1.Omów związki socjologii wychowania z innymi naukami społecznymi
Socjologia a pedagogika społeczna -przedmiot zainteresowań jest podobny- obie zajmują się środowiskiem wychowawczym i jego wpływem na jednostkę, procesami uspołecznienia człowieka. Socjologia czyni to z perspektywy opisującej, interpretującej, wskazując prawidłowości i zależności między zjawiskami, natomiast pedagogika społeczna koncentruje się na przekształceniu tychże środowisk siłami jednostek, tak by lepiej zaspokajały ich potrzeby i służy rozwojowi ludzi.
Socjologia a antropologia kultury - antropologia kultury dostarcza narzędzi analitycznych pozwalających zajrzeć głębiej pod powierzchnię zjawisk zachodzących w klasie szkolnej i innych środowiskach wychowawczych.
Socjologia a psychologia społeczna - psychologia społeczna bada relacje między uczestnikami interakcji, nie tyle pod kątem ich znaczenia wychowawczego, co wypływu na indywidualność jednostki jako członka grupy a zarazemjejfunkcjonowaniei dynamikę.
Socjologia a filozofia - filozofia ma charakter teoretyczny i formalny. Socjologia wyłoniła się z filozofii, dlatego też socjologia oparta jest na poszukiwaniu sensu, wskazywaniu wartości w działaniach wiodących człowieka „ku jego wyższym przeznaczeniom”.
2. Co stanowi przedmiot zainteresowania socjologii wychowania i socjologii edukacji ?
Przedmiotem zainteresowań socjologii edukacji są:
zbiorowości społeczne , zjawiska , procesy wychowawcze decydujące o kształtowaniu się grup społecznych, warstw , klas etnicznych.
instytucje wychowawcze , które regulują przebieg procesów wychowawczych , resocjalizacyjnych i socjalizacyjnych wpływających na strukturę , treść i formę.
społeczno kulturowy przebieg procesów wychowania i zachowania sprzyjający realizacji celów i zadań wychowania
poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów społeczno wychowawczych i kulturowych
Przedmiotem wychowania socjologii wychowania są:
Socjologia wychowania - zajmuje się środowiskiem wychowania tj. grupą, jednostką, procesem wychowania oraz efektami procesu, oraz związkami wychowania ze strukturą społeczną.
3.Wymień podstawowe grupy technik badawczych stosowanych do analizy rzeczywistości szkolnej.
Wyrózniamy cztery podstawowe grupy technik zbierania danych w badaniach społecznych ( techniki te stosowane śa rowniez w badaniach edukacyjnych ) :
- oparte na obserwacji
-oparte na komunikowaniu się
- oparte na analizie dokumentacji
- oparte na eksperymentowaniu
Obserwacja pozwala na wstępna orientacje w sytuacji wychowawczej ktorej jestesmy swiadkami czy uczestnikami , umożliwiajac odpowiedz na pytanie : jakie jest to co widzimy ?
Uzupełnieniem i rozwinięciem procedur obserwacji są na ogół techniki oparte na komunikowaniu się.Za pomoca wywiadu i ankiety mozna badac opinie jednostek mniejszych czy większych grup respondentów. Zastosowanie wywiadu i ankiety pozwala odnajdywac przyczyny zaistniałej sytuacji , obserwowanego stanu rzeczy , podstawowe staje się pytanie : Dlaczego tak jest ?
Z kolei analiza dokumentów ma za zadanie uzupełniać dane uzyskane droga obserwacji i wywiadu/ankiety.Dokumentami tymi moga być ; świadectwa , dzienniki szkolne, zapiski,notatki , pamiętniki , kroniki itd., wszystko co stanowi dokumentacje zaistniałych wydarzeń
Kolejna technika stosowana w badaniach jest eksperyment , stosuje sie go w celu porównania stosowanych metod nauczania , podreczników itp. Eksperyment słuzy poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie : jak sytuacja wychowawcza może się zmienić, jeśli zastosujemy inne bodź ce , procedury
4. Omów definicje środowiska wychowawczego i środowiska społecznego.
Środowisko wychowawcze jest to - ta cześć otoczenia człowieka i świata, w jakim on żyje, która tworzy układ czynników oddziałujących w sposób bezpośredni lub pośredni na jednostkę, tak że zostają osiągnięte określone skutki wychowawcze.
Tworzą je osoby (rodzice, wychowawcy), grupy społeczne (rówieśnicy, klasa szkolna), a także instytucje (szkoła, placówki wychowania pozaszkolnego).
Środowisko społeczne - Środowisko społeczne, względnie trwały układ jednostek, grup społecznych i innych zbiorowości ludzkich oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność człowieka. Szczególne znaczenie dla funkcjonowania jednostki mają takie składniki środowiska społecznego, jak:
1) rozmieszczenie zbiorowości decydujące o częstotliwości i różnorodności kontaktów międzyludzkich.
2) poziom wykształcenia jednostek i grup najsilniej powiązanych z osobnikiem.
3) pozycja społeczna jednostek i grup, które mają wpływ na ekonomiczny i kulturalny poziom życia jednostki.
5. Wymień znane ci rodzaje środowisk wychowawczych
Do środowisk wychowawczych zaliczamy:
1. Rodzina.
2. Przedszkole i szkoła.
3 Grupy rówieśnicze, koleżeńskie.
4.Środowisko lokalne - stowarzyszenia, wspólnoty.
5. Zakład pracy.
6.Instytucje opiekuńcze - domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, instytucje opieki nad dziećmi z upośledzeniami różnego typu, sanatoria.
Instytucje wychowania pozaszkolnego takie jak: świetlice, tereny zabaw, kolonie, poradnie, domy kultury.
6.Socjalizacja
Socjalizacja- proces kształtowania mentalności, postaw i działań ludzi przez społeczeństwo. Socjalizacja to uzyskiwanie kompetencji, np. jako matka, jako córka, uczennica, uczeń. ( Wdrażanie jednostki w społeczeństwo).
7. Rodzaje socjalizacji i krótka charakterystyka ich:
- PIERWOTNA- dziecko do 6 ,7 roku życia, obejmuje okres dzieciństwa, wdrażanie , wpajanie wartości przez rodzinę. Charakteryzuje się ona silnym emocjonalnym oddziaływaniem znaczących innych na jednostkę.( Socjalizacja przez rodzinę)
-WTÓRNA- od około 6, 7do 65 roku życia, ma charakter powinności owy, dziecko ma nowe środowisko ,uczy się od rówieśników. W tym okresie człowiek uczy się nowych norm, umiejętności, aby przygotować się na pełnienie nowych ról społecznych (tzw. profesjonalizacja)
- tercjalna-socjalizacja przez mass media np. przez gg, komórki , facebooka.
Między socjalizacją pierwotną i wtórną jest okres adolescencji( okres burzy i naporów, okres dorastania)jest to okres rozchwiania emocjonalnego, często zachowania mają charakter negatywny.
8. Etapy socjalizacji
- Etap akomodacji- człowiek próbuje czego wolno, a czego nie wolno, uczy się, że są granice prawne, a normy są nienaruszalne.
- Etap adaptacji- wiemy już co nam wolno, a czego nie i powoli zaczynamy się wdrażać w środowisko, zaczynamy przestrzegać norm.
- Etap internalizacji- nie tylko identyfikuje się z jakimiś grupami, lecz bronie też norm, gdy ktoś chce je naruszyć.
9. Przykłady dyspozycji kierunkowych oraz instrumentalnych
Kierunkowe- wartości, wzory, normy, oczekiwania, postawy
Instrumentalne- wiadomości, umiejętności, nawyki
10. Teorie socjologiczne dotyczące socjalizacji związane z rolą społeczną
-Teoria funkcjonalna-wypełnianie funkcji wynikających z właściwego pełnienia roli społecznej( zgodnie z oczekiwaniami najbliższego środowiska społecznego).
-Teoria koeracyjna (konfliktowa)- socjalizacja polega na tym, że mamy prowadzić dialog, facylitacje, negacje.
-Teoria strukturalna- socjalizacja polega na kreowaniu umiejętności do działania w grupie( grupa określa jak mamy się zachować).
11. Omów wzajemne relacja między pojęciami: socjalizacja -wychowanie - nauczanie.
Socjalizacja jak i wychowanie dotycza osobowosci jednostki i prowadza do zmian w jej obrebie.Zmiany te jednak moga miec charakter pozytywny jak i negatywny , pozadany lub niepozadany , trwaly lub tymczasowy. Charakter zmian jest jednym z czynnikow , ktory wyznacza teoretyczna granice miedzy pojeciami wychowania i socjalizacji. W przypadku wychowania te zmiany zawsze sa trwale i spolecznie pozadane , a co najmniej akceptowane, natomiast zmiany wywolane w procesie socjalizacji nie musza spelniac zadnego z tych warunkow.
Wychowanie z zalozenia ma charakter intencjonalny, jest swiadome i celowe , socjalizacja natomiast jest nieswiadoma i nieintencjonalna, nie ma tu wczesniejszych zalozen czy planu postepowania , nie ma zadnych metod czy zasad.
Socjalizacja przebiega spontanicznie, bez udzialu woli wychowanka i osob z jego otoczenia , opiera sie na nasladownictwie, interioryzacji caloksztaltu cech otoczenia spolecznego , wychowanie natomiast odnosi sie do dzialan bardziej selektywnych.
W przypadku socjalizacji przyjmujemy swiat takim jakim jest , nikt go bowiem dla nas nie interpretuje, stad niebezpieczenstwo totalizacji i stereotypow w mysleniu i dzialaniu osob, ktore nie zostaly wyposazone w odpowiednia ilosc wyjasnien dotyczacych otaczajacej rzeczywistosci.
Podstawowa roznica miedzy wychowaniem a socjalizacja jest charakter oddzialywan jak i ich zakres.Wychowanie jest zatem pojeciem wyzszym od socjalizacji.
Nauczanie jest szczegolnym rodzajem wychowania i scisle sie z nim laczy.Nauczanie bez wychowania jest niemozliwe , a zwiazek ten szczegolnie latwo uchwycic w przypadku dzieci i mlodziezy , ktore sa w szkole jednoczesnie uczone i wychowane .
Pojecie wychowania i nauczania sa tak sobie bliskie ,ze aby wskazac roznice miedzy nimi trzeba odwolac sie do osobowosci jednostki , a konkretnie do jej elementow zwanych dyspozycjami.Te formy zachowan , ktore maja swe zrodlo w procesach motywacyjno- emocjonalnych, wyznaczaja stosunek do swiata i siebie samego , nazywamy dyspozycjami kierunkowymi, sa to wiec : poglady, motywy dzialan, idealy i wartosci .Ksztaltowanie dyspozycji kierunkowych nazywamy wychowaniem.
Kolejna różnicą miedzy wychowaniem a nauczaniem jest fakt, ze wychowanie zaklada bezposrednia forme kontaktu miedzy ludzmi, nauczanie moze miec charakter posredni i konieczna jest do niego informacja zwrotna, ale nie staly kontakt miedzy nauczycielem a uczniem.
Tym co łączy socjalizację, wychowanie i nauczanie jest fakt, że mają one charakter społeczny- dotyczą kontaktów międzyludzkich, rozgrywają się w środowisku, a płaszczyzną ich oddziaływania jest osobowość wychowanka. Ponadto realizowane są w drodze interakcji, codziennych kontaktów twarzą w twarz, będących aktami społecznej komunikacji, podczas których przyjmujemy określenia innych i samych siebie, dowiadując się jakie są oczekiwania innych osób wobec nas, ale i dokonując ekspresji własnych potrzeb i celów. Zarówno socjalizacja, wychowanie jak i nauczanie są możliwe dzięki codziennym interakcjom zachodzącym w środowisku. Środowiskiem tym może być rodzina, grupa rówieśnicza, klasa szkolna, współpracownicy. Każdy z tych procesów zmienia naszą osobowość, kształtuje obrazy społecznego świata, przystosowując nas do życia w otoczeniu społecznym ale i ucząc przeobrażać je tak, by lepiej odpowiadało obecnym potrzebom i oczekiwaniom jednostki
12.Omów pojęcie rozwoju i jego przebieg.
Rozwoj - proces przebiegajacy w trakcje calego zycia jednostki.
Rozwoj o charakterze progresywnym to taki w ktorym kazde nastepne studium czy etap charakteryzuje sie jakosciowo wyzszym poziomem funkcjonowania wybranych aspektow dzialania jednostki niz poprzedni.Dynamika rozwoju zazwyczaj osiaga najwyzsze tempo w dziecinstwie , a nastepnie mlodosci jedynie po to ,by zwolnic w okresie doroslosci i stopniowo obnizac sie z wiekiem.
Konieczna jest tu znajomosc kryteriow , do ktorych odnosimy obserwacje tak by w poprawny sposob okreslac przechodzenie z nizszego stadium rozwojowego na wyzsze.
Druga mozliwosc przebiegu procesow rozwojowych dotyczy sytuacji, w ktorej proces rozwojowy poczatkowo nosi cechy progresywne , nastepnie jednak zatrzymuje sie na pewnym, nieprzekraczalnym dla wychowanka poziomie. Spowodowane jest to na ogol uszkodzeniami o charakterze genetycznym , czy powaznymi schorzeniami sfery psychicznej. Rozwoj taki nazywamy degresywnym.
Trzecia mozliwosc przebiegu procesow rozwojowych podobna jest do degresji , z tym , ze oprocz zatrzymania czy bardzo istotnego spowolnienia procesow rozwojowych dochodzi takze do cofania sie obnizania rozwoju poszczegolnych funkcji czyli ich regresji.Spowodowana jest ona na ogol przyczynami o charakterze spolecznym, ze szczegolnym uwzglednieniem deprywacji , czyli pozbawienia istotnych elementow stymulujacych rozwoj, wynikajacych ze specyfiki warunkow zyciowych i srodowiskowych ( np patologie spoleczne).
13.Przedstaw teorie rozwoju społecznego wg Stefana Szumana.
Skoncentrowal sie on na dwoch grupach czynnikow odpowiedzialnych za prawidlowe funkcjonowanie i wzrost funkcji psychofizycznych organizmu : czynnikach zewnetrznych i czynnikach wewnetrznych . Czynniki wewnetrzne ; anatomiczno- fizjologiczne wyposazenie organizmu : budowa ciala , odpornosc, zasob energii; czynniki psychiczne : motywy dazenia sklonnosci , temperament. Czynniki zewnetrzne : wplywy nieswiadome , oddzialywania srodowiska, normy, reguly i zasady zycia spolecznego. ; wplywy swiadome , intencjonalne oddzialywania wychowawcow, wzorce.
14.Przedstaw teorie rozwoju społecznego wg Heleny Radlińskiej
Postrzegala ona rozwoj czlowieka jako zjawisko o charakterze biosocjokulturalnym , uwzgledniajac 3 podstawowe sfery i odpowiadajace im mechanizmy rozwojowe.
Pierwsza sfera o charakterze biologicznym odpowiada wzrostowi organizmu. Glownym zadaniem wychowawcow czy opiekunow dziecka w tym okresie jest zapewnienie mu wlasciwych warunkow rozwojowych , dbalosc o odzywnianie, sen , ruch na powietrzu , wlasna przestrzen zyciowa dziecka, eliminacje zagrozen w postaci chorob zakaznych czy mozliwosci zaistnienia wypadkow itp.
Druga sfera : rozwoj spoleczny ( ,, socjalny `') dziecka obejmuje tzw. Wzrastanie ,czyli stawanie sie czlonkiem poszczegolnych kregow srodowiskowych : rodziny , grupy rowiesnikow,( poszerzanie kregu interacji spolecznych ). Ma ono na celu budowanie wyobrazenia o samym sobie , jak rowniez otaczajacym nas swiecie. Wychowawcy czy opiekunowie nie powinni hamowac tego procesu , jednoczesnie umozliwiajac dziecku uczestnictwo w coraz bardziej zlozonych sytuacjach spolecznych, omawiajac w sposob dostosowany do potrzeb i mozliwosci intelektualnych i emocjonalnych dziecka ich przebieg i znaczenie. Dziecko oswajajac sie z otoczeniem w coraz wiekszym stopniu utozsamia sie z nim , uwaza za wlasne, traktujac zachowania i wypowiedzi jego czlonkow jako wzorcowe. Poniewaz na tym etapie rozwoju spolecznego podstawowym mechanizmem uczenia sie jest nasladownictwo , dlatego tez opiekunowie powinni poza dobieraniem sytuacji stymulujacych zwrocic baczna uwage na ochrone dziecka przed tym co niepozadane , tak by uchronic je przed oddzialywaniem negatywnych wzorcow postepowania. Wazne sa tu spotykanie z rowiesnikami, opowiadanie bajek itp. Nie mozna wydzielic czynnikow mniej czy bardziej istotnych dla rozwoju sfery spolecznej dziecka , gdyz wszystko z czym dziecko sie styka , ma znaczenie dla ksztaltowania jego osobowosci.
Trzecia sfera rozwoju nazywana jest kulturalna. Działania wychowawcze obejmuja enkulturacje , czyli wprowadzenie w dobra duchowe, symbliczne dziedzictwo, zapoznawanie z tradycja, zdobyczami minionych pokolen oraz z aktulanym dorobkiem kulturalnym. Wazne jest , aby wychowawca :potrafil tak dobrac tresci, aby byly one zrozumiale dla dziecka i nie antycypowaly jego rozwoju poznawczego ; mial dobry kontakt z wychowankiem; przygotowal wychowanka do samodzielnego kontaktu z kultura, obcowal z nia ; potrafil przekonac rodzicow , ze stymulacja sfery duchowej przez kontakt z kultura jest wazna jak rozwoj fizyczny czy spoleczny ; potrafil obalic stwierdzenie , ze dziecko jest za male , aby isc do kina. Wlasciwa stymulacja sfery kulturalnej oddzialywuje na wrazliwosc estetyczna i internalizacje wartosci , przyspiesz a rozwoj werbalny , minimalizujac ryzyko pozniejszych trudnosci dydaktycznych dziecka wynikajacych z deficytow sfery intelektualnej. W trojelementowej koncepcji Radlinskiej glownym zadaniem wychowawcy jest wspieranie rozwoju kazdej z tych sfer,obejmujace konkretne dzialania.
15. Przedstaw teorie rozwoju społecznego wg Stefana Kunowskiego.
Stefan Kunowski jest autorem koncepcji , ktorej zalozenia nalezy zaprezentowac rekonstruujac teorie rozwoju spolecznego dziecka. Ta koncepcja jest podejscie. . Za osiaganie dojrzalosci fizycznej , emocjonalnej , spolecznej czy poznawczej odpowiedzialne sa 4 czynniki rozwojowe : bios, etos , agos , los.
Bios jest to sfera popedowa czlowieka , czyli to wszystko, za rozwoj czego odpowiadaja czynniki genetyczne i fizjologiczne, w tym takze uwarunkowania psychiczne; temperament, podswiadomosc, wrodzone uzdolnienia i predyspozycje wraz z odpowiednim zaopatrzeniem organizmu w skladniki udujace. Autor zwraca uwage na istnienie tzw. Pedu zyciowego , naturalnej sily , ktora kieruje rozwojem jednostki , umozliwiajac dostosowanie do warunkow srodowiska i pokonywanie przeszkod , ktore nierozerwalnie zwiazane sa z kazdym procesem rozwojowym.
Etos to ogół czynnikow srodowiskowych ksztaltujacych nasza psychike wraz ze spoleczna sila obyczajowosci , systemem sankcji , wartosciami, ktore przenikaja do osobowosci poprzez uczestnictwo w kregu spolecznym . Pojecie etos mozna odniesc do wszystkiego ,co dzieje sie podczas procesu socjalizacji.
Agos ( ago-prowadze) to takze wyplywy srodowiskowe , jednak mozna tu mowic tylko o bodzcach kontrolowanych, swiadomym,intencjonalnym wplywie i ksztaltowaniu psychiki poprzez przyklad, autorytet, oddzialywanie wzorcow wychowania , swego rodzaju wprowadzenie w zycie rozumiane jako wyprowadzenie ze stanu natury ku kulturze, takze dzialania ochraniajace przed zdeprawowaniem i wykolejeniem jednostki, Ogromna role pelnia tu wola, swiadomosc i uczucia wychowanka, podobnie jak i wychowawcy , na tym etapie bowiem zawiozuje sie duchowe porozumienie , relacja ucznia i mistrza. Agos to oddzialywania pewnej sumy czynnikow spolecznych i kulturowych , ktore we wspolczesnych koncepcjach nazywa sie wychowaniem i nauczaniem.
Los jest to suma warunkow historycznych i egzystencjalnych jednostki , a takze wola Boga wraz z unikalnymi skladnikami osoby ludzkiej , takimi jak nadswiadomosc czy sumienie, Los jest tym czynnikiem, ktory wydaje sie uwypuklac swiatopogladowy charakter koncepcji Kunowskiego. Wyraznie sklania sie on ku opini , ze w rozwoju jednostki nie wszystko zalezy od nas samych i od czynnikow biologicznych . Skoro nie mozemy wybierac , pewne czynniki zostaja pod nasza kontrola i mozliwosciami korekty.Kunowski daleki jest jednak od absolutyzacji losu , jest on waznym ale nie najwazniejszym i nie jedynym czynnikiem rozwojowym., na prozno jest wiec szukac w jego koncepcji usptawiedliwienia dla wszelkich bledow, zaniedban czy porazek pedagogicznych. Kazdy czlowiek wiec i wychowawca obdarzony jest wola, sumieniem, wyobraznia, w zwiazku z czym w kazdej sytuacji ma wybor, moze podjac wlasciwa badz niewlasciwa decyzje , takze dotyczace kontaktu i prowadzenia dziecka.
Kunowski podkresla ze rozwoj jest procesem ,trwajacym cale zycie i nie mozna mowic o jakies cenzurze czy zakonczeniu.Sfera biologiczna,poznawcza, emocjonalna i spoleczna sa polaczone, a ich rozwoj ma charakter warstwicowy ( fazy nastepuja po sobie bez mozliwosci pominiecia) . Specyfike rozwoju spolecznego wyznacza fakt, iz jednostka w wymiarze intelektualnym zmierza do egoizmu , koncentracji na sobie ku altruizmowi , zas w wymiarze grupowym od nostyzmu ku illizmowi, czyli od scislej indentyfikacji z najblizsza grupa spoleczna w waskim sensie ku wspolnotowemu zaangazowaniu w zycie spoleczne.
16. Przedstaw teorie rozwoju społecznego wg Erika Eriksona.
Etap I od 0-3 r.ż.
Tu zaczyna się socjalizacja pierwotna
Rodzice są dla dziecka alfą i omegą
Dziecko chłonie informacje jak gąbka
Rodzi się poczucie ufności
Etap II od 3-4/6 r.ż.
Na tym etapie rówieśnicy odgrywają coraz to większą role negocjacyjną
Uczenie się nowych ról społecznych
Uczenie się działania razem
Etap III od4/6-7/13 r.ż.
Rówieśnicy są na równi z rodzicami
Wzrasta rola rówieśników
Zwiększenie zaufania wśród rówieśników
Coraz częstsze korzystanie z Internetu
Okres burzy i naporów
Etap IV od 7/13 r.ż. do zakończenia okresu dojrzewania
Traktowanie osób w sposób powinnościowy
Unikamy porażek
Dążenie do sukcesu
Etap V wiek dojrzewania ( adolescencji) między 13-18 r.ż.
Okres burzy i naporów
Tworzenie się subkultur
Tworzenie się kontrkultur
Etap VI od 18-35 r.ż. faza dorosłości
Wczesny wiek inicjacji
Chwiejność emocjonalna
Wzrost libido
Etap VII wiek 35-65 r.ż.
Fundament społeczeństwa jest się
Samorealizacja w sposób racjonalny
Osiąganie konkretnych osiągnięć życiowych
Stajemy się jednostką wyspecjalizowaną
Nawiązanie kontaktów umożliwiających proces socjalizacji
Zjawisko akulturacji pozytywnej ( osiągamy status wyższy niż poprzednie pokolenie
Etap VIII 65-75 r.ż. wiek podeszły
Zmiana perspektywy czasowej (wracanie do dzieciństwa)
Aktywność własna
Podsumowanie tego co się osiągnęło
17. Omów pierwotny i wtórny efekt stratyfikacji w koncepcji R.Boudin'a
Opracowany przez niego model formalny umożliwia stymulację generowania różnic szans edukacyjnych oraz nierówności edukacyjnych. Autor przyjął, że każda jednostka, kończąc kształcenie obowiązkowe, przyswaja sobie swoiście cechy ucznia, spośród których charakterystyczne są wyniki w nauce i inne osiągnięcia szkolne. Poziom tych osiągnięć nie jest jednak przypadkowy, gdyż w znacznej mierze pokrywa się on ze zróżnicowaniem społecznym uczących się. Wynika stąd, że kształcenie obowiązkowe nie kompensuje różnic będących pochodną odmiennych pozycji społecznych uczniów. Osiągnięcia szkole absolwentów szkół podstawowych w dużym stopniu przenoszą się i odzwierciedlają pozaszkolne zróżnicowanie społeczne. Boudin nazwał to zjawisko pierwotnym efektem stratyfikacyjnym.
Po ukończeniu obowiązkowego okresu szkolnego, młodzież może wybrać dalsze drogi edukacyjne. Wydaje się zatem, że na tym etapie ważniejsze okażą się czynniki indywidualne tj. zdolności, zainteresowania ucznia, a tło społeczne nie będzie miało znaczenia. Tło społeczne wywiera jednak duży nacisk na wybór dalszej drogi życiowej. Młodzież bierze pod uwagę swoje wcześniejsze osiągnięcia w nauce, których wskaźnikiem są oceny. Te zaś bardzo istotne, różnią się w poszczególnych grupach społecznych. W grę wchodzą także różne czynniki natury świadomości, wartości, wzory kariery życiowej, motywacje, aspiracje edukacyjne. Im wyższy status społeczny określonej klasy lub warstwy społecznej tym wyższą rangę przypisuje ona celom edukacyjnym. Dlatego też przy jednakowych wynikach w nauce młodzież pochodząca z klas wyższych podejmuje bardziej ambitne decyzje edukacyjne. Tego typu oddziaływanie środowiska społecznego trwa ustawicznie i wpływa na coraz dalsze decyzje, a zatem także na ogólne zróżnicowanie się dzieci szkolnych, młodych ludzi należących do odmiennych klas społecznych. Zjawisko to nazywał Boudin wtórnym efektem stratyfikacji.
18. Omów pojęcie mobilności sponsorowanej i konkurencyjnej wg. R.Collinsa
Mobilność sponsorowana - w systemach mobilności sponsorowanej kariery są określane bardzo wcześnie, a edukacja ma charakter elitarny, który gwarantuje ukończenie każdego kolejnego, wyższego szczebla kształcenia. Klasowo-segregacyjne systemy sponsorowanej mobilności wystąpiły w sytuacjach radykalnej mobilizacji klasy średniej i klasy robotniczej oraz kulturalnej polaryzacji wokół wyraźnie komercyjnych i zawodowych celów edukacyjnych. Powoduje to tworzenie się wyraźnych enklaw edukacyjnych (kariery zawodowej).
Mobilność konkurencyjna - łatwy dostęp do nauki, powszechność edukacji, co powoduje, że bardzo dużo ludzi przechodzi na coraz wyższe stopnie edukacji i na najwyższym stopniu, np. na studiach wyższych, występuje zjawisko konkurencji przede wszystkim o pracę, bo im więcej absolwentów, tym o nią trudniej (z tego wynika też inflacja dyplomów).
19.Na czym polega inflacja dyplomów? Czy dziś mamy do czynienia z tym zjawiskiem?
Inflacja dyplomów - zwiększenie się liczby osób z wyższym wyksztalceniem, większa konkurencja niż ilość miejsc na dane stanowisko, liczy się ilość zdobytych dyplomów a nie jakość.
W dzisiejszych czasach to zjawisko występuje i powiększa się bardziej.
20. Omów pojęcie roli społecznej
Rola społeczna jest to sposób zachowania się, którego oczekuje grupa od osoby zajmującej określoną pozycję społeczną w grupie lub w określonej sytuacji.
Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody.
21. Omów zagadnienie kultury a międzypokoleniowej transmisji wartości. Do tworzenia jakiego rodzaju osobowości przyczyniają się poszczególne stadia rozwoju kultury? |
Margaret Mead wyróżnia trzy stadia rozwoju kultury:
Stadium to przyczynia się do tworzenia osobowości sterowanej tradycją, gdzie poznawanie reguł społecznego świata polega na stopniowym odsłanianiu jego mechanizmów. To co było, przeszłość ma większą siłę informacyjną niż teraźniejszość czy przyszłość. Wartości pozostają uniwersalne i niezmienne . Posiadacz osobowości sterowanej tradycją zwraca się ku dziedzictwu przodków, będąc raczej dłużnikiem niż twórcą kultury. Człowiek ma dopasować się do środowiska, nie zaś zmieniać je według własnych potrzeb. Istotnym rysem jest bezpieczeństwo i stałość takiego związku między kulturą a osobowością jednostki, a zarazem przewidywalność rozwoju społecznego człowieka zdeterminowanego przez mechanizmy stratyfikacyjne i jasne granice funkcjonowania w obrębie ról społecznych. Źrudłem tegoż bezpieczeństwa jest jasność oczekiwań wobec jednostki wraz z ustalonym systemem sankcji, których doświadcza ona w razie przekroczenia wytyczonych jej granic.
Kultura konfiguratywna przyczynia się do tworzenia osobowości wewnątrz sterowanej, czyli opartej na zinternalizowanych i akceptowanych przez jednostkę regułach współżycia społecznego. Reguły te są stopniowane w zależności od wieku, pochodzenia i potencjalnych możliwości każdego członka społeczeństwa. Pod wpływem zmieniających się warunków życia i postępu cywilizacyjnego zmieniają się ona i ewoluują wraz z ludźmi, ich potrzebami i oczekiwaniami. Oferta ról społecznych jest znacznie szersza, możliwe są modyfikacje w ich pełnieniu, twórczy stosunek do rzeczywistości. Osobowość wewnątrz sterowana wyposażona jest w mechanizmy regulacyjne zapewniające możliwość poszukiwania i odnajdywania swego miejsca w świecie, decydowania o nim według kryteriów indywidualnej użyteczności, o przyjmowaniu jednych, a odrzucaniu innych wzorców życia społecznego. Pokolenie starszych członków społeczeństwa akceptuje wiedzę i kompetencje młodszych, lepiej wykształconych dzieci. To, co minione, co składa się na dorobek pokoleń tworzy tradycje, ale i stopniowo ustępuje miejsca perspektywie teraźniejszej, dniu dzisiejszemu. Wymiana dóbr, usług informacji stanowi podstawę funkcjonowania społeczeństwa. Młodzi ludzie stają się zarówno dłużnikami, jak i twórcami kultury.
Stadium to sprzyja zewnątrzsterowności jako cesze osobowości jednostki. Szybkie tempo przemian, dezaktualizacja wzorców działania społecznego, masowy charakter informacji powodują, że nie jest łatwo odnaleźć się w otaczającym świecie. Konieczna jest elastyczność, zdolność szybkiej adaptacji, rezygnowania z tego, co było ważne na rzecz tego, co w perspektywie przyszłości może okazać się ważniejsze. Zanika bezpieczeństwo i zaplecze w postaci wzorców życia, do jakich można się odwołać. Każdy członek społeczeństwa działa niejako na własną rękę, przyczyniając się do uruchomienia mechanizmów dezintegracyjnych, a naruszania wspólnotowych, które do tej pory chroniły integralność osoby. Młodzi przyjmują na siebie cały ciężar wiedzy i kompetencji społecznych, które to czynniki nie mogą jednak zastąpić doświadczenia. W wyniku tego przesunięcia ulega odwróceniu kierunek przekazu międzypokoleniowego, młodzi kształtują wyobrażenie o świecie starszych członków społeczeństwa, zarazem stając się raczej twórcami niż dłużnikami kultury. |
Przedstaw koncepcje kodów językowych B.Bernsteina
Basil Bernstein był prekursorem „nowej socjologii” w Wielkiej Brytanii. Zwrócił uwagę na istotną rolę języka w przenoszeniu dziedzictwa kulturowego rodzin i przez to stymulowanie bądź hamowanie rozwoju intelektualnego jednostki. W swoich pracach wyróżnił 2 typy wypowiedzijęzykowych:
Kod ograniczony - najprostsza forma komunikacji oparta na krótkich zdaniach. Do wyrażania ekspresji często używa się mimiki, gestów. Często w danej grupie językowej korzysta się ze stereotypów czy symboli - taki język jest łatwo zrozumiały w określonym środowisku. Traci jednak wiele wartości komunikacyjnych w innym, szerszym środowisku. Kod ten w słabym stopniu pobudza psychikę (klasa robotnicza i niższe warstwy społeczne).
Kod rozbudowany (rozwinięty) - złożona forma komunikacji polegająca na używaniu pojęć abstrakcyjnych, słowa
i ich kontekst zostaje dostosowany do wymagań określonej sytuacji, które pozwalają na to, że te dzieci lepiej sobie radzą z formalnymi wymogami szkoły (klasa średnia i inteligencka).
23.Przedstaw zależności społeczno-edukacyjne i wychowawcze skladajace się na proces reprodukcji kulturowe.
System oświaty w modelu kulturowej reprodukcji Pierre'a Bourdieu:
Teoria kulturowej reprodukcji jako rezultat dialogu i polemik z Durkheimem, Weberem i Marksem.
Założenie: Społeczeństwo jest podzielone na klasy oraz ideologiczne i materialistyczne konfiguracje, na których te klasy się opierają. Są one odtwarzane ( reprodukowane ) po części przez „symboliczną siłę”.
Kontrola klasowa jest ukonstytuowana przez subtelne przejawianie symbolicznej siły prowadzonej przez klasę panujacą tak, „by narzucić definicje społecznego świata, która jest zgodna z jego interesami”.
Każda władza o przemocy symbolicznej, to znaczy każda władza, której udaje się narzucić znaczenia, i to narzucić je jako uprawnione, ukrywając układy sił leżące u podstaw jej mocy, dorzuca do owych układów sił swoją własną moc, tzn. moc czysto symboliczną... Każde działanie pedagogiczne stanowi obiektywnie symboliczną przemoc, jako narzucenie przez arbitralna władzę arbitralności kulturowej
Panowanie ( dominowanie ) symboliczne jest realizowane w ramach ogólnie rozumianej działalności pedagogicznej ( wychowawczej ) przez narzucanie, wpajanie, przekształcanie określonych wzorców i wartości. Działania pedagogiczne są przemocą symboliczną, specyficznym aktem samowoli postrzeganej w podwójnym sensie:
1. Jako urzeczywistniające się w procesie nauczania (przekazu, komunikacji) partykularne interesy obiektywnych grup lub klas panujących,
2. Jako selekcjonujące pewne znaczenia, godne reprodukowania ( odtworzenia ) na podstawie kryteriów nie dających się wywieść z żadnej zasady uniwersalnej ( fizycznej, duchowej, biologicznej ). Jedynie „amnezja genezy”, tj. potoczne przekonanie, iż “zawsze tak było” prowadzi do naturalizacji znaczących relacji ( stosunków ), które są wytworem ( produktem ) historii.
W analizie Bourdieu dotyczącej funkcjonowania mechanizmów kulturowej reprodukcji zajmują spostrzeżenia o kulturze i kapitale kulturowym.
Kultura przekazywana przez szkołę jest powiązana z różnymi subkulturami. To one tworzą i konstytuują szersze społeczności, wśród których utwierdza się kultura klasy panującej, a równocześnie osłabiają kultury, reprezentowane przez inne kultury.
Kapitał kulturowy odnosi się do różnych grup językowych (znaczeń ) i kulturowych kompetencji (stylu zachowań, sposobu myślenia i skłonności), które są dziedziczone w drodze klasowo rozmieszczonych granic i statusu ich rodzin.
Szczególną rolę w usankcjonowaniu i reprodukcji dominującego kapitału kulturowego odgrywają szkoły. Szansa sukcesu edukacyjnego niewspółmiernie wzrasta wraz z uczęszczaniem do szkół określonego, elitarnego typu.
Zjawisko habitusu w ujęciu Bourdieu polega na sterowaniu działaniami zmierzającymi do określenia celu, mimo, że cel ów nie jest, a w każdym razie nie musi być uświadomiony. Habitus jest “społecznie ustanowiona naturą”, a wpojenie “reguł gry” społecznej jest tak silne, że nie postrzegalne jako czynnik narzucony z zewnątrz, i tak skutecznie, że zapewnia nieomal automatyczne dostosowanie się do sytuacji rozpoznawanej jako sytuacja objęta danymi regułami.
Delegacja ustanawiająca pracę pedagogiczną narzuca całemu społeczeństwu definicje dokonanej formy habitusu, tzn. człowieka pełnego i wykształconego. Następuje naturalizacja potrzeb kulturalnych oraz uniwersalizacja kultury legalnej jako jedynej autentycznej, co narzuca członkom społeczeństwa konieczność autocenzury i autodyscypliny poczynań.
Habitus wpojony przez pracę pedagogiczna pierwotną ( tzw. wychowanie domowe, które stanowi pewien kapitał kulturowy ) jest z reguły trwały, nieodwracalny oraz stanowi podstawę konstytuowania każdego innego habitusu.
System oświaty jest pojmowany jako zespół wyspecjalizowanych instytucji wpajających jednostce określone elementy kultury, który spełnia dwie funkcje:
1. wewnętrzna polegającą na wytwarzaniu (produkowaniu) i odtwarzaniu (reprodukowaniu) instytucjonalnych warunków własnego istnienia i przetrwania,
2. zewnętrzna polega na reprodukowaniu tzw. samowoli kulturowej, odtwarzaniu stosunków siły pomiędzy grupami i klasami w danej strukturze społecznej.
Wyjaśnij pojęcie selekcji szkolnej
Selekcja szkolna - Pojęcie selekcji szkolnej określa w szczególności ogół procesów różnicowania się dróg i szans kształcenia dzieci i młodzieży na różnych szczeblach szkolnictwa .
Selekcję szkolną można rozpatrywać jako dokonujące się w systemie szkolnym zjawisko społeczne nie zawsze kontrolowane , najczęściej przebiegające spontanicznie . Można też tym terminem nazwać proces pedagogiczny , w wyniku którego dokonuje się przegrupowanie kandydatów na wyższe szczeble kształcenia na podstawie kryteriów przyjętych w danym systemie szkolnym .
Selekcje szkolne- procesy różnicowania się dróg szkolnych i szans edukacyjnych dzieci i młodzieży.
Zależnie od warunków społecznych, dopływ uczniów kształtuje się rozmaicie i w rezultacie zespół uczniów jest w pewnej mierze rezultatem doboru społecznego. Szkoła ten dobór prowadzi dalej przepuszczając uczniów przez sito wymagań egzaminacyjnych. Selekcja ma daleko idące następstwa w zakresie przegrupowania społecznego i przeprowadzana jest w szkole selekcja społeczna , proces przepływu kandydatów pochodzących z różnych środowisk społecznych poprzez drabinę szkolną do zróżnicowanych zawodów
25. Omów czynniki selekcji szkolnej wg Bystronia
Najważniejsze czynniki selekcji szkolnej(J. Bystroń):
organizacja pracy szkół, a zwłaszcza dostępność społeczna i terytorialna szkół związana z warunkami ekonomicznymi rodzin uczniów,
czynniki rasowe, religijne, polityczne, demograficzne( płeć, wiek)
prestiż nauki, kształcenia szkoły w społeczeństwie związany ze społeczną wartością nauki, nauczania i szkół określonych typów,
zamiłowanie ucznia do kształcenia w określonym kierunku lub zawodzie oraz uzdolnienia i rozwój umysłowy ucznia
podejmowanie pracy zarobkowej przez część dzieci i młodzieży,
pochodzenie społeczne ucznia,
migracja ludności, czyli przegrupowania osadnicze oraz ruchliwość przestrzenna społeczeństwa
26.Omów czynniki selekcjo szkolnej wg Szymańskiego.
Makrostrukturalne - podstawowe znaczenie w określaniu szans edukacyjnych; mają czynniki wyznaczające cele, zasady, założenia organizacyjne i programowe oraz warunki funkcjonowania całego systemu oświaty.
Regionalne - przejście od pracy ręcznej do przemysłowej i od przemysłowej do usługowej rodzi wiele skutków społecznych i edukacyjnych. Praca w przemyśle, a zwłaszcza w usługach podnosi wymagania dotyczące kwalifikacji pracowników. Wielu osobom przenoszącym się ze wsi do miasta praca w przemyśle daje możliwość większych zarobków. Następuje wzrost potrzeb i oczekiwań społecznych. Rozwój instytucji szkolnych przedstawia się zdecydowanie korzystniej w obszarach bardziej uprzemysłowionych, w których stwierdza się również wyższe upowszechnienie kształcenia ponadpodstawowego, zwłaszcza wyższego.
Środowiskowe - duży wpływ mają tutaj oddziaływania: społeczne, ekonomiczne, kulturowe. Ogół tych czynników kształtuje charakterystyczny styl życia mieszkańców wsi lub miast, ich cele i dążenia oraz typową dla danej miejscowości atmosferę wychowawczą.
Rodzinne - przynależność rodziny do klasy robotniczej, chłopskiej lub inteligenckiej wpływa na selekcję szkolną. Środowiskowe zróżnicowanie warunków życia rodziny wywiera wpływ na dojrzałość szkolną dzieci i ich osiągnięcia szkolne. Wielkość rodziny rzutuje na szanse edukacyjne dzieci. Dzieci z rodzin wielodzietnych mają mniejsze szanse ukończenia szkoły średniej. Dzieci o wysokim poziomie wykształcenia mają wyższe osiągnięcia w szkole od innych dzieci i są od nich lepiej rozwinięte umysłowo.
Szkolne - szanse edukacyjne zależą od dostępności szkół, ich funkcjonowania i jakości pracy dydaktyczno-wychowawczej oraz wyposażenia szkół w pomoce dydaktyczne.
Indywidualne - na selekcję szkolną mają wpływ zdolności ucznia, czyli te różnice indywidualne, które powodują, że przy jednakowej motywacji poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu.
27.Omów problem wykluczenia społecznego jako wyniku selekcji szkolnej.
Wykluczenie społeczne - czyli zdanie na łaskę innych, człowiek traktowany jest przedmiotowo, urzeczowienie człowieka,
Ludzie zbędni czują się niepotrzebni i często dochodzi do zamachów suicydalnych.
Człowiek nie może pełnić ważnej roli społecznej.
Młodzi ludzie którzy nie kończą szkoły , maja ograniczone możliwości , podlegają odsiewowi w szkołach, nie przechodzą na wyższe poziomy edukacyjne.
Niemożliwość dostosowania się obecnego społeczeństwa.
28. Płeć a selekcja szkolna.
Podręczniki szkolne utrwalają wyobrażenia różnic związane z płcią kulturową. W opowiadaniach dla szkół podstawowych chłopcy są przedstawiani jako pełni inicjatywy i niezależni, podczas gdy dziewczynki, jeżeli w ogóle występują, są bardziej bierne i zapatrzone w swoich braciszków. Sposób organizacji życia w szkole stanowi również formę dostarczanego przekazu na temat płci kulturowej. Nauczyciele wyznaczają chłopcom i dziewczynkom odrębne zadania w klasie; np. dziewczęta są proszone podlanie kwiatków, a chłopcy o przestawienie ławek. Gdy dzieci znajdą się na boisku szkolnym, chłopcy zajmują większą przestrzeń, a kiedy obie płcie bawią się wspólnie to zwykle na warunkach ustalonych przez chłopców.
Wreszcie obraz płci kulturowej jest przekazywany dzieciom przez podział obowiązków szkolnych między dorosłych. Badania wykazują, że płeć osób zarządzających szkołą posiada wymierny wpływ na postrzeganie przez dzieci ról płciowych. Według wyników jednego z badań prowadzonych wśród pierwszoklasistów, u dzieci które uczęszczały do szkoły zarządzanej przez dyrektorkę, zidentyfikowano mniej stereotypów płciowych niż u dzieci przebywających w szkole zarządzanej przez mężczyznę.
29. Wykształcenie rodziców jako czynnik selekcji szkolnej
Poprzez codzienną konwersację jaka zachodzi pomiędzy dziećmi a rodzicami, licznych kontaktów - rodzice świadomie lub nieświadomie przekazują swoim pociechom informacje, wiadomości istotne dla ich przyszłego funkcjonowania w życiu, wprowadzają lepiej lub gorzej w świat pojęć, przekazują wzory kulturowe, normy moralne i wartości. Z kulturowymi cechami rodziny wiąże się atmosfera wychowania która stwarza lub osłabia motywacje do kształcenia, uczenia się. Im wyższy jest poziom wykształcenia rodziców tym wyższy jest poziom dojrzałości szkolnej dziecka , korzystniejszy jest jego rozwój umysłowy, ma ono większą szansę osiągnięcia wysokich wyników w nauce, a także wyższe są aspiracje związane z kształceniem swoich dzieci.
30. Scharakteryzuj język klasy szkolnej.
Funkcje języka: komunikacyjna - narzędzie porozumiewania się z ludźmi,
ekspresyjna - do wyrażania własnych myśli, uczuć, osobowości,
ideacyjna - wpływa na sposób spostrzegania rzeczywistości i na sposób myślenia.
Nadawca i odbiorca: wnoszą swoją osobowość, nadawca- motywy i postawy, odbiorca- potrzeby, oczekiwania, postawy. Czyli komunikacja werbalna i niewerbalna.
Nauczyciel- to funkcja organizatorsko-kierownicza i dyscyplinarna, obok tego najważniejsza funkcja- dydaktyczna.
Przebieg komunikacji według schematu: inicjowanie( pytanie,żądanie) nauczyciela- odpowiedz ucznia- reakcja nauczyciela
Nauczyciel narzuca przebieg interakcji np. przez zadawanie pytań,
Decyduje o tym czy to co powiedział uczeń jest prawidłowe,
Zadanie ucznia- reagowanie na polecenie nauczyciela, odczytywanie jego intencji.
Nauczyciel centralna pozycja w klasie, kontakt wzrokowy ze wszystkimi,
Zabieranie głosy przez uczniów przebiega według stałych reguł. Np. podnieść rękę gdy chcesz cos powiedzieć, nie przerywaj itd., tylko nauczyciel może łamać te reguły.
Zasady porozumiewania nauczyciela z uczniami bardzo sztywne, blokują swobodny przepływ informacji. Nauczyciel dąży do utrzymania porządku w klasie, patrzy na własna wygodę i brak czasu, niechęć do podejmowania ryzyka związanego z otwartym porozumiewaniem się. Komunikacja z nauczycielem dotyczy zwykle lekcji, nie spraw osobistych i rodzinnych.
Nauczyciel kontroluje i ocenia poprzez:
Nagradzanie : stopnie i pochwały, , nagradzanie bardzo rzadko stosowane przez nauczycieli, polskie badania wykazują ze nauczyciele częściej nagradzają uczniów zdolnych, pogłębiając w ten sposób roznice miedzy uczniami.
Karanie :stosowane częściej niż nagradzanie, ważna zarówno forma jak i częstotliwość karania, rzadziej karaja uczniów osiągających dobre wyniki w nauce, skuteczni nauczyciele lepiej organizacją prace, przeciwdziałają problemom z dyscypliną wiec rzadziej karają, komunikacja nauczyciela z uczniami jest nierównomierna, z niektórymi nie rozmawia w ogóle z innymi po kilka razy, częściej z uczniami z ławek z przodu klasy. Przez gesty i mimikę nauczyciele komunikują swój stosunek do uczniów i do tego co robia.
Nauczyciel jako odbiorca i słuchacz : Ocenia sygnały oe uczniow, uczen rozpatrywane według dwóch wymiarów: dobry uczen, zły uczen lub grzeczny uczen, niegrzeczny uczen. konsekwencje tego_ stygmatyzacja i etykietyzacja uczniów oraz formowanie się stosunku uczniow do nauczyciela: n czepia się mnie, lub n lubi mnie,
Interpretacja przez nauczycieli sygnałów niewerbalnych: gdzie siedza, jak sa ubrani itd. Wazny kontakt wzrokowy, który słuzy o słuchaniu.
Komunikacja w szkole i wiedza która zdobywa uczeń odzwierciedla reguły funkcjonowania życia społecznego i do przestrzegania ich przygotowywuje.
31.Który z modeli tożsamości najbardziej adekwatnie opisuje Twoje pokolenie młodzieży polskiej?
Który z modeli tożsamości najbardziej adekwatnie opisuje Twoje pokolenie młodzieży polskiej?
Tożsamość Y
3xfast fast food fast car fast sex , występuje relatywizm norm , ludzie są homo duplex - po takim człowieku można się spodziewać wszystkiego, występuje chaos aksjonormatywny
32. Wymień postawy społeczeństwa wobec młodzieży korzystne z pedagogicznego punktu widzenia
kompetencje poznawcze - dostarczenie wiedzy ,
afektywno- uczuciowo-emocjonalne - kształtowanie emocji
behawioralny - pochodzenie nasuwa rozumienie
konfiguratywna - młodzi uczą starszych i starsi uczą się od młodych
postfiguratywna - starsi uczą młodych
prefiguratywna - młodzi uczą starszych
33. Czym różni się sekta od subkultury
Sekta jest to grupa wyznawców, którzy nie są związani z Kościołem. Kościół ich odrzuca, uważa, ze robią cos złego , grupa religijna, która oderwała się od któregoś z wielkich kościołów i przyjęła własne zasady organizacyjne, odłam wyznaniowy jakiejś religii. Jej członków łączy zazwyczaj silne poczucie wspólnoty, świadomość misyjnego powołania, rygoryzm religijny i etyczny.
Subkultura to grupa ludzi, którzy wyznają jakieś idee, poglądy, a Kościół nie ma nic przeciwko nim, to nieformalna grupa osób działająca według odrębnych wzorów i zasad postępowania. Jej członkowie nie przestrzegają zwyczajowo przyjętych w społeczeństwie norm. Osoby należące do tych podkultur to zazwyczaj ludzie bardzo młodzi , uczniowie szkół średnich, studenci. Najwięcej z nich można spotkać w dużych miastach , takich jak Warszawa, Wrocław, Gdańsk i Kraków. W małych wioskach są oni wytykani palcami, ośmieszani oraz często prowokowani do bójek.
34. Przedstaw teorię mediów wyjaśniających wpływ mediów na człowieka
a. teoria psychologiczna
- teoria uwarunkowania -> możliwość wywołania odruchów warunkowych pod wpływem słów, gestów z określonymi stanami uczuciowymi: lęk, przyjemność, miłość
- teoria dysonansu poznawczego -> mówi o tym, że informacje niezgodne z nastawieniem odbiorcy są odrzucane, te które zaś cechuje spójność postaw czy poglądów między nabywcą a odbiorcą są przyjmowane.
b. teoria socjologiczna -> to efekty komunikowania się do których należą właściwy odbiór informacji, a także oddziaływanie jej na nas; wpływ na naszą interpretację treści nadanych przez media mają ludzie z naszego otoczenia
c. teoria kulturowa -> media kształtują charakter kultury :jej norm, standardów, przemian. Treści mediów oddziałują depersonalizująco i demoralizująco na człowieka po przez uproszczenia i schematyczność kształtują zły smak, powstają hedonistyczne postawy, czynią integrację społeczną płytką, gdyż zamiast
Szerzej funkcje mediów :
upowszechnianie różnych treści edukacyjno -informacyjne
dostarczenie rozrywki - kształtowanie opinii i postaw odbiorców
stymulowanie rozwoju umysłowego, kreatywności
budowanie relacji interpersonalnych
35. Czym różni się oddziaływanie przekazu telewizyjnego od oddziaływania reklamy na osobowość człowieka ?
W telewizji pojawiają się takie treści które pobudzają i budują napięcie wśród odbiorców. Zamiast zachęcać do refleksji promują tzw. Konkretne wartości : uroda, pieniądze, sprawność fizyczna, dobra materialne itp., ale już nie abstrakcyjne takie jak wolność, honor, sprawiedliwość, nie promują ich bo spadłaby oglądalność telewizyjna. Oddziaływanie mediów to również kwestia środków jakim się posługuje : video obraz działa na emocje, a nie jak słowo na intelekt, spłyca przekaz, wyłącza krytycyzm i nie pozostawia miejsca na wyobraźnie, krytycyzm. Stwarza to pozorny świat, zaciera granicę ja z rzeczywistością.
Człowiek na co dzień myśli tylko o zaspokojeniu własnych potrzeb, traci zdolność funkcjonowania w grupie ludzi a zaczyna się identyfikować ze sztuczną społecznością złożoną z telewidzów, internautów…
Reklama również oferuje szeroki zakres informacji kształtujący pogląd na świat co umożliwia nam rozwój wiedzy i umiejętności. Reklama jest najtrafniejszym sposobem manipulowania ludzi. Reklama to łatwy, szybki i skrótowy przekaz informacji. Dyktuje wzory zachowań i stylu życia obowiązujących, toteż lansuje pogląd że życie polega na przystosowaniu się do nich. Reklama utożsamia pragnienia z potrzebami osiągane poprzez idealizację produktu i zmian jakich jego posiadanie dokona. Oglądają reklamę utożsamiamy się z bohaterem toteż dążymy do nabycia produktu.
36.Przedstaw i omów modele szkoły w nowoczesnym społeczeństwie.
1. Model funkcjonalno-strukturalny:
a) Funkcjonalizm
Jego podstawową funkcją jest przeprowadzenie dziecka z okresu dzieciństwa w dorosłość, poprzez wdrażanie 4 rodzajów norm społecznych: niezależności, dokonań, uniwersalności, szczególności.
Według Dreebena są to normy z którymi jesteśmy zapoznawani w domu, jednak szkoła działa bardziej konserwatywnie efektywniej niż rodzina, gdyż podpiera się porównywaniem z rówieśnikami.
Według zwolenników tej teorii szkoła jest:
* podsystemem społecznym;
*niezbędnym elementem potrzebnym do utrzymania ładu i porządku, określonego podziału ról społecznych;
*instytucją wdrażającą normy kulturowe i je egzekwującą;
*”do szkoły chodzimy, aby nauczyć się żyć w społeczeństwie”;
b) Strukturalizm
W tym modelu wnioskiem jest to że struktura społeczna jest ważniejsza od działania społecznego. Poza płynnymi i zmiennymi przejawami rzeczywistości, stwierdza się że istnienie struktur, które są fundamentem, uporządkowanymi systemami działań, które powodują że panuje porządek.
2. Model interakcyjny i teorii konfliktu:
a) Teoria konfliktu
Tu szkoła jest rozpatrywana jako otwarta na interesy klas i grup społecznych dominujących, a oddziaływanie szkoły jest utożsamiane z mechanizmem reprodukcji kulturowej, czyli wiąże się to z brakiem szansy dla grup nieuprzywilejowanych na osiągnięcie lepszego miejsca w hierarchii społecznej.
Ważną rolę odgrywa tu przemoc symboliczna, czyli wyrwanie dziecka z jego środowiska i deprecjonowanie podstawowych wartości, celem takiej edukacji jest uniformizacja, jednostka nie kwestionuje swojego miejsca w społeczeństwie.
Bardzo wyraźne są różnice w poziomie wykształcenia, które są barierami międzyludzkimi, powodują ekskluzywność społeczną i ujawniają się znaczące mechanizmy selekcji, zmierzające do podziałów społecznych;
b) Imperatywizm
W tej teorii szkoła jest systemem społeczno- kulturowym rządzącym się własnymi prawami, oddziałującym na osobowość uczniów poprzez określone mechanizmy, teoria jest możliwa do realizacji w świetle założeń nurtu interakcjonistycznego socjologii.
37.Omów funkcje szkoły.
Funkcja dydaktyczna (nauczająca) - określa istotę działań szkoły - przekazywanie wiedzy, rozwój zdolności itp.; funkcja ma charakter jawny i rzeczywisty.
Funkcja wychowawcza (socjalizacyjna) - jej istotą jest przekazywanie norm, wartości i zasad życia społecznego;
Funkcja opiekuńcza - jest zapewnieniem dziecku opieki ze strony nauczyciela na czas przebywania poza domem, jak również jest niezbędna do stworzenia szansy na wartościowe spędzanie czasu pozalekcyjnego;
Funkcja selekcyjna - realizowana głównie w drodze egzaminów począwszy od sprawdzianu, skończywszy na egzaminach na studiach;
Funkcja egakitaryzacyjna - polega na wyrównywaniu szans słabszych uczniów, chodzi o zapewnienie optymalnych warunków rozwoju, na zdiagnozowaniu deficytów i wad;
38.Omów cechy szkoły.
Prestiż - (tzw. dobre szkoły i szkoły o niższym poziomie nauczania) - szereg czynników, które podwyższają prestiż szkoły np. kryteria kwalifikacyjne, poziom nauczania itp.
Wielkość - (mała, duża) - dzielimy na małe i duże szkoły, wykładnikiem jest między innymi ilość uczniów jak i liczebność klas, więcej uczniów - większa anonimowość, zmniejszone działania profilaktyczne itp.
Położenie - (miejska, wiejska) - szkoły miejskie i wiejskie
Społeczna podstawa funkcjonowania - (społeczna/prywatna, publiczna) - to przede wszystkim sposób finansowania szkoły, możemy wyróżnić szkoły publiczne - finansowane przez MEN, szkoły społeczne i prywatne finansowane przez stowarzyszenia, fundacje założycielskie, fundatorów itd.
Stosunek do wartości (świecka, wyznaniowa) - w zależności od ideologii edukacyjnej szkoła powinna być świecka
i neutralna światopoglądowo, może promować wartości religijne, ważne jest to, aby dzieci jak i ich rodzice, mogli wybrać takie placówki jakie chcą
Zróżnicowanie płciowe uczniów - koedukacyjna, męska/żeńska
39.Omów funkcje nauczyciela.
Rodzaje funkcji nauczyciela (wg Arendsa):
kierownicza - prowadzenie zajęć, planowanie i wykonywanie określonych działań wychowawczych, przeprowadzanie kontroli i oceny postępów, integrowanie klasy, utrzymanie ładu i porządku klasy, podnoszenie osiągnięć.
interakcyjna - realizacja właściwego dla określonych zagadnień będących jej przedmiotem toku lekcji wraz
z doborem pożądanych rozwiązań metodycznych
organizacyjna - współpraca nauczycieli z rodzicami uczniów, dyrekcją i innymi pracownikami szkoły.
40. Omów klasę jako środowisko wychowawcze
Każdy z nas, jako istota społeczna przez całe życie należy do jakiejś grupy społecznej. Początkowo jest to rodzina, później grupy rówieśnicze i inne grupy związane z pełnieniem różnych ról społecznych. Dla dzieci w wieku szkolnym jedną z najważniejszych (zaraz obok rodziny) grup społecznych jest klasa szkolna, stanowiąca jedno z ogniw w strukturze szkoły.
Klasa jest częścią struktury organizacyjnej szkoły, posiada względnie stałą liczbę uczniów, określone przepisy i zasady funkcjonowania oraz zespół nauczycieli. Jest grupą zadaniową, której celem jest przyswajanie treści nauczania. Jest również, a może przede wszystkim środowiskiem wychowawczym. Dokonuje się w niej kształtowanie postaw, przekazywanie wzorów zachowań i norm moralnych. Jest więc ona ważnym czynnikiem w procesie socjalizacji młodego człowieka.
41. Przedstaw i omów rodzaje przemocy występującej w szkole.
Przemoc fizyczna - dotycząca w zasadzie relacji uczeń-uczeń, a w niektórych przypadkach także płaszczyzny uczeń-nauczyciel, jest najczęściej wyrazem frustracji, nagromadzenia negatywnych emocji z jednoczesnym brakiem kontroli nad nimi i przejawia się w biciu, szarpaniu, czy innych aktach naruszania przestrzeni cielesnej drugiego człowieka.
Przemoc psychiczna - dotyczy wszystkich poziomów życia szkoły i relacji między podmiotami edukacyjnymi, jej uwarunkowania są też nad wyraz złożone. Może przybierać formę lobbingu, byllyingu (osaczenie, tyranizowanie), manifestować się werbalnie, ale i niewerbalnie, poprzez wykluczenie z grona rówieśników, wyzwiska, wyśmiewanie, dokuczanie, okazywanie niechęci i braku sympatii.
Przemoc symboliczna - polega głównie na nad interpretowaniu reguł i zasad życia szkolnego, a także wdrukowywania treści kultury symbolicznej, co w praktyce przekłada się jedynie na uprawnione interpretowanie tekstów lektur szkolnych, wydarzeń historycznych czy społecznych, jak i deprecjonowaniu kulturowych postaw identyfikacji społecznej ucznia, sugerowanie mu, że niektóre rodzaje środowisk społecznych z założenia niosą ze sobą gorsze przygotowanie do podjęcia i realizacji roli ucznia.
Przemoc strukturalna - pewien rodzaj ograniczenia możliwości kształcenia uczniów w niektórych rodzajach czy profilach szkolnictwa (brak w miejscy zamieszkania szkoły lub klasy o interesującym ucznia profilu, ograniczenie ilości miejsc na popularnych kierunkach kształcenia, nieprzystawalność poziomu i struktury edukacji w szkole zasadniczej zawodowej do jej późniejszej kontynuacji w technikum itd.).
42. Co to jest ukryty program szkół
Ukryty program" to wszystko, czego uczniowie uczą się, co poznają i czego doświadczają w szkole, a co jest poza oficjalnym programem nauczania, poza oficjalnymi celami nauczania, poza tym, czego świadomie chce nauczyć nauczyciel, a co jest niezmiernie ważne dla efektów uczenia się dzieci w szkole.
Ukryty program jest nieodłącznym składnikiem każdej szkoły. Wielu nauczycieli nie zdaje sobie sprawy z jego istnienia i znaczenia. Program ten funkcjonuje w tekstach zawartych w podręcznikach, języku, rozkładzie zajęć, systemie ocen, oczekiwaniach nauczycieli, sposobie oceniania czy rytuale szkolnym.
Źródła ukrytego programu w szkołach:
Codzienność - strategie uczniów i nauczycieli, wypowiedzi i komentarze dotyczące rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej, mechanizmy życia szkolnego.
Przestrzeń szkoły - można ją rozpatrywać w 3 wymiarach:
Metaforyczno-symbolicznym vs formalnym - przestrzeń metaforyczno-symboliczna szkoły to wyobrażanie sobie szkoły jako plac gry, teatr, koszar, fabryki itp., natomiast przestrzeń formalna to jak wygląda szkoła (szkoła ma 2 piętra, salę gimnastyczną, klasy rozmieszczone są wzdłuż korytarzy itp.)
Publicznym vs prywatnym - przestrzeń publiczna to korytarze, klasy, dziedziniec itp., przestrzeń prywatna to pokój nauczycielski, lekarski itp.
Jawnym vs ukrytym - przestrzeń jawna szkoły to miejsca gdzie przebywają uczniowie razem i pod nadzorem nauczyciela, ukryta przestrzeń to miejsca gdzie uczniowie są sami, bez nadzoru nauczyciela, np. toalety, szatnie, podziemia szkoły itp.
Zawartość podręczników - ich treści, ilustracje, interpretacje zawartych w nich informacji
43. Omów problem ukrytego programu szkół na osobowość ucznia.
Problem ten może mieć wpływ negatywny bądź pozytywny wpływ na osobowość ucznia, wyklucza się tu jego obojętność na kształtowanie wyobrażeń o społecznym świecie, ponieważ dzieci i młodzież szkolna znajdują się w bardzo specyficznej, charakteryzującej się dużą receptywnością i podatnością na wpływy fazie rozwoju psychiki. Co do oddziaływania pozytywnego bądź negatywnego wiele zależy tu od wartości rodzinnych, poziomu rozwoju społecznego i intelektualnego uczniów i postępowania nauczycieli, bo choć ukrytego programu i jego mechanizmów na dobrą sprawę kontrolować się nie da, nie bez powodu niektórzy psychologowie zauważają, że w decydującym stopniu jest on projekcją, nie tylko zawodowej osobowości nauczyciela. Większość uczniów stykając się z elementami ukrytego programu szkoły, jakimi są strategie, powoli wdraża się do tego jak być „school- wise”- mądrym w szkole, przerwać tam, skończyć ją i nie zwariować.
44.Przedstaw strategie uczniowskie radzenia sobie z rzeczywistością szkolną.
Wyróżnia się 8 strategii uczniowskich:
Socjalizacja - wybiórcze przyswojenie reguł postępowania lansowanych przez szkołę, wzmacniane nagradzaniem pożądanych i karaniem niepożądanych z punktu widzenia nauczyciela zachowań uczniowskich. Istotą socjalizacji w szkole staje się podkreślenie roli grupy, kładzenie nacisku na schludny wygląd ucznia, utożsamianie go ze zdolnościami, starannością, motywacją i zaangażowaniem w naukę. Strategia ta objawia się łamaniem woli, odrzuceniem indywidualności uczniów, ocenianiem zachowania traktowanego jako jedyny miernik przystosowania do wymogów roli ucznia lub jego braku.
Dominacja - jest związana z przemocą, przymusem, władzą nad mową, czasem, przypominaniem hierarchii i konsekwencji nieposłuszeństwa. Pozornie stosowanie tej strategii przez nauczyciela może wywierać pewien pozytywny wpływ na osobowość ucznia - uczy się on radzić sobie w trudnych, opresyjnych okolicznościach. Jednak negatywów jest więcej - uczniowie czują się wyalienowani, osaczeni, stymulowani negatywnie do unikania, nie zaś do uczestnictwa w problemach i sytuacjach, jakie niesie za sobą szkolna codzienność.
Negocjacja - utożsamiana jest z „metodą kija i marchewki”. Jej istotą jest baczna obserwacja i diagnoza uczniowskich poczynań, dążeń i potrzeb , połączona z egzekwowaniem określonych wymagań: w przypadku kłopotów z dyscypliną i podporządkowaniem, elementy te są identyfikowane.
Fraternizacja - wiąże się z postawą otwarcia i akceptacji wobec młodzieży, ich świata, obyczajowości , panujących tam mód i trendów. W imię nawiązania dobrego kontaktu emocjonalnego będącego podstawą sukcesów wychowawczych, nauczyciel często przestaje się w jakikolwiek zasadniczy sposób od swych wychowanków różnić: podobnie się ubiera, gestykuluje. Strategia ta oparta jest na uznaniu równoległości światów i horyzontalnego modelu relacji uczniowie - nauczyciel.
Nieobecności i wycofywania - pozostaje w związku z liberalnym stylem wychowania, a czasem klimatem bezosobowego profesjonalizmu, w zależności od tego, w jakich sytuacjach i czy w ogóle nauczyciel angażuje się w życie uczniów. Generalnie przyjmuje on w pracy postawę urzędnika, który jest zobowiązany do działań wychowawczych tylko w określonych ramach czasowych i sytuacjach, poza nimi pozostawiając uczniów własnemu losowi.
Rutyna - oparta jest na powtarzaniu czynności będących zasadniczą treścią życia szkolnego: korzystania z podręczników, wywoływania uczniów do odpowiedzi, stosowania przez nauczyciela podobnych technik kontroli itp.
Terapia zajęciowa - chodzi w niej o to, by uczniowie mieli czas spędzany w szkole całkowicie zajęty, robili cokolwiek, byle go zapełnić, nie dociekając ani sensowności tego działania ani jego rzeczywistych efektów.
Moralizowanie - odwołuje się do hierarchii szkolnej i opiera się na podkreślaniu, że nauczyciel czy inni pracownicy szkoły zawsze mają rację - należy zatem uch słuchać, konsekwentnie wypełniając polecenia.
45. Przedstaw strategie radzenia sobie z rzezywistoscia szkolna stosowane przez uczniów,
4 kategorie stosowane przez uczniów:
Poszukiwanie specjalnych względów - chodzi w niej o to, by w masowych warunkach edukacji szkolnej zaistnieć jako indywiduum, zostać przez nauczyciela zauważonym i zapamiętanym.
Staranie o dobry wizerunek - sposoby przyciągania uwagi nauczyciela są bardziej standardowe i ograniczają się do komplementowania jego osoby, deklarowania różnych przysług, które wykonują sami uczniowie bądź ich rodzice, ale też przykładania się do nauki, po ty, by otrzymać na początek kilka dobrych stopni, czy cenzurowania swego wizerunku: unikania wypowiedzi, gestów, czy zachowań, które mogłyby się nauczycielowi nie spodobać.
Wycofanie - charakteryzuje ją bierność, znieczulenie na to, co ucznia otacza, rezygnacja z aktywnego udziału w życiu klasy czy szkoły. Posługujące się nią osoby pragną, by dać im spokój, niemal stać się niewidzialne, uczestniczyć w wydarzeniach jedynie ciałem, nie duchem.
Przeciąganie liny - uczniom chodzi w niej o sprawdzenie, jak dużo wolno i jak daleko można się posunąć w omijaniu reguł życia szkolnego czy nauczycielskich zaleceń, jednocześnie unikając kary.
46. Omów rytuały w klasie szkolnej.
P. Mc Laren wyróżnia następujące formy zachowań rytualnych:
Nauczanie - powtarzające się praktyki przekazywania wiedzy i jej weryfikowania, formułowanie pytań i problemów.
Rewitalizacja - przypominanie hierarchii, zaprowadzenie ładu na lekcji, zwracanie uwagi na przestrzeganie reguł szkolnego życia, dyscyplinowanie uczniów.
Intensyfikacja - „zagęszczenie” znaczeń i przyspieszenie tępa szkolnego życia występujące w pewnych okresach, np. zbliżającego się zakończenia semestru czy roku szkolnego, ważnych uroczystości, obchodów rocznicowych, studniówki.
Przejście - promocja z klasy do klasy, rozpoczynanie nauki w nowej szkole.
Opór - działania związane z zaprzeczeniem, negowaniem, odrzucaniem tych elementów rzeczywistości szkolnej, które wydają się uczniom nie do przyjęcia, ponieważ odbierają wolność i swobodę działania i myślenia.
Inwersja symboliczna - zakwestionowanie rzeczywistości szkolnej poprzez jej ośmieszanie, prezentację własnego stanowiska, podkreślenie dorosłości i niezależności, czy po prostu obniżenie napięcia wynikającego z wysokich wymagań szkolnych.
47. Omów pojęcie ideologii edukacyjnej
IDEOLOGIA EDUKACYJNA: to zbiór idei i przekonań wyznawanych przez grupę ludzi na temat formalnych ram edukacji, a zwłaszcza na temat szkolnictwa oraz na temat nieformalnych przejawów edukacji takich jak np. nauka w domu.
48. Od czego zależy forma sprawowania kontroli przez nauczyciela w procesie wychowania?
Potoczne definicje i objaśnienia wskazują, że kontrola nie tylko spełnia zadanie sprawdzenia, ale przede wszystkim daje przegląd sprawy, ułatwia nadzór, zapewnia porównanie zamierzonych rezultatów z faktycznymi osiągnięciami. Kontrola to działalność pedagogiczna, towarzysząca procesowi kształcenia we wszystkich jego etapach i elementach.
Forma kontroli jest to typ zewnętrznej organizacji procesu sprawdzania postępów lub rezultatów pracy uczniów. Organizacyjne formy kontroli dzielą się na indywidualne, frontalne i kondensacyjne. W takiej tez kolejności występują w praktyce szkolnej. Spotkamy bowiem powszechnie zdecydowaną przewagę form kontroli indywidualnej. Kontrola frontalna łączona z metodami pisemnych sprawdzianów występuje rzadziej. Większość szkół niemal codziennie stosuje kontrolę indywidualną, a frontalna zarezerwowana jest na prace klasowe
i kartkówki. Ze względu na brak czasu i konieczność aktywizowania całości klasy, pojawia się forma kontroli kondensacyjnej, która polega na łączeniu indywidualnej z frontalną. Większość klas jest zajęta wypełnianiem zadań pisemnych, pisemnych dwu lub trzech uczniów odpowiada wówczas ustnie. Niektórzy nauczyciele uzyskują dzięki tej metodzie szereg dydaktycznych korzyści, przede wszystkim wprowadzają systematyczną i regularną kontrolę obejmującą wszystkich obecnych w klasie uczniów.
Metodą kontroli nazywamy sposób, w jaki nauczyciel realizuje cele
i funkcje wyznaczone kontroli w procesie kształcenia. Metody będące ogólnym sposobem przeprowadzania kontroli zależą także od miejsca, jakie zajmują
w procesie nauczania, od momentu, w którym występują. Ta sama metoda spełnia inne określone funkcje i inaczej przebiega, jeżeli stosujemy ją na początku roku szkolnego, przed zakończeniem okresu szkolnego oraz przy końcu roku. Im więcej metod kontroli jest wykorzystywanych przez nauczyciela, tym praca jego i uczniów staje się bardziej efektywna i przynosi lepsze wyniki.
Przedstaw ideologie i reprezentowane przez nie wartości w procesie wychowania i nauczania
Liberalna - dużo wolności, swobody, ale i co za tym idzie odpowiedzialność za swoje czyny, szacunek, konsekwencje.
Konserwatyzm - rygorystyczne normy, szereg ograniczeń, młodzi ludzie są kontrolowani, występuje pełna kontrola, nadopiekuńczość rodzicielska.
Mediacyjna - pośrednia - młodzież myśli, stają się strategami, wiedzą jak się zachować w danej sytuacji,
Omów formy sprawowania kontroli przez nauczyciela.
Można wymienić następujące rodzaje form kontroli:
a) ze względu na ich organizację:
- indywidualne (głównie odpytywanie),
- frontalne (sprawdziany pisemne),
- kondensacyjne (klasa wykonuje zadania pisemne, a w tym czasie kilku uczniów jest
odpytywanych);
b) ze względu na ich miejsce w procesie dydaktycznym:
- bieżące (odbywające się na każdej lekcji),
- sporadyczne
Metoda ustnej kontroli to przede wszystkim odpowiedzi uczniów na pytania nauczyciela, które mogą być obszerniejsze albo krótsze w zależności od typu pytania i celu, jaki stawia sobie i uczniowi nauczyciel. Ale na „odpytywaniu” nie wyczerpuje się możliwość ustnej kontroli. Wzbogacają ją rozmowy nauczyciela z uczniami, luźne wypowiedzi uczniów, opiniowanie wypowiedzi i prac kolegów, podsumowywanie przez ucznia lekcji lub jej istotnego fragmentu, a także dyskusja będąca dla nauczyciela trudną metodą kontroli, ale jakże pożyteczną, w której łączy się forma indywidualna z frontową. Ustna kontrola ma istotne wartości, do których zaliczamy istnienie bezpośredniego żywego kontaktu między nauczycielem i uczniem, możliwość gruntowniejszego zbadanie wiedzy i postępów ucznia, rozwijanie umiejętności ustnego opowiadania, referowania, argumentowania, opiniowania dyskutowania, rozwijanie samodzielności ucznia, kształtowanie i doskonalenie języka.
Kontrola pisemna jest najbardziej rozpowszechnioną obok metod ustnego sprawdzania. Jest ona znacznie obiektywniejsza, ponieważ praca ucznia zostaje udokumentowana i można ją wielokrotnie analizować. Ta metoda kontroli wymaga od ucznia większej samodzielności i lepszego przygotowania. W trakcie pisania uczeń pozbawiony jest opieki i pomocy nauczyciel, co może niekiedy ujemnie odbić się na jego rezultatach. Kontrola pisemna jest bardziej ekonomiczna jako forma frontalna, wprowadza mniejsze zdenerwowanie, rozwija umiejętność wypowiadania się na piśmie. Dzielimy ją na prace domowe i klasowe.
Do domowych zaliczamy zadania pisemne na określony temat, referaty do opracowania i wygłoszenia w klasie, specjalne prace indywidualne dla opóźnionych
w realizacji programu, rozwiązania zadań lub ćwiczeń oraz opisy przeprowadzonych eksperymentów. Do prac klasowych zaliczamy kontrolne klasówki wykonywane z języka polskiego i obcego oraz matematyki po dwie lub trzy w każdym okresie. Inną metodą są krótkie sprawdziany zwane „kartkówkami” i trwające około 10-15 minut.
Praca z książką często stosowana jako metoda uczenia się, rzadko bywa wykorzystywana jako metod kontroli. Wykorzystując teksty w czasie kontroli zapoznajemy z nim ucznia, uczymy go pracy z książką, mapą, schematem, wykresami czy tabelą i zapoznajemy ze słownikiem, encyklopedią, ilustracją i innymi zawartymi w nich typami informacji.
Zajęcia i ćwiczenia praktyczne podobnie jak poprzednia metoda, są mniej wykorzystywane w czasie kontroli. Mogą natomiast szeroko występować w procesie nauczani biologii, fizyki, chemii oraz przedmiotów zawodowych. W trakcie jej stosowania uczeń zostaje zobowiązany do wykonania różnych czynności praktycznych. Pomaga to sprawdzić umiejętność stosowania wiadomości i umiejętności w praktyce. Może on łączyć się ze słowem mówionym lub pisanym jako wyjaśnieniem dokonywanych czynności.
Analiza pomocy naukowych jest metodą kontroli podobną do dwóch poprzednich. Uczeń otrzymuje konkretną pomoc naukową i dokonuje jej analizy. Uczeń widzi przedmiot lub schemat, analizuje go, uogólnia wnioski, konstruuje odpowiedź w logiczną człość.
Kontrola graficzna łączy wypowiedz pisemną i ustną. Jest to ważna metod do kontroli uogólnień oraz umiejętności sporządzania schematów, wykresów i szkiców. Uczeń kreśli, szkicuje graficznie jakiś proces, rysuje, wzajemne zależności lub zarys rozlokowania na płaszczyźnie
i jednocześnie objaśnia, komentuje, wskazuje poszczególne elementy orz typy powiązań.
-Referaty i odczyty są odmianą poprzedniej metody oraz pisemnego opracowania prac domowych. Uczniowie w formie referatów przygotowują indywidualne pewne zagadnienia do przedstawienia całej klasie.
Obserwacja jest metodą kontroli bardzo ważną, lecz nie docenioną. Poznawanie ucznia, jego warunków domowych i nauki, pozwala kształtować sąd nauczyciela, a zwłaszcza wychowawcy o jego uczniach.