UWARUNKOWANIA WYKOLEJENIA PRZESTĘPCZEGO
I. NURT TEORII BIOLOGICZNYCH – są to teorie monopauzalne, opierają się na jednym rodzaju czynników. Zakładają, że organizm działa na zaburzeniach to jednostka może być przestępcą.
TEORIE ŚRODOWISKOWO - KULTUROWE
Teoria Antropologiczna – autor Cezary Lombroso – żył na przełomie XVIII i XIX w.
Istotą jest człowiek zbrodniarz inaczej przestępca z urodzenia. Zakładał, że u niektórych jednostek mogą pojawić się cechy wyglądu zewnętrznego i mogą one determinować zachowania przestępcze.
CECHY WYGLĄDU ZEWNĘTRZNEGO
1. Krępa budowa ciała
2. Włosy ciemne, kędzierzawe lub jasne przerzedzone
3. Syndaktylia – zrastanie palców rąk lub nóg
4. Czoło szerokie mocno zarysowane tzw. bruzda mongolska w okolicy oczu
5. Żuchwa silnie zaznaczona
6. Anomalie uzębienia
7. Anomalie w obrębie narządów płciowych
Dobór cech miał charakter przypadkowy. Przestępcy z urodzenia to osobnicy cechujący się znieczulicą moralną. Oznaczała ona, że takie osoby nie miały uczuć wyższych. Pozostawały one na niższym poziomie rozwoju onto i filogenetycznego. Ontogenetyczny to rozwój genetyczny – kierowali się takie osoby popędami. Filogenetyczny – to rozwój historyczny – porównywali się do zwierząt, a nie do ludzi.
Przestępcy z urodzenia kierowali się popędami, zachowaniami agresywnymi i nie odczuwali cierpienia innych. Nie podejmowano w stosunku do nich resocjalizacji. Lombroso wyróżnił trzy rodzaje przestępców z urodzenia:
1. Przestępców nałogowych – wychowali się w środowiskach przestępczych więc powielali te zachowania.
2. Pseudoprzestępcy – na skutek zbiegu okoliczności wykazywali zachowania przestępcze
3. Kryminoidzi – przestępcy przypadkowi, popełnili czyn tylko raz nie mając świadomości
W stosunku do tych trzech rodzajów przestępców stosowano działania resocjalizujące.
Krytyka teorii antropologicznej:
1. Ciemna liczba przestępstw – popełnione przestępstwo ale sprawca nie został wykryty lub samo przestępstwo nie zostało wykryte.
2. Ostatnie przestępstwo za jakie odbywali karę badani przestępcy
3. Długi czas pobytu w więzieniu, który to okres mógł determinować różnego rodzaju zaburzenia
4. Brak norm dotyczących standardu wyglądu zewnętrznego – pominął on fakt, że nie ma normy wyglądu zewnętrznego
5. Brak określenia faktycznych źródeł opisywanych anomalii.
Teoria Endokrynologiczna – Twórcy Schlapp i Snith. Zakłada ona wpływ hormonów na zachowanie ludzkie, przy czym ów wpływ rozpatrywany jest na osi kontinuum od niedoczynności do nadczynności. Sytuacja patologiczna to taka kiedy zachodzi niedoczynność lub nadczynność. Nadczynność może powodować zaburzenia emocjonalne. Gruczoły, których nadczynność powoduje zaburzenia: trzustka, kora nadnerczy, gruczoły płciowe, przysadka mózgowa, tarczyca.
Gruczoły nadnercza – wydzielają hormon adrenaliny i noradrenaliny, które wpływają na stany emocjonalne człowieka. Nadczynność gruczołów nadnerczy powoduje wzrost tendencji agresywnych. Nadczynność powoduje chorobę – Cushinga – objawiającym się stałym pobudzeniem, skłonnością do irytacji i wybuchowości. Gruczoł tarczycy – wydzielany przez niego hormon to tyroksyna. Niedoczynność powoduje niedorozwój umysłowy w różnym stopniu (umiarkowanym i głębokim). Nadczynność powoduje chorobę Basedowa, której objawami jest: lęk, szybka zmienność nastroju, stałe pobudzenie i rozdrażnienie. Trzustka i wydzielany przez nią hormon insulina. Reguluje wchłanianie cukrów i skrobi i pośrednio wpływa na stany psychiczne człowieka, od nadpobudliwości po apatię przechodzącą w depresję. Gruczoły płciowe i wydzielany przez nie hormon tedosteren – nadmierne wydzielanie powoduje wzrost agresji i skłonności dominacyjnych np. przestępcy seksualni. Zaburzone funkcje wydzielnicze stanowią czynnik ryzyka podwyższający prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez te osoby.
Teoria Typów Konstytucjonalnych – są to typy budowy ciała i przypisane im cechy osobowości. Twórcą tej teorii jest Kretchmer i Scheldon.
Dwa typy osobowości u osób zdrowych:
1. Schizotymiczny – posiadający specyficzne cechy osobowości schizofreników czyli uczuciową oschłość, upór, introwersję, drażliwość, patetyczność, skłonność do fanatyzmu oraz zaburzenia w sferze seksualnej.
2. Osobowość cyklotymiczna – jednostki są towarzyscy, otwarci, prostoduszni, pomysłowi i rzutcy.
Te typy osobowości powiązane są wyglądem zewnętrznym. Kretchmer wyróżnił 4 typy:
1. Asceniczny i atletyczny – są to osobnicy średniego lub wysokiego wzrostu, o szerokich barach, silnie zarysowanym umięśnieniu i osobowości schizotymików.
3. Pykniczny – osobnik niski grubas, jowialny i prostoduszny o cechach cyklotymicznych
4. Dysplastyczny – nie wykazuje żadnych specyficznych cech, wg Kretchmera osobnicy ci nie są skłonni do popełniania przestępstw.
Osoby o cechach schizotymicznych wykazują największą skłonność do przestępstw, gdyż mają najwięcej cech introwertyków.
Teoria Genetyczna – dotyczy dodatkowego chromosomu Y u mężczyzn. Pojawienie się go powoduje nie tylko anomalie w budowie fizycznej, ale także cechy osobowości. Charakteryzują się:
1. Wysoki wzrost – powyżej 190 cm
2. Znaczna siła fizyczna
3. Niski iloraz inteligencji – 60 – 80
4. Skłonność do agresji
5. Zachowania aspołeczne
6. Impulsywność
7. Niestałość
8. Skłonność do ostrej frustracji
Dodatkowy chromosom Y nazwano chromosomem przestępcy.
II. NURT TEORII PSYCHOLOGICZNYCH - bazują na czynnikach chorobowych i zaburzeniach osobowości.
1. Teorie o wyraźnym zabarwieniu biologicznym – zakładają one, że źródłem zachowania przestępczego są choroby psychiczne i upośledzenie umysłowe.
2. Teorie zakładające związek zachowań przestępczych z odchyleniami od normy psychicznej. Nie są to choroby – zalicza się do nich psychopatię, charakteropatię i socjopatię.
3. Teorie dotyczące dynamiki życia psychicznego – zaliczamy do nich teorie psychoanalityczne.
Teorie psychoanalityczne są teoriami małoobiektywnymi. Osoba zdrowa psychicznie to taka, która nie cierpi na żadne choroby psychiczne. Istnieje brak normy zdrowia psychicznego.
TEORIA O WYRAŹNYM ZABARWIENIU BIOLOGICZNYM – Teoria dotycząca upośledzenia umysłowego. Osoby takie łatwo ulegają wpływom. Zachowania przestępcze popełniane przez osoby lekko i umiarkowanie upośledzone umysłowo są czynami popełnianymi z dwojakich motywów:
1. niezaspokajnie potrzeb np. potrzeba miłości, potrzeba seksualna
2. uleganie namowom innych
TEORIE PRZYPISUJĄCE ZACHOWANIA PRZESTEPCZE CHOROBOM
Schizofrenia, a zachowania przestępcze:
Jest to choroba o nieustalonej do końca etiologii. Wyjaśniają ją teorie dziedziczenia, genetyczne, osobnicze, społeczne dziedziczenie.
Cechy schizofrenii:
1. Odsunięcie się danej jednostki od realnego świata i rozbudowanie przeżyć wewnętrznych
2. Rozszczepienie jaźni – podwójne życie
3. Brak napędu do realizacji potrzeb w kontaktach z innymi ludźmi
Twórcą nazwy tej choroby był Bleuler (Blojer). Jako pierwszy zwrócił uwagę na myślenie autystyczno – niezdyscyplinowane – charakterystyczne u schizofreników. Jest to myślenie indywidualne nie uwzględniające tego co jest wspólne dla wszystkich ludzi. Jest ukierunkowane na samego siebie. Autyzm wiąże się z tzw. porozrywanymi wątkami procesów myślowych i całkowitym odcięciem od wpływów zewnętrznych.
Rodzaje schizofrenii:
1. Schizofrenia prosta – tzw. prawdziwa : pojawia się około 20 roku życia. Charakteryzuje się ona nasileniem pewnych cech ujawniających się już w dzieciństwie:
a. Utrata zainteresowań i celów w życiu
b. Trudności w podejmowaniu obowiązków w pracy, nauce
c. Nieufność, podejrzliwość
d. Zerwanie więzi emocjonalnych (więzi te często były nierzeczywiste)
e. Utrata zainteresowania własnym wyglądem i higieną
f. Rozbudowa świata wewnętrznego – powoduje utratę wspólnej płaszczyzny porozumiewania z innymi osobami
g. Charakteryzuje je: ambiwalencja czyli sprzeczne oceny dotyczące wartościowania, ambisentencja czyli sprzeczne oceny dotyczące informacji, ambitendencja czyli ocena dotycząca działania
Cechy te są objawem rozpadu struktur osobowości i powodują, że pewne rzeczy są uproszczone i nadmiernie uogólnione.2. Schizofrenia paranoidalna – występuje rzadziej ale z większym nasileniem cech. Nasilają się wszystkie cechy ambiwalentne i pojawiają się urojenia. Dotyczą one: koncepcji świata, określonej sytuacji politycznej czy własnej życiowej. Często występują halucynacje: słuchowe, węchowe, smaku, ostatnią fazą są halucynacje wzrokowe. Może być bezpośrednią przyczyną zachowań przestępczych. Mogą ustąpić jej objawy.
3. Schizofrenia katatoniczna – występuje w dwóch postaciach
1. Pobudzenie ruchowe – hiperkinetyczne – objawia się dziwacznymi ruchami, dziwny sposób przemieszczania się, przejawia się myślenie magiczne. W ostrej postaci objawia się bezładnymi ruchami, znacznym pobudzeniu i nasileniu objawów zachowania magicznego.
2. Spowolnienie ruchowe – hipokineza – może dojść do tzw. osłabienia katatonicznego, które charakteryzuje się tak znacznym osłabieniem i spowolnieniem ruchów, że jednostka całkowicie nieruchomieje i traci całkowicie kontakt z otoczeniem (autyzm). Chory nie chce przyjmować posiłków, wstrzymaniu ulegają funkcje wydalnicze, chory przestaje oddychać – umiera. Ostra postać tzw. katatonia śmiertelna.
1. Schizofrenia hewerteniczna – występuje w większości u kobiet. Zawiera wszystkie osiowe cechy schizofrenii, a ponadto występuje silne pobudzenie, wesołkowatość, silne pobudzenie seksualne wiąże się z zachowaniami obscenicznymi (oburzalstwo, agresywność seksualna)
Cylkofrenia, a zachowania przestępcze:
To inaczej zespół zachowań maniakalno – depresyjnych. Może pojawić się jako choroba samoistna albo w psychozach wieku starczego. Wiąże się ze zmiennym występowaniem dwóch stanów psychozy: maniakalnej i depresji.
Nigdy nie wiadomo, kiedy te stany będą się zmieniały. Gonitwa myśli, pobudzenie ruchowe w stanie maniakalnym chorzy są skrajnie pobudzeni ruchowo i słownie, ale zwykle ich czyny nie są ze sobą powiązane np. można podsunąć różne pomysły, które natychmiast realizuje. Chory w tym stanie robi wrażenie osoby bardzo aktywnej, przedsiębiorczej, bardzo wesołej, ale ze względu na obniżony krytycyzm i brak poczucia choroby popełnia czyny ryzykowne i pochopne decyzje. Stan podwyższonego nastroju nazywamy euforią. Występują one u nich urojenia wielkościowe (mogą popełnić samobójstwo, bo stawiają sobie cele nie do spełnienia). W fazie depresyjnej ich aktywność spada do zera (psychopatia).