UKŁAD ODDECHOWY
Układ oddechowy tworzą narządy biorące udział w transporcie powietrza i w wymianie gazowej. Do narządów oddechowych należą:
Górne drogi oddechowe
Dolne drogi oddechowe
Płuca – właściwy narząd oddechowy
Górne drogi oddechowe obejmują:
Jamę nosową
Gardło
Dolne drogi oddechowe:
Krtań
Tchawica
Oskrzela
Drogi oddechowe kończą się w płucach, gdzie zachodzi wymiana gazowa między powietrzem a krwią.
GÓRNE DROGI ODDECHOWE:
JAMA NOSOWA: w płaszczyźnie pośrodkowej występuje przegroda nosowa dzieląca się na połowę i składa się
z części kostnej i błoniastej. Część kostną tworzy lemiesz i blaszka pionowa kości sitowej. A część chrzęstną – chrząstka przegrody nosa. Każda połowa jamy nosowej podzielona jest przez małżowinę nosową na trzy przewody nosowe: dolny, środkowy i górny, które łączą się w przewód nosowy wspólny. Od tyłu przegrody nosowe przechodzą w przewód nosowo-gardłowy, który otwiera się przez nozdrza do części nosowej gardła. Jama nosowa kontaktuje się z zatokami przynosowymi, do których należą: zatoka klinowa, zatoka szczępowa, zatoka czołowa oraz komórki kości sitowej.
Ze względu na funkcje jamę dzielimy na: okolicę węchową (leżącą w górnej części jamy) oraz okolicę oddechową (stanowiącą pozostałą część jamy). W jamie nosowej następuje ogrzanie wdychanego powietrza i oczyszczenie go
z kurzu.
GARDŁO jest mięśniowo-włóknistym przewodem położonym za jamą nosową i krtanią, przed trzonami kręgów szyjnych. W części ustnej gardła znajduje się tu skrzyżowanie dróg oddechowych i pokarmowych. W gardle wyróżniamy: ścianę przednią, ścianę tylną i ściany boczne. W ścianach bocznych znajdują się ujścia trąbek słuchowych i migdałki trąbkowe, a w ścianie tylnej migdałek gardłowy (trzeci migdał).
DOLNE DROGI ODDECHOWE:
KRTAŃ leży poniżej nasady języka kości gnykowej. U góry zawieszona jest za pomocą więzadeł i mięśni na kości gnykowej a na dole przechodzi w tchawicę. Szkielet krtani stanowią chrząstki nieparzyste:
Chrząstka tarczowata
Chrząstka pierścieniowata
Chrząstka nagłośniowa
Oraz chrząstki parzyste:
Chrząstki nalewkowate
Chrząstki rożkowate
Chrząstki klinowate
Chrząstka tarczowata tworzy wyniosłość zwaną u mężczyzn JABŁKIEM ADAMA. Chrząstka nagłośniowa jest pochylona ku tyłowi i wykazuje dużą sprężystość, co pozwala zamykać wejście do krtani uniemożliwiając dostanie się pokarmu z jamy gardła do tchawicy.
We wnętrzu krtani (jama krtani) można wyróżnić trzy piętra:
Górne (przedsionek krtani)
Środkowe (głośnia)
Dolne (jama podgłośniowa)
Przedsionek krtani rozpoczyna się otworem (wejście do krtani) stanowiący granicę z dolną częścią gardła. Otwór od przodu ograniczony jest przez krawędź nagłośni a z boku symetrycznymi fałdami nalewkowo-nagłośniowymi.
Głośnia należy do największej części jamy krtani: od góry ograniczona jest przez fałdę kieszonki krtaniowej. Poniżej nich znajdują się fałdy głosowe. Ich tylne końce mogą się zbliżać lub oddalać od siebie zależnie od położenia chrząstki nalewkowatej. Stopień rozwarcia głośni zależy od napięcia fałdów głosowych. Są zależne od działania mięśni krtani. Powietrze, które przechodzi przez zwężoną głośnie zależy od napięcia fałd głosowych i budowy krtani.
Jama podgłośniowa stanowi poszerzony odcinek krtani leżący poniżej fałdów głosowych, który przechodzi
w tchawicę.
Błona śluzowa krtani zawiera liczne gruczoły cewkowe i cewkowo-pęcherzykowe, które swoją wydzieliną zwilżają wnętrze krtani a przede wszystkim fałdy głosowe.
TCHAWICA zaczyna się na wysokości VI-VII kręgu szyjnego, gdzie swym górnym końcem łączy się z krtanią a następnie schodzi do wnętrza klatki piersiowej i tam rozdwaja się na oskrzela główne. Jest to sprężysta spłaszczona od tyłu rura zbudowana z 16-20 chrząstek tchawicy o podkowiastym kształcie połączonym więzadłami obrączkowatymi. Podkowiasty kształt chrząstek powoduje, ze stanowią one rusztowanie ścianek tchawicy tylko z trzech stron (z przodu i boków). Ściana tylna jest błoniasta. Wewnętrzną warstwę tchawicy stanowi błona śluzowa pokryta nabłonkiem jednowarstwowym wielorzędowym urzęsionym, której występują surowiczo-śluzowe gruczoły tchawicze o budowie cewkowej i cewkowo pęcherzykowej. Długość tchawicy u dorosłego człowieka to
12 centymetrów. W dolnym odcinku części szyjnej tchawica objęta jest przez tarczyce.
OSKRZELA GŁÓWNE – tchawica na wysokości czwartego kręgu piersiowego rozdziela się pod kątem prostym na dwa oskrzela główne, których prawe jest grubsze i dwa razy krótsze od lewego. Oskrzela główne mają taką samą budowę jak tchawica, wchodzą one do płuc przez wnękę. Oskrzela główne dzielą się na coraz mniejsze gałęzie tworząc drzewo oskrzelowe. Wyróżniamy zatem:
Oskrzela główne
Oskrzela płatowe
Ostrzela segmentowe
Oskrzela podsegmentowe
Małe oskrzela zrazików i gron
PŁUCA
Oba płuca leżą w klatce piersiowej. W każdym z nich wyróżnia się:
Część górna (szczyt)
Część dolną (podstawa)
Powierzchnię żebrową (wypukłą)
Powierzchnię przeponowa (wklęsłą)
Powierzchnię przyśrodkowa (zwróconą do śródpiersia, mającą zagłębienie określane mianem cięcia sercowego) W jej części środkowej znajduje się wnęka płuca, przez którą wchodzą do płuca: tętnica płucna, tętnica oskrzelowa, oskrzela i nerwy, a wychodzą: żyły płucne, żyły oskrzelowe i naczynia limfatyczne.
Każde płuco jest podzielone szczelinami na płaty: płuco lewe na dwa (płat górny i dolny) a płuco prawe na trzy (płat górny, środkowy i dolny). Do poszczególnych płatów prowadzą odchodzące od oskrzeli głównych oskrzela płatowe. Pojedynczy płat składa się z segmentów oskrzelowo płucnych, do których prowadzą odchodzące od oskrzeli płatowych oskrzela segmentowe. Oskrzela płatowe i częściowo segmentowe zbudowane są podobnie do tchawicy. Oskrzela segmentowe dzielą się w płucu na coraz mniejsze gałązki – najmniejsze z nich to oskrzeliki końcowe (nie mają już chrząstek). Każdy oskrzelik końcowy jest ślepo zakończony woreczkiem podzielonym na dwa oskrzeliki oddechowe, których ściany tworzą uwypuklenia określane mianem pęcherzyków płucnych. Wszystkie pęcherzyki znajdujące na końcu pojedynczego oskrzelika końcowego tworzą grona.
Płuca pokrywa cienka błona surowicza zwana opłucną. Opłucna pokrywa zewnętrzną powierzchnię płuc a także zewnętrzną powierzchnię klatki piersiowej. Wyróżniamy opłucną płucną (pokrywa powierzchnię płuc i wnika głęboko w szczeliny znajdujące się pomiędzy płatami płuc), opłucna ścienną (łączy się z opłucną płucną, wyściela wewnętrzną powierzchnię jamy klatki piersiowej). Opłucną ścienną możemy podzielić na:
Opłucną żebrową – pokrywa wewnętrzną powierzchnię żeber, tył mostka i trzony kręgu
Opłucną śródpiersiową – pokrywa śródpiersie
Opłucną przeponową – pokrywa górną powierzchnię przepony poza miejscem, w którym jest ona pokrywa osierdziem.
Osklepek opłucnej – pokrywa szczyt płuca
Cienkie ściany pęcherzyków zbudowane są z nabłonka jednowarstwowego płaskiego i otoczone gęstą siecią naczyń krwionośnych włosowatych. Umożliwia to sprawną wymianę gazową między powietrzem pęcherzykowy a krwią.