Mariusz Jeziorski
I Semestr Pielęgniarstwo
Rola siedliskowego podejścia w Promocji Zdrowia w Zdrowiu Publicznym
Promocja zdrowia to proces umożliwiający jednostkom i grupom społecznym zwiększenie kontroli nad uwarunkowaniami zdrowia w celu poprawy ich stanu zdrowia oraz sprzyjający rozwijaniu zdrowego stylu życia, a także kształtowaniu innych społecznych, środowiskowych i osobniczych czynników prowadzących do zdrowia (Glossary, 1995)
Promocję zdrowia definiuje się, jako proces umożliwiający zarówno jednostce, jak i społeczeństwu zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem i jego poprawę. W promocji zdrowia dba się o dostarczenie pozytywnych wzorców zachowań, a także o tworzenie możliwości realizacji tych wzorców. Dlatego ze swej natury promocja zdrowia ma orientację ponadsektorową. W obszarze jej zainteresowań leżą polityka zdrowotna, sprawy środowiskowe, poprawa indywidualnej i społecznej kultury zdrowotnej, a także reorientacja w kierunku i profilaktyki działań służby zdrowia.
Wszelkie te działania ukierunkowane są na szerzenie edukacji zdrowotnej jednostki. Programy edukacyjne kierowane są do pojedynczych ludzi, oraz dotyczyła konkretnych zagadnień i problemów. Informacje o zdrowiu kieruje się do opinii publicznej w oczekiwaniu, iż spowoduje to zmiany w stylu życia ludzi. Ale rezultaty bywają wyjątkowo kiepskie. Strategia oparta jedynie na jakimś jednym problemie zdrowotnym bez zwracania uwagi na społeczne siedliska – dające ludziom okazje do działania, stanowiące obszary ryzyka, kształtujące ich nawyki i postawy – nie mogą odnieść powodzenia.
W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku Światowa Organizacja Zdrowia wprowadziła pojęcie siedliska do promocji zdrowia.
Siedlisko to wg WHO miejsce, gdzie ludzie żyją, pracują i korzystają z różnych świadczeń.
R. Grossman i K. Scala podkreślają, że podejście siedliskowe jest w promocji zdrowia kwestią kluczową. Traktują oni siedlisko, jako system społeczny (całość), który zmienia się, aby promować zdrowie (a nie miejsce, w którym podejmowane są działania związane z promocją zdrowia).
Podejście siedliskowe umożliwia ludziom identyfikację z własnym siedliskiem i uczestnictwo we wspólnym rozwiązywaniu problemów. Zwiększa to motywację ludzi, zachęca ich do kreatywności i pobudza potrzebę rozwijania, ulepszania otoczenia, w którym żyją.
Oznacza to także, że obiektem działań w promocji zdrowia stają się systemy społeczne, a nie jednostki. Jest to podejście uczestniczące, co ludzie sami mogą zrobić dla siebie i dla swojego zdrowia?, A nie paternalistyczne, co my możemy zrobić dla zdrowia ludzi? Jest to odpowiedź na ograniczenia podejścia tradycyjnego, które skupia się zwykle na określonym problemie, jak np. palenie, niewłaściwe odżywianie, brak aktywności fizycznej. Proponuje zmiany w zachowaniu prozdrowotnym jednostki, nie obejmując swoim działaniem środowisk, w których żyje.
Podejście siedliskowe bierze pod uwagę wpływ siedlisk, w których ludzie żyją, pracują, uczą się i korzystają z rożnych usług. Przyjmuje się tutaj, iż problemy zdrowotne grup czy całych populacji, są konsekwencją relacji między otoczeniem społecznym a czynnikami osobowymi związanymi z tą grupą lub populacją.
Siedliska ujmuje się, jako obszary, które obejmują część środowiska ważnego dla danej grupy w populacji, przy czym zakłada się także, że obszary wzajemnie się pokrywają, tworząc system.
Uwagę skupiają społeczności i organizacje wszelkich typów, między innymi szkoły.
Projekt Szkoły Promującej Zdrowie rozwija się od 1992r.
Zgodne z założeniami Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie, nadrzędnym celem szkoły jest zdrowy styl życia tak uczniów jak i pracowników oraz promieniowanie ideą na zewnątrz.
Zdrowa szkoła np. to nie miejsce, w którym nauczyciele prowadzą lekcje na temat zdrowego stylu życia, ale to całe szkolne życie z jego formalnymi i nieformalnymi strukturami i wzorcami, architektura szkoły, interakcje między nauczycielami, pozostałymi pracownikami, rodzicami i uczniami, relacje z otoczeniem szkoły – to wszystko jest analizowane pod kątem kryteriów promocji zdrowia.
Nie ma jednego schematu tworzenia Szkoły Promującej Zdrowie, zbyt wiele jest problemów, zagadnień, które trzeba rozwikłać i przeanalizować. Także szkoła musi sama określić cele oraz drogę, którą chce podążać do celu.
Celem Szkół Promujących Zdrowie jest zdrowy styl życia całej społeczności szkolnej i aby to osiągnąć szkoła: tworzy wspierające, bezpieczne i sprzyjające zdrowiu środowisko fizyczne i społeczne, stwarza wszystkim osobom, które w niej żyją i pracują możliwość kontrolowania i poprawiania swego zdrowia fizycznego i emocjonalnego, dokonuje zmian w zarządzaniu szkołą, relacjach międzyludzkich, metodach nauczania i uczenia się.
Szkoła promująca zdrowie jest to siedlisko, w którym członkowie społeczności szkolnej – pracownicy i uczniowie: podejmują wspólne starania, aby poprawić swoje samopoczucie i zdrowie, uczą się, jak zdrowiej żyć i jak tworzyć zdrowe środowisko, zachęcają ludzi w innych siedliskach w swoim otoczeniu, zwłaszcza rodziców, do podejmowania podobnych starań.
Podejście siedliskowe uwidacznia powiązania szkoły z innymi siedliskami takimi jak urzędy, zakłady pracy, szpitale, w których pracują, żyją członkowie rodzin uczniów, nauczycieli i innych pracowników szkoły. Powstaje swoista sieć powiązań między siedliskami w danej społeczności lokalnej.
Podejście siedliskowe jest tylko jedną z kilku zasad, które należy wziąć po uwagę przy tworzeniu Szkoły Promującej Zdrowie. Kolejne zasady to:
podejście „od ludzi do problemu” – zakłada, że społeczność sama identyfikuje swoje problemy, ma własne pomysły na ich rozwiązanie
aktywne uczestnictwo społeczności szkolnej
szkoła promująca zdrowie jest szkołą skutecznego działania, toteż niezbędne jest prawidłowe diagnozowanie, planowanie i ewaluacja działań;
metoda "małych kroków" - nie próbuje się osiągnąć zbyt wiele na raz, można planować nawet drobne, ale osiągalne cele;
cel osiąga się we własnym tempie i można do niego dojść różnymi (własnymi) drogami - nie ma współzawodnictwa i konkurencji;
przyznaje się prawo do błędów; błąd - ważne, że go zauważyłeś;
należy być elastycznym i otwartym, należy pytać innych o zdanie;
pamiętać trzeba, że w każdym działaniu są wzloty i upadki; świętować należy nawet małe sukcesy, cieszyć się tym co się zrobiło - dzięki temu podtrzymywać można entuzjazm i chęć do dalszej pracy.
Tworząc szkołę promującą zdrowie musimy być wiarygodni dla siebie i innych.
Szkoła dążąca do tworzenia Szkoły Promującej Zdrowie to szkoła:
dobrze pracująca, w której są zadowoleni pracownicy, uczniowie i rodzice;
mająca zespół aktywnych, otwartych i ustawicznie kształcących się nauczycieli, dobrze przygotowanych do wdrażania reformy systemu edukacji, do wprowadzania zmian;
w której nauczyciele znacznie rzadziej korzystają ze zwolnień lekarskich i urlopów zdrowotnych;
zachęcająca do zdrowego stylu życia;
stosująca aktywizujące metody nauczania i oferująca uczniom więcej zajęć pozalekcyjnych (szkoła "żyje" po południu);
stwarzająca dobre warunki do rozwoju samorządności uczniów;
umożliwiająca uczniom rozwój ich potencjalnych możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych oraz wzmacnia poczucie ich własnej wartości;
korzystająca z pomocy specjalistów i innych ośrodków istniejących i wspierających;
kształtująca dobre relacje międzyludzkie;
tworząca środowisko społeczne i atmosferę sprzyjającą zmniejszeniu agresji i innych niepożądanych zachowań wśród uczniów;
aktywizująca rodziców do współuczestnictwa w poprawie warunków pracy szkoły, poszukiwaniu rozwiązywania problemów, organizacji wspólnych przedsięwzięć;
poszukująca nowych form dialogu i współpracy z rodzicami oraz ich edukacji (np. dotyczącej zdrowego stylu życia, umiejętności wychowawczych);
podejmująca długofalowe (a nie tylko "akcyjne") działania wewnątrz szkoły oraz wychodzące poza różnorodne inicjatywy w środowisku lokalnym związane z szeroko rozumianym zdrowiem i demokratyzacją życia.
Szkoła promująca zdrowie to wyzwanie dla nauczycieli. Od ich inwencji tak wiele zależy, gdyż są oni władni zmieniać rzeczywistość szkolną. Kształcenie pracujących w tym zakresie nauczycieli powinno być "wtopione" w praktykę i działalność zawodową, w sercu szkoły promującej zdrowie znajduje się nowoczesny, pełen zrozumienia stosunek nauczycieli do tej koncepcji. Szkoła promująca zdrowie to placówka otwarta, chcąca współpracować ze środowiskiem mająca dla niego ofertę wspólnych działań dla dobra własnego i siedliska, w którym funkcjonuje.
Należy pamiętać, że szkoła powinna być miejscem, w którym kształtuje się młody człowiek, świadomy uczestnik życia publicznego, przyszły pracownik, szef firmy, urzędnik, wreszcie przyszły rodzic, który wie jak zdrowo żyć, pracować, co zrobić, aby jeszcze bardziej poprawić poziom świadomości prozdrowotnej u siebie i innych. Postępowaniem takim powinien dążyć do rozwoju siedlisk, w których żyje i funkcjonuje.
Podsumowując, rola siedliskowego podejścia w promocji zdrowia jest niezwykle ważna i istotna.