączy się anatomicznie z jądrem. Składa się z głowy, pokrywają­cej górny koniec jądra, trzonu, leżącego na tylnym brzegu jądra, i ogona będącego przedłużeniem trzonu. W głowie najądrza przewodziki odprowadzają­ce uchodzą do silnie pokręconego przewodu najądrza, który na końcu ogona przechodzi w nasieniowód.

Nasieniowód

Nasieniowód rozpoczyna się od ogona najądrza, a kończy w miejscu połączenia z przewodem pęcherzyka na­siennego. Biegnie początkowo ku górze potem przez kanał pachwinowy dostaje się do jamy brzusznej, kierując się ku tylnej powierzchni pęcherza moczowego i tu rozszerza się, tworząc bańkę nasieniowodu. W błonie śluzowej bańki nasieniowodu występują gruczoły wy­twarzające wydzielinę pobudzającą ruch plemników. Pod dnem pęcherza mo­czowego nasieniowód łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka na­siennego. Od miejsca tego połączenia bierze początek przewód wytryskowy, który przechodzi przez gruczoł krokowy i uchodzi do części sterczowej cewki moczowej na wzgórku nasiennym. Ściana nasieniowodu składa się z błony śluzowej pokrytej nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym i silnie rozwiniętej błony mięśniowej, zbudo­wanej z trzech warstw: zewn. i wewn. o podłużnym przebiegu włókien mięśniowych, oraz środkowej — okrężnej. Od ogona najądrza do kanału pachwinowego nasieniowód biegnie w po­wrózku nasiennym. Oprócz nasieniowodu w skład powrózka nasiennego wchodzą nerwy i naczynia nasieniowodu, a także nerwy oraz naczynia jądra i najądrza.

Pęcherzyki nasienne

Podobnie jak w przypadku najądrza i nasieniowodu, występują 2 pęche­rzyki nasienne. Każdy z nich jest ślepo zakończonym pozaginanym worecz­kiem, przylegającym do tylno-dolnej ściany pęcherza moczowego. Dolny koniec pę­cherzyka zwęża się, przechodząc w przewód wydalający, który łączy się z nasieniowodem. Pęcherzyki nasienne stanowią gruczoły wydzielające gęsty płyn, któ­rego składniki pobudzają ruchy plemników.

Gruczoł krokowy

Gruczoł krokowy, inaczej stercz (prostata) ma kształt i rozmiary podob­ne do kasztana. Wyróżnia się w nim: podstawę, na której spoczywa pęcherz moczowy, wierzchołek skierowany do dołu, oraz powierzch­nię przednią, tylną i dwie powierzchnie dolno-boczne. Przez miąższ gruczołu przechodzi część sterczowa cewki moczowej i kierujące się do niej przewody wytryskowe.

Gruczoły opuszkowo-cewkowe

Mają wielkość ziaren grochu. Leżą w przeponie moczowo-płciowej po obu stronach cewki moczowej. Wydzielina gruczołu jest płynem śluzowym o zasadowym charakterze. Dołącza ona w cza­sie ejakulacji do wydzieliny innych gruczołów (pęcherzyków nasiennych, gru­czołu krokowego, gruczołów bańki nasieniowodu), tworząc wspólnie tzw. oso­cze nasienia.

Narządy płciowe męskie zewnętrzne

Prącie

W prąciu wyróżniamy: część tylną, zwaną korzeniem prącia, trzon prącia i żołądź prącia. Korzeń prącia jest przytwierdzony odnogami prącia do kości kulszowych i łonowych. Trzon i żołądź prącia stanowią część ruchomą narządu. Żołądź prącia pokryta jest podwójnym, łatwo przesuwalnym, fałdem skórnym, zwanym napletkiem. Prącie zbudowane jest z 2 ciał jamistych leżących od góry oraz jednego, położonego od dołu, ciała gąbczastego, w którym biegnie cewka moczowa. Ciało gąbczaste prącia w części początkowej jest zgrubiałe tworząc opuszkę prącia, którą otacza mięsień opuszkowo-gąbczasty. Zakończenie ciała gąbczastego tworzy żołądź prącia, pokrywająca końce ciał jamistych. Ciała jamiste prącia zaczynają się jako odnogi prącia i ciągną się do podstawy żołędzi. Podczas wzwodu prącia ciała jamiste wypełniają się krwią tętniczą.

Moszna

Stanowi worek skórny podzielony przegrodą moszny na 2 komory, w których umieszczone są jądra wraz z najądrzami oraz początkowe odcinki nasieniowodów. Zewnętrznie widoczny jest szew moszny, którego prze­bieg jest równoległy do położenia przegrody moszny.

Układ płciowy żeński

Układ płciowy żeński składa się z narządów płciowyh wewn., do których zalicza się: jajniki, jajowody, macicę i pochwę, oraz z narządów płciowych zewn.: warg sromowych większych i mniejszych, łechta­czki i gruczołów przedsionkowych.

Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne

Jajniki

Występująca u kobiety para jajników stanowi narządy spełniające funkcję gruczołów płciowych żeńskich. Leżą one przy bocznej ścianie miednicy małej. Częściowo są okryte otrzewną, która tworzy krezkę jajnika przechodzącą na więzadło szerokie macicy. W jajniku wyróżnia się koniec jajowodowy, koniec macicz­ny, brzeg tylny wolny i brzeg krezkowy. Jajnik jest pokryty nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, pod któ­rym występuje błona biaława utworzona z tkanki łącznej włóknistej. Przekrój przez jajnik ujawnia jego dwuwarstwową budowę. Zewnętrznie występuje kora, zawierająca pęcherzyki jajnikowe, a wewnętrznie rdzeń z licznymi naczynia­mi krwionośnymi. Co około 28 dni na przemian w lewym lub prawym jajniku dojrzewa i pęka jeden pęcherzyk jajnikowy, zwany pęcherzykiem Graafa, a uwolniony oocyt II rzędu trafia przez brzuszne ujście jajowodu do jego światła. W miejscu pękniętego pęcherzyka jajnikowego tworzy się ciałko żółte będące gruczołem dokrewnym, ponieważ wydziela hormon progesteron

Jajowód

Zaczyna się od okolicy jajnika otworem, zwanym ujściem brzusznym jajowodu w kształcie lejka. Rozszerzony odcinek jajowodu, który znajduje się tuż za ujściem brzusznym jajowodu nosi nazwę bańki jajo­wodu. Na drugim końcu jajowodu występuje ujście maciczne jajowodu. Błona śluzowa ściany jajowodu pokryta jest od strony światła narządu nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym urzęsionym. Pod nią występuje obfita podśluzówka powodująca układanie się błony śluzowej w po­dłużne, rozgałęziające się fałdy. Bardziej zewnętrznie znajduje się błona mięś­niowa, składająca się z warstwy wewn. utworzonej przez włókna okrężne i warstwy zewn.- przez włókna podłużne. Błonę zewn. stanowi otrzewna, która dzięki zdwojeniu tworzy krezkę jajowodu łączącą się z więzadłem szerokim macicy.

Macica

Stanowi narząd, w którym rozwija się zarodek i płód. Leży ona w miednicy małej, między pęcherzem moczowym a odbytnicą. W macicy wyróżniamy: dno macicy, trzon macicy, którego przednią powierzchnię nazywa się powierzchnią pęche­rzową, a tylną powierzchnią jelitową, oraz szyjkę macicy, której końcowy odcinek wchodzi do pochwy i dlatego szyjkę macicy dzieli się na część górną, nadpochwową, i dolną, pochwową. Jama macicy ma kształt trójkąta, którego podstawa skierowana jest ku górze, a wierzchołek ku dołowi. Ten ostatni uformowany jest w cieśń macicy, która przechodzi w kanał szyjki macicy. Ściana macicy zbudowana jest z błony śluzowej, błony mięśniowej i błony surowiczej. Błona śluzowa, pokryta nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym urzęsionym, zawiera liczne gruczoły maciczne o budowie cewkowej prostej rozgałęzionej. Błona mięśniowa jest gruba i składa się z trzech warstw: wewn. i zewn. o podłużnym przebiegu włókien, oraz środkowej - okrężnej. Błonę zewn. stanowi otrzewna, która po obu stronach trzonu macicy tworzy podwójny fałd przechodzący na boczną ścianę miednicy małej.

Pochwa

Pochwa jest mięśniowo-błoniastym przewodem, ale roz­ciągliwość jej ściany pozwala na wyraźne zwiększenie rozmiarów. Górny od­cinek pochwy obejmuje szyjkę macicy. Między ścianą pochwy a szyjką powstaje szczelinowata przestrzeń o nazwie sklepienia pochwy. Ujście pochwy otwiera się do przedsionka pochwy, który u dziewic jest częściowo przysłonięty podwójnym fałdem błony śluzowej, zwanym błoną dziewiczą. W przedsionku pochwy znajduje się ujście zewn. cewki moczowej. Ściana pochwy zbudowana jest z błony śluzowej, pokrytej nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, wraz z tkanką podśłuzową, błony mięśniowej o róż­norodnym przebiegu włókien i błony zewn., utworzonej z tkanki łącznej.

Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne

Określane wspólną nazwą sromu nie­wieściego, leżą w okolicy krocza, które od przodu tworzy wzgórek łonowy. Wargi sromowe większe stanowią 2 wypukłe fałdy skórne wypełnione tkanką tłuszczową, przebiegające w płasz­czyźnie strzałkowej. Ich powierzchnia przyśrodkowa ogranicza szparę sromu. Rozwojowo odpowiadają mosznie mężczyzn. Wargi sromowe mniejsze leżą między wargami sromowymi większymi i zbudowane są z cienkich fałdów skórnych. Przednie końce warg sromowych mniejszych rozdzielają się na dwa ramiona: boczne i przyśrodkowe. Ramiona boczne łączą się z sobą ponad łechtaczką, tworząc napletek łechtaczki, a przy­środkowe zrastają się u dołu z łechtaczką, tworząc jej wędzidełko. Między wargami mniejszymi znajduje się przedsionek pochwy. Łechtaczka rozwojowo stanowi odpowiednik prącia. Składa się z dwóch ciał jamistych, zaczynających się w postaci odnóg łechtaczki na kościach łono­wych i kułszowych. Oba ciała jamiste łączą się ze sobą, tworząc trzon łechta­czki zakończony żołędzią. Gruczoły przedsionkowe większe leżą u podstawy warg sromowych mniejszych. Mają budowę cewkowo-pęcherzykową. Ich przewody wyprowadza­jące uchodzą w tylnym odcinku przedsionka pochwy. Oprócz tych gruczołów, do przedsionka pochwy uchodzą gruczoły przedsionkowe mniejsze, stanowią­ce drobne gruczoły śluzowe