1. Sytuacja społeczno kulturowa w Europie Środkowej w okresie wędrówek ludów
oraz entogeneza Słowian w świetle źródeł archeologicznych i antropologicznych.
Etnogeneza
Funkcjonują trzy koncepcje:
1. Sformułowana przez Leona Kozłowskiego i podbudowana naukowo przez Józefa Kostrzewskiego. Wyłonienie się Słowian i ich kultury na drodze ewolucji z miejscowego substratu kulturowego reprezentowanego przez tzw. Protosłowian czy Prasłowian, zamieszkujących ziemie między Łabą i Dnieprem lub przynajmniej w dorzeczu Wisły i Bugu-Prypeci od co najmniej II tys. p.n.e. Główny argument to ciągłość osadnicza na tych terenach od wspomnianego okresu, utrzymywanie się w tej samej przestrzeni geograficznej kultur, przekształcających się na drodze ewolucji w kultury coraz wyżej zorganizowane. Teorię te wzmacniano danymi językowymi oraz odpowiednią interpretacją źródeł pisanych. Zwolennicy tej koncepcji to z badaczy polskich – uczniowie szkoły poznańskiej (Jażdżewski, Hensel, Kurnatowski, Leciejewicz).
2. Koncepcja sformułowana przez Kazimierza Godłowskiego. Zaproponował wschodnią koncepcję pochodzenia Słowian, widząc ich pierwotną kolebkę w trójkącie: górna Wisła – środkowy Dniepr – wschodni łuk Karpat. Na korzyść tej teorii przemawia przede wszystkim dobrze potwierdzona migracja plemion germańskich z terenu dzisiejszej Polski, zanik stanowisk datowanych na późny okres wpływów rzymskich, dane źródeł pisanych, a przede wszystkim odmienny model kulturowy, różniący społeczności słowiańskie od społeczności je poprzedzające. Koncepcję tę popierają uczniowie szkoły krakowskiej oraz większość badaczy parających się wczesnym średniowieczem. Argumentów dla tej teorii dostarczyły zwłaszcza badania paleobotaniczne potwierdzające nieciągłość osadniczą między starożytnością i średniowieczem
3. Ostatnio pojawiła się koncepcja odrzucająca skrajny autochtonizm i allochtonizm i próbująca pogodzić obie koncepcje. Tacy badacze jak Ph. Barker, F. Curta czy P. Urbańczyk sugerują, że należałoby wszelkie zmiany kulturowe tłumaczyć swoistą akulturacją, czyli pojawieniem się pewnej mody, jakbyśmy dziś powiedzieli, atrakcyjnego sposobu życia, który w szybkim czasie doprowadził do ujednolicenia kulturowego na ogromnym obszarze, na którym zaczeto używać jednego języka, właśnie słowiańskiego.
allochtoniści (szkoła krakowska)- widzą kolebkę Słowian w kulturze kołoczyńskiej, wcześniej
nazywaną kulturą kijowską lub kulturą typu kijowskiego
autochtoniśći (szkoła warszawska)- reprezentowani przez badaczy UW i UAM
istnieją 2 teorie autochtoniczne północna i południowa
strefa południowa- czworokątne ziemianki
strefa północna- lekkie budynki typu szałasowego, lub konstrukcja zrębowa, nie ma in situ
pozostałości po budynkach
Prokopiusz z Cezarei pisze że Słowianie kilkakrotnie wciągu życia zmieniali miejsce zamieszkania
nurt północny- nie ma grobów, pochówek nieuchwytny w materiale archeologicznym
nurt południowy- popielnice ciałopalenie
nurt północny i południowy ma podobny poziom wytwórczości
Autochtonizm – stworzona przez Kostrzewskiego, jego uczniów – Jażdżewski, Hensel, Leciejewicz. W l. 70. podważona – allochtonizm – utworzenie się kult. słowian. Poza obszarem Odry i Wisły. Godłowski – koncepcja wschodnia, możliwa do udowodnienia. Jordanes pisał z Kasjodora (kon. IV w.). Antowie i Sklawinowie niegdyś stanowili 1 lud Wenedów. Wenetowie wyst. w starszych źród. – Tacyt, Ptolemeusz, Pliniusz, od ½ II w. nad zatoką Wedyjską i rz. Wistulą wymieniany jest lud obok sarmatów. Może byli twórcami kult. Łużyckiej. Lud te można kojarzyć ze Słowian. Na określ. ter.
Handel wczes.słowiań. (rzeczy na podst. których identyfikuje się) –
1) ceramika – praska (Czechy), Korczak w zach. Ukraina. Kult. cer. prasko-korczakowaka, prasko-pieńkowska (Pienkowka na Ukrainie pd.). Ręcznie lepiona, płaskie dno, największa wydętość brzuśca w 2/3 wys., średnica dna dużo mniejsza od średnicy wylewu, glina wyk. niestarannie, tłuczeń kam., przepalona, gładka pow., szorstka, nieogładzona. Garnki smukłe, wys. na kilkadziesiąt cm, średnica dna ok.10 cm. Płaskie talerze, prażnice, chleby (chlebce) – przypisana funkcja kultowa, znajdowane w grobach ciałopalnych.
2) osady – na niskich tarasach, niewielkie cieki wodne, tworzyły tzw. strukturę gniazdową. Od 3 do 5 osiedli w odległości do 0,5 km od siebie. Gniazda w odległości 2-3 km od siebie. ziemianki kwadratowe, dość regularne, podłużne od 3 do 5 m, 12-16 m². Zrębowe ściany lub słupowa konstrukcja, może 2spadowe dachy, w rogu piec z gliny, do 1,5 m². Piece z zapieckiem w rogu pn-wsch. Orientowane wg str. świata.
3) obrządek pogrzebowy – niewielkie cment. ciałopalne, płaskie, jamowe groby, rzadko popielnicowe, ubogie wyposażenie. W strefie pn. kurhany z piasku do 1 m wys., o średnicy 3m. Nieoznaczone na pow., spalone szczątki zmarłego, ubogo lub wcale nie wyposażone. Urna typu praskiego, chleby, przęślik, nożyk, ozdoba z brązu, pozłacane naczynia.
4) gospodarka – degradacja na ter. gdzie wcześniej świetnie się rozwijała, zubożenie. Zanika znajomość koła g., metalurgii, zanika Zagłębie Świętokrzyskie, Fe było w wielkiej cenie, przerabiano. W środ. Euro jest wyludnienie.
Słowianie przywędrowali na ter. miedzy Odrą a Wisłą:
1) badanie pyłków - czasu pom. IV a VI w. – wyludnienie, pustka osadnicza, obecność drzew tworzących pokrywę leśną. Odradzają się lasy na tym obszarze.
2) numizmatyka – monety z Cesar. Rzym. Ruchy plemion german. Przez Pol. do M. Czarnego, lub w str. Czech, Moraw, Kot. Karp. – tam Gepidzi, Goci, Longobardowie. Przepływ ludności do Skandynawii.
3) skarby – występują i przemieszczają się strefowo od granic Pol. do Pol.Środk., w kier. Łaby. V-VI w. na ter. Pomorza Środ., Zach., w Pol. i Połabiu, Pom. Gdań., Mazowsze. Na Polasiu zanikają w III-IV w.
Odpływ ludów z ziem pol. – Wenedowie, Burgundowie (Śląsk, Wielkopol., Pomorze). III-IV w. kult. zanika. Wszystko odpływa na pd i plem. Słowian. Mogą przyjść ze Słowacji.
Co dało pocz. tej kult.? – nie ma odp. Na tym obszarze jest kult. czernichowska, zarubieniecka (środ. Dniepr), kult. kurhanów.
Antowie – między dol. Dunajem a Dnieprem. Sklawinowie (Jordanes) – od ujścia Dunaju, nad Dniestrem po środk. Dniepr, do gór. Wisły. Po 520 r. w Czechach – Longobardowie, potem odpływają na pd, na Nizinę Panońską. Warnowie u ujścia Łabu. W 561 r. Frankowie wsch. rozbijają Turynów (między Melau, Soławą, gór. Dnieprem), od IV do VI w. funkcjonowało. To pozwoliło się Słowianom przesunąć. Wtargniecie do Euro. Arabów (zaproszenie przez Gepidów i Longobardów) – z Czech i Moraw zaczęli napływać Słowianie. 568 r. rozbicie Awarów. Awarowie wchłonęli Słowian. Upadek twierdzy wsch.-rzym., Słowianie zaczęli przemieszczać się poza limes. 636 r. – bunt, powstanie państwa Samona.
2. K. Praska - geneza, chronologia, osadnictwo, obrządek pogrzebowy.
V w. n.e. - VII w. n.e.
Na terenach Europy Środkowej. Obejmowała początkowo górne i częściowo środkowe dorzecze Dniepru. W V w. n.e. kultura ta przeniknęła na terytorium obecnej Polski, Czech, Austrii, Słowacji, wschodnich Niemiec oraz na południowy wschód Europy. Nazwa kultury wywodzi się od stanowisk archeologicznych przebadanych wokół Pragi
Kultura ta powstała w wyniku ekspansji osadniczej Hunów na tereny zajęte poprzednio przez zróżnicowaną etnicznie ludność osiadłą kultury czerniachowskiej oraz kultury kijowskiej
Nazwa kultury pochodzi od typu ceramiki odkrytej i wyodrębnionej na terenie Czech.
Od wschodu kultura ceramiki praskiej graniczyła z kulturą pieńkowską i (bardziej na północ) kulturą kołoczyńską, a od strony północno-zachodniej (prawe dorzecze rzeki Wisły po dorzecza Odry oraz Łabt) z kulturami ceramiki dwustożkowej, tzw. typ feldbarski.
Niewielkie osiedla lokowane wzdłuż rzek.
Drewniane kwadratowe chaty z płytkim podpiwniczeniem zagłębione w ziemię (tzw. półziemianka) oraz umieszczonym w narożniku glinianym lub kamiennym piecem kopułkowatym (lub paleniskiem).
Proste, lepione ręcznie, z brunatnej gliny z dużą domieszką piasku, najczęściej nie zdobione ceramiki; garnki tzw. typ praski oraz typ Korczak (nazwa dotyczy wschodniej części omawianej kultury). Obszar występowania ceramiki typu praskiego oraz ceramiki do niej zbliżonej typu Korczak pokrywa się z dawnym obszarem występowania kultury przewoeskiej, tj. Polski Środkowej, Polski Południowej, Czech i Moraw, ziemiami środkowo-połabskimi, Słowacją, obejmuje także tereny na południe od rzeki Dunajj.
Zmarłych po spaleniu, chowano razem ze szczątkami stosu pogrzebowego w urnach popielnicowych, które składano następnie na płaskich cmentarzach.
pierwszych Słowian
- Strefa kulturowa prasko - korczakowska:
obejmowała obszary leśno- stepowe i leśne między Prypecią i środkowym Dnieprem a górnym
Bugiem i Prutem. Rozwijała się od końca V do VII wieku. Jej nazwa pochodzi od miejscowości
Korczak koło Żytomierza na Ukrainie. W okolicach Dniestru mieszała się z Pieńkowską prowincją
kulturową. Ugrupowanie to reprezentowało kulturę rolniczą społeczności słowiańskich, które
można utożsamiać ze Sklawinami wspomnianymi w przekazach pisanych .
Charakterystycznymi dla tego ugrupowania formami ceramiki są przede wszystkim wysokie
garnki ze stożkowato ściętym brzuścem, lekko zwężaną szyjką i krótkim wylewem. Największe
rozchylenie przypada na 1/3 wysokości naczynia. Powierzchnia naczyń jest zwykle brunatna,
czasem nieznacznie wygładzona. Ornament występuje bardzo rzadko, czasami można spotkać
ukośne nacięcia na skraju wylewu. Naczynia te wykonane były bez użycia koła.
Oprócz ceramiki z V-VII wieku znamy niewiele innych materiałów. Ciekawym
znaleziskiem są przęśliki o wymiarach 2,5- 3,5 cm w kształcie okrągłym, cylindrycznym i dolnie
spłaszczonym. Niektóre z nich zdobione są dołeczkami. Znalezione zostały w grodzisku Zimnym.
Warto też wspomnieć o glinianych okrągłych, płasko- wypukłych plackowatych przedmiotach o
wymiarach 8- 10 cm, które prawdopodobnie miały znaczenie kultowe.
Ceramika prasko- korczakowska występowała od końca V do VII wieku włącznie, ma
podobieństwa do glinianych garnków kultury przeworskiej, które przez niektórych badaczy
uważane są za jej prototyp.
- Strefa prasko - pieńkowska: strefa ta obejmowała teren lasostepów pomiędzy Dońcem a
dolnym Dunajem, sięgając wgłąb stepu. Jej nazwa pochodzi od stanowisk we wsi Penkova koło
Krzemieńczuka na Ukrainie .Jest identyfikowana ze słowiańskimi Antami, którzy według
przekazów zamieszkiwali tamte okolice. Grupa ta prezentuje podobny model kulturalny do grupy
prasko - korczakowskiej . tj.: charakter osadnictwa, rolnictwo podstawą utrzymania, brak
rozwiniętego rękodzielnictwa, brak przedmiotów luksusowych, ogólnie niski standard życia, oraz
ciałopalny obrządek pogrzebowy z grobami popielnicowymi lub jamowymi o ubogim wyposażeniu.
Różnice natomiast pomiędzy tymi ugrupowaniami można dostrzec w ceramice,
Ceramika prasko - pieńkowska to przede wszystkim garnki z owalnym lub okrągłym
brzuścem o słabo profilowanym wylewie, największa objętość brzuśca występuje tu w środkowej
części , a wylew i część przydenna są zwężane i prawie równe wymiarowo. Jest to ceramika
grubościenna, chropowata z domieszką żwiru, Rzadko spotyka się garnki z nacięciami ,
doklejanymi wałeczkami lub półksiężycami .
3. K. sukowska - geneza, chronologia, osadnictwo, obrządek pogrzebowy.
Strefa połnocna- Sukov-Dziedzice- naczynia przykrawędnie obtaczane
Naczynia typu Sukov-Dziedzice- ręcznie lepione, przysadziste
teren Połabia i Pomorza, Niż Polski, Brandenburgia
budynki na planie owalnym z otwartym paleniskiem, pojedyncze dołki posłupowe
ceramika: krępa, formy baniaste, naczynia typu sukov (6-8 w): nie zdobione, baniaste, wylew krótki, odgięty na zewnątrz, przykrawędne obtaczanie, ręcznie lepiona, słaby wypał
obrządek: ciałopalny, nieuchwytny archeologicznie
ostrogi haczykowate
stanowiska: Dziedzice, Sokow, Żółwin, Dębczyno
Drugi nurt formowania się kultury słowiańskiej
4. Osady obronne u Słowian Zachodnich w VI - IX w. - geneza, chronologia, rodzaje.
Ośrodki obronne środkowej Europy od VI do IX wieku
Od VI/VII w występują ośrodki centralne w postaci grodów.
Grodziska to pozostałości grodów.
Opis Geografa Bawarskiego z IX wieku wspomina o grodach opisuje tam też najdalej wysunięte na
zachód plemiona Słowian
Civitates et regiones- nazwa grodów i plemion u Geografa Bawarskiego, ale ta nazwa ma też duży
wydźwięk administracyjno-społeczny, regiones= plemiona
Adam Bremeński- potwierdza istnienie kilku plemion wymienionych u Geografa Bawarskiego
Ośrodkiem centralnym opola był gród
Opole- teren jednej zlewni/dorzecza o powierzchni 100-120 km2 z grodem jako punktem
centralnym. Czasem wyróżnia się kilka grodów o różnych funkcjach na terenie opola.
Obszar plemienny to kilka/kilkanaście opol/wspólnot.
Niektórzy badacze kwestionują istnienie plemion zastępując to określenie „strukturami
wodzowskimi”.
Daty dendrochronologiczne i radiowęglowe umiejscawiają pierwsze grody w 2 połowie VIII w i na
początku IX wieku. Reszta dat pochodzi z analizy typologicznej.
Chronologia grodów z VI i VIII wieku została zanegowana zwłaszcza datowanie grodów typu
Tornov.
Grody refugialne datowane na VII wiek o niewielkich śladach działalności ludzkiej
charakterystyczne są nie tylko dla terenów słowiańskich ale także dla Prus i Skandynawii.
Pruskie lauksy = słowiańskie opola
Grody refugialne- najstarsze grody związane są z kulturą Tusziemna-Balcerowszczina
(synkretyzm kulturowy bałto-słowiański ) gród w Tusziemnej (sytuowany na cyplach
wysoczyznowych, 4 wały zaporowe + jeden dookolny), brak warstwy kulturowej, czasami
zabudowa dookolna z placem pośrodku, plac służył do zgromadzeń i do kultu, ślady konstrukcji
słupowych ( które nie występowały w starszych fazach kultury słowiańskiej)
gród w Zimnem- usytuowany na cyplach w dolinie rzecznej
gród w Szeligach- ślady budynków słupowych, budynki słupowe mają walory obronne?
Gród w Kołoczin- 2 wały zaporowe
Góra Chaćka (Haćki?)- gród na wypiętrzeniu w dnie doliny
Nikodynowo- ślady wytwórczości metalurgicznej
występuje dużo importów- Awarskie, Bałtyjskie
miejsca centralne wyjątkowe
miejsca wieców, centra plemienne
miejsca symboliczne miejsca wymiany
usytuowane przy szlakach handlowych i na rubieżach terytoriów plemiennych, analogie na terenach
Skandynawskich
Ośrodki wczesnomiejskie: Wolin, Truso, Menzling, Birka, Hedeby, Ribe, również były grodzone.
Birka- wydzielona przestrzeń kilkunastu ha ogrodzonych ale bez warstwy kulturowej
Helgo- wydzielony gród refugialny- schronienie w czasach niebezpiecznych
grody refugialne- były też miejscami kultu a nie tylko miejscami schronienia się podczas napadów
grody w Skandynawii były zamieszkiwane- Eketorf (VI-VII w) wały oblicowane płytami
kamiennymi (opus eklektum), analogie w bizantyjskich kasztelach naddunajskich,
Po okresie Wędrówek Ludów plemiona germańskie przyniosły do Skandynawii znajomość tego
typu budowy
Gostyń- początkowo datowany na VI-VIII wiek jednak datowanie zmieniło się na IX w. Tzw.
„Kowalowa Góra”, dookolna zabudowa miejsce kultu, szkielety ludzkie i zwierzęce, naczynia z
płodami rolnymi,
grodziska typu Feldberg- grodziska duże i zabudowane
grodziska typu Tornov- IX w
Bielany Wielkie obok Elbląga- brak zabudowy, gród Bałtyjski, centrum lauksu-opola
grody były owalne, trójkątne, prostokątne
zróżnicowanie grodów odzwierciedla hierarchie społeczną
duże zróżnicowanie powierzchniowe od kilku arów po kilkadziesiąt hektarów (Naszacowice)
grody Małopolskie/Wiślańskie- 2 polowa VIII- 1 połowa IX wieku, brak warstwy kulturowej,
wielofunkcyjny ośrodek centralnym
789r- civitates Dragovit, gród wielkiego księcia zniszczony przez Karola Wielkiego
Bogatisburg- najstarszy wzmiankowany w źródłach pisanych gród słowiański wybudowany w
państwie Samona
Gronowo- grodzisko, mała warstwa kulturowa
Tornov- 1 faza IX wieku słaba zabudowa, gród refugialny, 2 faza wewnątrz grodu występuje
zabudowa
grody nadwiślańskie- Strzelce Dolne, Topolno, Żęczków
Zarańsk- grodzisko na półwyspie, datowany dendrochronologiczne na 890 rok, zabudowa
występuje także na wyspie, cypel i wyspa stykają się ze sobą, jedno to siedziba wodza a drugie
wielofunkcyjny punkt centralny,
organizacja przestrzeni na ufortyfikowanych wyspach- duże głazy, bruki na placach
źródła historyczne podają że miejsca kultu to miejsca grodzone (grody)
Radacz- 2 grodziska obok siebie
jezioro Żydowo- pozostałości grodu słowiańskiego, brak warstwy kulturowej, most dobrze
zachowany,
Grody zakładane były też u źródeł cieków wodnych np: Osy
Grody związane z fazą państwową- wchodzą wtedy inne rozwiązania technologiczne
5. Główne cechy gospodarki społeczeństw zachodniosłowiańskich w VI - IX w.
samowystarczalność (autarchia)
obniżenie poziomu rozwoju- ograniczone rzemiosło i wymiana
regres wytwórczości rzemieślniczej
Ród podstawową jednostką społeczną, więzy krwi mają ogromne znaczenie.
Z czasem więzi rodowe ulegają osłabieniu- jest to charakterystyczny proces dla okresu wczesnego
średniowiecza, wyeksponowanie więzi terytorialnych
Regres rzemiosła VI- VIII w- osady są bardzo ubogie, na osadach dominuje ceramika
ubóstwo kultury materialnej
nożyki, sierpy, fragmenty kos, rzadko radlice
ograniczenie kontaktów inter regionalnych
Dość wcześnie napływają przedmioty kręgu merowińskiego, skandynawskiego (Vendel) i
baltyjskiego.
Wpływ strefy naddunajskiej
Awarowie mają wpływ na stylistykę rzemiosła naddunajskiego i przez to pośrednio
zachodniosłowiańskiego.
Importy pojawiają się poprzez wymianę, dary, łupy (np.: zmagania na pograniczu frankijskosłowiańskim)
Mimo wszystko importów jest bardzo mało.
Obiekt z Brezna- 20-25 m2, duży obiekt ale zwykle jest ok 16 m2, rodzina rolnicza,
kobiety- tkactwo, przędzenie, może lepienie garów
mężczyźni- wznoszenie domów, studni, mostów, umiejętności ciesielskie, podstawowe meble
naczynia wytwarzano w ramach gospodarstwa domowego
ceramika całkowicie ręcznie lepiona- technika wałeczkowo-pierścieniowa
koło wolnoobrotowe służyło tylko do obtaczania
technologia produkcji ceramiki w nurcie północnym i południowym jest bardzo podobna
autochtoniśći twierdzą że koło garncarskie znane było od początku
allochtoniści uważają że koło zostało wprowadzone
wrzeciona tkackie i przędlice- drewniane, nie ma takich znalezisk datowanych na V-VIII w,
najwcześniejsze tego typu znaleziska pochodzą ze stanowisk mokrych z Pomorza datowane są na
X- XI w
przęśliki- ceramiczne, najczęściej spotykane na stanowiskach wczesnego średniowiecza
Specjaliści:
wyrób przedmiotów żelaznych- hutnictwo, kowalstwo
przedmioty z metali kolorowych- złotnictwo
wyrób naczyń na kole
VII- IX ubóstwo w wytworach żelaznych
wędrowny rzemieślnik- ograniczony rynek zbytu
występują przedmioty z żelaza wysokofosforowego czyli żelaza bardzo słabej jakości
garncarze- ceramika naddunajska typu fedberg
Hutnictwo i kowalstwo (bardzo mało zabytków):
złoża limonitu w rudach darniowych, hematyt i magnetyt w złożach górskich (ośrodek
hutniczy- Żelechowice na Morawach VIII-IX w)
techniki kowalskie- nawęglanie (Szeligi), zgrzewanie (Dessau-Mosigkau)
wysoka pozycja społeczna kowali, indoeuropejski rodowód terminu „kowal”
żelazo, słabe, miękkie, złej jakości
piec hutniczy z Żelechowice- piec wgłębny ze sztucznym wdmuchem
ODLEWNICTWO
cyna, ołów, srebro, złoto, miedź- wtórne przetwarzanie lub surowiec z importu
kamienna forma odlewnicza z Szelig
tygle gliniane z Mikucic
hutnictwo, kowalstwo, odlewnictwo- skupione było w jednej osobę, np.: żelazne ostrogi
inkrustowane brązem
Szeligi- bardzo ważne stanowisko,
Mazowsze obok Płocka- jedno z najwcześniej datowanych grodzisk, podobieństwo do
połabszczyzny VII- pocz. VIII w
grodzisko w Tornov- zmiana datowania na początek IX w
kowalstwo i odlewnictwo jest związane z najstarszymi grodami
Najwcześniejsze grody- nie pełniły funkcji stricte społeczno-politycznej i obronnej ani też centrami
administracyjnymi, nikłe ślady warstwy kulturowej, pochówki, działalność kowalska, funkcje
publiczne związane ze wspólnotą terytorialną, miejsce konstytucji społeczeństwa, spotkania, kult,
miejsce namaszczenia wodzów plemiennych, miejsca spotkań wiecu, miejsca władzodajne, miejsca
kontaktu ze światem zewnętrznym dlatego są położone na pograniczach przy szlakach
dalekosiężnych, w tych ośrodkach spotykamy importy, więcej ich występuje na terenach
słowiańszczyzny wschodniej
grodzisko Tusziemna
Skarb z Ziemianskich Vrbovck poł VII w- wpływy awarskie, bransoleta z trąbkowatymi
zakończeniami, naczynia ze srebra i miedzi, nawiązania bizantyjskie,
Na terenach słowiańskich srebro pochodziło z Siedmiogrodu, cyna z Czech
Wogastisburg- pierwszy słowiański gród wspominany w źródłach pisanych,
Ekwiwalent importów żelaznych- futra, wosk, miód, bursztyn, sól, od IX w niewolnicy
VIII/IX w początek wielkich zmian
Emergentne poziomy integracji społecznej:
jednostka/rodzina
domostwo/zagroda/źredb
wieś- mikrostruktura społeczna (mała grupa społeczna- stosunki typu face-to-face)
wspólnota sąsiedzka, plemię- region osadniczy, makrostruktura społeczna (wielka grupa
społeczna- różne poziomy integracji)
na początku dominuje bydło potem zmiana na trzodę chlewną
rodzina użytkowała 3 ha ziemi, uprawa sprzężajna, pola uprawiane w systemie przemiennoodłogowym,
do sprzężaju używano pary wołów, pastwiska były wspólnie użytkowane przez wieś
wsie patronimiczne- dostają nazwę od założycieli, ich nazwy kończą się na „ice” można je odnieść
do X i XI w
system patriarchalny
wsie- ulicówki, owalnice, układ wsi pokazuje typy stosunków
Dessau-Mogiskau- owalnica zamieszkana przez ród
w ulicówkach związki rodowe były słabsze
Monogamia w rodzinach była najbardziej popularna ale znane jest też wielożeństwo u osób wysoko
postawionych w hierarchii społecznej
Tornov I faza- IX w, układ scentralizowany plac w centrum, wokół domki dla rodów,
zamieszkiwało ten gród ok 300 osób, duże domy
Tornov II faza- domy się zmniejszają, małe rodziny
Grupy wsi były powiązane między sobą- opola/żupy, mogły się koncentrować wokół grodu kilka do kilkunastu wsi, do 250 km2, wyodrębnione grody jako centra związków sąsiedzkich
6. Organizacja terytorialna u Słowian Zachodnich w VI - IX w.
Dość dokładnie znana jest geografia plemienna międzyrzecza dolnej Łaby i Odry, które najwcześniej weszło w kontakt z państwem karolińskim i najdłużej utrzymywało archaiczne struktury terytorialno – ustrojowe.
Plemiona określane w IX w. łącznym mianem Obodrzyców dzieliły się w świetle późniejszych relacji na trzy główne odłamy: Wagów mieszkających nad Bałtykiem w dzisiejszej Wagrii z głównym grodem Stargardem, Połabian między Trawną i dolną Łabą oraz Obodrzyców sensu strictiore między Zatoką Wismarską i Jeziorem Swarzyńskim z naczelnym grodem Mechlinem-Meklemburgiem. Do zespołu obodrzyckiego zaliczano też plemiona Warnów nad górna Warnową i (G)linian nad Łabą na południe od nich z głównym ośrodkiem zapewne w Łączynie. Bytyńcy i Smolińcy, wspominani w tym rejonie w IX wieku przez różne źródła, później już więcej nie byli znani, zasymilowani być może przez Glinian.
Dalej ku wschodowi aż po Odrę urodzajne obszary nadmorskie były zajęte przez plemiona wieleckie, znane pod tym łącznym mianem już od końca VIII w. Podstawowe znaczenie wśród mieli - idąc od zachodu – Chyżanie nad dolną Warnową, Czrezpienianie między Reknicą i Pianą, Dołężanie nad dolną Dołężą oraz Redarowie u jej źródeł ze znanym w XI wieku ośrodkiem kultowym w Radogoszczy. Nie jest znana nazwa plemienna mieszkańców rejonu dolnej Piany i wyspy Uznam, gdzie w XII wieku wystepowały jedynie niewielkie jednostki terytorialne, pozbawione nawet niekiedy grodu. Być może brzmiała ona Wąsławie (Wanzlowie), jak nazwał tę ziemię biograf Ottona z Bambergu w poł XII wieku, nie przekonują natomiast propozycje zaliczania tutejszej ludności do Czrezpienian. Możliwe, że nie doszło tutaj nigdy do powstania związku typu plemiennego. Na urodzajnych ziemiach nad Wkrą zamieszkiwali Wkrzanie. Zupełnie odrębną jednostkę stanowili Ranowie – mieszkańcy wyspy Rugii i zapewne sąsiedniego skrawka lądu stałego, znani już zapewne w początku VIII wieku Będzie Czcigodnemu.
Dalej w głąb lądu, w obrębie moreny czołowej wśród jezior i lasów zamieszkiwały plemiona zaliczane również nieraz do Wieletów: Morzyce nad Jeziorem Morzyckim, Doszanie nad górną Doszą, Rzeczanie nad górną Hawelą, między nimi niewielkie plemię Zamczyców nad Jeziorem Rupińskim, wreszcie Nieletycy z głównym grodem Hawelbergiem przy ujściu Haweli do Łaby. Naprzeciw na lewym brzegu Łaby mieli swe siedziby Lipianie, w widłach Łaby i Haweli drobne grupy: Lesicy, Ziemczycy oraz na przedpolu Magdeburga Moraczanie. Nad środkową Hawelą zamieszkiwali najznaczniejsi wśród nich Stodoranie zwani też Hawolanami, z głównym grodem Brenną – Brandenburgiem. Na południe od nich było niewielkie plemię Płonian, na wschód nad dolną Sprewą – Sprewian.
Idąc na wschód w dorzecze Odry i Wisły wchodzimy w obręb plemion pomorskich, nawiązujących wieloma cechami kultury do ugrupowań północnopołabskich. Sama nazwa Pomorzanie jest późnego pochodzenia (XI wiek). Na ziemiach pyrzyckich Geograf Bawarski wspomina Pyrzyczan oraz Wieluńczan-Wolinian na wyspie Wolin i prawym brzegu Dziwny. Osobną grupę plemienną tworzyli mieszkańcy międzyrzecza dolnej Odry i Rędowy z naczelnym grodem Szczecinem, jak tez dorzecza Iny wokół Stargardu. Bardziej ku wschodowi jakieś plemię rozwijało się nad górną Regą i Drawą, a nad dolną Parsętą i Brdą w pasie nadmorskim nad Słupią i Łupawą oraz na lewym brzegu dolnej Wisły nad Radunią i Wierzycą.
Nad Wartą i Notecią podziały plemienne rysują się tylko w najbardziej ogólnych liniach. Nad Odrą powyżej ujścia do niej Warty mieszkali może Lubuszanie, wspomniani co prawda dopiero w XI wieku przez Adama Bremeńskiego. Osobna grupa plemienna, znana wyłącznie dzięki poszukiwaniom archeologicznym, rozwijała się nad górną i środkową Obrą. Nad środkową Wartą i Wełną siedzieli Polanie. Niektórzy badacze domyślają się, że to Polan nazwał Lędzianami Geograf Bawarski w IX wieku. Goplanie na Kujawach. W międzyrzeczu Wisły i Drwęcy niektórzy oraz nad Prosną i górną Wartą niektórzy badacze lokalizują Wierczan (Werizani) Geografa Bawarskiego. Mazowszanie nad Wisłą i dolnym Bugiem. Pod tą nazwą dopiero od XI wieku. Jakieś plemię nad Bzurą.
Serbowie międzyrzecze Soławy i środkowej Łaby. Żytyce, Żyrmuntowie, Koledzicowie, Nudzicowie, Susłowie, Nieletykowie w międzyrzeczu Soławy i Muldy. Chudzicowie u stóp Rudaw. Nizice, Scitice, Głomacze zw. Dalemińcami oraz zapewneNiżanie nad środkową Łabą. Łużyczanie nad górną Sprewą i Milczanie u źródeł tej rzeki wokół Budziszyna.
Bieżuńczanie u źródeł Nysy Łużyckiej. Słupianie zapewne nad Lubszą. Dziadoszanie nad Odrą przy ujściu Baryczy. Trzebowianie nad Kaczawą, znani z dokumentu dla biskupstwa praskiego z 1086 roku. Ślężanie nad Ślęzą i po obu stronach Odry; za Nysą Kłodzką sąsiadowali z nimi Opolanie, na przedpolu Bramy Morawskiej – Golęszyce, na Wyżynie Głubczyckiej być może Lupiglaa Geografa Bawarskiego.
Wiślanie – nad górną Wisłą. Lędzianie według niektórych na lessach sandomierskich aż po Wieprz. Dulebowie zwani później Bużanami i Wołynianami, Chorwaci – nad górnym Bugiem i Dniestrem.
Czesi nad dolną Wełtawą w rejonie jej ujścia do Łaby.
Dulebowie w dorzeczu górnej Wełtawy w rozległej kotlinie i w dolinach u stóp Szumawy.
Zliczanie na wschód od Czechów po obu stronach Łaby. Przekaz dopiero z XIV wieku.
Chorwaci nad górną Łaba i Jizerą u stóp Sudetów sięgając po Kotlinę Kłodzką.
Morawianie w dolinie uchodzącej do Dunaju Morawy i jej dopływów.
7. Ośrodki wczesnomiejskie w strefie nadbałtyckiej, Birka - Hedeby - Szczecin - Menzlin - Ralswik - Świelubie. Geneza i funkcje.
Hedeby
To historyczna średniowieczna osada, największe nordyckie miasto czasów Wikingów i jednocześnie najstarsze miasto Duńskie
Hedeby położone było u nasady Półwyspu Jutlandzkiego, w miejscu dogodnej przewłoki między przesmykiem Schlei i rzeką Treene
Historia
W roku 808 władca duński Godfred przesiedlił nad rzekę Schlei kupców ze słowiańskiego emporium Rerik oraz zabezpieczył przesmyk i przewłokę systemem umocnień Danevirke. W wyniku tej akcji rozwinął się w IX-XI w. jeden z ważniejszych ośrodków wczesnomiejskich północnej Europy.
W drugiej połowie VIII w. na wyniesieniu nad odnogą Schlei, zwaną Haddebyer Noor, powstało osiedle zamieszkane przez przybyszów z Fryzji lub Saksonii. Około 800 r. założono nieco dalej na północ dalszą osadę.
W tym też czasie jeszcze dalej na północ, u stóp położonego na skale gródka, powstało trzecie osiedle. Pobliskie umocnienia, były może miejscem schronienia dla mieszkańców domostw położonych nad zatoką. Niedaleko zabudowań znajdowały się cmentarze, oddzielne dla każdego z osiedli.
W wieku IX nastąpiło znaczne skupienie osadnictwa. W połowie stulecia opustoszały osady południowa i północna, zwiększyły się natomiast znacznie, do ponad 5 ha, rozmiary środkowej. Teren gęsto zabudowano, powstał system stałych ulic, działki osadnicze. W wieku X znaczny obszar wokół osiedla, sięgający w sumie do 24 ha, został objęty wałem, połączonym w jeden system z umocnieniami Danevirke. Od zachodu i południa, częściowo po wewnętrznej stronie wału, rozpościerały się cmentarze
Gospodarka
Hedeby było ważnym targiem i portem. Już w IX w. Ważny szlak żeglugi prowadził wtedy wzdłuż południowych wybrzeży Bałtyku przez Wolin do Nowogrodu na północnej Rusi
Było to znane miejsce handlu niewolnikami, tędy przewożono futra, skóry i inne płody północnych lasów i mórz na rynki Europy Zachodniej, a sprowadzano zboże, wino, żarna, naczynia szklane, gliniane, kamienne, różnego typu biżuterię, broń. Do miasta docierała obca moneta. Znaleziska świadczą o kontaktach zarówno z Europą Zachodnią, jak krajami skandynawskimi i nadbałtyckimi, pośrednio zaś nawet ze światem muzułmańskim. Dopiero jednak po 950 r. tutejsze półbrakteaty zaczęły docierać daleko w głąb Skandynawii aż po wybrzeża fińsko-estońskie i Ruś; wiele z nich przenikało na ziemie połabsko-polskie.
W IX w. Hedeby było znacznym ośrodkiem wytwórczości rzemieślniczej. Natrafiono na ślady pracowni kowalskich rogowniczych; szklarskiej. Największym rozmachem wyróżniało się jednak złotnictwo, wyrób biżuterii ze srebra i brązu. Zajmowano się też dowodnie rybołówstwem;
Organizacja
Miastem zarządzał od początku prefekt królewski, znaczny głos w sprawach publicznych mieli też jednak miejscowi wielmoże, bogaci kupcy. Podstawową masę mieszkańców stanowili rzemieślnicy, rybacy, ludność służebna, nieraz zniewolonego stanu. Jak w każdym międzynarodowym emporium musiało tu przebywać sporo obcych przybyszów, nie tylko kupców. Niektórzy z nich zamieszkiwali na stałe, w 934 r. powstała cała kolonia saska. Znaczne skupisko ludności przyciągało też wcześnie misjonarzy.
Upadek Hedeby
Wczesne miasto nad rzeką Schlei przetrwało tylko do połowy XI w. W roku 1044 ucierpiało ono może podczas bitwy stoczonej na pobliskich polach przez Magnusa Dobrego z Obodrytami, znacznie dotkliwsze skutki miała jednak wyprawa norweskiego władcy Haralda Srogiego ok. 1050 r. Niektórzy przypuszczają, że osiedle podniosło się jednak z ruin i ostatni cios zadała mu dopiero w 1066 r. wyprawa słowiańska, wspominana przez Adama Bremieńskiego. Wkrótce potem powstał też nowy ośrodek wczesnomiejski na północnym brzegu Schlei, późniejszy Szlezwik.
Birka
Średniowieczne miasto, faktoria handlowa Wikingów położone na terenie dzisiejszej Szwecji, na wyspie Birka we wschodniej części jeziora Melar, na zachód od Sztokholmu. Osada zajmowała ok. 12 ha powierzchni i była obwiedziona od strony lądu kamiennym murem. Obok, na skalistym wyniesieniu, znajdował się obronny gródek, którego początki sięgały V wieku - okresu wędrówek ludów. Rozwijało się od początku IX wieku do 970. W IX-X wieku główny ośrodek handlowy Północnej Europy, rozległe kontakty handlowe obejmowały między innymi Fryzję, Saksonię, Bizancjum, Persję a nawet Chiny. Już w IX wieku bito w Birce własną monetę, naśladując monety angielskie i karolińskie. Po zniszczeniu miasta, uchodźcy z Birka założyli istniejące do dziś Sigtuna.
konstrukcje zrębowe i palisadowe, półkolisty wał
wyodrębnione wzgórze ze świątynią pogańską lub miejsce refugialne,duża nekropola
ok. 100 kurhanów, dużo grobów komorowych
stratyfikacja społeczna widoczna na podstawie obserwacji grodów
bogate groby kupców i rzemieślników, groby komorowe charakterystyczne dla Skandynawii
zapinki trójramienne i tarczowate, łańcuszki, okucia, ozdoby emaliowane, paciorki szklane i z kamieni półszlachetnych,dużo ornamentyki zwierzęcej formy odlewnicze, tygielki
wagi, odważniki, monety -> charakterystyczne dla kupców, napływa srebrnych arabskich dirhemów
dewocjonalia- krzyżyk granulowany
dużo wyrobów szklanych
Hochburg- wydzielone wzgórze, gródek, miejsce kultu lub refugium
Birka miała 9 bram
porty, ślady działalności szkutniczej
SZCZECIN
ewolucja od ośrodka wiejskiego
rozwój do XII wieku
wzgórze Trzygłowa
MENZLING
nad rzeką Piarą?
Na wyodrębnionym cyplu
cmentarzysko z grobami z obstawą kamienną
RALSVIEK
ślady portu
molo
ślady szkutnictwa
wraki łodzi
cmentarzysko kurhanowe
pogańska świątynia wydzielona poza osadą „kącina”
OŚRODEK NAD PARSĘTĄ ŚWIELUB?
Groby z inwentarzem skandynawskim
cmentarzysko kurhanowe
groby typu Alt-Kobillig
brak śladów skandynawskich wewnątrz grodów
największa seria przedmiotów Skandynawskich pochodzi z IX w
zapinka żółwiowata
krzesiwo ażurowe
zapinka trójramienna
kości do gry
8. Wczesna organizacja państwowa u słowian zachodnich - państwo samona, związek Wielecki
Współdziałanie Awarów ze Słowianami
przejmowanie kultury koczowników przez Słowian- ornamentyka, stylistyka
poł. VI w Awarowie tworzą państwo
Miasta: Mensling, Ralsvieg, Świelubie-Bardy, Truso
Najstarsze miasta powstają na wybrzeżach morza Bałtyckiego
Miasta pojawiają się też w środowisku rodowo-plemiennym
Nie ma sprzężenia zwrotnego między miastami a powstawaniem państw
Miasta pokazują nam rozwój gospodarczy
Otwartość miast w kontaktach handlowych powoduje przepływ idei, jest to czynnik rozwoju
kulturowego.
Elity społeczne organizują miasta
Pojawiają się elementy związane z władzą i kultem.
W miastach budowane są kościoły
Hierarchizacja społeczna w miastach.
Początkowy ustrój rodowo plemienny ( warstwa starszyzny plemiennej + cała reszta plemienia,
wiec najwyższą władzą) zmienia się. Książę i jeden ród przejmuje władze, państwo własnością
księcia. Organizacja państwowa wykreowana by książę mógł sprawować władzę.
2 poglądy na genezę państwa:
• państwa zachodnio słowiańskie powstają przez czynnik obcy np.: Ruś
• ewolucyjny naturalny rozwój wspólnot rodowo plemiennych
Powstanie państwa Piastów to proces krótkotrwały który przebiegał wbrew plemionno.
Okoliczności przejęcia państwa były krwawe.
Civitates- podstawowa jednostka terytorialna, opole, obejmująca plemię albo strukturę plemienno
rodową, małe plemię z własnym przywódcą ale i wiecem
plemiona łączą się w związki: związek Wielecki, Obodryci, Serbo-łużyczanie, państwo Samona
PAŃSTWO SAMONA
powstało na pograniczu Awarsko-słowiańskim
kronika Fredegara 660 r- opisuje powstanie Państwa Samona, Słowianie uciskani przez Awarów,
bunt Słowian prowadzi kupiec Samo, opisany mechanizm tworzenia państwa, walki Samo z
państwem wschodniofrankijskim, pojawiają się castrum Wogastisburg [gród], książę Derwan z
plemienia Serbów przyłącza się do najazdów na Frnaków, Państwo Samona złożone z wielu
plemion.
ZWIĄZEK WIELECKI
Annales Einhardi przed 789 r
miasto Dragaviti – książę Dragaviti
protopaństwowa organizacja Związku Wieleckiego
miasto Dragaviti usytuowane nad Pianą
Menzling nad Pianą- ośrodek miejski związany ze Skandynawią
Gorke- ośrodek słowiański nad Pianą na przeciwko Menzling
Menzling to może być gród Dragavita
kontakty handlowe odzwierciedlają skarby dirhemów arabskich
dirhemy nie były środkiem płatniczym ale wagą kruszcza
9. Główne cechy kultury awarskiej - geneza, chronologia, osadnictwo gospodarka, obrządek pogrzebowy, religia, społeczeństwo
Awarowie – koczowniczy lud mieszanego pochodzenia ugro-ałtajskiego, który w połowie VI wieku pojawił się Europie. Utworzone przez Awarów wspólnie z Kutigurami państwo Kaganat Awarów zasłynęło na przełomie VI i VII wieku łupieżczymi wyprawami głównie przeciw Bizancjum. Po upadku kaganatu na początku IX wieku Awarowie stopniowo zaniknęli. Charakterystyczną cechą wyglądu zewnętrznego Awarów był niespotykany wśród innych ludów europejskich zwyczaj wiązania włosów w dwa warkocze. Awarowie pojawili się w Europie w roku 558 pod presją napierających ze wschodu Turków (zwanych też Staroturkami lub Turkutami). Po rozbiciu mieszkających nad Morzem Czarnym plemion huńskich Barsilów i Sabirów oraz bułgarskich Utigurów i Kutigurów utworzyli federację awarsko-kutigurską, w której skład weszły też grupy pozostałych podbitych plemion. Początkowo osiedlili się nad dolnym Dunajem, tworząc kordon wzdłuż północnej granicy Cesarstwa Bizantyńskiego. Podporządkowali tu sobie plemiona słowiańskie, które w strefie naddunajskiej przebywały już wcześniej, zapewne od połowy V wieku (co stało się możliwe dzięki załamaniu się potęgi Hunów, którzy wcześniej panowali nad tą strefą). Cesarstwo Bizantyńskie usiłowało odwrócić uwagę Awarów od najazdów na swoje terytorium kierując uwagę Awarów najpierw ku Frankom a potem ku Gepidom. Wkrótce Awarowie zaangażowali się w konflikt gepidzko-longobardzki, rozbijając w koalicji z Longobardami państwo Gepidów w Panonii w roku 567. W następnym, 568 roku Longobardowie dobrowolnie przekazali Awarom swoje ziemie położone na zachód od południkowego odcinka Dunaju i przenieśli się do północnej Italii. Istniejący od VI wieku w Kotlinie Panońskiej kaganat Awarów współdziałając ze Słowianami był przeciwnikiem Bizancjum, granice którego najeżdżali Awarowie regularnie, łupiąc północną część Cesarstwa i domagając się wypłat coraz większego trybutu. W 582 roku Awarowie zdobyli Sirmium (Sremska Mitrovica), jedną z najważniejszych twierdz bizantyńskich, broniących północnej granicy Cesarstwa. W 586 roku oblegali bezskutecznie Tesaloniki. Kres najazdom awarskim na Bizancjum położyła nieudana wyprawa awarsko-słowiańsko-perska w roku 626, która zakończyła się nieudanym oblężeniem Konstantynopola (niektórzy uczeni uważają, że do klęski tego oblężenia przyczyniła się celowa dywersja słowiańska, skoordynowana z antyawarskim powstaniem Samona na Morawach). W okresie tym wiarołomstwo Awarów było w Konstantynopolu wręcz przysłowiowe. Po roku 626 stosunki awarsko-bizantyńskie miały charakter pokojowy. Kaganat awarski rozpadł się dopiero pod wpływem ataków frankońskich wojsk Karola Wielkiego i Protobułgarów pod koniec VIII wieku. W latach 791-805 Karol Wielki podbił Awarów i założył na ich dawnym terytorium kilka granicznych marchii, na czele których osadził swych namiestników, natomiast wschodnią część dawnego kaganatu awarskiego chan bułgarski - Krum, przyłączył do swego państwa. Awarowie z czasem wtopili się w zamieszkującą te tereny ludność słowiańską, a później madziarską. Ostatnie wzmianki o Awarach (pseudo-Awarach, jak zwali ich wcześni geografowie) odnotowano w 822 roku.
Złotnictwo – najlepiej rozpoznanym działem wytwórczości, wyrazisty wskaźnik przemian zachodzących w kaganacie awarskim
surowce i techniki
- starsza faza –
- srebro, rzadziej złoto, brąz ►trybuty z Bizancjum,
miedź – złoża siedmiogrodzkie?
- tłoczenie z blach, filigran, granulacja (łączenie na gorąco z podstawową częścią ozdoby bez użycia lutu), puncowanie
technologia (niello, inkrustacja srebrem, wkładki z almandynów lub szkła) i styl związane z rzemiosłem późnoantycznym (bizantyńskim, nadczarnomorsko-pontyjskim), prowincjonalnorzymskim (naddunajskim) oraz germańskim (importy?)
- młodsza faza –
- głównie posrebrzany, pozłacany brąz, wyjątkowo złoto
- przerób złomu
- mix stylistyczny – wpływy bizantyjskie, irańskie i środkowoazjatyckie
- odlewanie na wosk tracony– popularyzacja i demokratyzacja złotnictwa (nowa fala nomadów z Azji?) wyciskanie płatkiem płótna nadmiaru wosku z tylnej ścianki woskowego rdzenia powlekanego gliną – odlew odpowiedniej grubości + oszczędność surowca ► ślady tkaniny
na metalu,
mimo seryjnej produkcji ozdoby nie identyczne
-techniki uzupełniające: wygładzanie gotowego odlewu, cyzelowanie, puncowanie, pozłacanie, rzadziej posrebrzanie
złotnicy – elita średniego stopnia, wytwórcy+ kupcy + wojownicy;
instrumentarium złotnika:
brązowe matryce do
wytłaczania ozdób pasa i części
uprzęży, punce, młotki,
kleszcze, kowadełka, osełki
zestawy ozdób awarskich
raczej bez większych zmian – detale pasów, zausznice, bransolety
ozdoby – bardzo ważnym uzupełnieniem stroju, o który Awarowie szczególnie dbali ►strój – identyfikacja społeczna i etniczna, prestiż
odzież męska – kaftan do kolan lub dłuższy, górą dopasowany, z luźnymi rękawami + nieobcisłe spodnie wpuszczone w miękkie obuwie (skórzane z z cholewą do kolan)
odzież kobieca – szaty dłuższe, nawet do kostek, lekko bufiaste spodnie + miękkie trzewiki z cholewką
odzież z lnu, wełny, skóry
długie i szerokie płaszcze awarskie z lnu lub wełny, obszerne peleryny z kapturami i wyłogami, nakładane w czasie niepogody na futrzane szaty (relacja Pseudo Maurycego)
Budownictwo
stopniowa stabilizacja i powolne odchodzenie od form bliższych tradycyjnemu nomadyzmowi w Kotlinie Karpackiej
do pocz. VII w. dłuższe pobyty Awarów na zdobytych terenach – od jednego sezonu zimowego do kilku lat ►pastwiska (1 ród rozporządzał terytorium o pow. kilkuset km ²) ►kibitki, namioty
hiberny także na podbitych terenach słowiańskich (kronika Fredegara)
od lat 20’ VII w. - stałe osiedla zimowe (zasiedlane przez cały rok) w centrum terenów wypasu bydła – część ludności uprawiała przyległe pola, pasterze w porze ciepłej przebywali wraz ze stadami na pastwiskach, w obozowiskach porozrzucanych wokół osiedla głównego
osada w Dunaújváros – dwufazowa, 620-670
na krawędzi stromego brzegu Dunaju
luźna zabudowa w pasie około 200 m –
w starszej fazie szeregowo wzdłuż linii brzegowej, działki różnej wielkości odgrodzone rowami (siedliska różnych rodów?) – cele mieszkalne i gospodarcze
w młodszej – na kształt półokręgu rozwartego ku południowi (pospolity u nomadów wzorzec obozowisk jurtowych), bez działek, potrójna fosa oddzielająca od płaskowyżu, a odgradzająca majdan dla bydła (?)
budynki (w każdej fazie) - nieregularne czworokątne lub owalne półziemianki, zagłębione do 60 cm, o pow.> 9 m², z piecem kamiennym, najczęściej w płn. – wsch. Rogu (rumosz do budowy pieca z pobliskich ruin rzymskich), być może jedna jurta, ale bez pieca
Obrządek i wierzenia
religia Awarów – zespoły kultów o bliskich sobie lecz w szczegółach odmiennych treściach ► zmienna i złożona struktura kaganatu
zróżnicowanie obrządku pogrzebowego
dominacja obrządku szkieletowego na obszarze kaganatu
pojedyncze pochówki ciałopalne na typowych cmentarzyskach awarskich ►wpływy słowiańskie
zwyczaj palenia na stosie konia z uprzężą ►obyczaj azjatycki
komory grobowe – proste szyby, rzadziej (na obszarach nadcisańskich) z wyrobioną boczną niszą na zwłoki konia, często szalowane drewnem (znaczne umiejętności ciesielskie)
głębokość – nawet ponad 2 m (bogatsze pochówki)
palenie ognisk (obrzędowa uczta? składanie ofiar? odstraszanie złych mocy?), pozostałości stosu zsypywano do komory grobowej
zwłoki zwykle wyprostowane, owinięte w całun ze skóry, wełny, filcu, lnu, trzcinowe maty (dorzecze Cisy)
dary grobowe – w zależności od statusu społecznego, ale tylko w przypadku najbogatszych kompletny strój + większy wybór przedmiotów (u mężczyzn głównie broń)
powszechnie – pełny strój + pełny wybór przedmiotów codziennego użytku: przęśliki (niemal zawsze w okresie późnoawarskim) i igielnik dla kobiet, nóż, krzesiwo, grzebień, inne przedmioty z rogu dla obu płci
powszechne pochówki dzieci z ozdobami niekiedy bardzo kosztownymi
pospolicie zaopatrywano w jadło (mięso, drób, jajka) oraz napoje we flaszkach, dzbankach i wiadrach lub skórzanych bukłakach
pas i broń (w tym typowy dla nomadów łuk), koń z uprzężą – tylko u niektórych zmarłych
pochówek konia – kompletny, częściowy (tylko wybrane kości – pozostałość po kukle z wypchanej końskiej skóry?), symboliczny (z niewielką częścią szkieletu)
wiara w wampiry – odwracanie zwłok twarzą do ziemi, krępowanie, przygważdżanie do dna grobu, obcinanie czaszki i składanie jej na brzuchu
nawet po kilka grobów wampirów na jednym cmentarzysku
zabiegi dokonywane na czaszkach – zwłoki pozbawione czaszek, wyposażenie nieboszczyka w cudzą czaszkę, często składaną na piersi
kult czaszki przodka, bliskiego krewnego, powinowatego – składano ją (lub je) do grobu
wojenne trofeum (motyw ściętych głów w brązownictwie awarskim)
10. Państwo wielkomorawskie
Powstało na początku IX w. na terenach dzisiejszych Moraw, prawdopodobnie jako kontynuacja Państwa Samona, kilka/kilkanaście lat po ostatecznym zniszczeniu kaganatu awarskiego przez armie Karola Wielkiego w 805 roku. Jest wysoce prawdopodobne że to słowiańskie elity państwa Awarów przyczyniły się bezpośrednio do jego powstania. Rządzone było przez lokalną dynastię, której pierwszym znanym przedstawicielem był Mojmir I. Pierwsza wzmianka o tym państwie dotyczy włączenia do niego Księstwa Nitrzańskiego przez Mojmira I, co nastąpiło w roku 833 lub nieco wcześniej. Mniej więcej w tym samym czasie w państwie zaszczepione zostało chrześcijaństwo. Chrzest przyjęto w 822 od strony państwa wschodniofrankijskiego. Od 863 roku działalność misyjną w państwie wielkomorawskim prowadzili Cyryl i Metody, wraz z którymi pojawił się stworzony przez nich obrządek słowiański oraz język-staro-cierkiewno-słowiański Epizod obrządku słowiańskiego zakończył się w roku 887, kiedy to za sprawą wrogiej postawy duchowieństwa niemieckiego uczniowie Cyryla i Metodego zostali wygnani.
Szczyt ekspansji Wielkich Moraw przypadł na panowanie Świętopełka I w latach 871-894, kiedy w ich skład wchodziły poza Morawami częściowo tereny dzisiejszych Węgier i Małopolski a także Czechy, Śląsk, Łużyce i Słowacja. Państwo upadło około roku 907 w wyniku najazdu koczowniczych Madziarów, którzy wtargnęli przez północne Karpaty do Kotliny Panońskiej.
PAŃSTWO WIELKOMORAWSKIE
dobrze naświetlone w źródłach pisanych
struktury polityczne
Konstantyn Porifrogeneta nazywa to państwo Wielkimi Morawami
830- Mojmir ma największe znaczenie wśród wodzów plemiennych
Rościsław odziedziczył władze
873 r- Świętopełk
Świętopełk określał Wielkie Morawy jako swoją własność
Mikruczyce, Stare Miesto
873 r- sprowadzenie Konstantyna i Metodego rozrost terytorialny Wielkich Moraw, sięgają po
Śląsk, Powiśle, Zacisie, Panonie
wielkie grody- rzmieślniczo handolwe, ośrodki wczesnomiejskie
Mikruczyce- kilkadziesiąt ha, punkt centralny i podgrodzia, półziemianki, dolina Morawy, akropol
z dworem i obiektami sakralnymi
Wielkie Morawy położone były na skrzyżowaniu dwóch szlaków Frankowie <-> Bizancjum i
Bałtyk <-> Morze Czarne
kontakty z koczownikami
architektura- wpływy Longobardzkie, Iro-szkockie, pierwsze budynki murowane Słowian
zachodnich, związane z przyjęciem chreścijaństwa
kościoły jednonawowe
bazylika trójnawowa z Mikruczyc
architektura wczesnoromańska
wystrój rzeźbiarsko malarski
rotundy
głagolica
ewangelia w języku starosłowiańskim
zmiany w pochówkach- groby szkieletowe
cmentarze przykościelne
cmentarze pokazują rozwarstwienie społeczne
cmentarzyska rzędowe
ciała z głową skierowaną na zachód
duże rozwarstwienie społeczne- wielmoże, kupcy, rzemieślnicy, wojownicy
wiaderka w grobach, narzędzia, ozdoby, broń, podobne do cmentarzysk Piastowskich
Ewangeliarz- tzw. Kodeks Zografski- napisany w głagolicy
wysoki poziom rzemiosła
zausznice w grobach kobiet
narzędzia rolnicze na podgrodziu Mikuczyc
rozległe grody łączone z Państwem Wielkomorawskim
Naszacowice-wielki gród
Pohansko- ok 100 ha, dwór władzy w obrębie grodu, z kościołem i półziemiankami, dwór 90 x 90
m obwiedziony płotem palisadowym, wały konstrukcji skrzyniowej
na terenach górskich- licowane kamieniem ziemianki wieloizbowe
czworokątne półziemianki z piecem w narożniku
ceramika
naczynia esowate
naczynia bizantyjskie
upadek Wielkich Moraw
najazd koczowniczych Węgrów, na początku udawało im się odpierać te ataki, Węgrzy dotarli
nawet do Hiszpanii,
906-908 r rozbicie Państwa Wielkomorawskiego przez Węgrów
zmiany w strukturze społecznej w IX – X wieku: książę + możni, duchowni, kupcy +wolni
wieśniacy
Ibrahim ibn Jakub- wspomina o państwie Obodrytów, Państwie Nakona, Polska, pańswto Bolesława
(Czechy)
11. Główne cechy kultury staromadziarskiej - geneza, cgronologia, osadnictwo, religia, gospodarka, struktura społeczna.
STRUTURY SPOŁECZNE OKRESU STAROMADZIARSKIEGO
Konstantyn Porifrogeneta pisze o 7 plemionach i 40 rodach
1. książęta wodzowie
2. możni, starszyzna
3. wolni wieśniacy
4. niewolni
CMENTARZYSKA
małe bardzo bogate- okres starszy
wielkie rzędowe ale ubogie- późny okres, kultura Bijelo Brdo, wpływy chrześcijańskie
973r- Gejza przyjmuje chrzest
cmentarzyska płaskie
zmarły na plecach ręce wzdłuż tułowia
Zemplin- cmentarzysko staromadziarskie
Typologia pochówków jeżdźców z koniem
1. bez konia z rzędem u stóp zmarłego
2. ze skórą konia i rzędem wzdłuż nóg zmarłego
3. z wypchaną skórą konia i rzędem pod nią, kości anatomicznie
4. j.w. Kości wzdłuż szkieletu ludzkiego
5. z rozłożoną skórą konia
stylistyka palmetowa poprzez Bizancjum z sassanidzkiego Iranu
Stanowisko w Przemyślu- Awarskie cmentarzysko, możnowładcze IX – X w groby jeźdźców
Arpadowie przejmują władze
973r- chrzest Gejzy
wspólny model organizacji politycznej Arpadów, Piastów, i Przemyślidów
grody zakładane na surowym korzeniu
nowa organizacja grodowa [prowincja]
ośrodki miejskie, kościelne, handlowe, rzemieślnicy
1001 r- koronacja Stefana I arcybiskupstwo w Ostrychomiu
kamienne mury obronne
oddziaływania Ottońskie w architekturze
bazyliki trój nawowe
7 prowincji głównych
żupan- zarządca grodowy, rządzi w imieniu księcia
Szekesfehervar- miejsce tradycyjnej koronacji króla, Bazylika N.M.P
bicie monety- Stefan I
12. państwo arpadów-geneza, chronologia, osadnictwo, gospodarka, obrządek pogrzebowy, religia, struktura społeczna
Arpadowie[1] (rzadziej Arpadzi[2], czasem: dynastia Arpadowiczów) - dynastia książąt (889-1001), a następnie królów węgierskich (do 1301). Pierwsza węgierska dynastia narodowa
Dzieje:Za założyciela uznawany jest prawie legendarny Arpad, wódz plemion madziarskich, które osiedliły się w kotlinie, zwanej dziś Niziną Węgierską. Od niego też została wzięta nazwa dynastii.
Prawnuk Arpada, Géza (zm. 997 r.) ochrzcił się w 974 r. Do trwałego schrystianizowania Węgrów przyczynił się jego syn Wajk, który na chrzcie w 997 r. przyjął imię Stefan. W sposób bezwzględny podporządkował on sobie wszystkie plemiona madziarskie. W Święto Bożego Narodzenia w 1000 r. został koronowany na króla Węgier. Zmarł w 1038 r. Mając na uwadze jego zasługi dla chrześcijaństwa 45 lat później został uznany za świętego oraz patrona dynastii i Węgier (stąd określenie Korona Świętego Stefana).
Arpadowie systematycznie powiększali swe władztwo. W 1089 r. Władysław I Święty włączył się do walk o Królestwo Chorwacji po śmierci tamtejszego króla Zwonimira (był jego szwagrem). Ostatecznie oba królestwa połączone zostały unią personalną w 1102 r.
W skład monarchii węgierskiej wchodziły już tereny Siedmiogrodu i Sławonii. Od połowy XI w. zaczęli stopniowo wkraczać też na tereny Słowacji. Pod koniec XII w. Arpadowie podporządkowali sobie również ziemię halicko-włodzimierską (rywalizowali na tym terenie m.in. z Polakami). W 1215 r. Koloman, młodszy syn króla Andrzeja II został ogłoszony królemHalicza. jednak już w następnym roku musiał zrezygnować z tego tytułu.
Dynastia wygasła na królu Andrzeju III w 1301 r. Do walk o tron węgierski włączyli się Wittelsbachowie i Przemyślidzi. Ostatecznie w 1307 r. koronę otrzymali Andegawenowie z Neapoluw osobie Karola Roberta. Był wnukiem Marii, siostry króla Władysława IV Kumana, przedostatniego władcy Węgier z dynastii Arpadów
Bardziej archeo:
Arpadowie przejmują władze
973r- chrzest Gejzy
wspolny model organizacji politycznej Arpadow, Piastow, i Przemyślidow
grody zakładane na surowym korzeniu
nowa organizacja grodowa [prowincja]
ośrodki miejskie, kościelne, handlowe, rzemieślnicy
1001 r- koronacja Stefana I arcybiskupstwo w Ostrychomiu
kamienne mury obronne
oddziaływania Ottońskie w architekturze
bazyliki troj nawowe
7 prowincji głownych
żupan- zarządca grodowy, rządzi w imieniu księcia
Szekesfehervar- miejsce tradycyjnej koronacji krola, Bazylika N.M.P
bicie monety- Stefan I
13. Bułgaria - geneza, chronologia, osadnictwo, gospodarka, obrządek pogrzebowy, religia, struktura społeczna
14. Państwo pierwszych piastów - geneza, chronologia, osadnictwo, gospodarka, obrządek pogrzebowy, religia, struktura społeczna
organizacja dwuszczeblowa- małe plemiona i civitates
plemiona-Bobrzanie, Opolanie, Mazowszanie
małopolska- Wiślanie [związek plemienny]
Pomorze- Wolinianie
I poł. X wieku- wymuszona integracja przestrzenna przez Polan
2 ośrodki kształtowania się państwa- Kujawy [Kruszwica], Wielkopolska [Giecz, Gniezno, Poznań,
Ostrów Lednicki] ośrodki kościelne i książęce
tworzenie systemu kościelnego
1000r- biskupstwo we Wrocławiu, Kołobrzegu, Krakowie, Poznaniu
Poznań- w widłach Warty i Cybini, wiele ha, wały drewniano ziemne o podstawie 20m,
wieloczłonowy, katedra, palatinum, system podgrodzi, rzemieślnicy, kupcy, konstrukcje
przekładkowe i rusztowe, hakowe, bazylika trójnawowa, transept, nawiązania do architektury
ottońskiej, grobowce dla władców
Mniejsze grody kasztelańskie
Często wykorzystywane konstrukcje kamienne
Giecz- wydzielony gródek wewnętrzny, palatinum, wał
grody osadzone na reliktach grodów plemiennych
Ostrów Lednicki- palatinum
Kruszwica- gród
Kałdus- bazylika romańska
Gdańsk- lata 50 XI wieku, konstrukcja hakowa, skrzyniowa
Bydgoszcz- I połowa XI w. Wał o podstawie 20 m
Fala napływu monet, skarby monet arabskich, docierają do Wielkopolski ale dominują w okolicach
Wolina
Odra główną rzeką Państwa Piastowskiego do Wolina
moneta= kruszec nie ma wartości mineralnej
Denary Mieszka i Bolesława Chrobrego
OBRZĄDEK POGRZEBOWY
inhumacja wchodzi z chrześcijaństwem
orientacja ciał wchód zachód, cmentarzyska rzędowe
najbogatsze groby w okolicach biskupstw
15. Sytuacja społeczno-kulturowa na terenie pn. Połabszczyzny w X - XI wieku - państwo Nakona - związek wielecki.
Powstało na początku IX w. na terenach dzisiejszych Moraw, prawdopodobnie jako kontynuacja Państwa Samona, kilka/kilkanaście lat po ostatecznym zniszczeniu kaganatu awarskiego przez armie Karola Wielkiego w 805 roku. Jest wysoce prawdopodobne że to słowiańskie elity państwa Awarów przyczyniły się bezpośrednio do jego powstania. Rządzone było przez lokalną dynastię, której pierwszym znanym przedstawicielem był Mojmir I. Pierwsza wzmianka o tym państwie dotyczy włączenia do niego Księstwa Nitrzańskiego przez Mojmira I, co nastąpiło w roku 833 lub nieco wcześniej. Mniej więcej w tym samym czasie w państwie zaszczepione zostało chrześcijaństwo. Chrzest przyjęto w 822 od strony państwa wschodniofrankijskiego. Od 863 roku działalność misyjną w państwie wielkomorawskim prowadzili Cyryl i Metody, wraz z którymi pojawił się stworzony przez nich obrządek słowiański oraz język-staro-cierkiewno-słowiański Epizod obrządku słowiańskiego zakończył się w roku 887, kiedy to za sprawą wrogiej postawy duchowieństwa niemieckiego uczniowie Cyryla i Metodego zostali wygnani.
Szczyt ekspansji Wielkich Moraw przypadł na panowanie Świętopełka I w latach 871-894, kiedy w ich skład wchodziły poza Morawami częściowo tereny dzisiejszych Węgier i Małopolski a także Czechy, Śląsk, Łużyce i Słowacja. Państwo upadło około roku 907 w wyniku najazdu koczowniczych Madziarów, którzy wtargnęli przez północne Karpaty do Kotliny Panońskiej.
PAŃSTWO WIELKOMORAWSKIE
dobrze naświetlone w źródłach pisanych
struktury polityczne
Konstantyn Porifrogeneta nazywa to państwo Wielkimi Morawami
830- Mojmir ma największe znaczenie wśród wodzów plemiennych
Rościsław odziedziczył władze
873 r- Świętopełk
Świętopełk określał Wielkie Morawy jako swoją własność
Mikruczyce, Stare Miesto
873 r- sprowadzenie Konstantyna i Metodego rozrost terytorialny Wielkich Moraw, sięgają po
Śląsk, Powiśle, Zacisie, Panonie
wielkie grody- rzmieślniczo handolwe, ośrodki wczesnomiejskie
Mikruczyce- kilkadziesiąt ha, punkt centralny i podgrodzia, półziemianki, dolina Morawy, akropol
z dworem i obiektami sakralnymi
Wielkie Morawy położone były na skrzyżowaniu dwóch szlaków Frankowie <-> Bizancjum i
Bałtyk <-> Morze Czarne
kontakty z koczownikami
architektura- wpływy Longobardzkie, Iro-szkockie, pierwsze budynki murowane Słowian
zachodnich, związane z przyjęciem chreścijaństwa
kościoły jednonawowe
bazylika trójnawowa z Mikruczyc
architektura wczesnoromańska
wystrój rzeźbiarsko malarski
rotundy
głagolica
ewangelia w języku starosłowiańskim
zmiany w pochówkach- groby szkieletowe
cmentarze przykościelne
cmentarze pokazują rozwarstwienie społeczne
cmentarzyska rzędowe
ciała z głową skierowaną na zachód
duże rozwarstwienie społeczne- wielmoże, kupcy, rzemieślnicy, wojownicy
wiaderka w grobach, narzędzia, ozdoby, broń, podobne do cmentarzysk Piastowskich
Ewangeliarz- tzw. Kodeks Zografski- napisany w głagolicy
wysoki poziom rzemiosła
zausznice w grobach kobiet
narzędzia rolnicze na podgrodziu Mikuczyc
rozległe grody łączone z Państwem Wielkomorawskim
Naszacowice-wielki gród
Pohansko- ok 100 ha, dwór władzy w obrębie grodu, z kościołem i półziemiankami, dwór 90 x 90
m obwiedziony płotem palisadowym, wały konstrukcji skrzyniowej
na terenach górskich- licowane kamieniem ziemianki wieloizbowe
czworokątne półziemianki z piecem w narożniku
ceramika
naczynia esowate
naczynia bizantyjskie
upadek Wielkich Moraw
najazd koczowniczych Węgrów, na początku udawało im się odpierać te ataki, Węgrzy dotarli
nawet do Hiszpanii,
906-908 r rozbicie Państwa Wielkomorawskiego przez Węgrów
zmiany w strukturze społecznej w IX – X wieku: książę + możni, duchowni, kupcy +wolni
wieśniacy
Ibrahim ibn Jakub- wspomina o państwie Obodrytów, Państwie Nakona, Polska, pańswto Bolesława
(Czechy)
18. Sytuacja społeczno kulturowa w Europie Środkowej w Okresie Wędrówek Ludów
Od III wieku Cesarstwo Rzymskie zaczęło Chylic się ku upadkowi. Po czasach wielkich podbojów terytorialnych i znacznego rozwoju gospodarczego zaczęły się mnożyć procesy schyłkowe. Znaczenie zyskiwały nowe ludy wywodzące się ze świata barbarzyńskiego, nasiliły się procesy dezintegracyjne w obrębie samego cesarstwa. Napływ barbarzyńców osłabił możliwości militarne Rzymu i zachwiał podstawami ustroju. Do Cesarstwa przybywali ludzie wolni u których niewolnictwo, w przeciwieństwie do Rzymu, stanowiło niewiele znaczący margines. Musiano więc zmienić system niewolnictwa. Kurczyła się zamorska baza żywnościowa Imperium. By utrzymać potencjał produkcji zaczęto przekształcać dotychczasowe formy pracy niewolniczej w latyfundiach w przywiązanie bezpośrednich producentów do ziemi. Barbarzyńcy zaś zaczęli przekształcać dotychczasową formę posiadania ziemi w formę zależności lennej. Rozwinął się ustrój feudalny. W jego ramach zaczęła się tworzyć hierarchia społeczna. Na te procesy nałożyły się gwałtowne zmiany na mapie zasiedlenia Europy, barbarzyńcy byli bitni i skłonni do grabieży. Powodowało to jednak rozwój cywilizacyjny gdyż zwiększyła się ilość kontaktów wpływających na przejmowanie zdobyczy technicznych, wymianę doświadczeń i wprowadzanie innowacji.
Od III wieku handel między prowincjami Rzymskimi zanikał. Kurczył się zasięg zbytu na produkcję rolną i rzemieślniczą. Pieniądz tracił wartość, zdarzały się oszustwa mennicze. Ponieważ Rzymianie przegrywali bitwy nie zyskiwali nowych niewolników na których oparta była produkcja. Upadło rolnictwo. Zmieniła się struktura osadnictwa, zamiast ludnych miast małe osady wśród lasów. Podstawą utrzymania stała się praca na roli. Nastąpił zanik szlaków handlowych. W 332 wprowadzono w Cesarstwie kolonat który stał się zaczątkiem średniowiecznej dziedziczności stanu.
Po okresie wędrówek ludy Europy zaczęły na nowo budować zręby nowożytnej cywilizacji. Zaczęło się rozwijać osadnictwo jego podstawą stała się własność ziemi i podległość wasalna.
Upadek Rzymu wiązał się z upadkiem ustroju gospodarki społeczeństwa handlu miast rzemiosła komunikacji wiedzy religii filozofii. Data roczna upadku Cesarstwa- 493 Odoaker usuwa z tronu Romulusa Augustulusa. Cesarstwo Wschodnie przetrwało do 1453r czyli zajęcia Konstantynopola przez tureckiego sułtana Mehmeda II Fatiha.
Barbarzyńcy zamienili zmierzch cesarstwa rzymskiego w olbrzymi regres. Nie tylko demograficzny i ilościowy. Był to też regres techniczny, zaprzestano obróbki kamienia, upadły kamieniołomy do budowy zaczęto używać drewna. Upadło rzemiosło, upadały miasta, zanikał handel i komunikacja, niszczały nieużywane drogi. Następował powrót do gospodarki naturalnej. Upadły obyczaje szerzyło się pijaństwo zboczenia i rozboje. Zanikała znajomość prawa i powaga rządu, rozpadła się administracja. Regres widoczny też był w życiu duchowym literaturze sztuce i praktykach religijnych.
5. pierwsze pytanie z Bojara
14. Nowy model organizacji państwowej w Europie Środkowej- Czechy, Państwo Piastów, Węgry
Przejmowanie władzy przez jeden rod
Koncepcja ewolucyjna i nagłe powstanie państw [np.: państwo Samona, Ruś, czynnik obcy]
Państwo karolińskie wzorcem dla państw Europy Środkowej
Pojawia się książę- możni tracą znaczenie
CZECHY
centrum kształtowania się państwa w kotlinie Czeskiej
Praga, Levy Hradec
14 optimates ochrzczonych w Ratyzbonie, [ 14 książąt ]
Kronika Kosmasa- opowiadano o narzuceniu zwierzchności przez plemię czeskie
Borzywoj- przyjmuje chrzest, pierwszy historyczny władca, przenosi się z Levego Hradca do Pragi
Bolesław I potomek Borzywoja
rozległe wieloczłonowe grody z wyodrębnionym akropolem
Libice- 995 mord Sławnikowicza, kościoł, dwor kamienny, wpływy architektury ottońskiej
Stara Bolesław- dwa człony, trojnawowa bazylika, mały kościołek
Brudec- kilkanaście ha
gorne powiśle należało do Czechow
Ibrahim ibn Jakub- mowi że Krakow i Śląsk też należą do Bolesława I, Wawel też
Hradczany w Pradze- trojczłonowy bazylika + kilka kościołow
naczynia rzemieślnicze technika ślizgowo- taśmowa
PAŃSTWO WĘGIERSKIE
lud pochodzenia koczowniczego
niektorzy z ostatnich Awarow łączą się z Węgrami
Przed Awarami byli hunowie
896r- największy najazd Węgrow
Węgrzy nie byli jednolici etnicznie, 10 plemion, 3 chazarskie + 7 węgierskich
Węgrzy- Onogor- 10 plemion
kolonizują tereny zamieszkałe przez Słowian, Awarow, Bułgarow, Gepidow
Węgrzy mieli umiejętność scalenia tych ludow
Węgrzy pochodzą z terenow między Oką a Uralem [Magna Hungaria]
potem przenieśli się nad morze Czarne
nie ma osiedli Węgierskich
cmentarzysko Balise Tigany- inhumacja, groby jeźdźcow, chowano czaszkę, kości nog, kości ogona
i skorę konia, rząd koński strzemiona, okucia, elementy siodła, szabla, łuk refleksyjny [ okucia z
poroża, srebra, okucia kołczanu, groty strzał], sprzączki i kucia pasa, okucia sakw, ozdobne kaftany
z okuciami, blaszki i maski na oczach i twarzy zmarłego [w celu odstraszenia złych mocy ]
obecność monet w grobach, groty trapezowate i deltoidalne, naczynnia
liczne rajdy łupieżcze do Italii, Niemiec, nawet Hiszpanii, kilkadziesiąt takich napadow, nie ma po
nich śladow archeologicznych, napady stricte łuzpieżcze
podwojne siedliska- letnie i zimowe
szybko spotkali się z uprawą sprzężajną- groby z sierpami, poznali ją nad Morzem Czarnym
955r- bitwa pod Augsburgiem, Otton I pokonuje Węgrow, w konsekwencji zmiana na osiadły tryb
życia
symbioza połkoczownictwa i sprzężajnej uprawy
do 955r nie ma śladow po osadach
palmety- charakterystyczne zdobnictwo Węgow
szable typu Węgierskiego bogato zdobione i okuwane
wytłaczane ornamenty
wysoki poziom metalurgiczny
miecze z importu (wikińskie)
miniaturowe wareskie toporki
kaftany, spiczaste czapki z okuciami
warkocze
ozdoby do spinania włosow
stoj męski i kobiecy niewiele się rożni
stroj
okrągłe płytki do ozdoby włosow
kabłączki lub kolczyki
płytki do naszywania na kaftany
kobiety- dzwoneczki
zausznice
okucia sakw
bransolety ze skręcanego drutu
zdobnicze motywy zwierząt
dominuje szamanizm
guzy do spinania szat
wpływy bizantyjskie w zdobnictwie
drzewo życia
STRUTURY SPOŁECZNE OKRESU STAROMADZIARSKIEGO
Konstantyn Porifrogeneta pisze o 7 plemionach i 40 rodach
1. książęta wodzowie
2. możni, starszyzna
3. wolni wieśniacy
4. niewolni
CMENTARZYSKA
małe bardzo bogate- okres starszy
wielkie rzędowe ale ubogie- poźny okres, kultura Bijelo Brdo, wpływy chrześcijańskie
973r- Gejza przyjmuje chrzest
cmentarzyska płaskie
zmarły na plecach ręce wzdłuż tułowia
Zemplin- cmentarzysko staromadziarskie
Typologia pochowkow jeżdźcow z koniem
1. bez konia z rzędem u stop zmarłego
2. ze skorą konia i rzędem wzdłuż nog zmarłego
3. z wypchaną skorą konia i rzędem pod nią, kości anatomicznie
4. j.w. Kości wzdłuż szkieletu ludzkiego
5. z rozłożoną skorą konia
stylistyka palmetowa poprzez Bizancjum z sassanidzkiego Iranu
Stanowisko w Przemyślu- Awarskie cmentarzysko, możnowładcze IX – X w groby jeźdźcow
Arpadowie przejmują władze
973r- chrzest Gejzy
wspolny model organizacji politycznej Arpadow, Piastow, i Przemyślidow
grody zakładane na surowym korzeniu
nowa organizacja grodowa [prowincja]
ośrodki miejskie, kościelne, handlowe, rzemieślnicy
1001 r- koronacja Stefana I arcybiskupstwo w Ostrychomiu
kamienne mury obronne
oddziaływania Ottońskie w architekturze
bazyliki troj nawowe
7 prowincji głownych
żupan- zarządca grodowy, rządzi w imieniu księcia
Szekesfehervar- miejsce tradycyjnej koronacji krola, Bazylika N.M.P
bicie monety- Stefan I
POLSKA
organizacja dwuszczeblowa- małe plemiona i civitates
plemiona-Bobrzanie, Opolanie, Mazowszanie
małopolska- Wiślanie [związek plemienny]
Pomorze- Wolinianie
I poł. X wieku- wymuszona integracja przestrzenna przez Polan
2 ośrodki kształtowania się państwa- Kujawy [Kruszwica], Wielkopolska [Giecz, Gniezno, Poznań,
Ostrow Lednicki] ośrodki kościelne i książęce
tworzenie systemu kościelnego
1000r- biskupstwo we Wrocławiu, Kołobrzegu, Krakowie, Poznaniu
Poznań- w widłach Warty i Cybini, wiele ha, wały drewniano ziemne o podstawie 20m,
wieloczłonowy, katedra, palatinum, system podgrodzi, rzemieślnicy, kupcy, konstrukcje
przekładkowe i rusztowe, hakowe, bazylika trojnawowa, transept, nawiązania do architektury
ottońskiej, grobowce dla władcow
Mniejsze grody kasztelańskie
Często wykorzystywane konstrukcje kamienne
Giecz- wydzielony grodek wewnętrzny, palatinum, wał
grody osadzone na reliktach grodow plemiennych
Ostrow Lednicki- palatinum
Kruszwica- grod
Kałdus- bazylika romańska
Gdańsk- lata 50 XI wieku, konstrukcja hakowa, skrzyniowa
Bydgoszcz- I połowa XI w. Wał o podstawie 20 m
Fala napływu monet, skarby monet arabskich, docierają do Wielkopolski ale dominują w okolicach
Wolina
Odra głowną rzeką Państwa Piastowskiego do Wolina
moneta= kruszec nie ma wartości mineralnej
Denary Mieszka i Bolesława Chrobrego
OBRZĄDEK POGRZEBOWY
inhumacja wchodzi z chrześcijaństwem
orientacja ciał wchod zachod
cmentarzyska rzędowe
najbogatsze groby w okolicach biskupstw
17. Różnice między szamanizmem koczowników a religią pogańskich Słowian w źródłach archeologicznych
Koczownicy:
KULT
kult przodkow
szamanizm
drzewo życia
kult zwierząt uosabiających przodkow
grob szamanki z Baćko Petrovo Selo (VII w)
kult nieba, ziemi, słońca, księżyca, animizm
totenizm
Słowianie:
Słowiński kult religijny składa się z wierzeń(mitów), symboli, obrzędów
Na rytuał składały się obrzędy domowe(prowadzone przez głowę rodziny, działy się w domu- narodziny, czy małżeństwo) i solenne( charakter publiczny z liturgią, ze znawcami i ofiarnikami).
Panteon bogów:
Perun (znany jako Świętowit, Rujewit)
Trojan
3głów
Weles
Bóstwa słoneczne i ogniowe: np. Swaróg, Dażbóg
inne: Choros, Strzybóg
Duchy i Demony np.: Duchy zmarłych, duchy wodne, leśne i zwierzęce, powietrzne, domu, zagrody, roli
Miejsca i przedmioty kultu:
Łysiec, Trzebiatowo, Wolin, Góra Ślęża, Powiercie- posągi kamienne, Jankowo- posąg drewnianej głowy, Ostrów Lednicki- drewniana figurka zwierzęca, Opole- konik z kory, drewniane figurki, maska drewniana, Łęczyca- fallus i kielich,
• Grób upiora z Radomia
• ofiara zakładzinowa w Bokinowie
• palenisko ze śladami ofiar ze zwierząt- Wzgórze Tumskie w Płocku
Rok obrzędowy:
21 Marca – Jare Gody, Równonoc
26 marca – I Święto Peruna
21-22 Czerwca – Noc Kupały, Przesilenie
22 lipca – II Święto Peruna, początek zbioru plonów.
23 Września – Święto Plonów, Równonoc
1 Listopada – Dziady, Święto Przodków
21-22 Grudnia – Szczodry Wieczór, Przesilenie
Źródła: Prokop z Cyzarei – słowianie południowi
ibn Roseth 10w
al-Gardezi