„ Niepełnosprawnośc intelektualna w stopniu lekkim”

Spis treści

Wstęp

1. Ujęcie niepełnosprawności intelektualnej .................................s.1

2. Kryteria upośledzenia umysłowego ........................................s.1

3. Klasyfikacja upośledzeń umysłowych ........................................s.2

4. Czynniki etiologiczne upośledzenia umysłowego ........................s.2

5. Charakterystyka ucznia upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim s.3

Wstęp

Zapoczątkowana z 1983 r. reforma oświatowa dała możliwośc realizowania obowiązku szkolnego dzieciom niepełnosprawnym, zakwalifikowanym do kształcenia specjalnego, w szkołach podstawowych ogólnodostępnych.

Nadrzędnym celem kształcenia i wychowania jest wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju każdego ucznia. Dokonuje się ono poprzez dostarczanie uczniom wiadomości, kształtowanie różnorodnych umiejętności, sprawności, postaw i nawyków.

Prezentowany przeze mnie referat zawiera: ogólne ujęcie niepełnosprawności intelektualnej, kryteria i klasyfikację oraz czynniki etiologiczne upośledzenia umysłowego, a także charakterystykę ucznia w stopniu lekkim.

1. Ujęcie niepełnosprawności intelektualnej

Wraz z rosnącym poziomem cywilizacji zwiększeniu ulega liczba ludzi, którzy na skutek wad wrodzonych organicznych, urazów i przebytych chorób nie są w stanie samodzielnie rozwiązywac swoich problemów.

Nazywamy ich „ niepełnosprawnymi”. Należy jednak podkreślic, że jest to termin o dośc szerokim znaczeniu, obejmuje kaleki, osoby upośledzone umysłowo, inwalidów, przewlekle chore dzieci, młodzież i dorosłych.

R.Kościelak podkreśla, że „..mo pojęcie niepełnosprawności jest mało precyzyjne, nie określa bowiem rodzaju ani wielkości tego ograniczenia. I tak, np.: odnosząc to pojęcie do poziomu funkcjonowania intelektualnego, określamy nim zarówno osoby o inteligencji niższej niż przeciętna, jak i głęboko upośledzone umysłowo, u których ograniczenia są bardziej wyraźne, istotnie utrudniające zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych i społecznych oraz normalne funkcjonowanie...”.

Zarówno w literaturze polskiej, jak i obcej dla określenia niższego od przeciętnej poziomu inteligencji używa się takich terminów, jak : obniżona sprawnośc umysłowa, upośledzenie umysłowe, czy niedorozwój umysłowy.

Jedną z pierwszych prób określenia upośledzenia umysłowego była definicja niemieckiego psychiatry, twórcy klasyfikacji chorób psychicznych E.Kraepelina (1915). Terminem „niedorozwój umysłowy” lub „oligofrenia” określił on „...wczesne zaburzenia ogólnego rozwoju psychicznego uwarunkowane czynnikami organicznymi...”.

Powszechnie uważa się, że nazwa oligofrenia 9oligos-mały, pheren-umysł) obejmuje przypadki upośledzeń wrodzonych oraz nabytych we wczesnym dzieciństwie.

M. Grzegorzewska posługuje się terminem upośledzenie umysłowe jako nadrzędnym w stosunku do takich terminów, jak: oligofrenia i otępienie. Oligofrenią nazywa „...niedorozwój umysłowy istniejący już od urodzenia lub najwcześniejszego dzieciństwa; występuje tu zawsze wstrzymanie rozwoju mózgu a wyższych czynności nerwowych. Podczas, gdy otępienie występuje później i polega na osłabieniu, rozpadzie procesów korowych, na uszkodzeniu czunności dotąd pełnowartościowych...”

Problem definicji upośledzenia umysłowego budzib wiele kontrowersji. Definiowano go różnie, zależnie od pojmowania upośledzenia umysłowego i kryteriów je oceniających.

Wśród niemal większości badaczy istnieje zgodnośc, że „...upośledzenie umysłowe nie stanowi żadnej określonej jednostki chorobowej, lecz jest zespołem rozmaitych skutków stanów chorobowych i uszkodzeń układu nerwowego...”.

2. Kryteria upośledzenia umysłowego

Obecnie upośledzenie umysłowe rozpoznaje się według następujących kryteriów :

-psychologiczne

-ewolucyjne

-społeczne

-pedagogiczne

-lekarskie

W kryterium psychologicznym uwzględnia się całą osobowośc człowieka. Bada się głównie procesy regulacji ( procesy orientacyjno-poznawcze, intelektualne, emocjonalne, motywacyjne, mechanizmy kontroli oraz procesy wykonawcze ), społeczne cechy osobowości. Wnikliwe badania przy zastosowaniu standaryzowanych i znormalizowanych technik pomiaru pozwalają stwierdzic, czy u danej osoby są istotne odchylenia od normy w zakresie wymienionych procesów regulacji jakie cechy osobowości ujawnia. Badania te pozwalają odróżnic ogólne upośledzenie poziomu intelektualnego od parcjalnych defektów.

W kryterium ewolucyjnym badacz porównuje poziom rozwoju czynności orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych, w tym poziomu rozwoju mowy, rozwoju motorycznego itp. Badanego dziecka z poziomem wymienionych czynności dziecka rozwijającego się prawidłowo. Porównując musimy zwrócic uwagę na to, że u dzieci umysłowo upośledzonych stwierdza się różnice w profilach percepcji, pamięci, motoryki i innych mimo takiego samego globalnego wieku inteligencji.

W kryterium społecznym bierze się pod uwagę ogólną zaradnośc jednostki, jej wzrastającą w miarę upływu lat niezależnośc od innych, samodzielnośc, odpowiedzialnośc, uspołecznienie to znaczy uwzględnia się tu zdolnośc radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych i społecznych stosownie do wieku życia i środowiska społecznego, z którego ona pochodzi.

Kryterium pedagogiczne uwzględnia zasób wiadomościi umiejętności przewidzianych programem nauczania przedszkolnego i szkolnego ( umiejętnośc rysowania, malowania, liczenia, pisania, czytania itp.), rodzaj i stopień trudności w nauce oraz tempo nabywania nowych umiejętności i wiadomości.

Tempo to jest różne u jednostek o różnym stopniu upośledzenia umysłowego i normalnych o jednakowym wieku życia. Tempo uczenia się pozwala na odróżnienie dziecka zaniedbanego środowiskowo i dydaktycznie od dziecka upośledzonego umysłowo.

Kryterium lekarskie uwzględnia całokształt badań lekarskich, bierze się tu pod uwagę wyniki badań: somatycznych, neurologicznych, biochemicznych, elektroencefalograficznych i cytogenetycznych, które ujawniają zaburzenia chromosomalne.

3. Klasyfikacja upośledzeń umysłowych

Obecnie funkcjonujące stopnie upośledzenia umysłowego to: głęboki, znaczny, umiarkowany i lekki.

Lekki stopień upośledzenia 50-55 do około 70 I.I.

Umiarkowany stopień upośledzenia 35-40 do 50-55 I.I.

Znaczny stopień upośledzenia 20-25 do 35-40 I.I.

Głęboki stopień upośledzenia poniżej 20 lub 25 I.I.

4. Czynniki etiologiczne upośledzenia umysłowego

Międzynarodowa klasyfikacja chorób wskazuje na następujące przyczyny niedorozwoju umysłowego:

- po zakażeniu i zatruciach

- wskutek urazu lub działania czynników fizycznych

- z zaburzeniami przemiany, wzrostu lub odżywiania

- w wyniku ciężkiej choroby mózgu występującej po urodzeniu np.: dziecięce stwardnienie rozległe

- wskutek chorób i zespołów wywołanych przez nieznane czynniki działające z życiu płodowym

- wskutek anomalii chromosomalnych

- wskutek wcześniactwa

- o nieznanej przyczynie

O. Lipkowski uzależnia powstawanie upośledzeń umysłowych od czasu występowania, tj. przed urodzeniem, w okresie porodowym i po urodzeniu.

H. Spionek biorąc pod uwagę czas ich powstania podzieliła je na:

- czynniki działające na komórkę rozrodczą

- zarodek i płód

- dziecko w chwili poczęcia

- dziecko po urodzeniu

Do przyczyn dziedzicznych upośledzenia umysłowego zalicza się takie, które jeszcze przed powstaniem płodu tkwią w organizmie ojca lub matki i są przekazywane potomstwu, powodując mniejsze lub większe uszkodzenie centralnego układu nerwowego, a więc i upośledzenie umysłowe.

Do wrodzonych przyczyn upośledzenia umysłowego zaliczamy te, które wystąpiły i oddziałały ujemnie na płód w czasie jego życia i rozwijania się w organizmie matki.

Do przyczyn powodujących upośledzenie umysłowe w czasie indywidualnego życia dziecka zalicza się ostre choroby centralnego układu nerwowego, głównie zapalenie mózgu i opon mózgowych.

Do związanych z porodem przyczyn upośledzenia umysłowego należy zaliczyc: urazy porodowe, wcześniactwo, zamartwicę.

Upośledzenie umysłowe nie jest traktowane jako choroba, lecz jako skutek działania różnych czynników patogennych. Jest to stan nieodwracalny, który ma charakter kalectwa trwającego całe życie.

5. Charakterystyka ucznia upośledzonego w stopniu lekkim

Rozpoznanie upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim sprawia poważne trudności, gdyż dzieci te nie wyróżniają się swym wyglądem zewnętrznym od rówieśników i dopiero po wnikliwej obserwacji możne zobaczyc istotne odchylenia w funkcjonowaniu określonych czynników psychofizycznych.

Do oligofrenii zaliczamy te postacie niedorozwoju, które charakteryzują się przewagą defektu intelektualnego nad innymi defektami oraz ujawnieniem się przed trzecim rokiem życia.

Dla procesu nauczania i uczenia się główne znaczenie ma poziom sprawności procesów poznawczych. Poznanie otaczającej rzeczywistości odbywa się za pośrednictwem :

- poznania zmysłowego 9 postrzeganie )

- poznania umysłowego ( myślenie )

- manipulacji (praktycznej działalności ).

Dziecko upośledzone umysłowo w wyniku oddziaływań wielu czynników lub uszkodzeń centralnego układu nerwowego ma zaburzony poziom funkcjonowania wszystkich funkcji organizmu : spostrzeganie , myślenie, mowę, motorykę, zachowanie się, pamiec, uwagę, sferę emocji i woli.

Dzieci upośledzone w stopniu lekkim mają zaburzona koncentrację. Ich uwaga jest dowolna, skoncentrowana na materiale konkretnym, mało podzielna i łatwo ulega zakłóceniu. Bardzo krótko i słabo dzieci takie koncentrują się na treściach abstrakcyjnych lub sprawiających im trudnośc , dlatego ważne jest odchodzenie od metod werbalnych do działań praktycznych. Poziom koncentracji uwagi ma duży wpływ na funkcjonowanie procesów myślenia i spostrzegania.

Spostrzeganie tych dzieci jest niedokładne, dzieci mają trudności z wyodrębnianiem istotnych szczegółów, co wiąże się ze znacznym zaburzeniem analizy i syntezy.Tok spostrzegania wolny.

Dzieci upośledzone maja raczej dobrą pamięc mechaniczną, zaś logiczna w dużym stopniu zaburzona. Pojawiają się zmyślenia, brak wierności, dokładności w odtwarzaniu. Odtwarzanie zapamiętanych informacji odbywa się według zapamiętanej kolejności, dlatego dzieci te maja problem z ,,odpytywaniem na wyrywki ”.Dzieci też mają trudności z posługiwaniem się tabliczką mnożenia, bo wymaga wybiórczego stosowania zapamiętanych informacji. Wolne tempo uczenia i bez zrozumienia.

Dominuje myślenie konkretno – obrazowe nad pojęciowo-słownym. Dziecko dobrze definiuje pojęcia konkretne, nie potrafi jednak definiowac pojec abstrakcyjnych. . Zaburzenie wyższych form myślenia w znacznym stopniu utrudnia zdobywanie wiedzy i powoduje , ze bardzo dużo umiejętności jest niedostępna dla osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim.

Rozwój mowy jest opóźniony, około trzeciego roku życia pojawiają się pojedyncze wyrazy, zaś zdania około piątego- szóstego roku życia. Ograniczony zasób słów lecz przy odpowiedniej stymulacji środowiska ze względu na dobrą pamiec mechaniczną są w stanie opanowac znaczny zasób słów. Dzieci mają trudności w rozumieniu znaczenia wypowiedzi oraz w wypowiadaniu myśli i formułowaniu wypowiedzi. Często występują u tych dzieci wady wymowy.

Najczęściej występujące trudności szkolne dziecka to :

- zaburzenie orientacji przestrzennej

- słaby poziom sprawności grafomotorycznej

- słaba koncentracja uwagi

- częściej występujące wady wymowy

- wolne tempo pracy

- zaburzenia rozumienia znaczenia wypowiedzi

- zaburzenia analizy i syntezy ( wzrokowej, słuchowej i wzrokowo- słuchowej)

- trudności w rozpoznawaniu liter i czytaniu

- trudności w rozumieniu przeczytanego tekstu

- istotnie zaburzony poziom rozumienia wszelkich reguł, zasad i definicji

- utrudnione tworzenie pojęcia liczby

- zaburzenie wyobraźni przestrzennej

- trudności w orientowaniu się w stosunkach czasowych i posługiwanie się nimi

- mała samodzielnośc w wykonywaniu wszelkich zadań

- często występująca nadpobudliwośc psychoruchowa lub zahamowanie

- znaczna impulsywność

- podatnośc na negatywne wpływy otoczenia

- niski poziom motywacji

- mała wrażliwośc n potrzeby innych

- częste przejawy agresji.

Wymienione trudności nie muszą przejawia się w każdym przypadku . Każde dziecko jest inne, jego procesy funkcjonowania w szkole, zachowanie, możliwości i ograniczenia są indywidualne. Uświadomienie rodzaju problemu jaki napotyka nauczyciel pozwoli mu stworzyc plan działania, tzn. nauczyciel musi wiedziec co chce osiągnąć i jaką drogą do tego celu dążyć .

U dzieci upośledzonych często stwierdza się niestałośc emocjonalną, impulsywnośc, niedomagania w zakresie mechanizmów kontroli emocjonalnej. Wykształca się w nich poczucie bycia niepotrzebnym, z czasem rozwija się wysoka potrzeba wsparcia socjalnego. Często występują trudności adaptacyjne, powiązane a lekiem wrogością, uzależnieniem niską samooceną. Na skutek częstych i niekorzystnych informacji na temat własnej osoby płynącej z otoczenia dzieci te wytwarzają negatywny obraz samego siebie. Dzieci te również z trudem orientują się w zasadach społecznego życia, niektórym sytuacjom nie są w stanie sprostac. Ich wyobrażenie o tym co złe a co dobre jest bardzo powierzchowne.

Dzieci upośledzone umysłowo wykazują mniejszą samodzielnośc w czynnościach codziennych, w samoobsłudze niż ich zdrowi rówieśnicy. Częściej niewłaściwie odczytują i rozumieją sygnały społeczne co utrudnia im i uniemożliwia podejmowanie decyzji akceptowanych społecznie. Wymaga ono więc celowej i planowej stymulacji w zakresie społecznego funkcjonowania.

Podstawowym zadaniem każdej rodziny jest zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych i psychicznych dziecka. Wszystkie bowiem potrzebują miłości, sympatii, akceptacji, kontaktów społecznych, bezpieczeństwa. Im bardziej optymalna rodzina ( pełna, zdrowa psychicznie i fizycznie, harmonijna ) tym korzystniejsze są warunki dla rozwoju dziecka. Niezaspokojone potrzeby powodują lęk przed dalszym niepowodzeniem i obniżają samoocenę dziecka.

Dzieci upośledzone w stopniu lekkim charakteryzują się niższym poziomem rozwoju fizycznego. Ich sprawnośc wzrasta co prawda wraz z wiekiemlecz dzieci te nie osiągają poziomu rozwoju cech motorycznych jaki reprezentują ich rówieśnicy w normie intelektualnej.

Bibliografia

R. Kościelak : „ Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo ,,,

WSiP, Warszawa

K. Kirejczyk : „ Upośledzenie umysłowe-pedagogika,, , PWN, Warszawa

H. Borzyszkowy : „ Oligofrenopedagogika,, PWN, Warszawa

J. Kostrzewski : „ Orientacja zawodowa, diagnostyka i orzecznictwo w odniesieniu do dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy ,,

O. Lipkowski : „ Pedagogika specjalna ,, , PWN, Warszawa

M. Bogdanowicz : „ Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym ,, WSiP, Warszawa