1. Proszę przedstawić wybraną perspektywę teoretyczną w socjologii
2. Socjologiczne modele tożsamości: proszę wymienić i przedstawić wybrany model
3. Proszę przedstawić koncepcje grupy społecznej
4. Proszę przedstawić pojęcie i mechanizmy zmiany społecznej
5. Proszę przedstawić pojęcie struktury społecznej
6. Proszę przedstawić pojęcie roli społecznej
7. Proszę przedstawić pojęcie i rodzaje więzi społecznej
8. Kapitał społeczny jako kategoria socjologiczna
9. Proszę scharakteryzować zjawisko wielokulturowości
10. Proszę przedstawić pojęcie i treści kultury
11. Proszę przedstawić kulturowe ramy życia społecznego
12. Proszę wskazać różnice między społeczeństwem tradycyjnym a ponowoczesnym
13. Proszę omówić koncepcję przemocy symbolicznej P. Bourdieu
14. Proszę omówić koncepcję definicji sytuacji F. Znanieckiego
15. Proszę omówić koncepcję aktora społecznego E. Goffmana---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ad 1. Proszę przedstawić wybraną perspektywę teoretyczną w socjologii
Teoria funkcjonalna
Teoria ewolucyjna
Teoria konfliktu
Teoria wymiany
Teoria interakcjonistyczna
Teoria strukturalistyczna
Teoria krytyczna
TEORIA EWOLUCYJNA:
Inspiracja pracami K. Darwina, G. Mendla, H. Spencera
i E. Durkheima
Społeczeństwo spostrzegane jako dynamicznie rozwijający się organizm, poszukiwanie mechanizmów ewolucji społecznej
Grupy teorii:
ekologiczne (szkoła chicagowska)
biologiczne (socjobiologia)
A. Teorie ekologiczne
- Inspiracje koncepcją ewolucji i ekosystemów
- Ekologia miasta (szkoła chicagowska): miasto jako
system ekologiczny o zróżnicowanych subsystemach,
sprzężenie konkurencji o przestrzeń/zasoby i dynamiki
rozwoju (populacji i produkcji), studia procesów
przestrzennych, migracyjnych, aglomeracji, miast
globalnych,
- Ekologia organizacji
- Najważniejsi przedstawiciele: E. Burgess, R.E. Park,
L.J. Wirth , A.H. Hawley, M. Hannan, J.H. Freeman,
J.M. McPherson,
B. Socjobiologia
Przeniesienie myślenia w kategoriach genetyki na grunt socjologii
Funkcjonowanie zbiorowości jest pochodną funkcjonowania poszczególnych jednostek
Zwierzęce dziedzictwo człowieka - teorie instynktu
Porównania międzygatunkowe - rozwój etologii i humanetologii
Stadialność ewolucji społecznej
Koncepcja samolubnego genu (rola doboru)
Teorie natury ludzkiej (np. płci kulturowej)
Najważniejsi przedstawiciele: R. Fisher, K. Lorenz,
I. Eibl-Eibesfeldt D. Morris, G. C. Williams, R. Dawkins. P. Van den Berghe, J. Lopreato, R. Machalek, G. Lenski, S.K. Sanderson, L. Freese, R. Udry, A. Maryans
Ad.2. Socjologiczne modele tożsamości: proszę wymienić i przedstawić wybrany model
Interakcyjny model tożsamości, Światopoglądowy model tożsamości,
Światopoglądowy: 1. Korzenie antropologiczne
2. Czołowi przedstawiciele: R. Turner, Ch. Reich, A. Touraine, B. Berger i T. Luckmann,
T. Young
3. Podstawowe założenia:
- Tożsamość jest produktem społecznego wymiaru egzystencji i jest determinowana obrazem własnej osoby i samooceną
- Jako wytwór kultury jest ona zbiorem trwałych właściwości charakteryzujących sposoby autopercepcji członków danej zbiorowości
-
- Sposoby autopercepcji są pochodną cech struktury i kultury tejże zbiorowości
- Kryterium oceny: normy i standardy
- Standardy oceny: zmienne kulturowo i historycznie wzorce (wzory, etosy, wartości)
- Zmienność historyczna warunków bytowania i świadomości
- Filtr ideologii i wiedzy społecznej: społeczna kontrola wiedzy
- Zmiany świadomości pobudzają ewoluowanie tożsamości
Ad.3. Proszę przedstawić koncepcje grupy społecznej
1. Grupy pierwotne i wtórne
2. Grupy duże i małe
3. Koncepcja A. Toennisa:
- wspólnota – Gemeindschaft
- stowarzyszenie – Gesselschaft
3. Składowe grupy: członkowie, cele, normy i wartości, systemy kontroli społecznej i sankcji, symbole, wzory zachowań i stosunków społecznych, przedmioty materialne, ośrodki skupienia
PODSTAWOWY ELEMENT ŻYCIA:
1. Wspólne składowe opisu
zasada odrębności
koncentracja wokół wspólnych wartości
świadomość grupowa – istotność ponadindywidualna
struktura i układ ról
identyfikacja i lojalność
system kontroli i sankcji
UJĘCIE KLASYCZNE:
realnie istniejąca
członkowie (3 i więcej)
styczność przestrzenna
styczność psychiczna członków
grupa jako kompleks ról społecznych
UJĘCIE PSYCHOLOGIZUJĄCE (Turner)
Powstanie i rozwój:
1. Sposób powstania grupy:
grupy naturalne
grupy zadaniowe
2. Kryteria naboru członków:
grupy inkluzywne,
grupy ograniczone
grupy ekskluzywne
3. Struktura grupy:
struktura władzy
struktura zadaniowa
struktura komunikacji
struktura sympatii
4. Układ ról i pozycji
zróżnicowanie zadań
modele ról
układ stratyfikacyjny
Dynamika grupy:
1. Zmiany warunków funkcjonowania grupy
2. Zmiany składu
3. Zmiany relacji i ról
4. Wewnętrzne napięcia
Funkcje: F. ochronne, zadaniowe, porządkujące, socjalizujące, dookreślające
AD.4. Proszę przedstawić pojęcie i mechanizmy zmiany społecznej
Pojecie i przyczyny zmian społecznych
• zmiana – pojawienie sie czegos nowego w okreslonym czasie
• zmiana społeczna – kade przeobraenie, które jest postrzegane jako znaczace dla
ycia społecznego
2. Spór wokół czynników zmian społecznych
• przyczyny zmian społecznych – czynniki, które sa konieczne do wywołania
okreslonych skutków
• proces zmian społecznych - przejscie od jednego specyficznego stanu do innego
(od jednych warunków do drugich)
MECHANIZMY:
Przemiany w świecie kultury- przemiany kulturowe generują zmiany w innych dziedzinach życia. Dyfuzja (Ratzel, Kroemer) zdolność społ. do zapożyczenia elementów innych kultur i włączania ich w obręb własnej. Nie jest to wierne przenoszenie i kopiowanie. Dokonuje się między sąsiadami. Im bardziej otwarte społ. tym bardziej rozwinięte kontakty gosp. i handlowe. Dawca daje mniejszą część swojej kultury. Akulturacja (H.Driver) jest to intensywny kontakt i przejmowanie całej kultury.
W sfwrze gosp (Blumem, Smelser)- industrializacja.. Przemiany w sposobie produkcji mają wpływ na inne. Zmiana struktury zatrudnienia. Zmiana org. pracy, relacji międzyludzkich. Zanik rodziny wielopokoleniowej, dzielnice nędzy, migracje ze wsi do miast. Nowy system edukacji.
W sferze wartości- Weber. Wpływ purytanizmu. Codzienna wytrwała praca. Ludzie w swoim przekonaniu dążą do zabawienia, a efektem ubocznym jest rozwój kapitalizmu.
Ad5. Proszę przedstawić pojęcie struktury społecznej
G. Simmel: formy społeczne (np. konflikt), socjologa jako nauka badająca geometrię i reguły tych form
Struktura społeczna jako konfiguracja stosunków społecznych
Mikrostruktury: siec powiązań między podstawowymi elementami życia społecznego (np. struktury pokrewieństwa, socjometryczne, komunikacyjne)
Makrostruktury: sieć powiązań między złożonymi podmiotami (np. struktury polityczne, gospodarcze, mafijne)
Determinacja strukturalna: rola struktury w determinowaniu funkcjonowania organizacji (Merton)
Wymiary struktury: normatywny, interesów, idealny/ideowy, interakcyjny
Ad6. Proszę przedstawić pojęcie roli społecznej
Rola społeczna - zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste. W ten sposób pojęcie roli społecznej wiąże się z pojęciem pozycji społecznej.
Szacka (2008: 149) zauważa, że rolę społeczną określa się w odniesieniu do pozycji w dwojaki sposób: „powiada się, po pierwsze, że rola społeczna to zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją. Po drugie, że jest to schemat zachowania związanego z pozycją, scenariusz pozycji, jej element dynamiczny”
Zatem rola jest wyznacznikiem sposobu zachowania się osoby zajmującej określoną pozycję. Jest także elementem dynamicznym pozycji, przez co są to pojęcia często utożsamiane.
Cechy: każda jednostka odgrywa w społeczeństwie wiele ról, role zakładają ideę wzajemności, role różnią się w zależności od społeczeństwa, mogą być wykonywane przez wielu ludzi.
Ad7. Proszę przedstawić pojęcie i rodzaje więzi społecznej
Więź społeczna - pojęcie socjologiczne określające ogół stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i kręgi społeczne i zapewniających ich trwanie. Pozwala na odróżnianie grupy społecznej od takich pojęć jak: zbiór społeczny, kategoria społeczna czy skład społeczny. Rodzaje:
-Więzi naturalne – dotyczą tych zbiorowości społecznych, których podstawa powiązań i przynależności jest wspólne pochodzenie i pokrewieństwo, jak np. rodzina; odgrywają one również ważna rolę w integrowaniu zbiorowości etnicznych
- Więzi zrzeszeniowe – tworzone są na zasadzie dobrowolności przez ludzi należących do organizacji społecznych (np. stowarzyszeń, związków zawodowych itp.) i politycznych; mogą dotyczyć np. zależności służbowych oraz zobowiązań członków takiej organizacji.
- Więzi stanowione – w przeciwieństwie do zrzeszeniowych są narzucone z zewnątrz lub ustanawiane siła (np. więzienie, internat, jednostka wojskowa itp.).
Ad8. Kapitał społeczny jako kategoria socjologiczna
Składowa społecznych form życia i procesów produkcji opierająca swą wartość na zaufaniu i wzajemnych relacjach społecznych dzięki którym jednostki mogą zwiększać uzyskiwane korzyści społeczne i ekonomiczne. Wprowadzenie do socjologii: lata 70-te.
- Podejście Colemana, Putnama i Fukuyamy
Definicja: odnoszona do cech organizacji społeczeństwa: kapitał społeczny oznacza ogół norm, sieci wzajemnego zaufania (zasadniczy element), lojalności, poziomych sieci zależności w danej grupie społecznej.
Fukuyama: kapitał społeczny definiowany jako umiejętność współpracy w obrębie grup i organizacji w celu realizacji własnych interesów
Kapitał jest przynależny grupie, wszyscy członkowie społeczności mają do niego równy dostęp
- Podejście Bourdieu
Definicja: „zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu – lub inaczej mówiąc z członkostwem w grupie – która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw, wiarygodności, która daje im dostęp do kredytu w najszerszym sensie tego słowa” (Bourdieu, 1985, 127);
b. Wartość heteroteliczna mierzona sumą innych kapitałów i władzy jakie można za jego pośrednictwem wygenerować.
c. Zdefiniowany z punktu widzenia jednostki, a nie całej społeczności
d. Zasób niejednoznacznie pozytywny, posiadające go jednostki mogą go wykorzystywać nie zawsze zgodnie z interesami zbiorowymi/innych
e. Formy kapitału: ekonomiczna, kulturowa, społeczna i symboliczna; możliwość wymiany na rynku; klasowość i homologia zasobów i form ich mobilizacji;
f. Kapitał polityczny (w szczególności członkostwo w partiach politycznych) - forma kapitału społecznego
Funkcja podstawowa:
zwiększanie sprawności społeczeństwa
poprzez łatwiejsze koordynowanie działań
i pobudzanie do spontanicznej współpracy
ad9. Proszę scharakteryzować zjawisko wielokulturowości
Wielokulturowość - idea i model społeczny, według której społeczeństwo powinno cechować się występowaniem grup o różnym pochodzeniu i wyznających sprzeczne systemy normatywne (określające metody kontroli społecznej sposoby oceniania i kontroli postępowania jednostki i osób ją otaczających).Ważna komunikacja;
Stany Zjednoczone są jednym z przykładów krajów wielokulturowych. Napływ imigrantów z różnych stron świata spowodował powstanie mieszanki etnicznej jak i mieszanki poglądów np. w USA zrodziło się chrześcijaństwo liberalne jak i fundamentalne o skrajnie konserwatywnych poglądach (popierających chrześcijański rekonstrukcjonizm).
Kanada wielokrotnie postrzegana jest jako wzorcowy kraj wielokulturowości. Wielokulturowość to oficjalna polityka rządu federalnego od czasów premiera Pierre Trudeau. Grupy etniczne otrzymują szeroka pomoc finansowa i merytoryczną od władz federalnych i często prowincjonalnych. W ramach gabinetu rządowego istnieje osobna teka ministerialna ds. wielokulturowości. Popierane jest prywatne szkolnictwo w językach innych niż oficjalne i istnieje możliwość zakwalifikowania programów takich szkół w ramach prowincjonalnych systemów szkół podstawowych i średnich.
Ad10. Proszę przedstawić pojęcie i treści kultury
KULTURA – Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.
Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzkie przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierających wytwory takich zachowań.
Treści kultury:
- Systemy interpretacyjne
- Wartości i normy
- Symbole, bohaterowie
- Wzorce i rytuały
- Sposoby gospodarowania
- Struktury i organizacja życia społecznego
- Systemy komunikacyjne
- Systemy organizacyjne
- Systemy sankcji i mediacji
- Dobra materialne
Ad11 Proszę przedstawić kulturowe ramy życia społecznego
Ideologie i systemy wierzeń
Systemy wartości i normy społeczne
Systemy kontroli społecznej
Organizacja i reguły życia społecznego
Struktury społeczne i wzory relacji społecznych
Organizacja i wzory życia rodzinnego
Konwencje komunikacyjne
Modele pełnienia ról społecznych
Modele osobowe i wzory karier życiowych
Organizacja i treści edukacji
Wzory socjalizacji i praktyki wychowawcze
Postawy wobec czasu i przestrzeni
Postawy wobec życia i środowiska
Ad12. Proszę wskazać różnice między społeczeństwem tradycyjnym a ponowoczesnym
A. Społeczeństwa tradycyjne:
- S. łowców i zbieraczy (50 tys. lat pne do dziś)
- S. rolnicze (od 12 tys. lat pne. do dziś)
- S. pasterskie (od 12 tys. lat pne. do dziś)
Cyw. przedindustrialne (od 6 tys. lat pne); przykładowe formy: plemię, społeczeństwo, społ. Feudalne, rodowe, itp.
B. Społeczeństwa ponowoczesne/ryzyka: McDonaldyzacja, migracje, globalizacja, konsumpcjonizm, popkultura, wzrost nierówności społecznych; społeczeństwo konsumpcyjne, permisywne, sieciowe, globalne. Formy zorganizowania: globalna wioska, społeczeństwo ukryte, aktywne, alternatywne;
Ad13. Proszę omówić koncepcję przemocy symbolicznej P. Bourdieu
Przemoc symboliczna to miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą. Polega na uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących czy uprzywilejowanych na całość społeczeństwa i na klasy podporządkowane, by podporządkowani postrzegali rzeczywistość, a w tym rolę dominacji, w kategoriach percepcji i oceny. W ten sposób podporządkowani postrzegają swoją sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich samych. Edukacja miała być czymś, co niweluje nierówności społeczne. Grupa społeczna może wywierać nacisk symboliczny, gdy posiada wystarczający kapitał symboliczny. Duży kapitał pozwala oddziaływać przemocą symboliczną, np. takimi sposobami jak: poprzez system edukacji i wpajanie przezeń treści, poprzez symboliczną otoczkę władzy (monumentalna architektura, insygnia władzy, tytuły szlacheckie), otaczanie się ekskluzywnymi strojami, itp. Przemoc symboliczna to najskuteczniejsza forma władzy nad klasami podporządkowanymi, bo z reguły nie dostrzegają one nawet, że jest to forma przemocy. Przykład to relacje między płciami – większość kobiet pragnie mężczyzny wyższego, bogatszego, silniejszego.
Ad14. Proszę omówić koncepcję definicji sytuacji F. Znanieckiego
Ad15. Proszę omówić koncepcję aktora społecznego E. Goffmana
Główny temat jego zainteresowań to porządek interakcyjny, czyli siatka jawnych i ukrytych reguł kierujących interakcjami ludzi. W myśl modelu dramaturgicznego kontakt twarzą w twarz to rodzaj przedstawienia teatralnego, gdzie obaj rozmówcy odgrywają swoje partie w celu wywarcia zamierzonego wrażenia na drugiej osobie. Publicznie prezentują oni tylko jedną jaźń „fronton”. Za nią kryje się druga – „kulisy”, która na zimno ocenia skuteczność działań podjętych w czasie rozmowy. Jednostki społeczne przedstawiają siebie tak jak aktorzy na scenie, z tym że wzajemnie wobec siebie są widzami i zespołami odgrywającymi różne role. Goffman zanegował istnienie jednostki. Twierdził, że w zależności od kontekstu sytuacyjnego przejawiają się różne tożsamości aktora społecznego.