Okres prenatalny:

1. Okres przedzarodkowy

- od zapłodnienia -> zygota-> morula -> blastocysta -> trójlistkowa tarczka zarodkowa

- trwa do końca 3 tygodnia

2. Okres zarodkowy

- od początku czwartego tygodnia do końca 8 tygodnia

- intensywna organogeneza, powstają narządy wewnętrzne.

- najpierw OUN i układ sercowo naczyniowy

- ten okres jest szczególnie wrażliwy na działanie szkodliwych czynników (wirusy, promieniowanie jonizujące, leki)

3. Okres płodowy

- od 9 tygodnia do końca 38 tygodnia

- dalsze czynnościowe różnicowanie tkanek, narządów, układów

- intensywna morfogeneza -> zarodek przekształca się w płód

GONADY (jajniki i jądra) - struktury parzyste które 1) produkują hormony 2) wytwarzają komórki płciowe

Proces w którym powstają komórki płciowe (gamety)nazywa się GAMETOGENEZĄ.

Powstawanie komórki płciowej żeńskiej -> oogeneza

Powstawanie komórki płciowej męskiej -> spermatogeneza

Gameta żeńska - inaczej komórka jajowa, komórka płciowa żeńska, oocyt II rzędu zatrzymany w metafazie

Gameta męska - inaczej komórka płciowa męska, plemnik

JAJNIK

- pokryty nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym albo walcowatym

- pod nim błona biaława z tkanki łącznej włóknistej

Obwodowa część korowa - włókna kolagenowe, retikulinowe, fibroblasty, makrofagi, mastocyty, miocyty, naczynia krwionośne; a główny element to: pęcherzyki jajnikowe ( zawiera rozwijającą się komórkę jajową) w różnych stadiach rozwojowych (pierwotne, wzrastające, dojrzewające i dojrzałe)

Część środkowa - rdzenna - naczynia limfatyczne, krwionośne, nerwy, komórki produkujące hormony tworzące gruczoł śródmiąższowy jajnika.

Granice między nimi są zatarte.

OOGENEZA - wytwarzanie komórki jajowej gotowej do zapłodnienia

- rozpoczyna się w życiu płodowym, w trzecim tygodniu życia zarodkowego

1. ściana pęcherzyka żółtkowego -> pojawiają się tam pierwotne komórki płciowe -pęcherzyki zwane gonocytami (są wspólne dla płci męskiej czy żeńskiej)

2. gonocyty po dotarciu do zawiązka niezróżnicowanej gonady tworzą oogonie.

3. oogonie dzielą się mitotycznie, zwiększają swoje rozmiary dwu, a nawet trzy krotnie i przekształcają się w oocyty 1 rzędu.

4. Replikuje on DNA i przystępuje do pierwszego podziału mejotycznego - inaczej podział dojrzewania. Następuje redukcja materiału genetycznego i powstaje haploidalny oocyt pierwszego rzędu zatrzymany w diplotenie pierwszej profazy z dwuchromatydowymi chromosomami. (około 7 miesiąca ciąży)

5. zatrzymanie to trwa do momentu osiągnięcia przez kobietę dojrzałości płciowej - do wieku 12 − 13 lat. Możliwe jest dzięki substancji ONI czyli inhibitora dojrzewania oocytów.

6. podział jest kontynuowany kiedy kobieta osiągnie dojrzałość płciową; oocyt pierwszego rządu przekształca się w oocyt II rzędu; nie replikuje on DNA i wchodzi w drugi podział (podział ekwacyjny, inaczej wyrównawczy, ponieważ nie ma tutaj redukcji materiału genetycznego) który zostaje zatrzymany w metafazie II - w takiej formie wydalany jest on z jajnika i stanowi właściwą gametę żeńską gotową do zapłodnienia.

7. podział jest kontynuowany po zapłodnieniu

Pęcherzyki jajnikowe.

- zawierają oocyty obu rzędów. W momencie urodzenia noworodek płci żeńskiej w korze jajnika nie posiada już oogonii.

1. Pęcherzyki jajnikowe - pierwotne - zawiera oocyt I rzędu, od 40 do 70 mikrometrów, duże jądro z widocznym jąderkiem, organella komórkowe, jest otoczony jedną warstwą komórek ziarnistych

U noworodka jest ich około 2 milionów, ale w momencie osiągnięcia dojrzałości płciowej, tuż przed owulacją ale jest ich jedynie 400 000 tysięcy, a z nich jedynie około 400 osiągnie stadium pozwalające na uczestniczenie w procesie zapłodnienia.

2. Pęcherzyk jajnikowy - wzrastający - większy, płaskie komórki ziarniste zaczynają się namnarzać, różnicują się do sześciennych, potem walcowatych, powstaje w ten sposób osłonka przejrzysta. Zaczyna organizowac się torebka łącznotkankowa pęcherzyka.

3. Pęcherzyk jajnikowy - dojrzewający - w jego cytoplazmie pojawiają się ziarna porowe (są ważne przy bloku zabezpieczającym przed polispermią); komórki ziarniste układają się w kilka warstw (ponad 6); powstaje także w pełni wykształcona torebka łącznotkankowa pęcherzyka; w warstwach komórek ziarnistych powstają małe jamki które łaczą się ze sobą w coraz większe jamki co w przyszłości da jamę pęcherzykową; w środku - oocyt I rzędu zatrzymany w diplotenie 1 profazy)

4. Pęcherzyk jajowy - dojrzały - nazywany inaczej pęcherzykiem Graffa - zawiera on oocyty I rzędu zatrzymany w diplotenie pierwszej profazy. Dopiero przed samą owulacją następuje przekształcenie go w oocyt II rzędu zatrzymany w metafazie II podziału.

Ma średnice około 20 mm, sama komórka jajowa ma średnicę około 130 mikrometrów. posiada on budowę biegunową. na jednym biegunie, utworzony przez komórki ziarniste znajduje się wzgórek jajonośny na którym utworzona jest komórka jajowa (tzn. oocyt II rzędu zatrzymany w metafazie II) - otoczona jest osłonką przejrzystą, za osłonka przejrzystą - wieniec promienisty z komórek ziarnistych; pozostała część komórek ziarnistych tworzą błonę ziarnistą wewnątrz jamy pęcherzykowej (jest ona wypełniona płynem pęcherzykowym, którego główną rolę odgrywa kwas hialuronowy).

Za błoną ziarnistą, błona podstawna, a za nią torebka łącznotkankowa pęcherzyka która otacza cały pęcherzyk Graffa -> warstwa zewnętrzna z miocytami, włóknami kolagenowymi i siateczkowatymi, ma mało komórek

-> warstwa wewnętrzna zawiera włosowate naczynia krwionośne i komórki produkujące hormony TH-luteinowe.**

Struktury endokrynne jajnika.

1. Komórki wnękowe - występują we wnęce jajnika, produkują hormony płciowe męskie - tj. androgeny., zwykle produkcja ich jest bardzo niewielka.

2. gruczoł śródmiąższowy - pęcherzyki które nie dotrą do stanu pęcherzyka graffa ulegają atrezji (zanikowi), utworzą one gruczoł śródmiąższowy jajnika - produkujący estrogeny. dlatego największy rozwój tego gruczołu przypada na okres na krótko przed dojrzewaniem płciowym.

struktury przebywające w jajniku okresowo

3. pęcherzyk Graffa - ** warstwa wewnętrzna torebki łącznotkankowej pęcherzyka Graffa - komórki tekaluteinowe tam sie znajdujące -> produkują docelowo estrogeny. [dokładniej produkują androgeny -> przekazuję je do komórek ziarnistych, znajdujących się zaraz za błoną podstawną -> komórki te w wyniku reakcji aromatyzacji pod wpływem aromatazy a także pod wpływem LH przekształcają androgeny w estrogeny.]

Współdziałanie komórek tekaluteinowych z wewnętrznej warstwy torebki łącznotkankowej pęcherzyka Graffa i komórek ziarnistych znajdujących się warstwie ziarnistej pod błoną podstawną zwane jest teorią dwóch komórek.

4. Ciałko żółte

Po owulacji ściana pęcherzyka Graffa oraz jego torebka zapadają się i fałdują. w nim zawarte są:

- komórki luteinowe ( przekształcone komórki ziarniste ) - produkują one progesteron i relaksynę

- komórki paraluteinowe ( przekształcone komórki tekaluteinowe in. torebkowe ) - produkują estrogeny

Jeżeli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona to po 10 − 12 dniach ciałko żółte ulega stopniowemu zanikowi; przekształca się w ciałko żółte miesiączkowe, a następnie w ciałko żółte białawe.

Jeżeli komórka jajowa zostanie zapłodniona ciałko żółte rozrasta się i przechodzi w ciałko żółte ciążowe - wydziela ono duże ilości progesteronu niezbędnego do utrzymania ciąży, aż do czasu kiedy tej funkcji nie przejmie łożysko.

Stymulująco na ciałko żółte działa wydzielana przez syncytiotrofoblast kosmówki gonadotropina kosmówkowa powodując dalszy wzrost ciałka żółtego ciążowego.

Ciałko żółte zanika około 20 tygodnia ciąży, wcześniej jest dużym gruczołem do 5cm średnicy zajmując 1/3 do 1/2 całego jajnika!

Niewydolność hormonalna ciałka żółtego może być przyczyną poronienia.

Cykl płciowy

- Dwa równolegle przebiegające cykle –

A: jajnikowy - w jajniku,

B: miesiączkowy - w macicy.

A. cykl jajnikowy:

1. faza folikularna inaczej pęcherzykowa (13 − 14 dni) - FSH w czasie każdego cyklu pobudza do różnicowania kilka pęcherzyków, z których z reguł tylko jeden osiąga stadium pęcherzyka Graafa i uwalnia oocyt II rzędu. Rozwijający się pęcherzyk jajnikowy przechodzi wszystkie fazy rozwoju aż do pęcherzyka jajnikowego dojrzałego, w skrócie polega to na: wzroście i różnicowaniu oocytu I rzędu, rozroście komórek warstwy ziarnistej, utworzeniu osłonki przejrzystej i rozwoju torebki pęcherzyka.

Na początku fazy pęcherzykowej stężenie LH jest małe. Wzrost stężenia FSH powoduje zwiększenie wydzielania estrogenów z wzrastających pęcherzyków, których duże stężenie z kolei wpływa hamująco na wydzielanie FSH

2. owulacja (jajeczkowanie) - (14 dzień cyklu jajnikowego) - uwolnienie oocytu II rzedu zatrzymanego w metafazie II czyli do uwolnienia gamety żeńskiej czyli komórki płciowej żeńskiej.

Owulacji towarzyszy zwykle podniesienie temperatury ciała o 0,3 − 0,6 stopnia C co jest związane z działaniem zwiększonych stężeń progesteronu na podwzgórze (por.: znajduje się tam ośrodek termoregulacji - cz. przednia - ośrodki chroniące przed przegrzaniem, cz. tylna - ośrodki chroniące przed wyziębieniem, zatem progesteron działa na ujemnie na przednią część podwzgórza)

Mogą także występować bóle podbrzusza - tzw. ból śródmiesiączkowy.

Stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych powoduje zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia w przyszłości ciąży mnogiej, ponieważ liczba oocytów uwalnianych w kolejnych stadiach owulacyjnych będzie większa.

Mechanizm owulacji

Owulat - oocyt II rzędu zatrzymany w metafazie 2 podziału, wieniec promienisty, resztki płynu pęcherzykowego.

Owulacje wywołuje wysokie stężenie LH - lutropiny (szczytowe stężenie na 12 − 24 godziny przed jajeczkowaniem). Stężenie LH jest w tym momencie większe niż stężenie FSH. Wysokie stężenie LH powoduje zmiany w obrębie pęcherzyka Graffa i na skutek osłabienia ścianek pęcherzyka prowadzi to do ich pęknięcia.

Jest to możliwe dzięki obecności kwasu hialuronowego jako składnika płynu pęcherzykowego - LH bowiem pobudza enzym hialuranaze do rozkładu tego kwasu co powoduje wzrost ciśnienia wewnętrz jamki pęcherzykowej.

LH pobudza także aktywacja (kolagenazy) plazminogenu do plazminy, co prowadzi do rozkładania kolagenu w zrębie i błonie białawej jajnika.

Dzięki tym procesom utkanie jajnika ulega rozluźnieniu, a wysokie ciśnienie w jamie pęcherzykowej powoduje wypchnięcie oocytu II rzędu zatrzymanego w metafazie II do jajowodu.

3. Faza lutealna - trwa od owulacji do ostatniego dnia cyklu (14 dni). Jest dużo bardziej stabilna jeśli chodzi o długość trwania od fazy pęcherzykowej np. w cyklu 28 dniowym owulacja przypadnie na 14 dzień, w 26 dniowym na 12 dzień a w cyklu 30 dniowym na 16 dzień.

hormony przysadki:

LH - lutropina, hormon luteinizujący wydzielany przez płat przedni przysadki mózgowej

FSH - hormon folikulotropowy wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej

- wzrost stężenie FSH umożliwia różnicowanie pęcherzyków jajnikowych w fazie folikulalnej tj. pęcherzykowej.

- pęcherzyki jajnikowe wytwarzają estrogeny, które oddziałując na przysadkę powodują spadek stężenia FSH, a wzrost LH - hormonu odpowiedzialnego za owulację

- faza lutealna kontrolowana przez LH

MACICA

Budowa:

błona śluzowa - endometrium - zawiera proste gruczoły maciczne. dzieli sią ona na dwie części - 1) część czynnościowa i 2) część podstawowa.

1) cz. czynnościowa - ta która ulega złuszczeniu i wydaleniu w czasie miesiączki. zawiera ona tętnice spiralne które są odpowiedzialne za wywołanie miesiączki, bo są wrażliwe na działanie hormonów.

2) cz. podstawowa - nie ulega złuszczeniu w czasie miesiączki, ale zawiera ona dna gruczołów macicznych które umożliwiają regeneracje cz. czynnościowej; zawiera także tętnice proste które nie są wrażliwe na hormony więc nie może tam dojść do złuszczenia warstwy.

dotyczy to trzonu macicy, gdyż w szyjce macicy nie występują tętnice spiralne przez co błona śluzowa szyjki macicy nie będzie ulegała złuszczeniu.

B: Maciczny cykl miesiączkowy

1. faza złuszczania / miesiączki - 5 dni

2. faza wzrostu od 6 do 14 dnia cyklu (8 dni)

3. faza wydzielnicza / reakcji doczesnowej - od 15 do 28 dnia cyklu miesiączkowego (13-14 dni)

1. Faza złuszczania:

Odpowiedzialne za ten cykl są tętnice spiralne. ich skurcz, a potem gwałtowny rozkurcz powoduje pękanie naczyń i powstawanie ognisk martwiczych w komórkach warstwy czynnościowej endometrium. Komórki te razem z pewną objętością krwi żylnej i tętniczej (35 − 70ml) są wydalane z jamy macicy na zewnątrz. faza złuszczania jest też zwana faza wyciszenia hormonalnego.

2. Faza wzrostu

- trwa o jeden dzień dłużej niż owulacja. błona śluzowa czynnościowa zaczyna się odtwarzać pod wpływem estrogenów (grubieje 2-3 krotnie). Odnowione zostają gruczołów maciczne z komórek dna gruczołów (które znajdują się w warstwie podstawowej, nie czynnościowej) a także odnawiane są naczynia - tj. tętnice spiralne.

3. Faza wydzielnicza

Powoduje ostateczne przygotowanie błony macicy do przyjęcia zarodka, trwa od 15 dnia.

- następuje rozkwit błony śluzowej macicy (do grubości 10 mm) pod wpływem progesteronu ( wydzielanego przez ciałko żółte ).

- pojawiają się liczne monocyty, komórki tuczne,

- gruczoły skręcają się spiralnie, a ich komórki obficie wydzielają substancje odżywcze

- pojawia się pomiędzy komórkami zrębu płyn surowiczy będący przesączem z naczyń, który powoduje rozpulchnienie macicy

- tętnice spiralne rozrastają się, dochodząc aż do nabłonka, mają otwarte światło.

- powstają komórki doczesnowe (czyli zmienione fibroblasty o kulistym kształcie, zawierające i produkujące glikogen i tłuszcze)

- nabłonek także produkuje glikogen

Proces przebudowywania błony śluzowej macicy nosi nazwę:

Reakcji paradoczesnowej -> bez zapłodnienia

Reakcji doczesnowa -> po zapłodnieniu

Około 27 dnia - faza niedokrwienia na skutek obniżania się stężenia estrogenów i przejściowo progesteronu.

- powoduje to silne obkurczenie ściany tętnic spiralnych, co powoduje niedokrwienie i z kolei obumarcie warstwy czynnościowej endometrium. rozkurcz tętnic spiralnych powoduje początek fazy złuszczania czyli miesiączki

Po zapłodnieniu, ciąży i porodzie cykle miesiączkowy wraca do staniu prawidłowego po około 6-10 tygodniach. Czynność wydzielnicza gruczołu sutkowego uzależniona jest od odpowiedniego stężenia LTH (hormon luteotropowy, prolaktyna) - hormon ten działa hamująco na owulację dlatego w czasie karmienia kobieta na ogół nie zachodzi w ciążę.

JĄDRA

250 płacików / zrazików z kanalikami nasiennymi krętymi (1-4 na płacik), w których wytwarzane są plemniki.

Płacik:

- stożkowaty, ślepo zakończony od strony błony białawej, otwarty od strony śródjądrza.

- w nich znajduje się od 1 do 4 kanalików nasiennych krętych - są mocno poskręcane, ślepo zakręcone od strony błony białawej; część prosta którą jest zakończony każdy kanalik nasienny kręty wchodzi do śródjądrza.

- są umieszczony w łącznotkankowym zrębie

Kanalik nasienny kręty:

2 części - błona własna i nabłonek plemnikotwórczy (można powiedzieć, że przypomina nabłonek wielowarstwowy)

Wybudowany jest z komórek podpórkowych (Sertoliego) [patrz dalej]

Błona własna - fibroblasty przy naczyniach krwionośnych, 5 pokładów komórek mioidalnych, błona podstawna.

Między kanalikami nasiennymi krętymi występują komórki śródmiąższowe Leydiga tworzące gruczoł śródmiąższowy jądra wydzielający testosteron. (kwasochłonna cytoplazma, mitochondria ( charakterystyczny wygląd grzebieni o kształcie tubularnym, rozbudowana siateczka szorstka i gładka, aparat golgiego )

Testosteron - powoduje przerost niektórych komórek w organizmie, wpływa zwłaszcza na komórki mięśniowe.

Kanalik kręty -> kanaliki proste -> sieć jądra (przewodziki sieci jądra) -> przewodziki odprowadzające (uchodzą do najądrza) -> przewód najądrza (4 − 10 metrów długości, wysłany nabłonkiem dwurzędowym posiadającym stereocilia* - one uniemożliwiają fagocytozę plemników przez same komórki nabłonkowe - wydzielają on specjalne związki glikoproteinowe które wytwarzają płaszcz przypominający glikokaliks zasłaniający główkę plemnika; przewód najądrza wydziela także białkowy czynnik ABP - wiąże on testosteron -> magazynowanie i dojrzewanie plemników) -> nasieniowód -> przewód wytryskowy

* szczególnie długie mikrokosmki

Nabłonek plemnikotwórczy

- nabłonek wielowarstwowy

- występują w nim komórki podporowe Sertoliego (bardzo dużo, centralnie ułożone, duże jądro komórkowe) - odżywiają one przylegające do nich spermatydy, fagocytują ciałka resztkowe spermiogenezy oraz wydzielają inhibinę, aktywinę i białko wiążące androgeny (ABP) które ma zdolność wiązania testosteronu. NIE dzielą się u osobnika dojrzałego.

- posiadają zagłębienia z komórka mi szeregu spermatogenezy (z komórkami płciowymi w różnych stadiach dojrzewania)

Kanalik dzieli się na części: przypodstawną i przyśrodkową. Występuje tam dużo połączeń nexus między komórkami Sertoliego, co ma związek z oddzieleniem plemników od środowiska zewnętrznego czyli od organizmu mężczyzny jest to tak zwana bariera krew jądro.

Bariera krew-jądro i osłonki jądra

osłonka biaława - łącznotkankowa

- jej część wewnętrzna - mocno ukrwiona, unaczyniona, unerwiona - często jest nazywana błoną białawą. w górno tylnej części jądra następuje wpuklenie tej błony białawej i w ten sposób wytworzone jest śródjądze.

(od śródjądrza odchodzą przegrody łącznotkankowe tworzące płaciki.)

- przepuszcza hormony i witaminy, nie przepuszcza toksyn, et cetera.

- oddziela komórki szeregu spermatogenezy od antygenów

- uniemożliwia przedostanie się substancji produkowanych w kanalikach na zewnątrz

1. Ciągły śródbłonek naczyń krwionośnych włosowatych.

2. Pięć pokładów komórek mioidalnych.

3. Komórki Sertoliego – połączenie się wypustkami nexus i wytworzenie dwóch części kanalika (przypodstawna i przyśrodkowa) pomiędzy spermatogoniami i komórkami sertoliego wystepują połączenia occludens, a pomiędzy komórkami Sertoliego - połaczenia nexus, a przy błonie podstawnej kanalika - połączenia hemidesmosomowe.