Bożena Janiszewska

Jak rozpoznawać w przedszkolu możliwości dzieci trzy i czteroletnich,

szczególnie możliwości dzieci wymagających

pomocy psychologiczno-pedagogicznej

(normy rozwojowe dla trzy- i czterolatków)

Przedszkola to pierwszy etap edukacji dziecka. Interesuje nas, na ile nasze oddziaływania są skuteczne we wszechstronnym rozwoju dzieci. Warto więc posłużyć się narzędziem, które pozwala określić możliwości dzieci oraz ich zmiany pod wpływem nie tylko dojrzewania, lecz także przedszkolnych oddziaływań. Dokonana diagnoza stanowi także podstawę do rozmów i współpracy z rodzicami, w celu zoptymalizowania wspierania rozwoju dzieci.

Ponadto, 01 II 2011 r. weszło w życie: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. W przedszkolach zarządzenie to wchodzi w życie z dniem 01 IX 2011 r.

Jakie kroki należy podjąć, by realizować powyższe zarządzenie?

• Nauczyciele pracujący z dziećmi w danej grupie tworzą zespół, którego zadaniem jest rozpoznanie: zainteresowań, uzdolnień, trudności, a także ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych.

• Zadania zespołu to: planowanie i koordynowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej organizowanej i udzielanej na terenie przedszkola.

• Zespół tworzy się m.in. dla dziecka, które wg opinii nauczyciela, specjalisty, pedagoga, wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a potrzeba takiej pomocy wynika z przeprowadzonych działań dydaktyczno-wychowawczych. Praca zespołu ma mieć charakter intencjonalny (tj. powinna uwzględniać możliwości i potrzeby dziecka).

W związku z tym nasuwają się pytania, na które postaramy się odpowiedzieć.

1. Jak diagnozować: czyli sposoby i metody rozpoznawania możliwości dzieci, zwłaszcza tych, które wymagają pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

2. Co należy diagnozować i dlaczego.

3. Normy rozwojowe, czyli co jest typowe dla dzieci w wieku około 3 do 4 lat i 4 do 5 lat, a tym samym, co odbiega od właściwości wiekowych.

Arkusz oceny psychoruchowego rozwoju dziecka

1. Interpretacja wyników.

2. Jak organizować pomoc i jakie czynności dzieci powinny wykonywać (krótka charakterystyka ćwiczeń i zabaw).

Podane normy należy traktować jako orientacyjne, ponieważ dzieci w danym wieku mogą znacznie różnić się od siebie (różnice indywidualne wrodzone oraz różne doświadczenia wyniesione z domu). Zwykle, przy prawidłowej pomocy, dzieci w ciągu kilku miesięcy nadrabiają początkowe braki. Dorównują rówieśnikom i nie potrzebują już pomocy psychologiczno-pedagogicznej. W wypadkach wątpliwych, gdy występują duże braki lub duże spektrum braków, należy zwrócić się do psychologa.

1. Jak diagnozować

Diagnoza psychologiczno-pedagogiczna, to rozpoznanie możliwości i właściwości dziecka. Należy dokonać oceny możliwości dziecka i porównać je do norm rozwojowych, typowych dla danego wieku (norma rozwojowa to poziom różnych możliwości typowy dla około 70% populacji dzieci w danym wieku).

Przy dokonywaniu diagnozy korzystamy z następujących wskazówek:

• Dzieci w wieku do około 6–7 lat chętnie robią to, co lubią; jeżeli zazwyczaj unikają pewnych czynności, to dlatego, że są one dla nich zbyt trudne! Takie dzieci powinny być w pierwszej kolejności objęte diagnozą.

• Jeżeli jakieś dziecko znacznie odbiega poziomem od innych dzieci przy wykonywaniu różnych czynności, to ono także powinno być objęte w pierwszej kolejności diagnozą.

• Jeżeli jakieś dziecko bardzo chętnie wykonuje jakieś czynności i ich poziom znacznie przewyższa poziom pozostałych dzieci, to takie dziecko oceniamy jako zdolne i zwiększmy w stosunku do niego poziom oczekiwań i wymagań – dbajmy o dalszy jego rozwój.

Podstawowe metody diagnozowania

A. Obserwacja w grupie podczas:

• przyprowadzania dzieci przez rodziców do przedszkola;

• zabaw ruchowych spontanicznych i organizowanych;

• zabaw dowolnych;

• zabaw i gier dydaktycznych;

• zajęć dydaktycznych (rozmowy, rysowanie, lepienie, wycinanie itp.);

• czynności samoobsługowych (rozbieranie się, ubieranie, mycie, jedzenie itp.).

Obserwacja to świadome, zamierzone, celowe spostrzeganie i rejestrowanie interesujących nas reakcji i zachowań, bez ingerowania w ich przebieg (np. obserwujemy dzieci podczas posiłków – jak trzymają łyżkę, jaka jest płynność ruchów przy jedzeniu, jak kopią piłkę z rozbiegu, jak skaczą na obu nogach itp.). Uzyskane dane przyrównujemy do norm typowych do wieku diagnozowanego dziecka.

B. Techniki eksperymentalne polegają na prowokowaniu (wywoływaniu) interesujących nas zachowań, czynności i umiejętności oraz na rejestrowaniu poziomu ich wykonania (np. Poskacz na jednej nodze, Narysuj koło, Policz klocki, Zbuduj wieże, Zgadnij zagadkę itp.). Konieczne są tu:

• zrozumiałe dla dzieci, odpowiednie polecenia, instrukcje (niekiedy z podaniem przykładów tak, by dzieci je zrozumiały);

• odpowiednie pomoce i narzędzia dydaktyczne dopasowane do wieku i możliwości dzieci.

Uzyskane dane przyrównujemy do norm typowych do wieku diagnozowanego dziecka.

C. Analiza wytworów (rysunki, szlaczki, ulepianki, wydzieranki itp.). Oceniamy:

• czy wytwory zgodne są z poleceniami;

• tempo pracy dziecka i poziom skupiania uwagi;

• umiejętność radzenia sobie z pracą;

• umiejętność pokonywania trudności;

• poziom, jakość wytworu, porównując go do norm wiekowych.

D. Kierowana rozmowa z rodzicami na temat:

• stanu zdrowia dziecka;

• lęków dziecka;

• apetytu i snu (czy dziecko śpi samo, w jakich godzinach, czy sen spokojny, czy nie

itp.);

• zainteresowań dziecka i trybu dnia (czytanie dziecku, oglądanie TV, klocki, lalki itp.);

• ruchliwości dziecka (w normie, czy zbyt pobudliwe; jak skupia uwagę; woli spokojne zabawy czy bieganie, skakanie; huśtanie się, rowerek itp.);

• stosowanych przez rodziców wymagań oraz nagród i kar (dzieci zbyt często karane przeżywają lęk, co znacznie obniża ich możliwości).

Zebrane informacje na temat dziecka należy zanotować, a następnie wpisać w przygotowaną tabelę z jednoczesną ich oceną (patrz tabela).

1. Co należy diagnozować i dlaczego

A. Poziom rozwoju ruchowego – sprawność ruchowa (duża motoryka):

• sprawność i zwinność ruchów;

• koordynację ruchów;

• zdolność do utrzymywania równowagi

(właściwości te będą rozpisane na poszczególne ruchy i ich jakość tak, by pokazać różnice między dziećmi starszymi i młodszymi).

Dlaczego? Wiek przedszkolny jest okresem intensywnego rozwoju ruchowego i jego doskonalenia, daje fundament dalszego rozwoju w szkole. ruchy mają wpływ na rozwój całego układu nerwowego; ruchy mają wpływ na rozwój wszystkich narządów wewnętrznych i ich funkcji (krążenie, oddychanie, trawienie itd.); ruchy mają wpływ na rozwój procesów poznawczych: uwagi, pamięci, spostrzegania i myślenia; na rozwój emocji i uczuć oraz na poznawanie przez dziecko własnych możliwości; ruchy mają duży wpływ na poznawanie zależności przestrzennych (na, za, pod, nad, obok, przed, w prawo, w lewo, na górze, w dole itd.); koordynacja ruchów i równowaga ułatwiają dziecku orientację na kartce papieru w szkole (mieszczenie się w liniaturze, poznawanie wielkości i kierunku pisania liter, cyfr itd.).

B. Sprawność rąk – tzw. mała motoryka (także manipulacja – poznawanie właściwości przedmiotów przy pomocy dotyku):

• poziom czynności samoobsługowych i higienicznych (koordynacja ruchów rąk);

• budowanie z klocków, lepienie, wycinanie, wydzieranie, zabawy w piasku, przesypywanie, wkładanie i wyjmowanie drobnych rzeczy, układanie, porównywanie (koordynacja ruchów rąk i koordynacja wzrokowo-ruchowa);

• zamalowywanie i samodzielne rysowanie rysunków (rozwój grafomotoryczny);

• rysowanie po śladzie, rysowanie wg wzoru szlaczków, figur geometrycznych (rozwój grafomotoryczny i koordynacja wzrokowo-ruchowa).

Dlaczego? Wiek od 3 do 6 lat to kształtowanie i doskonalenie czynności wykonywanych przy pomocy rąk, czynności typowych dla człowieka. Manipulowanie stanowi podłoże rozumowania matematycznego i rozwoju wyobraźni przestrzennej. Dobry początek rozwoju ruchów rąk i ich stymulacja znacznie ułatwia i doskonali te ruchy, co bezpośrednio przekłada się także na czynność pisania w szkole. Ważne są: postawa przy siedzeniu przy stole podczas rysowania; sposób trzymania przyboru; odpowiednia sprawność rąk i nacisk przy rysowaniu; odpowiednia płynność ruchów, ich kierunek i tempo; prawidłowa współpraca rąk przy wykonywaniu czynności samoobsługowych itp. Dziecko radzące sobie w czynnościach samoobsługowych czuje się bezpieczne, wie, że sobie poradzi bez pomocy dorosłych, staje się bardziej samodzielne i dojrzałe emocjonalnie – nie czuje bezradności.

C. Funkcje wzrokowo-przestrzenne – spostrzeganie wzrokowe, uwaga i pamięć wzrokowa:

poziom spostrzegania ludzi, rzeczy, zjawisk, czynności itp. wokół siebie; pamięć wzrokowa;

• spostrzeganie i rozumienie treści obrazków – uwaga i pamięć wzrokowa (co dziecko spostrzega: elementy, czynności, zależności przestrzenne itp.);

• spostrzeganie i różnicowanie figur geometrycznych (rozpoznawanie, odwzorowywanie kształtów, szlaczków itp.); koordynacja wzrokowo-ruchowa;

• spostrzeganie: rozpoznawanie i odwzorowywanie figur złożonych;

• spostrzeganie zależności przestrzennych (obok, za, nad, pod, z lewej, z prawej itp.);

• odpowiedni poziom uwagi i pamięci wzrokowej.

Dlaczego? Od około 3 lat rozwijają się i doskonalą czynności analityczno-syntetyczne w spostrzeganiu wzrokowym. To dzięki temu spostrzeganiu, uwadze i pamięci wzrokowej dziecko przyswaja najwięcej informacji o otaczającym świecie – informacje te, to podstawa i materiał dziecięcego myślenia. Analiza i synteza wzrokowa leży u podstaw różnicowania i zapamiętania kształtu liter i cyfr. Jest to konieczny warunek poznania znaków graficznych, a tym samym nauki pisania i czytania. Zaburzenia w tym zakresie mogą być sygnałem ryzyka dysleksji wzrokowej.

D. Funkcje słuchowo-językowe – mowa, spostrzeganie słuchowe, uwaga i pamięć słuchowa:

• poziom rozwoju mowy (jakość wymowy, znajomość bierna i czynna słów, budowanie zdań i posługiwanie się nimi, komunikowanie się przy pomocy mowy);

• rozumienie przez dziecko treści wypowiedzi, słuchanie opowiadań i czytania książek (analiza i synteza zdania, uwaga i pamięć słuchowa);

• poczucie rytmu i rymów – uczenie się wierszyków, piosenek, klaskanie i poruszanie się w rytm muzyki (spostrzeganie zależności czasowych);

• analiza i synteza słuchowa: dzielenie zdań na wyrazy, synteza wyrazowa, podział wyrazów na sylaby, synteza sylabowa, (wysłuchiwanie głosek w nagłosie występuje u dzieci w wieku powyżej 5 lat i nie dotyczy dzieci młodszych);

• łatwe i dość szybkie uczenie się i zapamiętywanie sekwencji: pór dnia, pór roku, dni tygodnia.

Dlaczego? Wiek od około 3 lat to intensywny rozwój mowy kontekstowej i komunikacyjnej. Dzieci wypowiadają się już zdaniami, mowa staje się narzędziem myślenia, przy pomocy słów dzieci uczą się, zdobywają informacje o świecie, korzystają z instrukcji słownych, mowa staje się potężnym źródłem emocji. Analiza i synteza słuchowa umożliwia różnicowanie głosek i czasu ich trwania – jest podstawą dobrego opanowania mowy oraz nauki czytania i pisania, a tym samym umożliwia korzystanie przez dzieci z podręczników w czasie całego okresu nauki! Zaburzenia w tym zakresie mogą świadczyć o ryzyku dysleksji słuchowej.

E. Funkcje myślowe – rozumienie treści słów i poleceń, rozumienie skutków prostych czynności, podstawowe umiejętności wnioskowania itp.:

• rozumienie treści złożonych poleceń; rozumienie treści opowiadań, bajek, teatrzyków;

• układanie obrazków tak, by powstała krótka historyjka;

• rozumienie niedorzeczności i umiejętność ich poprawy;

• rozumienie treści prostych zagadek i rebusów;

• odpowiedni poziom myślowego różnicowania (Czym się różnią; Dlaczego są inne np. łóżko i wózek, koń i krowa, samochód i samolot itp.), a po odpowiedzi dzieci: A w czym są one do siebie podobne, co mają podobnego łóżko i wózek itd.); odpowiedni poziom definiowania (Co to jest.... np. bocian, stół, talerz itd.); znajomość podstawowych pojęć (np. Pokaż na obrazku owoce, ptaki, rośliny, zabawki itp.; Co na obrazku nie pasuje do narysowanych rzeczy i dlaczego?);

• umiejętność wyjaśniania: Po co?, Dlaczego?, Co się może stać?.

Dlaczego? W wieku przedszkolnym, od około 3 lat dziecko uczy się operowania informacjami, przekształcania informacji, a to jest podstawą myślenia! (Myślenie, to tworzenie nowych informacji, dzięki przekształcaniu informacji już posiadanych). Odpowiedni poziom myślenia jest niezbędnym warunkiem korzystania z edukacji w przedszkolach, szkołach podstawowych itd. Aby myśleć, trzeba mieć: wrodzoną zdolność do myślenia (inteligencja), odpowiednią ilość informacji i umiejętności, doświadczenie w przekształcaniu informacji. Rozwój myślenia zależy także od dojrzewania układu nerwowego – czyli od wieku dziecka.

F. Myślenie matematyczne – operowanie na liczbach i pojęciach z nimi związanymi:

• rozumienie pojęć: większy – mniejszy, więcej – mniej – tyle samo itp.;

• przeliczanie kolejne – znajomość liczebników głównych (różnice wiekowe);

• pojmowanie ostatniego liczebnika jako liczebności zbioru;

• znajomość i rozumienie liczb porządkowych;

• dodawanie i odejmowanie na konkretach (różnice wiekowe);

• umiejętność dzielenia elementów „po równo”;

• umiejętność szeregowania i klasyfikowania elementów wg 2, 3 kryteriów (np. wielkość; barwa, rodzaj);

• rozpoznawanie figur geometrycznych, znajomość ich nazw;

• rozumienie symboli (np. symboli pogody, pór dnia, symboli na ubrankach, w szatni itp.).

Dlaczego? Opanowanie podstaw matematyki wymaga wielu powtórzeń i utrwalania wiedzy. Odpowiedni poziom myślenia matematycznego jest podstawą systematycznego uczenia się i rozumienia nie tylko matematyki, lecz także w przyszłości fizyki, chemii, geografii, elementów historii itd. Myślenie matematyczne oparte jest na zasadach logiki, wymaga krytycyzmu, ułatwia zrozumienie zasad funkcjonowania świata.

G. Procesy emocjonalno-społeczne (funkcjonowanie w grupie).

Dziecko:

• godzi się na rozstanie z rodzicami, bez zbytnich trudności pozostaje w przedszkolu;

• bawi się obok dzieci, zaczyna powoli współpracować z dziećmi;

• bierze udział w zajęciach, nie izoluje się;

• niezbyt często zdarza się bicie, popychanie innych dzieci, akty agresji;

• coraz rzadziej podkreśla: to moje!, zaczyna dzielić się z dziećmi zabawkami;

• ataki płaczu i złości przy niepowodzeniach są rzadsze i mniej gwałtowne;

• zaczyna podporządkowywać się poleceniom nauczyciela;

• próbuje pokonywać trudności;

• stosuje formy grzecznościowe;

• zna zasady i normy obowiązujące w przedszkolu;

• jest w miarę samodzielne przy jedzeniu, ubieraniu się, sprzątaniu;

• jest na ogół pogodne, zaciekawione zajęciami.

Dlaczego? Emocje i funkcjonowanie w grupie są głównymi motywami podejmowania przez dzieci różnych form aktywności. Emocje pozytywne (radość, pochwała, zadowolenie itp.) stymulują dzieci do działania, emocje negatywne zaś powodują unikanie określonych form aktywności. Wszystkie emocje są u dzieci silne, krótkotrwałe i zmienne (śmiech przechodzi w płacz i na odwrót); dzieci są spontaniczne, nie potrafią jeszcze kontrolować ekspresji (przejawiania) emocji. Poznawanie, działanie, słowa, kontakty z dorosłymi i rówieśnikami, a przede wszystkim zabawa są w tym wieku podstawowym źródłem emocji. Dzieci przez m.in. porównywanie się z rówieśnikami poznają własne możliwości i umiejętności, dążą do samodzielności. Przez „ja” dochodzą do „my”, przez „moje” dochodzą do rozumienia „czyjeś, nasze”. Są jeszcze egocentryczne w działaniu i myśleniu, oceniają wszystko przez pryzmat siebie. Dzieci w wieku od 3 do około 5 lat zbierają tyle doświadczeń emocjonalno-społecznych, że jako pięciolatki zupełnie inaczej funkcjonują. Odpowiednie doświadczenia emocjonalno-społeczne oraz procesy dojrzewania powodują, że dzieci dobrze radzą sobie w szkole, chcą się uczyć i poznawać świat, chcą opanować nowe umiejętności.

1. Normy rozwojowe

Orientacyjne normy rozwojowe dla dzieci trzyletnich

Ponieważ w rozwoju dzieci w wieku trzech i czterech lat obserwuje się duże różnice indywidualne i różne tempo rozwoju uwarunkowane m.in. odmiennymi doświadczeniami rodzinnymi, to nie sposób podać precyzyjnych norm rozwojowych.

Pierwsze lata przedszkolne, to okres doskonalenia się funkcji, czynności i umiejętności opanowanych przez dzieci w okresie wcześniejszym. Rozwój dzieci i procesy doskonalenia charakteryzują się dużym dynamizmem – tak, że można jedynie podać orientacyjne normy rozwojowe. Ponieważ niektórych zachowań i czynności dziecka nie da się tak łatwo zaobserwować, to przy ich omawianiu podaję przykłady instrukcji, za pomocą których można takie zachowania sprowokować, wywołać (nauczyciel może sam przygotować sobie odpowiednie polecenia i instrukcje) – są one zaznaczane kursywą.

Omawiając zachowania i umiejętności typowe dla omawianego wieku podkreślam te, które są zawarte w arkuszach obserwacyjnych. Mam nadzieję, że ułatwi to obserwacje dzieci podczas różnych zajęć i pomoże zauważyć, co jest typowe dla obserwowanego dziecka.

I Sprawność ruchowa (duża motoryka)

Dzieci mają już zautomatyzowane chodzenie, są ruchliwe, kucają, wstają, utrzymując równowagę, sprawnie biegają, skaczą na obu nogach w miejscu, często zmieniają rodzaj ruchów, lubią zabawy ruchowe w kole – ruchy nie są jeszcze dobrze skoordynowane. Kopią piłkę z rozbiegu, nie utrzymując jeszcze odpowiedniego kierunku. Wchodzą i schodzą po schodach z reguły już naprzemiennie, ale czasem jeszcze trzymają się poręczy – lubią tę czynność (niektóre wchodzą lub schodzą dostawnie). Potrafią już jeździć na rowerku z bocznymi kółkami, odpychają się nogami, siedząc na samochodziku. Same huśtają się na huśtawce wagowej (podpartej w środku), lubią być huśtane na wiszącej huśtawce.

II Czynności samoobsługowe (sprawność rąk – mała motoryka)

Dzieci potrafią już pić samodzielnie z kubka, raczej nie rozlewając płynu, piją przez słomkę, jedzą zupę łyżką, trzymając ją pełną garścią, czasami jeszcze zmęczone – proszą o pomoc; myją ręce i buzię (sztywno, niezgrabnie), wycierają je raczej niestarannie. Potrafią samodzielnie się rozebrać (luźne ubranka, szczególnie bluzki), czasem proszą o pomoc. Potrafią założyć: bieliznę, luźne bluzki, spodnie, spódniczkę (czasem tył na przód, na lewą stronę itp.), wkładają buty, nie zawsze prawidłowo (mylą prawo – lewo). Radzą sobie w toalecie, czasem proszą o pomoc, wycierają buzię po jedzeniu, sprzątają talerze itp.

III Manipulacja i czynność rysowania (sprawność rąk – mała motoryka)

Trzylatki chętnie bawią się w piaskownicy – przesypują piasek, kopią, rzucają piaskiem, obserwując skutki działania, bawią się plasteliną – uklepują ją, robią kulki, placuszki, wałeczki, lubią bawić się klockami, jeszcze wolą burzyć zbudowane przez kogoś budowle, ale

potrafią ułożyć wieżę z około10–12 klocków (drewnianych lub plastikowych), potrafią zbudować most wg wzoru (patrzą, jak ktoś buduje lub budują, patrząc na gotowy most z 3 klocków). Dzieci trzymają jeszcze ołówek, kredki pełną garścią, chętnie bazgrzą, rysują linie pionowe, poziome, potrafią narysować wg pokazanego wzoru koło (może być krzywe, nie do końca domknięte, ale narysowane jedną linią), krzyżyk. Zachęcane do kolorowania zwykle kolorują obrazki jedną kredką, niezgrabnie, wychodząc poza kontury, szybko męczą się.

IV Spostrzeganie wzrokowe

Dzieci chętnie i w skupieniu oglądają obrazki w książce, mówią o nich; potrafią rozpoznać wg wzoru figury lub klocki: koło, kwadrat, trójkąt, romb (popatrz na różne klocki i podaj mi taki sam, jak ten – trzymany w ręce); potrafią złożyć w całość obrazek rozcięty na 4 równe części; patrząc na obrazek potrafią go opisać, wymieniając 5–10 elementów (popatrz na obrazek i opowiedz o nim, powiedz, co obrazek przedstawia). Dzieci w tym wieku potrafią spostrzec i wskazać 6 do 8 różnic między podobnymi obrazkami; patrząc na układane przez nas wzory potrafią ułożyć z patyczków wg wzoru takie same (domek ze spadzistym dachem, dwa trójkąty przylegające do siebie podstawami, a trzeci miedzy nimi podstawą do góry, romb). Są spostrzegawcze, mówią, co zauważyły, komentują to, są ciekawe.

V Spostrzeganie słuchowe (funkcje słuchowo-językowe)

Dzieci słuchają poleceń, wskazówek, informacji – rozumieją je. Potrafią uważnie słuchać przez 5–10 minut (zależnie od sytuacji i zmęczenia dzieci) opowiadań, czytanej książeczki;

potrafią powiedzieć, o czym lub o kim było opowiadanie i co się wydarzyło, rozumieją używane słowa i w opowiadaniu powtarzają je. Trzylatki potrafią chodzić w rytm śpiewanej piosenki lub melodii (zabawy w kole), uderzając rączką lub pałeczką w stół, odtwarzają także proste rytmy, które my wystukamy.

Dzieci potrafią także, po ćwiczeniach, podzielić zdanie na wyrazy (Posłuchajcie, powiem Wam krótką bajkę o kotku: kotek pije mleko, a teraz tę bajkę podzielę na kawałki, na słowa: kotek – pije – mleko. Wyklaszczemy to razem, jeszcze raz i jeszcze raz. A teraz posłuchajcie (posłuchaj) innej bajki, o piesku: piesek macha ogonem. Podziel tę bajkę na kawałki, na słowa i zaklaszcz. A inna bajka – mała krówka szuka mamy, albo latem mocno świeci słonko itp.). Potrafią także, po ćwiczeniach, podzielić wyraz na sylaby (posłuchaj, takie piękne słowo: mama, podzielę na takie kawałki, jak otwiera mi się buzia: ma – ma, daj rączki, razem będziemy klaskać: ma – ma, dobrze. A teraz inne słowo- posłuchaj i też klaszcz dzieląc to słowo na kawałki, tak, jak otwiera się buzia: piłka, okno, stolik, kotek itd.).

Dzieci dość szybko uczą się krótkich wierszyków ( 4 do 8 powtórzeń) i powtarzają je, utrzymując rymy i rytm.

VI Mowa (funkcje słuchowo-językowe)

Wśród dzieci trzyletnich zachodzą duże różnice w zakresie rozwoju mowy – niektóre z nich mówią zrozumiale, swobodnie i dużo, inne zaś dopiero zaczynają mówić. Te ostatnie dość szybko wyrównują opóźnienia, m.in. dzięki naśladowaniu innych dzieci. Poniżej podaję normy rozwoju mowy typowe dla przeciętnie rozwiniętych dzieci trzyletnich.

Wszystkie dzieci mówią jeszcze niezbyt wyraźnie (tzw. mowa dziecięca), ale mają do tego prawo i w trakcie dalszego rozwoju samoistnie wymowa ich poprawi się. Nie dotyczy to jednak tych dzieci, u których wymowa dodatkowo jest zniekształcana przez wadliwy układ narządów artykulacyjnych (można to zauważyć). Dzieci te powinny być jak najwcześniej objęte opieką logopedyczną (często zniekształcenia wymowy skutkują wolniejszym rozwojem procesów myślenia).

Dzieci charakteryzują się dziecięcą wymową (seplenią, szeplenią, nie wymawiają „r”)

mając prawidłowy układ narządów artykulacyjnych. Najczęściej porozumiewają się za pomocą zdań, popełniając jeszcze wiele błędów gramatycznych (np. mylą końcówki czasowników związane z płcią dziecka) – np. chłopiec mówi: zjadłam, itp.). Dzieci opisują obrazek przy pomocy kilku wyrazów lub kilku prostych zdań (opowiedz o tym obrazku).

Dzieci na tyle mają rozwiniętą mowę, że rozumieją treść złożonych poleceń (np. schowaj samochód, przynieś książkę o kotku z półki, a potem umyj ręce, bo będzie już obiad).

Mowa dzieci jest jeszcze „egocentryczna” – dzieci mówią do siebie w trakcie zabaw dowolnych, taka mowa, to „głośne myślenie” lub dialog z rówieśnikiem „z wyobraźni” (częste u dzieci wrażliwych i inteligentnych). Dzieci mają już tak rozwinięty zasób słownika, że potrafią na polecenie nazywać pokazywane obrazki (rzeczy, zwierzęta, rośliny itp.), przedstawione na nich czynności oraz opisać je, wymieniając ich wielkość, barwę, cechy itp.

U dzieci o tak rozwiniętej mowie szybko kształtuje się myślenie słowne, można także łatwo nimi kierować na zajęciach przy pomocy instrukcji słownej, szybko też przyswajają nowe, słownie podane informacje.

VII Myślenie

Dziecko powyżej 3 lat wykonuje już czynności umysłowe wewnętrzne, oparte na materiale wyobrażeniowym, a dokonuje ich w sytuacjach konkretnych (myślenie konkretno-wyobrażeniowe). Określona sytuacja aktualizuje ślady pamięciowe uprzednich doświadczeń i informacji, dziecko operuje nimi w myśli, a gotowy efekt myślowy stosuje w praktyce. Jak podano wyżej, układ nerwowy powinien osiągnąć już taką dojrzałość, aby operować informacjami, a dziecko powinno mieć odpowiednią ilość informacji.

Trzylatek potrafi więc znać i rozumieć przeciwieństwa typu: (dokończ...) nocą świeci księżyc, a w dzień... ; rano jemy śniadanie, a wieczorem ... ; ptak lata, a ryba .... itd. Powinien zrozumieć treść trzech obrazków i ułożyć z nich logiczną historyjkę (wnioskowanie); powinien rozumieć często spotykane jednostkowe pojęcia (słowa) tak, by móc je zdefiniować, powiedzieć, co to jest (dzieci w wieku około 3 lat „definiują” jeszcze „przez użytek”, przez podanie funkcji np. but – do chodzenia, krzesło – do siedzenia; kot – pije mleko itd., jeżeli dziecko definiuje przez tautologię, tzn. to samo przez to samo np. ołówek, to taki ołówek, to nie jest to wystarczające dla dzieci powyżej 3 lat). Dzieci na tyle rozumieją już różne sytuacje i warunki życia, że potrafią uzasadnić np., dlaczego trzeba jeść, jak i dlaczego trzeba ubierać się latem i zimą itp. Dzieci mają już tak wiele informacji, że zaczynają je grupować w umyśle, umieją syntetyzować, w odpowiednie grupy na zasadzie skojarzeń. Rzeczy podobne do siebie i rzeczy różniące się, np. potrafią wskazać, które rysunki pasują do siebie, a które nie (kilka prób); zastanawiają się i próbują myśleć w sposób przyczynowo-skutkowy, np. potrafią powiedzieć, dlaczego płacze dziecko, które się przewróciło (próbują wyjaśniać inne, podobne sytuacje w trakcie rozmów typu: dlaczego ktoś jest smutny, dlaczego ktoś cieszy się itp.).

VIII Matematyka (myślenie matematyczne)

Myślenie i umiejętności matematyczne są w dużym stopniu uwarunkowane środowiskowo. Wśród trzylatków zatem, mogą znaleźć się dzieci, które nie umieją liczyć, jak i takie, które nie tylko liczą kolejno w granicach 10, ale przekraczają próg dziesiątkowy, dodają i odejmują w pamięci. Podane niżej normy dotyczą przeciętnych dzieci trzyletnich.

Zwykle w domach obchodzi się uroczyście urodziny dziecka, więc większość dzieci wie, ile, ile ma lat i potrafi albo tyle razy klasnąć, albo pokazać na palcach. Dzieci potrafią podać na polecenie określoną liczbę kredek, klocków – dwa, trzy (lub więcej), dzieci w codziennym życiu stykają się z liczbami porządkowymi, więc potrafią na polecenie pokolorować drugi, pierwszy, trzeci i czwarty kwadrat (wystarczy wskazać, jeśli dziecko jeszcze nie kojarzy nazwy z odpowiednim kolorem; próba jest zaliczona, jeśli dziecko zna trzy liczby porządkowe). Trzylatki wzrokowo potrafią ocenić i wskazać, na której kupce jest więcej, a na której mniej np. klocków (może być na jednej kupce np. 8, a na drugiej około 12 klocków); potrafią także rozdzielić 4 klocki na dwie kupki po równo. Dzieci zaczynają rozumieć także symbole, znają więc swój znaczek w szatni i znaczki przynajmniej dwojga innych dzieci (rozumieją symbole pogody, lub inne symbole w przedszkolu).

Taka znajomość matematyki jest punktem wyjścia do dalszego rozwoju myślenia matematycznego.

IX Emocje i funkcjonowanie w grupie

Jak wspomniano wyżej, dzieci kierują się w swoim działaniu głównie emocjami. U dzieci trzyletnich są one: gwałtowne, silne, krótkotrwałe i labilne (zmienne: dzieci przechodzą ze śmiechu w płacz i odwrotnie). Dzieci są niezwykle spontaniczne, ponieważ nie mogą jeszcze kontrolować ekspresji emocji. Ponadto wiek około 3 lat charakteryzuje się:

• okresem przekory u dzieci – jest to sygnał, że kształtuje się u nich poczucie „Ja”; manifestują to dążeniem do samodzielności i decydowania o sobie (ja sam, ja chcę, ja nie chcę); nasze reakcje: możesz jeść tą łyżką, lub tą; możesz kolorować tą kredką, lub tą, dają im możliwość podejmowania decyzji i znacząco zmniejszą wybuchy złości,

• okresem nadmiernych lęków, (nocnych, lęków przed zwierzętami, przed niektórymi ludźmi itp.) spowodowanych rozwojem wyobraźni i odkryciem, że „świat jest tak nieznany, a ja tak niewiele wiem”! – zaspokajanie potrzeby bezpieczeństwa zmniejsza lęki (przytulenie dziecka, nie zmuszanie do obcowania z tym, czego się boi, kojarzenie przedmiotu lęku z czymś przyjemnym, np. z kawałkiem czekolady itp. zmniejszy lęk, płaczliwość itp.).Te trudne okresy rozwojowe trwają u dziecka od około 2 do około 4 miesięcy, potem dziecko z nich wyrasta.

Cechy charakterystyczne procesów emocjonalnych zależą z jednej strony od właściwości układu nerwowego (dzieci nadwrażliwe emocjonalnie zwykle mają słabszy układ nerwowy) albo od doświadczeń rodzinnych.

Emocje i funkcjonowanie w grupie są ze sobą sprzężone, dlatego oceniamy je wspólnie. Dziecko trzyletnie po pewnym czasie przebywania w przedszkolu rzadko płacze po rozstaniu się z rodzicami; gdy znajdzie się już z w sali z innymi dziećmi jest raczej pogodne, zaciekawione zajęciami i zabawą. Dość szybko uczy się zasad obowiązujących w przedszkolu i zazwyczaj podporządkowuje się poleceniom nauczyciela. Trzylatki są jeszcze indywidualistami, dlatego im są młodsze, tym częściej bawią się obok siebie, rzadko zabierają sobie zabawki. Nie mają jeszcze treningu w pokonywaniu trudności, są niecierpliwe, czasem płaczą lub złoszczą się przy trudnościach. Mają już rozwiniętą wyobraźnię, zaczynają planować zabawy i czasem inicjują zabawy z dziećmi.

Arkusz oceny psychoruchowego rozwoju dziecka w wieku 3 lat

Omówione wyżej normy są podstawą do oceny wybranych zachowań i umiejętności

dzieci. Korzystając z omówionych w 1rozdziale metod diagnozowania oceniamy (w skali trzystopniowej) poszczególne umiejętności dziecka, wyszczególnione w arkuszu Oceny Psychoruchowego Rozwoju Dziecka. Sposób oceniania i podliczania wyników opisany jest poniżej.

1. Oceniamy każdą umiejętność w skali 3-stopniowej, wpisując punkty w  . Przy każdej funkcji wpisujemy uzyskaną sumę punktów i ocenę. Zazwyczaj wykonuje: Dobrze – 2, Wystarczająco – 1, Niewystarczająco – 0.

2. w wierszu funkcji (numerowane liczbami rzymskimi) wpisujemy sumę otrzymanych punktów i odpowiadającą jej ocenę: D przy 9–12 pkt.;  przy 5–8 pkt.; N przy 0–4 pkt.

3. Ocena ogólna – suma otrzymanych pkt. i ocena: D przy 74–108 pkt.;  przy 45–73 pkt.; N przy 0–44 pkt.

Po wypełnieniu arkusza wyniki ogólne przenosimy do Tabeli wyników (rozdz. Analiza i interpretacja wyników oceny psychoruchowego rozwoju dziecka).

Ocena psychoruchowego rozwoju dziecka w wieku 3 lat str. 1

____________________________________________________________________________________________________________________________

imię i nazwisko dziecka data urodzenia ( wiek lat; miesięcy )

rodzice lub opiekunowie adres zamieszkania telefony kontaktowe

I Sprawność ruchowa			IV Spostrzeganie wzrokowe
- lubi zabawy ruchowe - sprawnie chodzi, biega, skacze - chodzi po schodach dostawczo i naprzemiennie, trzyma się poręczy - podskakuje na obu nogach w miejscu - kopie piłkę z rozbiegu, trafia w nią - jeździ na rowerku z kółkami bocznymi, samochodem odpychając się, huśta się na huśtawce wagowej	- ogląda obrazki w książeczce, skupia się - rozpoznaje figury (lub klocki) wg wzoru - składa obrazek rozcięty na 4 równe części - opisuje obrazek, wymienia 5–10 elementów - spostrzega 6–8 różnic między podobnymi obrazkami - potrafi ułożyć z patyczków wg wzoru
II Czynności samoobsługowe			V Spostrzeganie słuchowe
- samo pije z kubka, pije przez słomkę - je samo łyżką, trzymając ją w garści - zdejmuje: buty, skarpetki, spodenki, luźne bluzki - zakłada: luźne bluzki, bieliznę, buty (myli strony - potrafi umyć buzię i ręce - czasem prosi o pomoc w toalecie	- słucha uważnie przez ~ 5-10 min opowiadań, czytania książek - potrafi powiedzieć o czym (o kim) było opowiadanie i co się wydarzyło - chodzi w rytm piosenki lub melodii - potrafi, uderzając rączką o stół, odtworzyć proste rytmy: - potrafi, po ćwiczeniach, podzielić zdanie 3 – 4 wyrazowe na wyrazy (kawałki); (podać kilka przykładów) - szybko uczy się krótkich wierszyków, utrzymując rymy i rytm
III Manipulacja i sprawność rysowania			VI Mowa
- chętnie bawi się w piasku, przesypuje - uklepuje plastelinę, robi kulki, wałeczki - buduje z klocków wieżę, buduje wg wzoru most - trzyma ołówek pełną garścią, bazgrze - potrafi, patrząc na wzór, narysować kółko i krzyżyk (niezgrabnie) - koloruje jedną kredką obrazki (wychodzi za kontur), dość szybko się męczy	- wymowa dziecięca (sepleni, szepleni, rera) przy prawidłowym układzie narządów artykulacyjnych - wypowiada się zdaniami, robi błędy gramatyczne - opisuje obrazek przy pomocy wyrazów lub krótkich zdań - rozumie treść poleceń (2, 3 polecenia w jednym) - mówi do siebie w czasie zabaw dowolnych zmieniając je, dobiera rymy, mowa „emocjonalna” - potrafi na polecenie nazwać pokazane obrazki (rzeczy, zwierzęta) i czynności, oraz je opisać (wielkość, barwa itp.)

Ocena psychoruchowego rozwoju dziecka w wieku 3 lat str. 2

____________________________________________________________________________________________________________________________

imię i nazwisko dziecka data urodzenia ( wiek lat; miesięcy )

rodzice lub opiekunowie adres zamieszkania telefony kontaktowe

VII Myślenie			IX Emocje i funkcjonowanie w grupie
- potrafi dokończyć zdania typu: nocą świeci księżyc, a w dzień... rano jemy śniadanie, a wieczorem... - potrafi ułożyć 3 obrazkową historyjkę - potrafi zdefiniować przez „użytek” słowa: but, łyżka, kot itp. - potrafi powiedzieć, jak trzeba ubrać się latem, a jak zimą - potrafi wskazać, które rysunki pasują do siebie, a które nie - potrafi powiedzieć, dlaczego płacze dziecko, które się przewróciło	- rzadko płacze po rozstaniu z rodzicami - jest raczej pogodne, zaciekawione zajęciami - podporządkowuje się poleceniom nauczyciela - bawi się obok dzieci, rzadko zabiera innym zabawki - czasem płacze lub złości się przy trudnościach - inicjuje zabawy
VIII Matematyka			Cechy charakterystyczne dziecka
- wie ile ma lat i umie tyle razy zaklaskać - potrafi podać na polecenie dwie kredki, trzy klocki itp. - na kartce dziecko ma narysowane 4 kwadraty: drugi ma pomalować na żółto, pierwszy na zielono, trzeci na czerwono, czwartego ma nie malować - potrafi wskazać, na której kupce jest mniej klocków, a na której więcej - potrafi rozdzielić 4 klocki na dwie kupki po równo - zna swój znaczek w szatni i znaczki dwu kolegów	Stan zdrowia, wady …...……………………………………............................. ……………………………………………………….........……………………. Zdolności, zainteresowania ….….…………………….….................................. Cechy zachowania …………………...…………..........…................................. Mocne strony dziecka……..……………………….........……………………… Uwagi ................................................................................................................. Ocena ogólna

Opracowała Bożena Janiszewska 2011

miejscowość przedszkole nr diagnozę wykonał/-a: imię i nazwisko

podpis data

Orientacyjne normy rozwojowe dla dzieci czteroletnich

Ponieważ w rozwoju dzieci w wieku trzech i czterech lat obserwuje się duże różnice indywidualne i różne tempo rozwoju uwarunkowane m.in. odmiennymi doświadczeniami rodzinnymi, to nie sposób podać precyzyjnych norm rozwojowych.

Pierwsze lata przedszkolne, to okres doskonalenia się funkcji, czynności i umiejętności opanowanych przez dzieci w okresie wcześniejszym. Rozwój dzieci i procesy doskonalenia charakteryzują się dużym dynamizmem – tak, że można jedynie podać orientacyjne normy rozwojowe. Ponieważ niektórych zachowań i czynności dziecka nie da się tak łatwo zaobserwować, to przy ich omawianiu podaję przykłady instrukcji, za pomocą których można takie zachowania sprowokować, wywołać (nauczyciel może sam przygotować sobie odpowiednie polecenia i instrukcje) – są one zaznaczone kursywą. Omawiając zachowania i umiejętności typowe dla omawianego wieku, podkreślam te, które są zawarte w arkuszach obserwacyjnych. Mam nadzieję, że ułatwi to obserwację dzieci podczas różnych zajęć i pomoże zauważyć, co jest typowe dla obserwowanego dziecka.

I Sprawność ruchowa (duża motoryka)

Dzieci czteroletnie są ruchliwe i ta ruchliwość przybiera już formy zorganizowanej zabawy, lepsza jest także sprawność i koordynacja ruchów niż u dzieci młodszych.

Dziecko chętnie biega, bawi się w berka; skręca pod kątem prostym przy zmianie kierunku. jego ruchy są bardziej płynne. Dzieci mają potrzebę ćwiczenia równowagi, chodzą więc po krawężnikach, murkach z szeroko rozłożonymi rękami, rzadko z krawężników spadają (zamiast krawężników mogą być ławeczki przedszkolu). Sprawność ruchów wzrasta na tyle, że dzieci chodzą naprzemiennie po schodach, nie trzymając się poręczy, umieją także kopnąć piłkę z rozbiegu w kierunku podanym im przez nauczyciela. Są także samodzielne na placu zabaw, potrafią samodzielnie wchodzić na zjeżdżalnię i zjeżdżać z niej. Często zmieniają rodzaj ruchów, raczej nie usiedzą spokojnie, jeśli nie mają innych zajęć.

II Czynności samoobsługowe (sprawność rąk – mała motoryka)

Ruchy rąk dzieci są już na tyle sprawne i skoordynowane, że potrafią przenosić kubek z płynem, nie rozlewając go (około ¾ płynu w kubku), potrafią także pić z niego bez rozlewania. Znacznie sprawniej również posługują się sztućcami: jedzą sprawnie łyżką i często trzymają ją prawidłowo (przy zmęczenie, znowu trzymają łyżkę pełną garścią), dość sprawnie jedzą widelcem. Dzieci w zasadzie samodzielnie się rozbierają (bardzo rzadko proszą o pomoc) i ubierają, potrafią prawidłowo założyć buty (także rzadko proszą o pomoc przy ciasnych lub zapinanych na guziki ubraniach). Umieją także samodzielnie myć zęby i sprawnie to robią, są także samodzielne w toalecie (proszą o pomoc w wypadku niedyspozycji żołądkowej). Dzięki takiej samodzielności czują się bardziej bezpieczne, nie przeżywają lęku, że nie poradzą sobie bez rodziców.

III Manipulacja i czynność rysowania (sprawność rąk – mała motoryka)

Czterolatki coraz chętniej korzystają z piaskownicy, bawią się foremkami, robią babki, budują tunele, most itp. Lubią także posługiwać się innym materiałem – z plasteliny lepią ludziki (podstawowe części ciała), wyklejają plasteliną kontury. Od czterech lat zaczyna się u dzieci fascynacja tworzenia z klocków – sprawnie budują z wielu klocków domy, wieże, inne budowle, korzystając z klocków drewnianych i plastikowych. Dzieci zaczynają być już przygotowane, po pokazaniu przez nauczyciela, do prawidłowego trzymania ołówka, ale na początku z trudem, przez chwilę (potem ujmują do garścią), jest to umiejętność, którą należy u dzieci ćwiczyć. Dzieci zaczynają także wykonywać skomplikowane ruchy pod kontrolą wzroku – potrafią, patrząc na wzór, narysować kółko. krzyżyk, kwadrat (figury nie muszą być równe, kształt powinien przypominać wzór). Dzięki rozwojowi sprawności rąk czterolatki kolorują kilkoma kredkami obrazki, potrafią rysować samodzielnie „głowonoga” (człowiek mający głowę z jej elementami oraz nogi odchodzące od głowy), słoneczko i domek. Rysunki mają różną wielkość, są jeszcze nieporadne, krzywe, kolorując dzieci wychodzą poza linie, ale większa część obrazka jest już kolorowa.

IV Spostrzeganie wzrokowe

Zdolność do spostrzegania wzrokowego także się doskonali. Dziecko w wieku powyżej 4 lat zaczyna już powoli spostrzegać nie całościowo, lecz w sposób analityczno-syntetyczny.

Dziecko uważnie ogląda obrazki i na polecenie pokazuje co jest „na”, „za”, „w”, „obok”. Rozumie te pojęcia, spostrzega je, ale samodzielnie jeszcze nie nazywa. Rozpoznaje wg wzoru wszystkie podstawowe figury geometryczne i kilka liter drukowanych (Popatrz na różne klocki lub rysunki i podaj mi, albo Pokaż taki sam, jak ten – trzymany w ręce); potrafi złożyć w całość obrazek rozcięty na 4 nierówne lub na 6 równych części. Potrafi opisać obrazek i wymienić kilkanaście elementów i czynności – wystarczy jedna lub dwie czynności (Popatrz na obrazek i opowiedz o nim, powiedz, co obrazek przedstawia). Dzieci w tym wieku potrafią również spostrzec 8–10 różnic między podobnymi obrazkami. Początki spostrzegania analityczno-syntetycznego pozwalają dziecku na narysowanie wg wzoru figur złożonych (Narysuj takie samo, jak to; dziecko cały czas patrzy na wzór, może wodzić po nim palcem, rysunek może mieć inną wielkość, może być nieporadny, ale układ figur powinien odpowiadać wzorom; np. koło wpisane w trójkąt; w kwadrat, a w nim narysowany krzyżyk; w tych próbach nie należy dziecku pomagać, ma ono pracować samodzielnie!).

Jak wspomniano, czynności analityczno syntetyczne w spostrzeganiu wzrokowym są podstawą rozpoznawania liter i nauki pisania i czytania.

V Spostrzeganie słuchowe (funkcje słuchowo-językowe)

Procesy rozwojowe i ćwiczenia słuchowe w przedszkolu znacznie usprawniają spostrzeganie słuchowe u dzieci czteroletnich. Potrafią one słuchać uważnie przez około 10 minut czytania książki, czasem przerywają i zadają pytania. na tyle dobrze zapamiętują słuchany tekst, że potrafią krótko opowiedzieć zdaniami jego treść.

U czterolatków zaczynają się powoli doskonalić analityczno-syntetyczne zdolności do spostrzegania zależności czasowych między dźwiękami, potrafią odtworzyć, uderzając rączką o stół rytmy (co najmniej dwa z podanych rytmów). (Posłuchaj, uderzę ręką o stół, staraj się to zapamiętać i jak Ci powiem, to tak samo uderzaj rączką o stół; Posłuchaj uderzamy, a teraz Ty; kropka w arkuszu oznacza jedno uderzenia, a kreska – przerwę między uderzeniami; można samemu przygotować kilka prostych rytmów i wystukać je na bębenku itp.). Dzieci już potrafią po ćwiczeniach podzielić zdanie na 4, 5 wyrazów (kawałków) (Posłuchajcie, powiem Wam krótką bajkę biały kotek pije mleko teraz tę bajkę podzielę na kawałki, na słowa: biały – kotek – pije – mleko. Wyklaszczemy to razem, jeszcze raz i jeszcze raz. A teraz posłuchajcie (posłuchaj) innej bajki, o piesku: mały piesek macha ogonem. Podziel tę bajkę na kawałki, na słowa i zaklaszcz. A inna bajka – mała krówka szuka swej mamy; latem już mocno świeci słonko itp.). Potrafią także, po ćwiczeniach, podzielić wyraz na 2, 3 sylaby (Posłuchaj, takie piękne słowo: mama, podzielę na takie kawałki, jak otwiera mi się buzia: ma – ma, daj rączki, razem będziemy klaskać: ma – ma, dobrze. A teraz inne słowo, posłuchaj i też klaszcz dzieląc to słowo na kawałki, tak, jak otwiera się buzia: pił – ka, sto – lik, ko – tek, sa – mo – chód, ta – bli – ca, po – dło – ga itd.).

Dzieci dość szybko uczą się krótkich wierszyków odtwarzając rymy i rytmy (4, 5 powtórzeń). Czynności analityczno-syntetyczne w spostrzeganiu słuchowym są niezbędne w różnicowaniu dźwięków mowy ludzkiej, a tym samym w nauce czytania i pisania.

VI Mowa (funkcje słuchowo-językowe)

W wieku powyżej 4 lat znacząco wzrasta zasób słownictwa u dzieci, następuje stopniowa gramatyzacja mowy, wydłużają się wypowiedzi dzieci, mowa oprócz funkcji komunikacyjnej, pełni funkcję narracyjną (dzieci zaczynają opowiadać). Stają się bardziej czułe na rytm mowy i rymy (okres zabawy słowami). Nadal występuje wymowa dziecięca (sepleni, szepleni, rera przy prawidłowym układzie narządów artykulacyjnych). Przy niewłaściwym układzie narządów artykulacyjnych niezbędna jest pomoc logopedy. Dziecko wypowiada się zdaniami rozwiniętymi, występują sporadycznie błędy gramatyczne, końcówki czasowników osobowych są właściwe dla danej płci, używa rzeczowników, czasowników, przymiotników, przysłówków. Potrafi już opisać obrazek przy pomocy zdań. Ma dobrą pamięć słuchową – tak, że rozumie treść złożonych poleceń (4, 5 poleceń w jednym) i potrafi je spełnić. Dzieci myślą przy pomocy słów, mówią do siebie w czasie zabaw dowolnych, bawią się słowami, zmieniając je, dobierając rymy; mowa emocjonalna (w głosie wyraźnie słychać zaangażowanie emocjonalne). Dzieci umieją także ułożyć krótkie opowiadanie, np. jakie jest lato,itp.(jaki jest mój pies, jakie są ulubione moje zabawki itp.).

VII Myślenie

Dziecko powyżej 4 lat wykonuje już czynności umysłowe wewnętrzne, oparte na materiale wyobrażeniowym, a dokonuje ich w sytuacjach konkretnych (myślenie konkretno-wyobrażeniowe). Określona sytuacja aktualizuje ślady pamięciowe uprzednich doświadczeń i informacji, dziecko operuje nimi w myśli, a gotowy efekt myślowy stosuje w praktyce. Jak podano wyżej, układ nerwowy powinien osiągnąć już taką dojrzałość, aby operować informacjami, a dziecko powinno mieć odpowiednią ilość informacji. Poziom operowania informacjami jest znacznie wyższy niż u trzylatków. Częściej obserwować można wnioskowanie, czy też myślenie przyczynowo-skutkowe. Dziecko potrafi dokończyć zdanie typu: W dzień jest jasno, bo... ; Zimą ubieramy sią (jak?), bo jest ... ; Chleb kroimy nożem, bo jest..... Bez kłopotów potrafi ułożyć czteroobrazkową historyjkę i opowiedzieć ją.

Potrafi także zdefiniować, „przez użytek” lub opis, słowa: piłka, kot, kredka, kwiatek itp. (definiowanie to odpowiedź na pytanie „co to jest”; definiowanie „przez użytek” – np. Piłka, to do grania; definiowanie przez opis: Piłka jest okrągła, może być kolorowa, gra się w nogę, itd.; definicje opisowe są typowe dla dzieci starszych i świadczą o wyższym poziomie myślenia). Dziecko potrafi podać różnicę np. między krową a koniem, stołem a krzesłem, radiem a telewizorem, nogą a ręką itp. (Pomyśl i powiedz, czym różnią się miedzy sobą, dlaczego są inne krowa i koń? – dzieci podają już bardziej istotne różnice niż barwa lub wielkość, są to zwykle różnice dotyczące budowy lub czynności, np. krowa ma rogi, a koń – nie, krowa daje mleko, a koń nie, koń ma inny ogon niż krowa, na koniu się jedzie, a na krowie – nie itd.). Dzieci zaczynają być krytyczne w myśleniu i np. potrafią powiedzieć, co jest „niemądrego” (absurdalnego) w zdaniach typu: Chłopiec włożył buty na ręce i wszedł na tęczę itp. (Posłuchaj i powiedz, co tu jest niemądrego, dlaczego to jest niemądre; inne przykłady: krasnoludek poprosił biedronkę, żeby dała mu swego mleka; mama weszła po drabinie na dach, aby podlać kwiatki, które rosną na antenie telewizyjnej itp.). Czterolatki zadają dużo pytań: po co; dlaczego?; jak?.... Są ciekawe, chcą zrozumieć rożne sytuacje i wydarzenia.

VIII Matematyka (myślenie matematyczne)

Myślenie i umiejętności matematyczne są w dużym stopniu uwarunkowane środowiskowo. Stąd mogą wystąpić duże różnice między dziećmi czteroletnimi – jedne doskonale liczą, kolejno nawet do kilkudziesięciu, inne mają trudności z przeliczeniem palców u jednej ręki. Odpowiednie zajęcia w przedszkolu mogą tę sytuację zmienić i wyrównać poziom dzieci.

Poniżej podaję normy typowe dla przeciętnych czterolatków. Dzieci potrafią na polecenie podać 3 klocki, 2 książki, 4 kredki itp. Rozumieją, że ostatni liczebnik zbioru określa liczebność tego zbioru – potrafią prawidłowo przeliczyć zbiór 4, 5 kredek i podać, ile jest tu kredek; potrafią pokazać na polecenie swój drugi palec, piąty, trzeci, pierwszy, czwarty. Dziecko na polecenie potrafi na jednej kupce ułożyć 3 klocki, na drugiej 4 i wskazać, gdzie jest więcej, a gdzie mniej. Bawiąc się klockami lub rysunkami figur, potrafi nazwać trzy figury geometryczne: kwadrat, koło, trójkąt. Czterolatki zaczynają także samodzielnie klasyfikować, potrafią na polecenie podzielić rożne klocki na kupki tak, by były w każdej kupce klocki do siebie podobne (warto polecenie powtarzać, by dziecko miało szansę na stosowanie kilku kryteriów klasyfikacyjnych; np. barwa, wielkość, grubość, kształt itp.).

IX Emocje i funkcjonowanie w grupie

Jak wspomniano, dzieci kierują się w swoim działaniu głównie emocjami. Emocje czterolatków nie są już tak gwałtowne, jak dzieci młodszych, ale nadal charakteryzują się dużym natężeniem, spontanicznością, zmiennością i krótkim czasem trwania. Dzieci czteroletnie także mają swój trudniejszy okres – poznają swoje możliwości w relacjach z dorosłymi i próbują rozkazywać dorosłym, wiernie naśladując ich ton i sposób wydawania poleceń (np. upadła dziecku zabawka, a ono: Podnieś mi samochodzik, już, podnieś! Słyszysz? W tej chwili podnieś! itp.). Odmowa powoduje złość, płacz i awantura gotowa. Najlepiej obrócić sytuację w żart: Co się stało? Wróżka Cię zaczarowała i zamiast dużego synka mam niemowlaczka, który nic nie potrafi! Muszę poszukać pieluszki, smoczka, kupić małe łóżeczko... itp. Śmiech rozładowuje atmosferę aż... do najbliższego razu. Taki okres też trwa ok. 2–4 miesięcy. Dzieci w tym wieku są na ogół pogodne, zaciekawione zajęciami i rożnymi czynnościami, a głównie zabawami z rówieśnikami. Dziecko już nie płacze po rozstaniu z rodzicami, bardzo często jest zainteresowane zajęciami, preferuje pewne z nich. Nie jest już takie posłuszne – nie zawsze podporządkowuje się, pyta: dlaczego, po co. Angażuje się w zabawy a rówieśnikami, ale potrafi zgodnie bawić się z dziećmi dość krótko. Jeżeli dziecku na czymś zależy, to ponawia próby, próbuje pokonywać trudności, raczej nie płacze wówczas.

Jest radosne, pogodne, inicjuje zabawy, ma wiele pomysłów.

Arkusz oceny psychoruchowego rozwoju dziecka w wieku 4 lat

Omówione wyżej normy są podstawą do oceny wybranych zachowań i umiejętności dzieci. Korzystając z omówionych w 1 rozdziale metod diagnozowania, oceniamy (w skali trzystopniowej) poszczególne umiejętności dziecka, wyszczególnione w arkuszu Oceny Psychoruchowego Rozwoju Dziecka. Sposób oceniania i podliczania wyników opisany jest poniżej.

1. Oceniamy każdą umiejętność w skali 3-stopniowej, wpisując punkty w . Przy każdej funkcji wpisujemy uzyskaną sumę punktów i ocenę. Zazwyczaj wykonuje: Dobrze – 2, wystarczająco – 1, Niewystarczająco – 0.

2. W wierszu funkcji (numerowane liczbami rzymskimi) wpisujemy sumę otrzymanych punktów i odpowiadającą jej ocenę: D przy 9–12 pkt.; W przy 5–8 pkt.; N przy 0–4 pkt.

3. Ocena ogólna – suma otrzymanych pkt. i ocena: D przy 74–108 pkt.; W przy 45–73 pkt.; N przy 0–44 pkt.

Po wypełnieniu arkusza wyniki ogólne przenosimy do Tabeli wyników (rozdz. Analiza i interpretacja wyników oceny psychoruchowego rozwoju dziecka).

Ocena psychoruchowego rozwoju dziecka w wieku 4 lat str. 1

____________________________________________________________________________________________________________________________

imię i nazwisko dziecka data urodzenia ( wiek lat; miesięcy )

rodzice lub opiekunowie adres zamieszkania telefony kontaktowe

I Sprawność ruchowa			IV Spostrzeganie wzrokowe
- chętnie biega, bawi się w berka - chodzi po krawężnikach, murkach - chodzi po schodach naprzemiennie, bez trzymania się poręczy - skacze na obu nogach do przodu - kopie piłkę z rozbiegu w podanym kierunku - samodzielnie wchodzi na zjeżdżalnię i zjeżdża z niej	- ogląda obrazki w książkach, na polecenie pokazuje, co jest: na, pod, za, w, obok - rozpoznaje wg wzoru wszystkie figury geometryczne i litery drukowane - składa obrazek rozcięty na 4 nierówne lub 6 równych części - opisuje obrazek, wymienia kilkanaście elementów i czynności - spostrzega 8–10 różnic między podobnymi obrazkami - potrafi narysować wg wzoru
II Czynności samoobsługowe			V Spostrzeganie słuchowe
- przenosi kubek z płynem, nie rozlewając go, pije z pełnego kubka - je sprawnie łyżką, często trzyma ją prawidłowo, je widelcem - samodzielnie się rozbiera, czasem prosi o pomoc - samodzielnie się ubiera (także buty), czasem prosi o pomoc - samodzielnie myje zęby - jest samodzielne w toalecie	- słucha uważnie 10 min. czytanej książki, czasem zadaje pytania - potrafi krótko opowiedzieć zdaniami treść - skacze na obu nogach w rytm melodii lub piosenki - potrafi, uderzając rączką o stół, odtworzyć rytmy: - potrafi, po ćwiczeniach, podzielić zdanie na 4–5 wyrazów (kawałków), podzielić wyraz (słowo) na 2–3 sylaby (kawałki), wyklaskując je - szybko uczy się wierszyków, odtwarzając rymy i rytm
III Manipulacja i sprawność rysowania			VI Mowa
- bawi się w piasku foremkami, robi babki - z plasteliny lepi ludziki, wykleja kontury - sprawnie buduje z wielu klocków domy, wieże, inne budowle - po wskazaniach potrafi przez chwilę trzymać prawidłowo ołówek - potrafi, patrząc na wzór, narysować koło, krzyżyk, kwadrat - koloruje obrazki kilkoma kredkami, rysuje „głowonogi”, słoneczko, domek	- wymowa dziecięca (sepleni, szepleni, rera) przy prawidłowym układzie narządów artykulacyjnych - wypowiada się zdaniami rozwiniętymi, sporadyczne błędy gramatyczne, końcówki czasowników właściwe dla płci, używa rzeczowników, czasowników, przymiotników, przysłówków - opisuje obrazek przy pomocy zdań . - rozumie treść złożonych poleceń (4, 5 poleceń w jednym) - mówi do siebie w czasie zabaw dowolnych, bawi się słowami zmieniając je, dobiera rymy, mowa „emocjonalna” - potrafi ułożyć krótkie opowiadanie, np. jakie jest lato itp.

Ocena psychoruchowego rozwoju dziecka w wieku 4 lat str. 1

____________________________________________________________________________________________________________________________

imię i nazwisko dziecka data urodzenia ( wiek lat; miesięcy )

rodzice lub opiekunowie adres zamieszkania telefony kontaktowe

VII Myślenie			IX Emocje i funkcjonowanie w grupie
- potrafi dokończyć zdania typu: W dzień jest jasno, bo…; Zimą ubieramy się (jak?), bo jest…; Chleb kroimy nożem, bo jest… - potrafi ułożyć 4-obrazkową historyjkę i opowiedzieć ją - potrafi zdefiniować przez „użytek” lub opis słowa: piłka, kot, kredka, kwiatek itp. - potrafi podać różnicę np. między: krową a koniem, stołem a krzesłem, radiem a telewizorem, nogą a ręką - potrafi wyjaśnić, co jest „niemądrego” w zdaniach absurdalnych typu: „Chłopiec założył buty na ręce i wszedł na tęczę” - zadaje dużo pytań: po co? dlaczego? jak? …	- nie płacze po rozstaniu z rodzicami - zainteresowane zajęciami – preferuje pewne z nich - nie zawsze podporządkowuje się, pyta: dlaczego - potrafi zgodnie bawić się z dziećmi (krótko) - próbuje pokonywać trudności, raczej nie płacze - inicjuje zabawy, ma wiele pomysłów
VIII Matematyka			Cechy charakterystyczne dziecka
- potrafi na polecenie podać: 3 klocki, 2 książki, 4 kredki - potrafi prawidłowo przeliczyć zbiór kredek 4–5 lub więcej - potrafi pokazać na polecenie swój drugi palec, piąty, trzeci... - potrafi na jednej kupce ułożyć 3 klocki, na drugiej 4 i wskazać gdzie jest więcej, a gdzie mniej - potrafi nazwać trzy figury geometryczne: kwadrat, koło, trójkąt - dzieli klocki na kupki tak, by były do siebie podobne	Stan zdrowia, wady …...……………………………………................................. ……………………………………………………….........……………………... Zdolności, zainteresowania ….….…………………….….................................... Cechy zachowania …………………...…………..........….................................... Mocne strony dziecka……..……………………….........……………………….. Uwagi .................................................................................................................... Ocena ogólna

miejscowość przedszkole nr diagnozę wykonał/-a: imię i nazwisko

podpis data

4. Analiza i interpretacja wyników oceny psychoruchowego rozwoju dziecka

Po wypełnieniu arkusza sumaryczne wyniki poszczególnych funkcji (wiersze numerowane liczbami rzymskimi) przenosimy do Tabeli wyników. Zaznaczamy je kropką w odpowiedniej kolumnie, w wierszu odpowiadającym liczbie uzyskanych punktów. Po połączeniu kropek odcinkami prostej, otrzymujemy wykres przedstawiający graficznie obraz ogólnych możliwości dziecka.

Ocena psychoruchowego rozwoju dziecka w wieku 3 lub 4 lat

Tabela wyników

imię i nazwisko dziecka data urodzenia

(wiek 1 oceny: lat; miesięcy ) rodzice lub opiekunowie

adres zamieszkania telefony kontaktowe

	Funkcje fizyczne	Funkcje psychiczne
		Sprawność rąk
	Sprawność ruchowa	Czynności samoobsługowe
Ocena	Punkty
		I
D	12
	11
	10
	9
W	8
	7
	6
	5
N	4
	3
	2
	1

Wnioski i zalecenia:

1 ocena:

2 ocena:

miejscowość przedszkole

1 ocena:

diagnozę wykonał/-a: imię i nazwisko

podpis data

2 ocena:

diagnozę wykonał/-a: imię i nazwisko

podpis data

Ponieważ interesują nas postępy dziecka, wykonujemy dwie oceny: na początku roku przedszkolnego, aby poznać słabsze funkcje dziecka, i po kilku miesiącach, aby ocenić, jak oferowana przez nas pomoc wpłynęła na jego rozwój. Najwygodniej na tym samym Arkuszu wyników pierwszą ocenę zaznaczyć np. czarnym długopisem, wyniki drugiej oceny czerwonym (lub linią przerywaną).

Ocena psychoruchowego rozwoju dziecka w wieku 3 lub 4 lat – Przykład 1.

Tabela wyników

imię i nazwisko dziecka data urodzenia

(wiek 1 oceny: lat; miesięcy ) rodzice lub opiekunowie

adres zamieszkania telefony kontaktowe

	Funkcje fizyczne	Funkcje psychiczne
		Sprawność rąk
	Sprawność ruchowa	Czynności samoobsługowe
Ocena	Punkty
		I
D	12
	11
	10
	9
W	8
	7
	6
	5
N	4
	3
	2
	1

Wnioski i zalecenia:

1 ocena:

2 ocena:

miejscowość przedszkole

1 ocena:

diagnozę wykonał/-a: imię i nazwisko

podpis data

2 ocena:

diagnozę wykonał/-a: imię i nazwisko

podpis data

Powyższa tabela obrazuje wyniki dziecka o harmonijnym rozwoju. Wszystkie funkcje (oprócz jednej) są na dobrym poziomie, niektóre w górnych granicach norm. Najwyższe wyniki uzyskało dziecko w zakresie czynności samoobsługowych, (12 pkt.). w zakresie mowy (12 pkt.) i w zakresie myślenia matematycznego (też 12 pkt.). Niewiele niższe wyniki (po 11 pkt.) wskazują na dobry poziom sprawności ruchowych, dobre spostrzeganie wzrokowe, spostrzeganie słuchowe i  myślenie. Dobry poziom ma także dziecko, jeżeli chodzi o manipulację i sprawność rysowania.

Niższe wyniki, na poziomie wystarczającym (8 pkt.) dotyczą procesów emocjonalnych i funkcjonowania w grupie. Jak wynika z ocen cząstkowych (patrz arkusz), dziecko bardzo przeżywa nawet niewielkie niepowodzenia i często płacze, ma też niewielkie trudności w zabawach z rówieśnikami. Z rozmowy z rodzicami wiadomo, że jest jedynakiem i to może być powodem silnych przeżyć emocjonalnych.

Interpretacja wyników

Jeżeli nadal dziecko będzie się tak dobrze rozwijało, to nie powinno mieć żadnych trudności ani w przedszkolu, ani później w szkole. Mocną stroną dziecka jest samodzielność, dobry rozwój mowy i myślenie matematyczne. Z tego powodu dziecko może czuć się bezpieczne, bo jest przekonane, że poradzi sobie w rożnych sytuacjach. Umie prawidłowo porozumiewać się przy pomocy mowy, ma dobre podstawy logicznego myślenia. Można powiedzieć, że pozostałe funkcje także są mocną stroną dziecka – zgrabnie, zwinnie się porusza i dobrze utrzymuje równowagę, dobrze spostrzega wzrokowo i słuchowo, rozumie to, co poznaje, ma duży zakres informacji i potrafi je wykorzystać. Relatywnie nieco słabszą stroną dziecka są manipulacja i czynność rysowania – najprawdopodobniej miało ono nieco mniej doświadczeń w tym zakresie. Również procesy emocjonalno-społeczne mogą stanowić dla dziecka pewien problem – zbyt silnie przeżywa emocjonalnie rożne sytuacje społeczne.

Ogólnie:

• Dobra sprawność ruchowa pozytywnie wpływa na cały rozwój zarówno fizyczny, jak i psychiczny, ułatwia orientację w otoczeniu, poznawanie zależności przestrzennych i orientację w szkole na kartce w zeszycie.

• Dobrze opanowane czynności samoobsługowe ułatwiają dziecku samodzielność i zaradność w nowej sytuacji, sprzyjają kształtowaniu się wiary we własne możliwości.

• Jeżeli dziecko nabierze większej wprawy w czynnościach manipulacyjnych i w rysowaniu, będzie miało ułatwioną w szkole naukę pisania pod względem graficznym.

• Ponieważ funkcje wzrokowo-przestrzenne są na dobrym poziomie, dziecko będzie dobrze pisać, czytać i liczyć.

• Bardzo dobry i dobry poziom funkcji słuchowo-językowych sprawi, że dziecko szybko nauczy się pisać i czytać oraz będzie zainteresowane tymi czynnościami.

• Funkcje myślowe oraz myślenie matematyczne ułatwią dziecku rozumienie i przyswajanie treści, będzie miało wpływ na rozwój myślenia logicznego oraz na raczej prawidłowa karierę szkolną dziecka.

• Większa wrażliwość emocjonalna z jednej strony utrudni dziecku funkcjonowanie w grupie (silne przeżycia) z drugiej zaś strony uwrażliwi je na innych i może sprzyjać rozwojowi odpowiedzialności i obowiązkowości.

Wskazania: Dziecko powinno więcej bawić się klockami, piaskiem, plasteliną, aby ćwiczyć ręce, powinno także więcej rysować i kolorować, ale tak, by nie dopuścić do zmęczenia i zniechęcenia. Wydaje się, że dziecko ma tak duże możliwości, że w toku zajęć w przedszkolu, bez dodatkowych ćwiczeń wyrówna niewielkie opóźnienia. Dziecko powinno być: otoczone ciepłem, zachęcane do zabaw w grupie i zabaw indywidualnych, powinno być rzeczowo chwalone za wszystkie próby pokonywania trudności.

Ocena psychoruchowego rozwoju dziecka w wieku 3 lub 4 lat – Przykład 2.

Tabela wyników

imię i nazwisko dziecka data urodzenia

(wiek 1 oceny: lat; miesięcy ) rodzice lub opiekunowie

adres zamieszkania telefony kontaktowe

	Funkcje fizyczne	Funkcje psychiczne
		Sprawność rąk
	Sprawność ruchowa	Czynności samoobsługowe
Ocena	Punkty
		I
D	12
	11
	10
	9
W	8
	7
	6
	5
N	4
	3
	2
	1

Wnioski i zalecenia:

1 ocena:

2 ocena:

miejscowość przedszkole

1 ocena:

diagnozę wykonał/-a: imię i nazwisko

podpis data

2 ocena:

diagnozę wykonał/-a: imię i nazwisko

podpis data

W powyższej tabeli przedstawione są wyniki dwóch ocen rozwoju dokonane w odstępie około 7 miesięcy. Kolejno przedstawię analizę i interpretację wyników po pierwszej ocenie (linia ciągła), podjęte działania w celu wyrównania braków, a następnie analizę i interpretację po drugiej oceny (linia przerywana).

Ocena pierwsza

Analiza wyników dziecka w wieku 3;3 po dokonaniu oceny jego rozwoju w październiku, w pierwszym roku pobytu dziecka w przedszkolu.

Wyniki przestawione w tabeli charakteryzują się dużą dynamiką i pokazują nieharmonijny rozwój dziecka. Z rozmowy z rodzicami wynika, że opiekę nad nim sprawowała starsza osoba, która miała trudności z poruszaniem się

Dobre wyniki osiągnęło dziecko w zakresie spostrzegania wzrokowego (bardzo lubi oglądać książeczki, skupia się na obrazkach), w zakresie spostrzegania słuchowego (lubi słuchać opowiadań, czytania, rozumie treść i ją zapamiętuje) oraz mowy, procesów emocjonalnych i funkcjonowania w grupie. Wystarczające wyniki dotyczą takich funkcji, jak sprawność ruchowa oraz myślenie, natomiast czynności samoobsługowe, manipulacja i sprawność rysowania oraz myślenie matematyczne są na poziomie niewystarczającym (wg rodziców opiekunka zbyt wyręczała dziecko w tych czynnościach).

Interpretacja wyników. W interpretacji wyników pomogły informacje uzyskane od rodziców dziecka dotyczące dotychczasowej opieki nad nim. Można wiec przypuszczać, że niskie wyniki nie są spowodowane opóźnieniami rozwojowymi, ale brakiem odpowiedniej wszechstronnej stymulacji jego rozwoju.

Mocne strony dziecka to spostrzeganie wzrokowe, słuchowe i mowa (do dziecka dużo mówiono, czytano mu, opowiadano i rozmawiano). Dzięki temu dziecko od początku przejawiało w przedszkolu ciekawość i zainteresowanie wszystkim, co się tam działo, rozumiało polecenia i przekazywane treści. Ma duży zasób słów, ale je zdrabnia i często przekręca, ma wymowę dziecinną, raczej bez wady wymowy.

Przeciętne możliwości zaobserwowano w: sprawnościach ruchowych (ruchy mało zwinne, ciężkie bieganie, lęk przed schodami), myśleniu oraz w sferze emocjonalnej i w funkcjonowaniu w grupie (mogło na to wpłynąć ograniczanie samodzielności dziecka i brak doświadczeń społecznych).

Słabe strony dziecka, to sprawność rąk – czynności samoobsługowe manipulacja i sprawność rysowania. Z informacji od rodziców wiadomo, że dziecko nie miało tu doświadczeń – było wyręczane (kłopoty z samodzielnym jedzeniem, piciem, ubieraniem się, radzeniem sobie w toalecie, z zabawą plasteliną itp.). Dziecko ma także kłopoty z myśleniem matematycznym (z tego samego powodu) – zapamiętało mechanicznie kolejność liczb do 20, ale nie przelicza i nie rozumie, na czym polega liczenie).

Wskazania:

• Usamodzielnianie dziecka w czynnościach samoobsługowych – pokazywanie, jak może sobie pomóc, zachęcanie, chwalenie za każde osiągnięcie – współpraca z rodzicami w tym zakresie.

• Zabawy z dziećmi w piaskownicy, zabawy klockami, zabawy plasteliną i innymi drobnymi elementami (dopasowywanie i wkładanie elementów do odpowiednich otworów; układanka – przybijanka, wyklejanie – korzystanie z naklejek wielokrotnego użytku itp.); kolorowanie trójkątnymi kredkami elementów na obrazkach (stopniowanie trudności), wydzieranki itp. – to ćwiczenia sprawności rąk;

• Opierając się na mocnych stronach dziecka (spostrzeganie wzrokowe) należy ćwiczyć myślenie przez: dobieranki, loteryjki, układanie historyjek, szukanie różnic i podobieństw, szeregowanie, itp.;

• W zabawach z dziećmi w sali dziecko powinno budować z klocków, przeliczać klocki, przewozić samochodami i porównywać, gdzie jest więcej, a gdzie mniej itd.;

• W zabawach ruchowych w ogrodzie, dziecko powinno biegać, kopać piłkę, wchodzić po szczeblach zjeżdżalni, huśtać się na wagowej huśtawce itd.

Ocena druga po około 7 miesiącach

Analiza wyników tego samego dziecka w wieku 3;10 wskazuje, że nastąpiła poprawa wyników we wszystkich zakresach i to znaczna. Obecnie u dziecka przeważają wyniki dobre (sprawność ruchowa, spostrzeganie wzrokowe, spostrzeganie słuchowe, mowa, myślenie oraz emocje i funkcjonowanie w grupie); wystarczające są wyniki dotyczące pozostałych ocenianych funkcji (czynności samoobsługowe, manipulacja i sprawność rysowania oraz matematyka); nie ma już ocen niewystarczających.

Interpretacja wyników. Tak wiele zmian na lepsze w ciągu tak krótkiego czasu świadczyć może o dużych możliwościach dziecka i jego potencjale. Hipoteza, że wyniki dziecka w pierwszej ocenie spowodowane były pewnym zaniedbaniem w stymulacji jego rozwoju, sprawdziła się. Dziecko w toku zajęć w przedszkolu, zabaw z rówieśnikami i przez naśladowanie ich zachowań „poszło” znacznie do przodu w swoim rozwoju.

Ogólnie:

• Dobra obecnie sprawność ruchowa pozytywnie wpływa na cały rozwój zarówno fizyczny, jak i psychiczny, ułatwia orientację w otoczeniu, poznawanie zależności przestrzennych i orientację w szkole na kartce w zeszycie. Dziecko ma możliwość poprawy swej sprawności ruchowej.

• Czynności samoobsługowe obecnie na wystarczającym poziomie ułatwiają dziecku samodzielność i zaradność w nowej sytuacji, sprzyjają kształtowaniu się wiary we własne możliwości, dziecko może jeszcze te czynności usprawnić.

• Jeżeli dziecko nabierze większej wprawy w czynnościach manipulacyjnych i w rysowaniu, będzie miało ułatwioną w szkole naukę pisania pod względem graficznym – ma ku temu duże możliwości.

• Ponieważ funkcje wzrokowo-przestrzenne są na dobrym poziomie, dziecko będzie dobrze pisać, czytać i liczyć.

• Bardzo dobry i dobry poziom funkcji słuchowo-językowych sprawi, że dziecko szybko nauczy się pisać i czytać oraz będzie zainteresowane tymi czynnościami.

• Funkcje myślowe oraz myślenie matematyczne obecnie na dobrym / wystarczającym poziomie ułatwią dziecku rozumienie i przyswajanie treści, ćwiczenie tych funkcji. Zwiększy ich wpływ na rozwój myślenia logicznego oraz na raczej prawidłową karierę szkolną dziecka.

• Emocje i funkcjonowanie w grupie są na tyle dobre / wystarczające, że dziecko dobrze czuje się w przedszkolu, prawidłowo kontaktuje się i bawi z rówieśnikami, stara się dorównać ich umiejętnościom, z uporem próbuje pokonywać trudności, ale emocjonalnie zbytnio to przeżywa.

• Ponieważ nie obserwuje się u dziecka słabych stron, to usprawnianie i ćwiczenia tych funkcji i umiejętności, które są na poziomie wystarczającym sprawi, że dziecko w przyszłości bardzo dobrze i dobrze będzie przygotowane do szkoły.

Wskazania:

• Należy dać dziecku możliwość usprawniania dużej motoryki (zabawy na świeżym powietrzu, na placu zabaw, zabawy ruchowe z rówieśnikami itp.).

• Dziecko polubiło już manipulowanie i rysowanie, utrzymuje właściwą postawę i dobry chwyt ołówka – należy je zachęcać do tych czynności i zabaw, motywując pochwałami i rzeczową oceną postępów.

• Więcej czasu należy przeznaczyć na zabawy angażujące myślenie matematyczne – gry planszowe, zabawy w sklep, szeregowanie i klasyfikowanie elementów, zagadki i rebusy oraz inne ćwiczenia.

Uwaga: Tego typu analiza i interpretacja wyników oceny psychoruchowego rozwoju dziecka

jest na tyle przejrzysta merytorycznie i graficznie, że na jej podstawie łatwo będzie przedstawić rodzicom wyniki uzyskane przez ich dziecko, zapewnić jeszcze lepszą współpracę z rodzicami.

Na podstawie takich wyników nie jest trudno opracować cenzurkę dziecka kończącego dany rok pobytu w przedszkolu. Dzięki znajomości wyników oceny, łatwiej także będzie zaplanować pracę dydaktyczną w następnym roku oraz, gdy zachodzi taka konieczność, odpowiednio zaplanować sposób i tryb udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej dziecku, które takiej pomocy wymaga.

Poniżej przedstawiamy schemat cenzurki, mogący być pomocny przy opracowywaniu informacji o dziecku.

Informacja o rozwoju psychoruchowym dziecka w wieku 3 lub 4 lat. układ „Informacji” jest zbliżony do znanego już układu informacji o gotowości szkolnej dziecka pięcioletniego)

Imię i nazwisko dziecka: proponujemy dodatkowo podać datę urodzenie dziecka oraz wiek

dziecka (lata i miesiące), w którym dokonano diagnozy

Rok szkolny:

Forma wychowania przedszkolnego:

I. Umiejętności społeczne i odporność emocjonalna

1. Mocne strony dziecka: np. stosuje się do zasad i norm społecznych w grupie, bawi się i współpracuje raczej bez konfliktów z rówieśnikami; pomaga rówieśnikom, zaczyna dzielić się z nimi zabawkami, potrafi inicjować zabawy, chętnie bierze udział w grupowych zajęciach i zabawach, jest lubiane przez inne dzieci; dobre relacje ma z dorosłymi, zwraca się o pomoc, gdy nie potrafi sobie poradzić przy ubieraniu się, przy czynnościach higienicznych itp.; dziecko jest raczej pogodne, zaciekawione zajęciami; dość szybko adaptuje się do nowej sytuacji, jest otwarte w stosunku do innych; stosuje się do poleceń dorosłego; próbuje pokonywać trudności itp.

2. Zauważone trudności: np. płacze przy rozstaniu z rodzicami, przejawia postawy lękowe, niechętnie uczestniczy w zajęciach i zabawach grupowych, często siedzi z boku i trudno je namówić do wspólnej zabawy – izoluje się; zdarzają się zachowania agresywne; nie potrafi jeszcze zgodnie bawić się z dziećmi; chce dominować w kontaktach z dziećmi, jak mu się nie udaje, to obraża się; dzieci niechętnie bawią się z nim; często nie reaguje na polecenia nauczycieli w przedszkolu; niechętnie stosuje się do poleceń; zbyt tęskni za rodzicami, często ma smutny nastrój, czasem popłakuje i nie potrafi podać przyczyny; łatwo rezygnuje w przypadku nawet małych trudności.

3. Podjęte lub potrzebne działania wspierające potrzeby dziecka: zachęcano dziecko do zabaw, prowadzono zabawy z dzieckiem w małych 3–5 osobowych grupkach; omawiano z dzieckiem wprowadzone zasady i reguły postępowania; dobierano zajęcia łatwe dla dziecka i chwalono je za sukcesy; prowadzono zajęcia o różnym stopniu trudności dobierane do możliwości dziecka; stosowano często pochwały i zachęty itp.

4. Wskazówki dla rodziców: wskazane wspólne zabawy z dzieckiem; ograniczanie oglądania TV; wskazany stały tryb dnia dziecka, odpowiednia ilość snu; zachęcać dziecko do pokonywania trudności; często chwalić nawet za drobne osiągnięcia; zachęcać dziecko do wspólnych prac domowych, cieszyć się wspólną pracą, chwalić za pomoc, nie karać za niepowodzenia, nie stosować wymówek itp.

II Umiejętności myślowe i matematyczne; funkcje słuchowo-językowe, spostrzeganie wzrokowe (późniejsza gotowość do nauki liczenia, czytania i pisania)

1. Mocne strony dziecka: przelicza liczmany do 5 i więcej, podaje prawidłową liczbę przeliczonych elementów; dodaje i odejmuje w granicach 5 na liczmanach (niektóre dzieci już w pamięci); rozumie i potrafi wskazać: tyle samo liczmanów, więcej lub mniej; potrafi rozdzielić parzystą liczbę elementów na dwie równe części; zna liczebniki porządkowe (pierwszy, drugi, trzeci itp.); zna figury geometryczne (rozpoznaje je, nazywa); potrafi dokonywać prostej klasyfikacji elementów; wymowa dziecięca, odpowiednia do wieku; wypowiada się zdaniami, ma bogaty słownik; potrafi zdanie podzielić na 3, 4 wyrazy; dzieli słowa na sylaby. Lubi słuchać opowiadań, czytania książek, rozumie treść i potrafi ją opowiedzieć itp.; odtwarza proste rytmy; szybko uczy się wierszyków i dobrze je odtwarza; dobrze znajduje różnice między podobnym obrazkami; składa pocięty na części obrazek; rozpoznaje różnicuje kilka liter drukowanych itp.

2. Zauważone trudności: nie liczy nawet do 3; niechętnie liczy, często myli się przy liczeniu do 3–4 elementów; nie potrafi podać liczby elementów w zbiorze; ma trudności w rozumieniu pojęć: mniej – więcej; myli podobne figury geometryczne; nie potrafi skojarzyć ich kształtu z odpowiednią nazwą; ma duże trudności z klasyfikowaniem elementów. Wymowa zaburzona; zdania ubogie, słownik ubogi; nie rozumie poleceń, niechętnie słucha czytania książek; nie zawsze rozumie przeczytaną treść; mimo ćwiczeń ma kłopot w wydzieleniu wyrazów w zdaniu; sylab w wyrazach; ma trudności w szukaniu różnic w podobnych obrazkach; nie składa rozciętych obrazków; nie lubi oglądania książek; w nauczonych wierszach nie zawsze utrzymuje rym i rytm itp.

3. Podjęte lub potrzebne działania wspierające potrzeby dziecka: prowadzono dodatkowe ćwiczenia i zabawy w liczeniu na konkretach; dodatkowe zabawy i ćwiczenia spostrzegania wzrokowego (dobieranki, loteryjki, rozpoznawanie i rysowanie, układanie wg wzoru itp.); prowadzono ćwiczenia spostrzegania słuchowego; konieczne są dalsze zajęcia tego typu; sugerowano konsultację w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej; terapia logopedyczna.

4. Wskazówki dla rodziców: kontynuowanie w domu ćwiczeń prowadzonych w przedszkolu w zakresie liczenia (przeliczanie, dodawanie i odejmowanie na liczmanach; dzielenie elementów na równe liczbowo części; zabawy klockami – figurami geometrycznymi; zabawy z rozpoznawaniem i rozróżnianiem liter; domino sylabowe; czytanie dziecku krótkich tekstów i sprawdzanie, czy dziecko je zrozumiało; zabawy ruchowe rytmiczne; granie w gry planszowe itp.

III Sprawności motoryczne i koordynacja wzrokowo-ruchowa

1. Mocne strony dziecka: porusza się zwinnie, ruchy płynne, skoordynowane; dobrze utrzymuje równowagę; chodzi naprzemiennie po schodach; lubi zabawy ruchowe; posługuje się ołówkiem – bazgrze, próbuje rysować; przyjmuje prawidłową postawę przy rysowaniu, lubi rysować i kolorować; prawidłowo odwzorowuje proste i złożone figury geometryczne; lubi zabawy z plasteliną, chętnie lepi; bawi się chętnie w piasku; buduje z klocków wiele budowli itp.

2. Zauważone trudności: unika zabaw ruchowych; niechętnie chodzi na zajęcia rytmiczne; nie wchodzi prawidłowo na schody itp.; porusza się dość ciężko, niezgrabnie; ma trudności z utrzymaniem równowagi przy wykonywaniu przysiadów, skakaniu na obu nogach; kładzie się na stoliku przy rysowaniu, często zmienia pozycję; ruchy nie są skoordynowane; ma nieprawidłowe ułożenie ręki przy rysowaniu; nie lubi rysować i kolorować; niechętnie lepi z plasteliny; niechętnie buduje z klocków; obniżona jest koordynacja ruchów rąk i koordynacja wzrokowo-ruchowa itp.

3. Podjęte lub potrzebne działania wspomagające potrzeby dziecka: zachęcano dziecko do budowania z klocków różnego typu; do wylepiania i lepienia z plasteliny; nawlekania korali; zachęcano dziecko do kolorowania małych powierzchni i malowania pędzlem większych; dziecko rysowało po śladzie linie poziome i pionowe itp.; ćwiczenia rąk i rysowanie odbywały się prawie codziennie, ale dziecko poczyniło małe postępy.

4. Wskazówki dla rodziców: dziecko codziennie powinno ćwiczyć rączki, powinno jednak pracować krótko, tak by ręce nie zmęczyły się zbytnio; powinno: wylepiać, rysować, malować za pomocą farb, mazaków (mały nacisk i mniejsze zmęczenie rąk); ołówka i różnych kredek; może rysować z odpowiednią nasadką albo używać grubszych lub trójkątnych kredek; dziecko powinno być zachęcane i chwalone za wysiłek.

IV Samodzielność w tym umiejętności wykonywania czynności samoobsługowych

1. Mocne strony dziecka: dziecko jest samodzielne przy czynnościach higienicznych; samo je; częściowo rozbiera się i ubiera (czasem prosi o pomoc); samodzielnie zakłada buty (nie zawsze prawidłowo); sprząta na polecenie kredki, zabawki itp.; samo zgłasza złe samopoczucie nauczycielowi itp.

2. Zauważone trudności: ma trudności przy czynnościach higienicznych; nie zawsze samodzielnie spożywa posiłki – czasem potrzebuje pomocy i zachęt; ma trudności nawet w częściowym samodzielnym rozbieraniu i ubieraniu się; czasem płacze i domaga się pomocy; nie zawsze rozumie, co ma rysować, lepić itp.; nie jest pewne poprawności wykonywanych czynności.

3. Podjęte lub potrzebne działania wspierające potrzeby dziecka: zachęcano i stymulowano dziecko do samodzielności; dawano dziecku więcej czasu na wykonanie różnych czynności (rysowania, lepienia, zabaw klockami i innymi zabawkami, na ubieranie się itp.); nadal należy dziecko zachęcać w przedszkolu i w domu, chwalić nawet za małe osiągnięcia; zachęcać do pomocy rówieśnikom, nauczycielowi i rodzicom.

4. Wskazówki dla rodziców: należy zachęcać dziecko do samodzielności, nie pomagać zbytnio i nie wyręczać dziecka w różnych czynnościach; należy dawać dziecku więcej swobody w wyborze zabaw, zajęć itp.; nie należy zbytnio krytykować dziecka za efekty samodzielnych zajęć; nie należy wykazywać dziecku jego nieudolności i braku wiary w możliwości dziecka; samodzielności sprzyja: własne łóżeczko, samodzielne zasypianie, samodzielna kąpiel i mycie; obowiązki w domu itp.

V Potrzeby rozwojowe dziecka, w tym zauważone predyspozycje, uzdolnienia i zainteresowania

1. Opis: dziecko ma dużą potrzebę ruchu – szuka możliwości biegania, skakania; dziecko ma potrzebę akceptacji – domaga się zwracania na niego uwagi, chwalenia; podkreślania, że jest lubiane; dziecko ma niezaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa – źle znosi rozstania z bliskimi, stale szuka bliskości z nauczycielem; dziecko ma niezaspokojoną potrzebę uznania – stale domaga się pozytywnej oceny swej pracy (rysunków, ulepianek, budowli z klocków), ma potrzebę dominowania i pouczania dzieci; ma potrzebę opiekowania się innymi – pomaga słabszym rówieśnikom, pomaga podlewać kwiatki, interesuje się akwarium itp. Dziecko ma uzdolnienia plastyczne – dużo i chętnie rysuje; ma uzdolnienia muzyczne – lubi śpiewać, ma dobry słuch i poczucie rytmu; dziecko ma uzdolnienia matematyczne – dobrze liczy, inicjuje zabawy w sklep, w układanie w magazynie (przelicza przedmioty; umiejętnościami matematycznymi znacznie przekracza wymagania programowe; ma dużą wyobraźnię – konstruuje ciekawe budowle z klocków, piasku i innych materiałów; ma fantazję – tworzy własne bajki, opowiadania; dobrze opowiada, ma duży zasób słów; lubi zagadki i rebusy, lubi czytanie książek; itp. (można wymieniać wiele innych potrzeb i zainteresowań dziecka).

2. Podjęte lub potrzebne działania służące ich rozwijaniu: rozmawiano z rodzicami na temat potrzeb dzieci, tworzono sytuacje wychowawcze celem zaspokojenia potrzeb; dzieci grały różne role odpowiadające ich potrzebom w inscenizacjach; zachęcano dzieci do rozwijania zainteresowań w czasie dowolnych zajęć i zabaw; dziecko korzystało z dodatkowych zajęć muzycznych, plastycznych, rytmicznych itp. na terenie przedszkola.

3. Wskazówki dla rodziców: przekazywano informacje o potrzebach dzieci, omawiano tworzenie w domu sytuacji wychowawczych sprzyjających zaspokojeniu potrzeb dziecka; podawano informacje o możliwościach i potrzebach rozwijania uzdolnień i predyspozycji, (np. warto dziecko zapisać na zajęcia plastyczne, językowe, muzyczne, aktorskie, sportowe itp. w klubach, Domach Kultury i innych placówkach).

VI Dodatkowe spostrzeżenia o dziecku: dobrze skupia uwagę, jest spokojne na zajęciach i zainteresowane nimi; dziecko wrażliwe emocjonalnie – wzrusza się i płacze przy niektórych bajkach i opowiadaniach; lubi układać historyjki – potrafi wnioskować; dziecko jest aktywne na zajęciach – często zgłasza się do odpowiedzi, wypowiada się zdaniami, ma duży zasób słów; bardzo chętnie pomaga w różnych czynnościach w przedszkolu itp.; dziecko szybko męczy się zajęciami – rozprasza się i potrzebuje odpoczynku; dziecko jest bardzo ruchliwe – trudno mu usiedzieć spokojnie – wierci się, często zmienia pozycję; ma kłopoty ze skupieniem uwagi; krótko skupia uwagę; czasem jest tak pobudliwe, że trudno jest je zdyscyplinować; dziecko ma utrzymującą się mimo ćwiczeń logopedycznych wadę wymowy; mówi zbyt szybko, a przez to mało zrozumiale; mówi bardzo głośno (może warto sprawdzić dziecku słuch) i inne informacje i spostrzeżenia o dziecku.

Bibliografia:

1. Bee H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.

2. Bogdanowicz M.(1985). Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym. WSiP,

Warszawa.

3. Borkowska A.R., Domańska Ł.(red), (2006). Neuropsychologia kliniczna dziecka. PWN,

Warszawa.

4. Harwas-Napierała B., Trempała J. (red), (2008) Psychologia rozwoju człowieka. PWN, Warszawa.

5. Hurlock E. (1985). Rozwój dziecka. T. i i II. PWN, Warszawa.

6. Ilg F.L., Ames L.B. (1992). Rozwój psychiczny dziecka. GWP, Gdańsk

7. Matczak A. (2003). Zarys psychologii rozwoju. Wyd. Żak, Warszawa.

8. Nartowska H. (1980). Różnice indywidualne, czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego. WSiP, Warszawa

9. Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G. (1985). Psychologia rozwojowa i  wychowawcza wieku przedszkolnego. WSiP, Warszawa.

10. Schafer H.R. (2007). Psychologia dziecka. PWN, Warszawa

11. Włodarski Z., Matczak A. (1987). Wprowadzenie do psychologii. WSiP, Warszawa.

12. Zabłocki J.K., Brejnak W. (2008) Emocjonalno-społeczne uwarunkowania dojrzałości

szkolnej. Wyd. UKSW, Warszawa.

13. Żebrowska M. (red), (1980). Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. PWN, Warszawa.