PRAWO KARNE.

Skrypt na podstawie książki:

Prawo karne.

Część ogólna, szczególna i wojskowa.

Teresa Dukiet – Nagórska, Stanisław Hoc, Michał Kalitowski,

Olga Sitarz, Leon Tyszkiewicz, Leszek Wilk.

Wydanie 1, LexisNexis, Warszawa 2008.

SPIS TREŚCI.

CZĘŚĆ PIERWSZA

Wiadomości wstępne.

1. Ogólne wiadomości o prawie karnym.

2. Zasady prawa karnego.

3. Źródła prawa karnego, jego normy i ich wykładnia.

CZĘŚĆ DRUGA

Nauka o przestępstwie.

1. Istota przestępstwa.

2. Ustawowe znamiona czynu zabronionego.

3. Bezprawność i wina.

4. Formy stadialne i zasady odpowiedzialności za nie.

5. Współdziałanie przestępne.

6. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną.

7. Jedność – wielość czynów i przestępstw.

8. Obowiązywanie Polskiej ustawy karnej w czasie, w miejscu i co do osób.

CZEŚĆ TRZECIA

Środki oddziaływania właściwe prawu karnemu i ich stosowanie.

1. Kara i ewolucja środków penalnych.

2. Kary.

3. Środki karne.

4. Środki związane z wyznaczeniem okresu próby.

5. Wymiar kary i środków karnych.

6. Ustanie i ograniczenie karalności, zatarcie skazania.

7. Środki zabezpieczające.

8. Odpowiedzialność karna, konsekwencje popełnienia czynu określonego w ustawie karnej przez nieletniego, odpowiedzialność podmiotów zbiorowych.

CZEŚĆ CZAWARTA

Wybrane typizacje części szczególnej kodeksu karnego.

1. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne.

2. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Przestępstwa przeciwko obronności.

4. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu.

5. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu i bezpieczeństwu w komunikacji.

6. Przestępstwa przeciwko środowisku.

7. Przestępstwa przeciwko wolności.

8. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece.

9. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej.

10. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową.

11. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych i samorządowych.

12. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości.

13. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu.

14. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji.

15. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów.

16. Przestępstwa przeciwko mieniu.

17. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu.

18. Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi.

CZEŚĆ PIĄTA

Wybrane zagadnienia części wojskowej kodeksu karnego.

Część pierwsza.

Wiadomości wstępne.

Rozdział I – Ogólne wiadomości o prawie karnym.

Pojęcie prawa karnego.

Prawo karne – zespół norm prawnych, którego głównym zadaniem jest ochrona dóbr społecznych przed czynami szczególnie niepożądanymi za pomocą specjalnych środków stosowanych wobec sprawców tych czynów.

1. Czyny szczególnie niepożądane to przestępstwa: zbrodnie i występki, wykroczenia, przedawnienia dyscyplinarne.

2. Specjalne środki to reakcja na przestępstwo przybierająca postać kary.

• Kara to połączone z potępieniem zadanie dolegliwości sprawcy przestępstwa.

• Ulgi warunkowe („środki związane z wyznaczeniem okresu próby”) – rezygnacja z kary w całości albo w części, a czasem nawet rezygnacja ze skazania, jeśli sprawca przestępstwa nie popełnił nowego przestępstwa w czasie próby.

Łączą się z wolnością dozorowaną – sprawca przestępstwa pozostaje pod kontrolą i opieką specjalnie wyznaczonej osoby.

• Środki zabezpieczające o charakterze leczniczym lub izolacyjnym – uzupełniają albo zastępują karę.

1. Sprawca przestępstwa – wyodrębniło się postępowanie z nieletnimi sprawcami przestępstwa.

2. Osoba poszkodowana – uwzględnia się interes pokrzywdzonego przestępstwem poprzez naprawienie szkody oraz pojednanie między przestępcą a jego ofiarą.

Prawo karne

Prawo karne materialne (Prawo karne)	Prawo karne procesowe (Postępowaniem karnym)	Prawo karne wykonawcze (Prawo penitencjarne)

Prawo karne powszechne	Prawo karne szczególne	Prawo karne wykroczeń	Prawo dot. nieletnich sprawców czynów zabronionych

Prawo karne skarbowe	Prawo karne wojskowe	Prawo karne dyscyplinarne

Podstawowy podział prawa karnego.

1. Prawo karne materialne (prawo karne) – określa, jakie czyny są zabronione pod groźbą kary, jakie za nie grożą kary ewentualne inne środki penalne oraz zasady odpowiedzialności karnej.

2. Prawo karne procesowe (postępowanie karne) – kompetencje i tryb działania organów ścigania (prokuratury i policji) i wymiaru sprawiedliwości (sądów różnych szczebli). Znajdują zastosowanie tutaj podstawowe zasady procesu karnego.

3. Prawo karne wykonawcze (prawo penitencjarne) – zawiera zbiór przepisów dotyczących wykonywania kar i innych środków orzeczonych przez sądy. Znaczna część tego prawa poświęcona jest wykonywaniu kary pozbawienia wolności.

W dalszej części podręcznika zajmiemy się tylko prawem karnym materialnym.

Podział prawa karnego materialnego.

Ze względu na adresata norm prawna karnego.

1. Prawo karne powszechne – adresatami są wszyscy ludzie. Przestępstwa i wykroczenia unormowane prawem karnym powszechnym w zasadnie (gdyż są pewne wyjątki) może popełnić każdy.

2. Prawo karne szczególne – krąg adresatów jest ograniczony do pewnych kategorii osób.

1. Prawo karne skarbowe – obejmuje przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko interesowi finansowemu państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub Wspólnot Europejskich. Może je popełnić osoba mająca w tym zakresie zobowiązania.

2. Prawo karne wojskowe – reguluje przestępstwa wojskowe, które może popełnić tylko żołnierz.

3. Prawo karne dyscyplinarne – zróżnicowane, odrębnie unormowane dla różnych, szczególnie ważnych grup ludzi (np. osoby wykonujące pewne zawody – sędziego, adwokata, radcy prawnego, notariusza, nauczyciela akademickiego, lekarza). Przewiduje kary za różnego rodzaju naruszenie obowiązków właściwych dla danego zawodu – przewinienia dyscyplinarne.

1. Prawo karne wykroczeń – zajmuje odrębna pozycję – reguluje odpowiedzialność karną za mniej groźne czyny zabronione, uznane za wykroczenia.

2. Prawo dot. nieletnich sprawców czynów zabronionych – nie należy do prawa karnego, ale jest z nim ściśle związane. Odnosi się do dzieci i młodzieży w wieku do 18 lat (częściowo 17 lat). Nastawione jest prawie wyłącznie na nie stosowanie kar tylko środków o charakterze wychowawczym. Zajmuje się także nieletnimi, u których wystąpiły objawy demoralizacji np. używanie alkoholu, innych środków odurzających, prostytucja, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego.

Prawo karne międzynarodowe.

Zmierza do umocnienia ochrony praw człowieka i do podniesienia efektywności sposobów zwalczania przestępczości, zwłaszcza transgranicznej.

Podstawowe cechy prawa karnego.

Zadaniem prawa jest organizowanie życia społecznego, rozwiązywanie problemów związanych z zasadami moralnymi i innymi ważnymi wartościami.

Ustawodawca stosuje różne środki o charakterze porządkowym, edukacyjnym, finansowym, technicznym. Często jednak ogranicza wolności adresatów norm prawnych, przez co nie zawsze są oni skłonni tych norm przestrzegać.

Normy prawne uzupełnia się sankcjami: przymusowe wykonanie normy, nałożenie obowiązku naprawienia szkody, nieważność sprzecznej z prawem czynności, różne kary.

Powstaje podział norm prawnych na normy sankcjonowane (organizują życie społeczne) i normy sankcjonujące (przewidują sankcje, tylko dla tych, którzy normy sankcjonowane naruszają).

Prawo karne zawiera zasadniczo tylko normy sankcjonujące. Niekiedy jednak pojawiają się wyjątki, że norma sankcjonowana nie jest w prawie sformułowana w sposób wyraźny, ale można ją wywnioskować z normy sankcjonującej.

Prawo karne nie, jako wrasta w inne gałęzie prawa, które bez pomocy prawa karnego – w rozumieniu ustawodawcy – obejść się nie mogą.

Posługuje się ono najsurowszymi sankcjami, które ma do dyspozycji ustawodawca. Przewidziane są za szczególnie groźne naruszanie ładu społecznego – szczególnie negatywne ocenianie zachowanie.

Podstawowe narzędzie ochrony porządku społecznego przed czynami gwałcicieli tego porządku.

Prawo karne jako ultima ratio polityki prawa.

Ustawodawca ma do dyspozycji różne środki działania i różne sankcje. Najsurowsze są sankcje represyjne.

W państwach demokratycznych z troski o maksymalną gwarancję wolności ludzi wypływa zasada: w polityce tworzenia prawa po sankcje karne (prawo karne), sięga się tylko w wsteczności. Pierwszeństwo mają środki porządkowe, edukacyjne, finansowe i techniczne oraz sankcje egzekucyjne i naprawcze. Dopiero, gdy te środki sankcje nie są wystarczające, obok nich albo zamiast nich pojawiają się sankcje represyjne.

Uniwersalne funkcje prawa karnego.

Takie, które prawo karne ma zawsze spełniać.

1. Zapewnianie realizacji idei sprawiedliwości – funkcji sprawiedliwościowa, potrzeba równowagi społecznej, złe zachowanie jednostki czy grupy społecznej powinno spotkać się z reakcją negatywną, dobre zachowanie powinno być nagradzane albo odbierane z uznaniem. Kary za poważniejsze naruszenie porządku społecznego.

2. Ochrona porządku prawnego – funkcja ochronna – prawo poprzez zagrożenie represją i jej stosowanie stara się zapobiegać przestępczości. Stosuje się środki represyjne, wychowawcze czy lecznicze.

3. Gwarancje praw człowieka – funkcja gwarancyjna – prawo operuje najsurowszymi sankcjami, którymi dysponuje ustawodawca. Konstrukcja i stosowanie prawa musi zawierać elementy chroniące prawa człowieka przed niewłaściwym stosowaniem jego norm.

4. Naprawienie krzywdy poniesionej przez ofiarę – prawo uruchamia środki służące naprawieniu krzywd poniesionych przez ofiarę. Ukaranie sprawcy, odszkodowanie i zadośćuczynienie.

Sposoby realizacji ochrony porządku prawnego.

Ochrona porządku prawnego – podstawowa funkcja prawa karnego.

1. Prewencja ogólna – w sferze ogólnospołecznej – oddziaływanie na całe społeczeństwo lub co najmniej jego segmenty.

1. Funkcja odstraszająca (prewencja ogólna negatywna) – łączy się z groźbą stosowania kar za czyny naruszające normy prawne. Założenie, że samo zagrożenie karą wpłynie korzystnie na potencjalnych przestępców, którzy zrezygnują z kryminalnych przedsięwzięć.

2. Funkcja edukacyjna (prewencja generalna pozytywna) – sama informacja o tym, co jest zakazane pod groźba kary, wystarcza do zdyscyplinowania obywatela. Groźba kary nie jest potrzebna, podkreśla jedynie wagę zakazu.

1. Prewencja szczególna – oddziaływanie na jednostkę, która złamała zakaz prawny i została poddana sankcji przewidzianej przez prawo karne. Zmierza do tego by raz ukarany nie naruszył prawa ponownie.

1. Funkcja represyjna – związana z karą, która powinna zreflektować skazanego i skłonić go do zaniechania popełnienia dalszych przestępstw z obawy przed karą. Ma rodzić poprawne zachowanie ze strachu przed sankcją.

2. Funkcja izolacyjna – realizuje środki prawa karnego, wykonywane w zakładach wyłączających sprawcę z normalnego życia społecznego (więzienie). Możliwość popełnienia dalszych przestępstw jest fizycznie ograniczona.

• Środki wolnościowe – np. zakaz wykonywania określonego zawodu, czy prowadzenia pojazdów.

1. Funkcja resocjalizacyjna w szerokim znaczeniu – ma umożliwić sprawcy czynu normalne życie w społeczeństwie z przestrzeganiem obowiązujących w nim zasad, obejmująca:

• Funkcję resocjalizacyjną w wąskim znaczeniu (wychowanie) – oddziaływanie na jednostkę tak, aby przyjęła ona, jako uznawane przez siebie i obowiązujące ją zasady moralne i poszanowanie praw. Ma doprowadzić do właściwego postępowania w wyniku przekonania, że tak trzeba, tak jest dobrze.

• Funkcję opiekuńczą – pomoc w ukończeniu edukacji ogólnej, zdobyciu kwalifikacji zawodowych, zapewnieniu niezbędnych warunków bytowych (pracy, mieszkania) i innych działań ułatwiających życie.

• Funkcję leczniczą – leczenie osób, które popadły w nałogi (alkoholicy i narkomani).

1. Funkcje prawa karnego:

1. Funkcje zamierzone – bierze się pod uwagę intencje ustawodawcy.

2. Funkcje rzeczywiste – bierze się pod uwagę praktyczne działania w rzeczywistości społecznej.

Funkcje niekiedy są traktowane, jako cele prawa karnego (cele bliższe). Celem zasadniczym jest ochrona porządku prawnego. Funkcje nie wyłączają się i mogą być realizowanie zbieżnie.

Modele prawa karnego materialnego.

Model – pewien wzorzec proponowanych czy przyjętych nowych rozwiązań. Skrócona, uproszczona do najistotniejszych elementów, charakterystyka danego systemu.

Tworzeniem prawa zajmuje się polityka kryminalna: polityka kryminalizacyjna i polityka penalizacyjna.

1. Modele w zakresie polityki kryminalizacyjnej – zajmuje się katalogiem czynów zabronionych.

1. Społeczeństwo konsensualne – zgodne poglądy, co do uznawanych wartości, które chroni prawo karne pryncypialne.

2. Społeczeństwo pluralistyczne – podzielone w swoich poglądach na wartości ważne, ale dzięki tolerancji nie ma większych konfliktów. Prawo karne jest wynikiem kompromisu, dlatego zakres jest ograniczony. Prawo karne jest liberalne.

3. Społeczeństwo konfliktowe – zróżnicowane w swym stosunku do wartości. Walka o dominację, kto zwycięża tworzy prawo karne, chroniące jej wartości. Prawo karne o charakterze autorytarnym.

1. Modele w zakresie polityki penalizacyjnej – przedmiotem zainteresowania są kary i inne środki stosowane wobec sprawców czynów zabronionych. Sposób reakcji na czyny zabronione.

1. Model sprawiedliwościowy (neoklasycyzm/nowy realizm) – kary proporcjonalne do wagi popełnionego czynu ze względu na jego szkodliwość i stopień zawinienia.

2. Model ogólno prewencyjny – nieproporcjonalnie surowe kary za przestępstwa godzące w ustrój (zastosowanie w państwach totalitarnych).

3. Model szczególno prewencyjny – stosowanie środków obrony społecznej, ewentualnie kar, w zależności nie od popełnionego czynu, ale od niebezpieczeństwa sprawcy. Można z kary zrezygnować stosując ulgę warunkową oraz środki zabezpieczające bezterminowo. Odrzucał pojęcie winy i kary.

4. Model resocjalizacyjny – zastępował karę środkami obrony społecznej stosowanymi ze względu na potrzeby resocjalizacyjne sprawcy czynu będącego nie przestępstwem tylko „wskaźnikiem antyspołecznym”.

5. Model abolicyjno-naprawczy – domaga się stosowania ograniczenia kar, zwłaszcza izolacyjnych, do najpoważniejszych przestępstw.

Model a i b reprezentuje prawo karne czynu, model c i d prawo karne sprawcy, a model e wynika z kryteriów tego podziału.

Nauki związane z prawem karnym.

1. Nauka prawa karnego – zajmuje się przepisami i normami prawa karnego: interpretacja przepisów i systemowe ich ujęcie – (dogmatyka prawa karnego, czyli formułowanie wniosków de lege lata, czyli mieszczących się w granicach prawa obowiązującego) oraz krytyka przepisów (prowadzi do formułowania postulatów pod adresem ustawodawcy de lege ferenda) i proponowanie zmian przepisów.

2. Kryminologia – zajmuje się rzeczywistością psychofizyczną i społeczną z wyłączeniem analizy przepisów prawniczych. Bada przestępczość, przestępstwo i przestępcę. Jest nauka multidyscyplinarną, czyli korzysta z innych nauk np. psychologii, socjologii, pedagogiki, ekonomii.

3. Wiktymologia – przedmiotem badań jest ofiara przestępstwa.

4. Polityka kryminalna – zlewa się nauka z działalnością praktyczną, postulaty dot. tworzenia i stosowania prawa karnego, oparte na wynikach badań naukowych. Łączy prawo karne z kryminologią.

5. Kryminalistyka – łączy się z prawem karnym procesowym. Zajmuje się usprawnieniem procedury wykrywania przestępstw i ich sprawców. Koncentruje się na pozyskaniu śladów przestępstw i jego czynu oraz na wykorzystaniu tego materiału.

Ważnym jej działem jest psychologia zeznań świadków.

1. Medycyna sądowa – zajmuje się stosowaniem prawa w zakresie przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, których prawidłowa kwalifikacja wymaga specjalistycznej wiedzy lekarskiej.

2. Psychiatria sadowa – zajmuje się poczytalnością sprawców czynów zabronionych i ewentualnymi zagrożeniami.

Rozdział II – Zasady prawa karnego.

Pojęcie zasad prawa karnego.

Zasady prawa karnego – skodyfikowane normy o podstawowym znaczeniu dla odpowiedzialności karnej: odnoszące się do wszelkich przestępstw i instytucji prawno-karnych.

Zasada nullum crimen, nulla poena sine lege.

Nie ma przestępstwa i kary bez ustawy.

Wymóg istnienia ustawowego zakazu w chwili popełnienia czynu.

1. nullum crimen sine lege certa – opis przestępstwa musi się cechować odpowiednim stopniem określoności, ostrości.

2. nullum crimen sine lege stricta – ustawa karna nie może być z niekorzyścią dla sprawcy poddawana wykładni rozszerzającej ani wnioskowaniu per analogiam.

Zasada należytej określoności.

1. Opis syntetyczny – ogólna charakterystyka nakazanego czy zakazanego zachowania.

• Przestępstwa skutkowe – społeczna szkodliwość przestępstwa zależy od skutku, a w mniejszej mierze od czynu. Brak bliższej charakterystyki czynu, określenia: „dopuszcza”, „powoduje”. Mogą być popełnione zarówno przez działanie, jak i zaniechanie.

Przestępstwo skutkowe przez działanie – art. 156§1 spowodowanie uszczerbku dla zdrowia, za ten skutek odpowie tak samo, kto uderzeniem w głowę spowodował ślepotę, jak i lekarz, który do tego samego rezultatu doprowadził zaniedbawszy ochrony oczu wcześniaka umieszczonego w inkubatorze.

Przestępstwo skutkowe przez zaniechanie – art. 2.

• Przestępstwa bezskutkowe – o społecznej szkodliwości decyduje czyn i jego okoliczności, a rezultat nie ma znaczenia dla odpowiedzialności karnej.

Ustawa powinna wskazywać dokładną charakterystykę czynu i wskazywać na działanie lub zaniechanie lub na oby dwie formy (art. 233§1 składanie fałszywych zeznań: „zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę”).

1. Opis kazuistyczny – pełniejsza charakterystyka tego zachowania.

Czyny zabronione nieumyślnie – niezachowanie ostrożności wymaganej w danych okolicznościach.

Zakaz wstecznego działania ustawy karnej, co jest równoznaczne z wprowadzeniem wymogu, by zakaz (bądź nakaz) istniał w chwili czynu (jest to tożsame z zakazem retroakcji, czyli wstecznego działania).

- lex retro non agit – generalny zakaz wstecznego działania ustawy karnej. Oceny prawno-karne powinny być dokonywane przez pryzmat ustawy nowej, chyba, że ustawa poprzednio obowiązująca jest dla sprawcy względniejsza.

Zasada nullum crimen sine lege periculo sociali.

Nie ma przestępstwa bez społecznego niebezpieczeństwa.

Opis czynów, które naruszają bądź narażają na niebezpieczeństwo powstania ujemnych skutków dobra prawnie chronione.

Społeczna szkodliwość – ujemna ocena zamachów na dobra prawne .

Zasada proporcjonalności.

1. Zasada przydatności – ograniczenie praw i wolności człowieka może nastąpić wyłącznie ze względu na dążenie do osiągnięcia określonego celu. Sankcja musi być dobrana adekwatnie do celu.

2. Zasada konieczności – spośród różnych środków należy wybrać ten, który niesie za sobą najmniejszą ingerencję w sferę prawa i wolności obywatelskich.

3. Zasada proporcjonalności sensu stricto – konieczność porównania efektu z dolegliwością, jaka spotyka jednostkę („koszt” nie może przeważać rezultatów).

Represja karna – wiąże się z ograniczeniem praw lub wolności obywatelskich w odniesieniu tylko do czynów o odpowiednio wysokim ładunku ujemnym zawartości oraz pod warunkiem, że mogą one być eliminowane (ograniczane) na tej właśnie drodze. Stosowanie represji powinno być podporządkowane proporcjonalności.

Jeśli zamierzony cel pozwala osiągnąć kara łagodniejsza to nie powinno się stosować kary surowszej np. art.58§1 – stosowanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności, w razie gdy inne rodzaje reakcji prawno karnej nie pozwalają osiągnąć celów kary.

Zasada osobistej odpowiedzialności.

Każdy odpowiada za swój czyn zabroniony – art. 1§1.

Sprawca ma odczuć dolegliwość wynikającą z popełnienia przestępstwa. Na straży tej zasady stoją przepisy zakazujące odbywanie za kogoś innego kary – art. 239§1 oraz uiszczenia za skazanego grzywny przez osoby spoza kręgu najbliższych, bądź organizowanie publicznej zbiórki ofiar na uiszczenie grzywny.

Ograniczenia:

• Współsprawstwo – każdy ze współsprawców odpowiada nie tylko za swój czyn, ale także w granicach zawartego porozumienia za czyn współsprawcy

• Art. 52 – sąd zobowiązuje do zwrotu korzyści majątkowej podmiot, który odniósł korzyść majątkową w wyniku popełnienia przestępstwa przez osobę skazaną, jeśli działała ona w imieniu lub w interesie tego podmiotu.

• Art.24 Kodeksu Karnego Skarbowego – odpowiedzialność posiłkowa – w przypadku nieuiszczenia przez sprawcę grzywny lub równowartości pieniężnej przedmiotów podlegających przepadkowi, obowiązany do zapłaty jest przedmiot, który odniósł lub mógł odnieść korzyść majątkową z przestępstwa sprawcy prowadzącego sprawy tego podmiotu jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub w innym charakterze.

Zasada indywidualizacji odpowiedzialności.

Kształt odpowiedzialności karnej zależy, zatem zarówno od tego, jaki czyn został popełniony, jak i od tego, jaki jest sprawca, jakie wskazuje właściwości.

Art. 21§1 – okoliczności osobiste wyznaczające odpowiedzialność karną konkretnej osoby (wyłączające ją, łagodzące lub zaostrzające) o charakterze:

• Przedmiotowym – opisują przynależność do grona funkcjonariuszy publicznych.

• Podmiotowym – charakteryzują osobą, jako indywidualność psychofizyczną (niepoczytalność, silne wzburzenie w chwili czynu, powrotność do przestępstwa).

Z zasadą tą koresponduje zasada indywidualizacji wymiaru kary.

Zasada nullum crimen sine culpa.

Nie ma przestępstwa bez zawinienia.

Pierwotnie odpowiedzialność karną wyznaczała szkoda, potem zawinienie, współcześnie pozostaje w związku z zasadą subiektywizacji – na uwzględnieniu przeżyć psychicznych sprawcy.

• Czysta teoria normatywna winy – przypisanie winy jest równoznaczne z postawieniem sprawcy zarzutu z powodu zachowania naruszającego normę sankcjonowaną, gdyż właściwości i sytuacja, w jakiej się znalazł, pozwalały na dochowanie wierności wymogom prawa.

Pozakodeksowe okoliczności wyłączające winę – art.1§3 – postanowienia odnoszące się do braku zawinienia.

1. Wynikające z nieosiągnięcia odpowiedniego wieku – art. 10.

2. Spowodowane stanem psychiki (niepoczytalność art. 31§1).

3. Anormalna sytuacja motywacyjna – art. 26§2.

4. Usprawiedliwiona nieświadomość bezprawności – art.30.

5. Usprawiedliwione urojenie okoliczności wyłączającej bezprawność bądź winę – art.29.

Zasada humanitaryzmu.

Sprawca przestępstwa nie przestaje być człowiekiem, popełnienie przestępstwa nie pozbawia o ludzkiej godności. Jego prawa i wolności podlegają tylko ograniczeniom niezbędnym do ociągnięcia celów prawa karnego.

Zasada in dubio pro reo.

W razie wątpliwości na korzyść sprawcy.

Niedające się usunąć wątpliwości należy rozstrzygnąć na korzyść oskarżonego.

Część druga.

Nauka o przestępstwie.

Rozdział IV – Istota przestępstwa.

Definicja przestępstwa.

Przestępstwo – pewne modelowe ujęcie zachowania ludzkiego, które z punktu widzenia obowiązujących przepisów jest na tyle naganne, że powinno się spotkać z reakcją odpowiednich organów, których zadaniem jest doprowadzenie do zastosowania wobec sprawcy przestępstwa właściwych środków oddziaływania prawno-karnego.

Powszechnie używane głównie w kryminologii, jako konkretne zachowanie człowieka, którego badanie ma służyć wykryciu uwarunkowań prowadzących do popełnienia przestępstwa. Celem jest wykrycie przyczyn przestępczości i wypracowanie środków jej zapobiegania. Pojęcie to występuje również powszechnie w języku codziennym. Im bardziej zbliża się do ono do wiedzy naukowej, tym bardziej ogranicza się pole nieporozumień.

Polski kodeks karny nie zawiera definicji przestępstwa. Zawiera elementy składające się na jego definicję. Kluczowe znaczenie ma art. 1 – fundamentalne znaczenie dla określenia przestępstwa mają pojęcia: czyn, bezprawność, społeczna szkodliwość i wina.

Czyn człowieka, opisany i zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, społecznie szkodliwym w stopniu większym niż znikomy, bezprawnie zawinionym i zagrożonym karą – definicja mieszana przestępstwa.

Trzy modele określania przestępstwa (akcentują szczególnie dwa elementy z 4: bezprawność o społeczną szkodliwość):

1. Formalna definicja przestępstwa – najistotniejszą cechą jest niezgodność treści czynu sprawcy z wymogami prawa (zakazem lub nakazem określonego zachowania). Akcentuje złamanie tego zakazu lub nakazu.

2. Materialna definicja przestępstwa – wskazuje na społeczną szkodliwość czynu, jako element, który przesądza o uznaniu czynu za przestępstwo.

3. Definicja pozbawiona wad definicji formalnej i materialnej, a jedynie uwzględniająca jej zalety – uwzględnia bezprawność oraz społeczną szkodliwość, jako istotne cechy przestępstwa, obok zawinienia i zagrożenia karą.

Czyn człowieka podstawą odpowiedzialności karnej.

Nie ma przestępstwa bez czynu człowieka.

Zachowanie człowieka – nie stanowi zestawu wyraźnie wyodrębnionych od siebie czynów, lecz jest pewnym procesem, z którego staramy się wyizolować pewne fragmenty i ujmować, jako odrębne czyny. Czyn, jako naturalny, łatwy do wyodrębnienia fragment zachowania ludzkiego (podejście naturalistyczne) oraz czyn, jako fragment ludzkiego zachowania wyodrębniony ze względu na to, że ma doprowadzić do realizacji celu, który wykonawca czynu zamierzał osiągnąć (ujęcie celowościowe).

Koncepcje definiowania czynu:

1. Naturalistyczno – kauzalna – czyn to psychicznie sterowana aktywność woli przejawiająca się na zewnątrz albo w postaci działania, czyli kompleksu ruchów albo zaniechania (braku ruchów).

2. Socjologiczna – ze względu na ujęcie w kontekście społecznej oceny zachowania sprawcy. Czyn przejawia się, jako coś, co pozostaje w określonym stosunku do środowiska społecznego, w jakim do jego realizacji dochodzi.

3. Finalistyczna – kładzie nacisk na celowość zachowania sprawcy czynu. Uzewnętrznione zachowanie, gdzie tylko pewnie rodzaj aktywności jest celowy i ze względu na ten czyn następuje podjęcie decyzji wykonania czynu, który dla osiągnięcia tego celu jest realizowany.

Czyn – psychiczne sterowane zewnętrzne zachowanie się człowieka, rozgrywające się w środowisku społecznym, a stanowiące realizację decyzji podjętej dla osiągnięcia określonego celu.

Działanie – zaniechanie.

Czyn przejawia się w działaniu bądź zaniechaniu.

Działanie – pewien kompleks ruchów, które obserwator może zauważyć na ogół bez większych trudności. Widzimy, że ktoś coś czyni („robi”). Coś obiektywnego, co w sposób widoczny rozgrywa się w otaczającej nas rzeczywistości, możliwe do zarejestrowania za pomocą potrzebnych do tego organów zmysłów.

Zaniechanie – brak ruchów. Brak spełnienia konkretnych oczekiwań. Zalicza się do pojęcia czynu, a więc zachowania człowieka sterowanego jego wolą. Jeśli człowiek nic nie czyni (robi) to coś jednak czyni (robi), będąc w stanie jakiegokolwiek zachowania się, realizuje swoją wolę.

- Co on robi?

- Nic ( a jednak coś robi, bo np. patrzy się w okno).

Jest to skrót myślowy – odpowiedź „nic” nie oznacza, że osoba, o którą pytano, istotnie „nic nie czyni”, a odpowiedź na „nic” powinna brzmieć: „Nie czyni („robi”) nic szczególnego (godnego uwagi, istotnego itp.).

O ile czyn jakiegoś człowieka uznajemy za działanie ze względu na wykonane przez niego ruchy, to – stwierdzając wystąpienie czyjegoś zaniechania – nie uznajemy tego ze względu na to, jakie ruchy obserwowany podmiot wykonuje, lecz przeciwnie, jakich oczekiwanych ruchów nie wykonuje.

Zaniechanie to czyn człowieka, w którym brak oczekiwanego działania wymaganego przez przepisy prawa. Niezależnie od tego, jakie inne działanie, poza wymaganym człowiek ten wykonał. Bezczynność ze względu na brak działania powinnego. Określa się jako kierunkowa bezczynność, czyli obszar zachowania ludzkiego, na którym przepis prawa zobowiązuje do konkretnego działania.

Czyn zabroniony.

Każde przestępstwo jest czynem, lecz nie każdy czyn stanowi przestępstwo.

Szczególne cechy czynu, których zestawienie prowadzi do pojęcia „przestępstwo”:

1. Czyn zły, który nie powinien być popełniony, nie wolno go popełniać. Termin – „zabronione”.

2. Nie znajdziemy samych przepisów określających, wprost jaki czyn jest zabroniony. Zabronienie określonego zachowania niewyrażone wprost wynika z opisu zachowania zagrożonego karą. Jest to następstwo subsydiarności.

Społeczna szkodliwość czynu zabronionego.

Czyny ludzkie mogą być i są wartościowane. Dzielą się na dobre i złe.

Społeczna szkodliwość czynu – cecha określonych kategorii czynów w kontekście społecznym, a nie z aktu ich zabronienia. Czyn nie, dlatego jest społecznie szkodliwy, że jest zabroniony, lecz dlatego jest zabroniony, że jest społecznie szkodliwy. Oceniana jest ze względu na jej stopień. Ustawodawca określa stopień kategorii opisany w ustawie, jako czyn zabroniony. Ocena taka nie podlega weryfikacji przez organy wymiaru sprawiedliwości.

Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma – art. 1 §2. Aby uznać czyn za przestępstwo musi zostać uznana jego społeczna szkodliwość osiągająca stopień przekraczający prób znikomości.

• Nieznaczna szkodliwość: art. 59, 66§1.

• Znaczna szkodliwość: 94§1.

• Szkodliwość, jako wskaźnik wymiaru kary: 53§1 – ogólna dyrektywa wymiaru kary.

• Szkodliwość, jako podstawa nadzwyczajnego złagodzenia kary bądź odstąpienie od jej wymierzenia: 344§2.

Pojawia się konieczność jej stopniowania – art. 115§2: przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd powinien brać pod uwagę rodzaj i charakter naruszanego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszanych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszanych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Wypadek mniejszej wagi – ocena stopnia społecznej szkodliwości konkretnego czynu zabronionego, który ze względu na wszystkie, a najczęściej na niektóre z elementów oceny wymienionych w art. 155§2 odpowiada ustawowemu określeniu przypadku mniejszej wagii np. art. 278§3, 284§3.

Czyn zabroniony a przestępstwo.

Czyn zabroniony – popełniony przez człowieka, opisany i zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia oraz społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy.

Przestępstwo – definicja czynu + opis bezprawności, zawinienia (winy) oraz zagrożenia karą.

O przestępstwie mówimy wówczas, gdy zakładamy (stwierdzamy) realizację wszystkich elementów składowych definicji przestępstwa.

O czynie zabronionym, gdy sprawcy czynu nie możemy przypisać winy (czyn nie jest przez sprawcę zawiniony).

W konsekwencji braku przestępstwa nie ma winy. Nie można stosować kar i środków karnych.

Nie każdy czyn zabroniony jest przestępstwem, ale każde przestępstwo jest czynem zabronionym.

Podziały przestępstw.

Podstawą podziałów przestępstw są przede wszystkim kryteria związane z ustawowym opisem czynu zabronionego.

PRZESTĘPSTWO

Podział I

Zbrodnia	Występek	≠ Wykroczenie

Podział II

Formalne (bezskutkowe)	Materialne (skutkowe)

Podział III

Z działania	Z zaniechania	Z działania i z zaniechanie

Podział IV

Powszechne	Indywidualne

Podział V

Naruszające dobro	Zagrażające bezpieczeństwu (narażające na niebezpieczeństwo)

Podział VI

Umyślne	Nieumyślne	Umyślno – Nieumyślne

Podział VII

Ścigane z urzędu	Ścigane na wniosek pokrzywdzonego	Z oskarżenia prywatnego

Podział VIII

Podstawowe	Zmodyfikowane

1. Zbrodnia a występek.

Kryterium jest stopień ciężkości przestępstwa zróżnicowany przez dolny próg zagrożenia karą pozbawienia wolności (stopień społecznej szkodliwości czynu zabronionego).

art. 7§1 Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.

Zbrodnia: wysoki stopień ciężkości ocenianego przestępstwa >3 lat (art. 7§2).

Występek: przestępstwo o mniejszym stopniu ciężkości <3 lat (art. 7§3).

RÓŻNICĄ JEST WYSOKOŚĆ GROŻĄCYCH KAR (próg dolny).

1. ZBRODNIA – czyn zabroniony zagrożony karą:

• Kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 – art. 32§3, bądź więcej w KK jest to 5, 8, 10 i 12 lat.

• Kara surowsza ( art. 32§4 , 32§5), czyli 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotnie pozbawienie wolności.

1. WYSTĘPEK (art.7§3): czyn zabroniony, zagrożony:

• Grzywną powyżej 30 stawek dziennych.

• Karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc

( > 30 dni).

Przestępstwo, które nie jest zbrodnią jest występkiem.

Jednakże nie wynika z tego, że każdy czyn zabroniony, który nie jest zbrodnią, jest występkiem.

1. Czyn przepołowiony – w zależności od określonej kwoty pieniężnej zaliczamy albo do wykroczeń, albo do przestępstw. Zależne jest to od wartości cudzej rzeczy zabranej w celu przywłaszczenia. Jeśli wartość ta nie przekracza 250 złotych czyn jest wykroczeniem, a w przeciwnym przypadku występkiem. Reguła ta odnosi się do kradzieży, przywłaszczenia, paserstwa oraz zniszczenia cudzej rzeczy.

<250 zł wykroczenie

>250 zł występek

występek ≠ wykroczenie

Występek: grzywna powyżej 30 stawek dziennych, a przy karze ograniczenia wolności, bądź pozbawienia wolności POWYŻEJ miesiąca.

Wykroczenie: grzywna do 30 stawek dziennych, a przy karze ograniczenia wolności, bądź pozbawienia wolności DO miesiąca.

Konsekwencje prawne w przypadku zbrodni lub występku:

Z B R O D N I A

- nie dopuszczanie stosowania niektórych przepisów KK tj. warunkowe zawieszenia wykonania kary – art.69§1

- niekiedy modyfikacja przepisów tj. surowszy sposób nadzwyczajnego złagodzenia kary – art.60§1 pkt. 1

- wykluczenie możliwości zaostrzenia kary w przypadku recydywy – art.64§3

RECYDYWA – sprawca skazany za przestępstwo umyślne popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu, co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne, do tego, za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o POŁOWĘ.

- znacznie dłuższy okres przedawnienia karalności – art.101§1 (karalność ustaje w przypadku zbrodni, gdy od czasu jej popełnienia upłynęło 30 lat)

- zbrodnię można popełnić tylko umyślnie!

W Y S T Ę P E K

-możliwość zastosowania przepisów, które prowadzą do łagodniejszego potraktowania sprawcy występku tj. możliwość orzeczenia środków stosowanych wobec nieletnich w stosunku do sprawcy występku popełnionego pomiędzy ukończeniem 17 a 18 roku życia – art.10§4 (środki wychowawcze, lecznicze i poprawcze – nie stosuje się ich w przypadku zbrodni)

- wymierzenia grzywny bądź kary ograniczenia wolności zamiast grożącej kary pozbawienia wolności - art.58§3

- odstąpienie od wymierzenia kary – art.59

- występek można popełnić umyślnie, ale także nieumyślnie!

1. Przestępstwa formalne (bezskutkowe) i materialne (skutkowe).

Podział ten dotyczy przedmiotowej strony czynu zabronionego.

Czy dane przestępstwo jest skutkowe, czy bezskutkowe wynika z jego opisu zawartego w przepisie prawnym.

Skutek to pewna zmiana w świecie zewnętrznym, która jest konsekwencją czegoś, co wydarzyło się wcześniej. Przyczyną owej zmiany może być tylko czyn człowieka np. zniszczenie powstałe na skutek powodzi już się nie zalicza. Dodatkowo ów czyn musi być czynem zabronionym.

Zmiana w świecie zewnętrznym, która została wywołana zabronionym czynem człowieka i jako istotna dla jego pełnej charakterystyki stanowi jedno ze znamion występujących w zakresie przedmiotowej strony czynu.

1. Przestępstwa formalne to przestępstwa bezskutkowe – realizacja jego znamion następuje wraz z zachowaniem opisanym w ustawie. Wymagane jest tutaj samo wyczerpanie wszystkich znamion czynu zabronionego opisanego w przepisie KK np. zeznaje naprawdę lub zataja prawdę (art.233).

Brak skutku, jedynie spełnienie pewnych zachowań opisanych przez ustawę.

1. Przestępstwa materialne to przestępstwa skutkowe – do wypełnienia znamion strony przedmiotowej jakiegoś czynu zabronionego konieczne jest wystąpienie skutku. Musi wystąpić skutek. Niekiedy w samym przepisie poza określeniem czynu występuje już odrębne określenie wynikającego z tego czynu skutku.

1. Przestępstwa z działania bądź zaniechanie.

Czyn nie może być zarazem działaniem i zaniechaniem.

Kryterium jest sposób działania.

1. Przestępstwa tylko z działania : do jego popełnienia wymagane jest działanie sprawcy, stanowiące warunek konieczny realizacji znamion tego przestępstwa. Brak działania równa się brakowi realizacji czynu zabronionego. Sprawca czynu zabronionego musi DZIAŁAĆ np. fałszerstwo dokumentu polegające na jego podrobieniu lub przerobieniu w celu użycia go za autentyczny bądź użycie tego dokumentu, jako autentycznego (art.270), wszczyna lub prowadzi (art. 117§1), atakuje (art. 122§1), pomawia (art. 132a), dopuszcza się gwałtownego zamachu (art.140§1), prowadzi pojazd mechaniczny (art. 178§1), zawiera małżeństwo (art.206).

2. Przestępstwa tylko z zaniechania: ustawodawca w opisie czynu zabronionego nie wskazuje na działanie, lecz na brak działania. Działanie powinno być przez sprawcę realizowane, ale nie było. Brak działania powinnego np. nie udzielenie pomocy (art. 162§1), uporczywie uchyla się od wykonania… obowiązku opieki (art. 209§1), zataja art.(236§1), nie zawiadamia niezwłocznie (art.240§1).

3. Przestępstwa zarówno z działania, jak i zaniechania: przestępstwa, w których typizacji czyn, jako element strony przedmiotowej opisany jest w dwóch postaciach: działania i zaniechania. Sprawca czynu popełnia go zarówno wtedy, gdy działa, jak i wtedy, gdy zaniecha działania powinnego np. art.231§1 stanowi albo przekracza uprawnienia, czyli działanie, albo niedopełnienie obowiązku, czyli zaniechanie.

1. Przestępstwa naruszające dobro oraz zagrażające dobru

(narażające na niebezpieczeństwo).

Podział ten jest związany z podziałem na formalne i materialne. Określony zostaje skutek, ale także wyraźnie wskazuje stopień zagrożenia dobra chronionego prawem.

Kryterium jest stosunek do dobra prawem chronionego.

1. Przestępstwa naruszające dobro: ich dokonanie oznacza realizację znamion skutku, czyli rzeczywiste naruszenie dobra, dóbr prawnych, głównie przeciwko życiu i zdrowiu np. zabójstwo art. (148§1, 2 i 4), dzieciobójstwo (art.149), zabójstwo eutanatyczne (art.150), namowa i pomoc do samobójstwa (art.151). Przestępstwa skutkowe (materialne).

2. Przestępstwa zagrażające dobru (narażające na niebezpieczeństwo).

Niebezpieczeństwo narażenia dobra to pewien stan, który powstaje na skutek takiej zmiany w świecie zewnętrznym, gdzie dobro, które nie było zagrożone, przestaje być bezpieczne.

Przejawia się w zabronionym czynie, w sytuacji niebezpieczeństwa, w której nie dochodzi do naruszenia dobra, ale jego prawdopodobieństwo osiąga taki stopień, że realizacji naruszenia dobra nie możemy wykluczyć. Przestępstwa nieskutkowe (formalne).

Narażenie dobra na niebezpieczeństwo może być naruszeniem konkretnym bądź abstrakcyjnym.

• Konkretne: występuje, gdy wśród znamion danego przestępstwa skonkretyzowane jest niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu np. narażenie bezpośrednie innej osoby na zarażenie się wirusem HIV (art.161§1).

• Abstrakcyjne: obejmuje przede wszystkim zachowanie sprawcy czynu, występuje brak konkretnego naruszenia bądź zagrożenia dla dobra prawem chronionego np. prowadzenie pod wpływem alkoholu (art.178§1).

1. Przestępstwa powszechne i indywidualne.

Wiąże się z podmiotem czynu zabronionego, gdyż ze względu na sposób określenia podmiotu dokonuje się podziału.

1. Przestępstwa powszechne : podmiotem może być każda osoba, a nie tylko taka, która posiada jakieś szczególne właściwości. Zazwyczaj pojawia się określenie podmiotu zaimkiem: „kto” np. „Kto znajduje się…” (art.217§1).

2. Przestępstwa indywidualne : opisy ich podmiotów zawierają, poza ogólnymi cechami podmiotu, jakieś cechy dodatkowe, szczególne. Zaimek „kto” oraz dodatkowe uzupełniające go określenie np. matka (art.149), funkcjonariusz publiczny (art.231).

• Właściwe: konkretna osoba np. matka, osoba pełniąca funkcję (art.228§1)

• Niewłaściwe: „kto” – brak konkretnej osoby np. sprawca i osoba narażająca na niebezpieczeństwo (art.160§2).

1. Przestępstwo umyślne i nieumyślne.

Podział ten związany jest ze stroną podmiotową czynu zabronionego określoną w art. 9 zgodnie, z którym czyn zabroniony może być popełniony umyślnie (§1), nieumyślnie (§2) bądź na jego stronę podmiotową może składać się umyślność związana z opisanym w typizacjach zachowaniem oraz nieumyślność, co do następstwa tego zachowania (§3).

Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, a występek także nieumyślnie – art. 8.

Jeśli przestępstwo jest zbrodnią to jego strona podmiotowa przejawia się w umyślności.

Natomiast, jeśli jest występkiem istnieją wówczas trzy możliwości.

• Występek może być wyłącznie umyślny, gdyż w opisie strony podmiotowej czynu nie pojawia się nieumyślność np. niszczenie, uszkodzenia bądź uczynienie niezdatnym do użytku rzeczy cudzej (art.288§1).

• Może być popełniony zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie np. przewidujący nieumyślność (art.164§2) np. powodując niebezpieczne zdarzenia jak pożar.

• Popełniony wyłącznie nieumyślnie np. wypadek (art.177)

1. Umyślność: sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego, chce go popełnić lub przewiduje jego popełnienie. W ogóle nie pojawia się słowo „nieumyślność” np. uszkodzenie rzeczy (art.288§1).

2. Nieumyślność: sprawca nie ma zamiaru go popełnić, ale na skutek nie zachowania ostrożności popełnia czyn zabroniony, mimo, że go przewidział lub mógł przewidzieć np. wypadek i inna osoba doznała obrażeń ciała (art.177).

3. Umyślno-nieumyślnej (koncepcja mieszana): opis ustawowy przewiduje umyślność zachowania sprawcy czynu, a jednocześnie obejmuje opis następstwa czynu, które już jest nieumyślne. Kwalifikowany ze względu na następstwo czynu np. nie udzielenie pomocy (art.164§2).

Przykładowo można podzielić artykuł 156 KK. Gdzie §1 to przestępstwo umyślne, §2 nieumyślne, a §3 umyślno-nieumyślne.

1. Przestępstwa ścigane z urzędu,

z urzędu na wniosek pokrzywdzonego

oraz z oskarżenia prywatnego.

Podział ten ma znaczenie przede wszystkim procesowe.

1. Przestępstwa ścigane z urzędu (publiczno – skargowe): Inicjatywa wszczęcia postępowania i jego prowadzenie należą do odpowiednich organów państwa działających w jego imieniu. Oskarżyciel publiczny sporządza akt oskarżenia do sądu. Niezależne od woli pokrzywdzonego.

2. Przestępstwa z urzędu na wniosek pokrzywdzonego: Uprawniony organ może wszcząć postępowanie tylko w momencie, gdy pokrzywdzony złożył wniosek o ściganie np. oszustwo, wypadek drogowy.

*gwałt: pokrzywdzony może cofnąć wniosek w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w sądowym za zgodą sądu, lecz nie może ponownie złożyć wniosku.

1. Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (prywatno – skargowe): pokrzywdzony podejmuje decyzje o ściganiu, sam inicjuje postępowanie przed sądem poprzez złożenie aktu oskarżenia np. zniesławienie (art.212), zniewaga (art.216), naruszenie nietykalności cielesnej (art.217).

1. Podstawowe i zmodyfikowane typy przestępstw.

Podział oparty na kryterium budowy typu czynu zabronionego.

1. Podstawowe: czyn zabroniony jest zbudowany wyłącznie z elementów, których zespół stanowi MINIMUM wymagane do określenia jego zabronienia. Stopień zagrożenia kara jest niski.

2. Zmodyfikowany: dodanie do typu podstawowego, czyli tego wymaganego minimum – dalszych elementów. Zmienia się stopień zagrożenia karą na wyższy.

• Kwalifikowany: opis elementów oddaje wyższy stopień społecznej szkodliwości

• Uprzywilejowany: służy opisaniu jej zmniejszenia

Przykładowo można podzielić artykuł 148 KK. Gdzie §1 to typ podstawowy, §2 typ zmodyfikowany kwalifikowany (społeczna szkodliwość każdego z tych czynów sprawcy jest większa niż w trybie podstawowym), §3 typ zmodyfikowany kwalifikowany (zabija więcej niż jedną osobę poprzez jeden czyn i był wcześniej skazany).

Typ zmodyfikowany, ale uprzywilejowany stanowi mniejszą szkodliwość społeczną np. art.148§4 zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, dzieciobójstwo (art.149), eutanazja (art.150§1, a §2 może złagodzić karę).

Rozdział V – Ustawowe znamiona czynu zabronionego.

Opis czynu zabronionego następuje poprzez ustawowe znamiona.

Pełnią one funkcję informacyjną i gwarancyjną.

Ustawowe znamiona tworzą kompletny obraz danego typu czynu zabronionego. Muszą być zrealizowane przez sprawcę, a następnie udowodnione w procesie karnym.

Są to cechy charakterystyczne dla danego typu czynu zabronionego, a odnoszące się do dobra prawnie chronionego, sprawcy, jego czynu oraz stosunku psychicznego.

Wyróżnia się, zatem cztery grupy ustawowych znamion: przedmiot ochrony, podmiot, stronę przedmiotową i stronę podmiotową.

Ustawowe znamiona czynu zabronionego

1.Przedmiot ochrony:

Ogólny	Rodzajowy	Indywidualny

Bliższy	Dalszy

2.Podmiot.

3.Storna przedmiotowa:

Teoria ekwiwalencji (równowartości warunków sine qua non)	Teoria adekwatnego związku (przeciętna przyczynowość)	Teoria relewacji (relatywnego związku)	Teoria obiektywnego przypisania skutku	Przyczynowość zaniechania

4.Strona podmiotowa:

Umyślność	Nieumyślność	Strona podmiotowa mieszana

Bezpośrednia dolus directus	Ewentualna dolus eventualis	Zamiar o szczególnym zabarwieniu dolus coloratus	Zamiar następczy dolus subsequeus

umyślność nieumyślna	nieuświadomiona nieumyślność

1. Przedmiot ochrony.

Przedmiot ochrony to dobro społeczne, ze względu, na które przepisy prawa karnego zostały ustanowione, które chronią przepisy prawa.

Przedmiotem jest to, co chroni prawo karne w całości. Jest to przedmiot zamachu atakowany przez sprawcę czynu zabronionego.

1. Ogólny: dobro społeczne chronione przez cały system prawa (porządek prawny, ład społeczny).

2. Rodzajowy: dobro chronione przez grupę przepisów podobnych do siebie (art.115§3 przestępstwo podobne).

3. Indywidualny: konkretny przepis prawa (tytuł rozdziału, w którym znajduje się przepis prawa).

Niekiedy przepis prawa zawiera, co najmniej dwa lub więcej przedmiotów ochrony, wyróżnia się wtedy bliższy i dalszy przedmiot ochrony.

1. Bliższy: podmiot główny, dobro zachowania sprawcy abstrakcyjnego.

2. Dalszy: podmiot uboczny, dobro naruszone niejako przy okazji.

Np. w art. 280§1 przedmiotem bliższym jest mienie, a dalszym zdrowie, wolność pokrzywdzonego.

1. Podmiot.

Przez podmiot ustawodawca wskazuje cechy wyróżniające sprawcę danego typu czynu zabronionego. Ustawa najczęściej nie wymaga posiadania przez sprawcę określonych cech, przestępstwo danego typu może, zatem popełnić każdy człowiek.

*podział przestępstw na powszechne i indywidualne (właściwe i niewłaściwe).

1. Strona przedmiotowa.

Strona przedmiotowa to znamiona określające czynność sprawczą, wskazuje ustawowe cechy zachowania się sprawcy charakterystyczne dla określonego typu przestępstw, a także skutek, czyli okoliczność modalną czynu dotycząca sposobu, miejsca, sytuacji i czasu czynu oraz przedmiot czynności wykonawczej. Zachowanie się (np. zabija, powoduje, znęca się) opisane przez znamię czasownikowe jest zasadniczym elementem strony przedmiotowej.

*podział przestępstw na przestępstwa z działania i z zaniechania oraz skutkowe (materialne) i nieskutkowe (formalne).

1. Związek przyczynowo – skutkowy.

Jest obecnie niezbędnym (koniecznym) warunkiem odpowiedzialności karnej za przestępstwa (materialne) z działania. Jest to takie powiązanie zjawisk, w którym jedno wynika z drugiego, a bez zaistnienia pierwszego z nich (określonego warunkiem, przyczyną) drugie by nie nastąpiło (następstwo, skutek). Przy czym skutek to zmiana w świecie zewnętrznym, różna od samego czynu.

• Teoria ekwiwalencji (teoria równowartości warunków sine qua non). Skutek wywołuje szereg warunków składających się na przyczynę. Wszystkie mają taką samą wartość, wszystkie są warunkami koniecznymi. Aby nastąpił skutek musi być przyczyna. Np. zabicie ofiary pociąga za sobą oddanie strzału z pistoletu, a zatem wcześniejsze naładowanie broni, ujęcie ofiary, sporządzenie planu działania itd.

• Teoria adekwatnego związku (przeciętna przyczynowość): Ogranicza odpowiedzialność tylko do tych przyczyn, których skutek jest skutkiem typowym, przeciętnym, zwykłym. Poprzez PORÓWNANIE danego zdarzenia z sytuacją typową, przeciętna ustala się, czy dany związek przyczynowy jest adekwatny i może stać się podstawą odpowiedzialności karnej.

Nie wiadomo jednak czy konkretny skutek przekracza miarę przeciętności oraz miesza się tutaj warstwa normatywna z warstwą faktyczną, więc teoria nie jest niezawodna.

• Teoria relewancji (relatywnego związku): Najpierw należy ustalić istnienie związku przyczynowego (na podstawie teorii ekwiwalencji), a następnie, w kontekście konkretnej normy prawa karnego, należy zbadać, czy dana przyczyna jest relewantna (prawnie istotna).

• Teoria obiektywnego przypisania skutku: Sprawca będzie odpowiadał za spowodowanie określonego skutku, jeśli wywołał lub zwiększył niebezpieczeństwo tych skutków ponad dopuszczalną, akceptowaną normę. Jakieś zachowanie musiało zwiększyć nieakceptowane prawnie niebezpieczeństwo.

• Przyczynowość zaniechania.

Możliwość spowodowania skutku poprzez zaniechanie.

- Teoria 1: zaniechanie nie jest przyczynowe wg zasady ex nihilo nihili fit – nic z niczego być nie może

- Teoria 2: zaniechanie jest przyczynowe, bo brak czegoś to nie jest „nic”

Odpowiedzialność karna za przestępstwo skutkowe podlega ten, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi – art. 2 KK.

Osoba, na której taki obowiązek ciąży, staje się gwarantem nienastąpienia skutku.

1. Strona podmiotowa.

Strona podmiotowa określa stosunek psychiczny sprawcy do przedsiębranego czynu. Opis czynu, czynność wykonawcza, sposób, na czym to polega, czas i miejsce (okoliczności modalne).

Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek nieumyślnie, jeśli ustawa tak stanowi (art.8).

1. UMYŚLNOŚĆ (art.9§1).

Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeśli sprawca ma zamiar jego popełnienia, chce go popełnić, albo przewiduje możliwość jego popełnienia, na to się godzi.

• Bezpośrednia (dolus directus): „chce go popełnić”, chce ≠ pragnie. Sprawca wie, że to, co czyni jest złe, ale mimo tego dalej chce to czynić.

Każde przestępstwo umyślne jest bezpośrednie.

• Ewentualna (dolus eventualis): zamiar wtórny (wynikowy). Pojawia się ten zamiar zawsze obok jakiegoś innego zamiaru pierwotnego. „Przestępstwo” to skutek uboczny zachowania sprawcy, który mógł, ale nie musiał nastąpić.

„Przewidując możliwość czynu zabronionego na to się godzi”.

• Zamiar o szczególnym zabarwieniu (dolus coloratus): charakterystyczny dla przestępstw kierunkowych. Sam ustawodawca wskazuje motywację (cel) zachowania się sprawcy.

Np. art.278§1 – sprawca zabiera cudzą rzecz ruchomą, ale w celu przywłaszczenia (pojawia się określony cel)

• Zamiar następczy (dolus subsequeus): Nie może być podstawą odpowiedzialności karnej, bo pojawia się po czynie np. zakup towaru, a następnie ze względów finansowych nie możność zapłaty za niego.

1. NIEUMYŚLNOŚĆ (art.9§2).

Sprawca nie miał zamiaru popełnienia czynu zabronionego, nie zachował ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, skutkiem, czego popełnił czyn zabroniony, a równocześnie przewidział możliwość popełnienia tego czynu lub mógł przewidzieć.

Nieumyślność od umyślności różni się przede wszystkim BRAKIEM ZAMIARU.

• Uświadomiona nieumyślność: sprawca przewidział możliwość popełnienia czynu zabronionego, ale nie miał zamiaru jego popełnienia.

• Nieuświadomiona nieumyślność: sprawca w ogóle nie przewidziała możliwości popełnienia czynu zabronionego, choć mógł przewidzieć.

1. Strona podmiotowa mieszana (art.9§3).

Odnosi się do czynów zabronionych, kwalifikowanych przez następstwo.

Po nastaniu skutku wiąże się to z SUROWSZĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ za czyn kwalifikowany przez NASTĘPSTWO, gdy sprawca następstwo to przewidział albo mógł przewidzieć np. mógł przewidzieć śmierć człowieka wdając się/wszczynając bójkę (art.158§3).

Zachowanie sprawcy objęte jest umyślnością, następstwa czynu zaś nieumyślnością.

Rozdział VI – Bezprawność i wina.

Bezprawność.

Jest oceną wyrażającą sprzeczność między faktycznym zachowaniem się człowieka, a tym zachowaniem, które ustawa określa, jako nakazane przez porządek prawny. Mówiąc krótko, gdy to, co się zdarzyło, nie odpowiada temu, co się zdarzyć powinno.

Nie ma bezprawności, jaki przedmiotu. Istnieją tylko bezprawne zachowania.

Pojawia się brak okoliczności wyłączających bezprawność.

1. Bezprawność kryminalna – przekroczenie zakazów obwarowanych sankcją w postaci kary kryminalnej. Oznacza tylko karalność zachowań, które swoją bezprawność uzyskują na podstawie sprzeczności z normą sankcjonowaną. Koniunkcja formalnego zakazu karnego i braku kontratypu. Przedmiotowa sprzeczność czynu z porządkiem prawnym.

• Norma sankcjonowana – płaszczyzna bezprawności, nakazująca lub zakazująca określone zachowanie.

• Zakres normowania normy.

• Zakres zastosowania normy – ogranicza (zawęża) rozmaite okoliczności legalizujące (usprawiedliwiające) zachowanie formalne przeciwne zakazowi lub nakazowi mieszczącemu się w zakresie normowania – kontratypy.

• Norma sankcjonująca – płaszczyzna karalności, przewidującą sankcję karną w razie przekroczenia normy sankcjonowanej.

W prawie karnym wyróżniamy tylko normy sankcjonujące – ultima ratio (ostatni argument).

Wina.

Pojawia się podział na umyślność i nieumyślność – rzeczywisty lub potencjalny stosunek psychiczny do wynikłych następstw.

Odpowiedzialność karna na zasadzie winy.

*Zasada subiektywizmu nie ma nic wspólnego z pojęciem winy. Różni się. Jest to reguła nakazująca uwzględnienie przy określaniu podstaw i zakresu odpowiedzialności karnej sprawcy, jego przeżyć psychicznych, nastawienia psychicznego itp.

Poglądy filozoficzne dotyczące winy:

• Indeterminizm – człowiek posiada pełną wolność woli i możliwość kierowania swoim postępowaniem.

• Determinizm – człowiek, jako pewna część przyrody w ogóle nie posiada wolności woli i nie może kierować swoim postępowaniem. Odrzucenie pojęcia kary i winy.

Teorie winy w dogmatyce prawa karnego:

1. Psychologiczna – sprowadza winę do związku psychicznego („węzeł psychiczny”) łączącego sprawcę z czynem (teoria winy).

2. Teoria woli – sprawca chciał popełnić czyn, obejmował go swoją wolą, godził się na popełnienie czynu (powstał zamiar ewentualny).

3. Teoria wyobrażenia (świadomości): rozszerza teorie psychologiczną– charakter intelektualny sprowadzający się do świadomości, że może dojść do popełnienia czynu zabronionego.

4. Niedbalstwo – brak jakiegokolwiek przeżycia psychicznego, brak woli i brak przewidywanie możliwości popełnienia czynu zabronionego. Jest to jedynie „zjawisko” w serze ocen obserwatora z zewnątrz.

Wina nie polega na tym, że sprawca chciał tego, czego nie powinien był chcieć, lecz na tym, ze nie powinien był chcieć tego, czego chciał.

1. Teoria normatywna – od sprawcy można było, przy uwzględnieniu jego osobistych właściwości oraz sytuacji, w jakich się znalazł, wymagać zachowania zgodnego z prawem.

• Odmiana starsza – kompleksowa – wina jest ujemnie oceniana, czyli zarzucana umyślność/nieumyślność. Na pojęcie winy składa się treść przeżyć psychicznych i ich ujemna ocena.

• Odmiana nowsza – czysta teoria normatywna – całkowicie wyłącza z pojęcia winy element psychologiczny. Winą jest sam ujemny sąd wartościujący z powodu popełnionego czynu

Wiąże się z finalną koncepcją czynu – obejmuje się nie tylko fakt zdeterminowania wolą, ale nadto, że do pojęcia czynu należy również jego storna psychiczna (podmiotowa).

1. Funkcjonalna (prewencyjna) – odwraca myślenie podstawowe, że kara jest konsekwencją stwierdzenia winy i określa, że dlatego stwierdzamy winę, że sprawcę trzeba ukarać. Ze względów prewencyjnych (zapobiegawczych) sprawcę trzeba ukarać.

2. Relacyjna – wina jest tylko nazwą pewnej relacji. Należy mówić w odniesieniu do konkretnej sytuacji nie o winie sprawcy, ale o relacji zawinienia.

Kodeks karny wyraźnie oddziela winę od strony podmiotowej czynu zabronionego (umyślności albo nieumyślności). Kodeks nie operuje pojęciami: „wina umyślna” oraz „wina nieumyślna”. Wypowiada się o winie pośrednio (art.30), jak i bezpośrednio (art.1§3).

Przesłanki przypisania winy:

1. Zdatność sprawcy do przypisania mu winy – dojrzałość wiekowa i przynajmniej ograniczona poczytalność (art. 10 i 31).

2. Możliwość rozpoznania bezprawności czynu (art.30).

3. Możliwość rozpoznania, że nie zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę (art.29).

4. Wymagalność zachowania zgodnego z prawem (art.26§2).

Mówi się o winie czynu, a nie winie charakteru, osobowości czy trybu życia sprawcy.

Funkcje winy:

1. Legitymująca – wina ma uzasadniać karno-prawną reakcję państwa na czyn bezprawny (art.1§3).

2. Limitująca – funkcja dyrektywy wymiaru kary – dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy (art. 53§1). Stopień winy wyznacza górną granicę kary, nie wolno wymierzać kary ponad ten stopień winy. Stopnia winy nie powinno się „przekroczyć”.

Rozdział VII – Formy stadialne i zasady odpowiedzialności za nie.

W prawie karnym mamy podział na formy stadialne i zjawiskowe.

Formy stadialne to czynności współukarane uprzednie. Karze się za ostatni etap, który udało się osiągnąć sprawcy, czyli dokonanie, a czynności wcześniejsze traktuje się, jako współukarane (przygotowanie, usiłowanie).

Do form stadialnych zaliczamy: przygotowanie, usiłowanie i dokonanie.

FORMY STADIALNE

1.Przygotowanie. Art. 16§1, NIEKARALNE

Wieloosobowe	Jednoosobowe

2.Usiłowanie. Art. 13§1, ZAWSZE KARALNE

Podział I

Ukończone, zupełne	Nieukończone, niezupełne

Podział II

Chybione	Zatamowane

Podział III – W. Wolter

Zatamowane	Zaniechane

Podział IV – specyficzne forma

Kwalifikowane

Podział V – na podstawie art. 13§2

Udolne	Nieudolne	Bezwzględnie nieudolne

Podział VI dot. odstąpienia

Niezakończone	Zakończone, ale chybione

Podział VII dot. czynnego żalu

Zakończone

3.Dokonanie.

1. Przygotowanie.

Przygotowanie jest pierwszym chronologicznie etapem popełnienia przestępstwa.

Polega na stworzeniu warunków do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania określonego czynu zabronionego – art. 16 §1.

Dzieli się na:

• Wieloosobowe – wejście w porozumienie z inną osobą, które ma stanowić obiektywne ułatwienie w realizacji czynu zabronionego, poprzez stworzenie warunków do przedsięwzięcia czynności zmierzających bezpośrednio do dokonania tego czynu. Oznacza to, że musi obejmować podjęcie decyzji popełnienia czynu zabronionego i omówienia podziału ról wykonawczych.

• Jednoosobowe – uzyskanie lub przysposobienie środków, zbieranie informacji lub sporządzenie planu działania. Aby można mówić tutaj o przygotowaniu zachowaniu sprawcy musi zawsze towarzyszyć CEL popełnienia czynu zabronionego.

Przygotowanie, co do zasady jest NIEKARALNE, chyba, że ustawa wprost taką karalność przewiduje. Zazwyczaj ustawa wyznacza karalność przygotowania, jeśli jest ich szczególnie wysoki poziom społecznej szkodliwości określonych typów czynów zabronionych.

Przygotowanie do zbrodni zabójstwa – niekaralne

Przygotowania karalne:

fałszowanie pieniędzy i papierów wartościowych (art. 310§4),

wojna napastnicza (art.117),

eksterminacja (art. 118),

rozwinięcie (art.128),

zamach terrorystyczny (art.140),

przygotowanie (art. 168) [spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń (art.163§1), inne niebezpieczeństwa (art.165§1), piractwo (art.166§1), niebezpieczne urządzenia lub sytuacje (art.167§1)]

przygotowanie (art. 175) [katastrofa (art. 173§1)]

wzięcie zakładnika (art.252§3)

fałszowanie (art.270§3)

dezercja (art.339§4)

Ustawodawca przewidział bezkarność dla sprawcy, który dobrowolnie od przygotowania odstąpił (art. 17§1).

Realne i dostrzegalne z zewnątrz zachowanie się sprawcy, wskazujące jednoznacznie na odstąpienie od zamiaru dokonania przestępstwa np. zniszczenie przygotowanych środków lub zapobiegnięcie skorzystania z nich w przyszłości . Przygotowanie w formie wieloosobowej, aby było bezkarne wymaga dodatkowo podjęcia istotnych starań zmierzających do zapobieżenia dokonaniu. Muszą być istotne, ale nie muszą być skuteczne.

1. Usiłowanie.

Usiłowanie jest już etapem bezpośrednio poprzedzającym dokonanie. Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak NIE NASTĘPUJE – art. 13§1.

Usiłowanie jest zachowaniem umyślnym, przy czym może wystąpić zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym. Ustawodawca nie wskazuje, na czym konkretnie te zachowania mają polegać. Przyjmuje się, że chodzi zarówno o działanie, jak i zaniechanie.

Przy przestępstwach z zaniechania usiłowanie może przybrać postać:

• Przestępstwa formalne z zaniechania: podejmowania czynności uniemożliwiających mu wykonanie ciążącego na nim obowiązku działania.

• Przestępstwa materialne z zaniechanie: szczególny, prawny obowiązek zapobieżenia skutkowi.

• Przestępstwa formalne i materialne z zaniechania: powstrzymanie się od stworzenia sobie warunków koniecznych do wykonania ciążącego na sprawcy obowiązku

Granica między przygotowaniem a usiłowaniem jest taka, że przygotowanie, co do zasady jest niekaralne, a usiłowanie jest ZAWSZE KARALNE w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa – art. 14§1.

Ważnym elementem definicji usiłowania jest bezpośredniość. Są trzy różne podejścia do tego zagadnienia:

• Teoria przedmiotowa (obiektywna): bliskość czasowo – przestrzenna, znamię bezpośredniości utożsamia z początkiem dokonania.

• Teoria podmiotowa (subiektywna): za zachowanie zmierzające do dokonania uznaje się te wszystkie czynności sprawcy, które pozwalają na ustalenie zamiaru naruszenia normy sankcjonowanej.

• Teoria mieszana: teoria „planu działania sprawcy”, według której wymóg bezpośredniości ocenia się na podstawie sporządzonego przez sprawcę planu popełnienia czynu zabronionego

Ważnym elementem jest również brak dokonania. Oznacza to, że sprawca nie zrealizował wszystkich ustawowych znamion typu czynu zabronionego np. przy przestępstwach materialnych – brak dokonania skutku.

Podziały usiłowań:

• Usiłowanie ukończone, zupełne : sprawca wykonał wszystkie czynności mające prowadzić do zamierzonego celu, jednakże do dokonania czynu zabronionego nie doszło, jednakże do dokonania czynu zabronionego nie doszło np. oddanie strzału w zamiarze pozbawienia życia w kierunku ofiary, która przeżyła.

• Usiłowanie nieukończone, niezupełne : sprawca zrealizował jedynie część zamierzonych czynności/zachowań mających doprowadzić do przestępnego celu np. naładowanie broni i wymierzenia w kierunku ofiary i wkroczenie Policji tuż przed oddaniem strzału

Usiłowanie ukończone może wystąpić jedynie przy przestępstwach materialnych, usiłowanie nieukończone zarówno przy materialnych i formalnych.

• Usiłowanie chybione: np. sprawca strzelił do ofiary, ale chybił.

• Usiłowanie zatamowane: – do dokonania nie doszło na skutek ingerencji osób trzecich

W. Wolter

• Usiłowanie zatamowane: sprawca nie mógł doprowadzić do dokonania, chociaż miał zamiar przestępstwa dokonać

• Usiłowanie zaniechane: nie doszło do dokonania, gdyż sprawca, mimo że poprzednio miał zamiar dokonania, obecnie już tego zamiaru nie ma, chociaż mógłby dokonać przestępstwa

Specyficzna forma:

• Usiłowanie kwalifikowane: sprawca nie osiągnął zamierzonego celu stanowiącego znamię czynu zabronionego, jednakże swoim zachowaniem powoduje inny skutek, stanowiący o dokonaniu innego typu czynu zabronionego, a skutek ten sprawca, co najmniej przewidział i nań się godził np. nie precyzyjny strzał oddany przez sprawcę nie spowodował śmierci, (do czego dążył sprawca), ale ciężkie kalectwo – mamy do czynienia z usiłowaniem zabójstwa i spowodowaniem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

na podstawie art. 13§2

• Usiłowanie udolne: do dokonania nie doszło, ale obiektywnie mogło dojść

• Usiłowanie nieudolne: do dokonania obiektywnie dojść nie mogło, o czym sprawca działający w błędzie nie wiedział. Usiłowanie to musi być nieudolne już w momencie przystąpienia do realizacji zamiaru (ocena ex ante).

Są tylko dwie przyczyny niemożliwości dokonania czynu zabronionego:

• Brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego (brak przedmiotu wykonawczego) np. brak pieniędzy w sejfie, do którego „włamuje się” sprawca albo „przerwanie” domniemanej ciąży

• Użycie środka nienadającego się do popełnienia tego czynu np. omyłkowe podanie cukru, zamiast cyjanku potasu w celu pozbawienia życia ofiary albo próba oddania strzału z broni palnej, z której ktoś wyjął naboje

Usiłowanie udolne jest karalne w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa (art.14§1). W przypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenia kary, albo odstąpić od jej wymierzenia (art. 14§2).

• Usiłowanie bezwzględnie nieudolne: cechuje znikomy lub żaden stopień społecznej szkodliwości, nie dochodzi do dokonania, bo nie ma osoby, na której dokonuje się czynu zabronionego np. nakłuwanie laleczki voo-doo

Odstąpienie & czynny żal.

Podobnie jak przy przygotowaniu, ustawodawca przewidział dla sprawcy dobrodziejstwo bezkarności przy spełnieniu określonych warunków (art.15§1). Nie podlega bowiem karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi (tzw. czynny żal).

O odstąpieniu jest mowa przy:

1. Usiłowaniu niezakończonym: np. sprawca wycelował naładowaną broń w stronę ofiary, lecz później zrezygnował z oddania strzału.

2. Usiłowaniu zakończonym, ale chybionym: np. sprawca strzał oddał, chybił, mimo jednak możliwość powtórzenia strzału – tego nie zrobił.

Zapobiegnięcie skutkowi stanowiącemu znamię tzw. czynny żal ma natomiast miejsce wyłącznie przy:

1. Usiłowaniu zakończonym: np. sprawca oddał celny strzał w kierunku ofiary, do śmierci jednak nie doszło, gdyż sprawca natychmiast udzielił pierwszej pomocy i wezwał pogotowie ratunkowe

W myśl art. 131§1 – czynny żal nie podlega karze za usiłowanie określonych tam przestępstw, kto dobrowolnie poniechał dalszej działalności i ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu.

Na bezkarność może liczyć tylko ten sprawca, którego opisane wyżej zachowanie jest dobrowolne, choć nie jest istotna motywacja (wyrzuty sumienia czy strach przed karą), źródło inicjatywy czy też pomoc osób trzecich w zapobiegnięciu skutkowi (lekarz wezwany przez sprawcę ratuje życie ofiary).

Jeśli działania sprawcy starającego się zapobiec skutkowi okazały się nieskuteczne, istnieje możliwość zastosowania wobec niego nadzwyczajnego złagodzenia kary (art.15§2) . Szczególne znaczenie ma tutaj usiłowanie kwalifikowane. Bezkarność usiłowania nie uchyla, bowiem karalności za czyn faktycznie dokonany, np. sprawca, który po oddaniu strzału skutecznie ratuje życie ofiary poprzez wezwanie pogotowia ratunkowego, nie odpowie za usiłowanie zabójstwa, ale może odpowiadać za spowodowanie uszczerbku na zdrowiu

1. Dokonanie.

Dokonanie jest ostatnim stadium w pochodzie przestępstwa. Sprawca swoim zachowaniem zrealizował wszystkie ustawowe znamiona czynu zabronionego, w szczególności osiągnął skutek przy przestępstwach materialnych.

dokonanie ≠ popełnienie przestępstwa

Dokonanie: wszystkie ustawowe znamiona

Popełnienie przestępstwa: pojęcie szersze: przygotowanie, usiłowanie lub dokonanie.

Każde dokonanie przestępstwa jest jego popełnieniem, ale nie każde popełnienie przestępstwa musi się wiązać z dokonaniem. Może to być usiłowanie lub karalne przygotowanie. Karalność dokonania pochłania karalność etapów wcześniejszych tj. karalność usiłowania pochłania ewentualną karalność przygotowania.

Rozdział VIII – Współdziałanie przestępne (formy zjawiskowe).

Współdziałanie przestępcze to inaczej formy zjawiskowe. Chodzi o konfigurację wieloosobowe przy popełnieniu przestępstwa.

FORMY ZJAWISKOWE

[Współdziałanie przestępne]

Formy sprawcze (sprawcze postacie współdziałania) art.18§1	Formy niesprawcze (niesprawcze postacie współdziałania) art. 18§2

Sprawstwo indywidualne	Współsprawstwo	Sprawstwo kierownicze	Sprawstwo poleceniowe

Podżeganie	Pomocnictwo	Prowokacja

KK nie dopuszcza sprawstwa pośredniego!	Wielosprawstwo	Współsprawstwo właściwe (dopełniające)	Współsprawstwo sukcesywne	Nie istnieje współsprawstwo równoległe!

Postać pomocnictwa przez zaniechanie	Postać intelektualna	Postać materialna

1. Współdziałanie przestępne.

Współdziałanie przestępne to przestępstwa popełnione przez dwie lub więcej osób np. sytuacja, w której osoba A nakłania B do popełnienia kradzieży z włamaniem, której dopuszcza się B, działając razem z C przy użyciu łomu dostarczonego przez D.

Wydarzenie powinno być traktowane, jako pewna całość, odpowiedzialność karna natomiast może być tylko indywidualna.

Systemy karne działania konfiguracji wieloosobowej:

• Koncepcja jednolitego i szerokiego pojęcia sprawcy: gdzie A, B, C i D są wszyscy sprawcami kradzieży z włamaniem.

• Koncepcja wyodrębniająca poszczególne postacie współdziałania, gdzie zachodzi jedno przestępstwo popełnione przez sprawców głównych B i C, a którym A to podżegacz, a D to pomocnik.

• Koncepcja, która wyodrębnia poszczególne postacie współdziałania, przy czym przyjmuje się, że zachodzi tyle przestępstw, ile jest osób współdziałających, a każdy popełnia własne przestępstwo i niezależnie od pozostałych osób ponosi odpowiedzialność za rolę, jaka odegrał w tym przestępnym przedsięwzięciu (oryginalne polskie rozwiązanie, twórca jest Juliusz Makarewicz, jeden z głównych autorów projektu KK.

1. Sprawcze postacie współdziałania.

Uregulowane w art. 18§1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.

Przepis ten typizuje cztery postacie sprawstwa: indywidualne, współsprawstwo, kierownicze i poleceniowe.

1. Sprawstwo indywidualne.

Sprawca – ten, kto swoim własnym zachowaniem wypełnia znamiona czynu zabronionego, albo usiłuje je wypełnić.

• Wąskie pojęcie sprawcy: dyspozycje zawarte w części szczególnej KK

• Szerokie pojęcie sprawcy: obejmuje obok sprawcy w wąskim znaczeniu również wszystkie inne osoby, które popełniają przestępstwo, a więc także podżegacza i pomocnika. Pojawia się głównie w części ogólnej KK.

KK nie dopuszcza tzw. sprawstwa pośredniego, które polega na wykonaniu czynu zabronionego przez inną osobę.

1. Współsprawstwo.

Polega na wykonaniu czynu zabronionego „wspólnie i w porozumieniu z inną osobą”.

Podstawowym elementem jest porozumienie. W ramach pewnego uzgodnienia ustala się treść planu dokonania czynu zabronionego, dzięki czemu kształtuje się zamiar poszczególnych uczestników porozumienia. Sposób porozumiewania się współdziałających jest obojętny.

Porozumienie musi prowadzić do wykonania czynu zabronionego. Bez wykonania nie ma odpowiedzialności karnej, a jedynie karalna może być czynność przygotowawcza obejmująca „wejście w porozumienie”.

• Wielosprawstwo: każdy ze współsprawców wypełnia swoim zachowaniem wszystkie znamiona czynu zabronionego, realizuje takie samo zachowanie odpowiadające istocie przestępstwa

• Współsprawstwo właściwe (dopełniające): dochodzi między współsprawcami do istotnego podziału ról, a każdy ze sprawców realizuje tylko część znamion rozboju. Wymaga ono osobnej regulacji prawnej przewidującej, przypisanie na podstawie porozumienia wszystkich znamion rozboju każdemu ze współsprawców, mimo, że ich działanie wzięte oddzielnie miałyby inne kwalifikacje prawne.

• Współsprawstwo sukcesywne: ktoś bez wcześniejszego porozumienia włącza się w akcję przestępną w momencie, gdy część znamiona czynu zabronionego została zrealizowana. W takim przypadku spóźnionego współsprawcę nie obciąża odpowiedzialność za to, co stało się przed jego pojawieniem się.

Nie jest współsprawstwem tzw. sprawstwo równoległe , polegające na tym, że różne osoby bez porozumienia między sobą powodują ten sam skutek, co jest wynikiem przypadkowego zbiegu okoliczności.

1. Sprawstwo kierownicze.

Polega na tym, że ktoś kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Nie realizuje znamion czynu zabronionego, wydała polecenie, co do sposobu wykonywania poszczególnych faz procesu przestępnego. Odpowiedzialność ponosi w momencie, gdy czyn zabroniony był przez taką osobę ze sprawcą, co najmniej usiłowany.

1. Sprawstwo poleceniowe.

Zachodzi, gdy ktoś, wykorzystując uzależnienie od siebie drugiej osoby poleca jej wykonanie czynu zabronionego. Wymaga, co najmniej podjęcia usiłowania przez osobę, która otrzymała polecenie. Jeśli tego nie ma, sprawca polecający odpowiada tylko za podżeganie.

1. Niesprawcze postacie współdziałania.

Zalicza się do nich podżeganie, pomocnictwo i prowokację.

1. Podżeganie.

Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego (art. 18§2).

Podżegacz robi to w sposób umyślny tylko w postaci zamiaru bezpośredniego (strona podmiotowa). Nakłania, czyli wpływa na wolę innej osoby w kierunku skłonienia jej do dokonania czynu zabronionego (strona przedmiotowa). Sposób nakłaniania jest obojętny.

Ważne jest to, by treść nakłaniania była na tyle skonkretyzowana, aby można było ustalić znamiona czynu zabronionego, o które chodzi podżegaczowi.

Adresat podżegania musi być też w jakimś stopniu zindywidualizowany, gdyż podżeganie nie może być generalnym nawołaniem do przestępstwa, stanowiłoby to odrębny czyn zabroniony z art. 255 [nawoływanie i pochwalanie przestępstwa].

Podżeganie jest przestępstwem skutkowym. Art.22§1 mówi, że usiłowanie dokonania czynu zabronionego przez osobę nakłonioną powoduje, że podżegacz odpowiada „jak za usiłowanie”. Również koncepcja, J. Marakiewicza mówi, że podżegacz przyczynia się tak samo jak sprawca do spowodowania zmiany w świecie zewnętrznym.

Minimum niezbędne do przyjęcia odpowiedzialności za usiłowanie podżegania stanowi uczynienie przez podżegacza starań, by treść nakłaniania dotarła do sprawcy np. wysłanie listu.

1. Pomocnictwo.

Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rad lub informacji. Odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie (art. 18§3).

Pomocnictwo polega tylko na umyślności, ale pojawia się tutaj zamiar bezpośredni lub ewentualny (strona podmiotowa).

Zamiar ewentualny polega na tym, że np. osoba X użycza osobie Y narzędzie, nie będąc poinformowanym przez przyszłego sprawcę Y o jego przeznaczeniu, ale znając sytuację będzie przewidywał, że może ono posłużyć do dokonania czynu zabronionego i będzie godził się z realizacją takiej możliwości. Wszelkie ułatwienie popełnienia przez inną osobę czynu zabronionego jest stroną przedmiotową.

Trzy postacie pomocnictwa:

• Pomocnictwo przez zaniechanie: np. ochroniarz, który zachowa się biernie wobec złodziei, ale pod warunkiem, że chce im działanie ułatwić, a nie np. ze strachu

• Intelektualna : udzielanie informacji lub rad

• Materialna : dostarczając środka przewozu lub wykonawczego (narzędzi)

Minimum potrzebne do odpowiedzialności za usiłowanie pomocnictwa należy przyjąć dołożenie wszelkich starań, by środki pomocy dotarły do sprawcy np. przez wysłanie paczki czy listu.

Pomocnictwo jest możliwe tylko przed czynem, albo w czasie dokonania tego czynu.

Pomoc po czynie, jeśli nie była wcześniej zapewniona, stanowi odrębne przestępstwo poplecznictwa (art.239) albo paserstwa (art. 291).

współsprawstwo ≠ pomocnictwo

• Teoria subiektywna: decydujące znaczenie ma element psychiczny, polegający na rozróżnieniu czy traktował czyn na swój interes, czy na interes innej osoby

• Teoria formalno – obiektywna: osobą karalną będzie osoba, która zrealizowała wszystkie, albo część, choćby jedno znamię czynu zabronionego (sprawca i współsprawca, bo pomocnik tego warunku nie spełnia)

• Teoria „władztwa nad czynem”: jako sprawcę wskazuje tego, kto panuje nad realizacją czynu zabronionego, czyli osoba centralna, a pomocnik jest osobą marginalną, gdyż nie ma władztwa nad czynem

• Materialno – obiektywna: ważny jest stopień przyczynienia się do dokonania przestępstwa. Ten, co realizuje choćby jedno znamię, ale także ten, kto w porozumieniu dokonuje czyn funkcjonalnie powiązany z wypełnieniem znamion, bez którego nie było by możliwe wypełnienie tych znamion.

Granica wytyczana jest o koncepcję materialno – obiektywną np. w momencie obrabowania mieszkania klienta przez prostytutkę wraz ze złodziejem, była by tak samo karana i prostytutka i złodziej, jako ten, co świecił latarką i ta, która zarabiała.

Określono współsprawstwo, jako „wspólne wykonanie z inną osobą przestępstwa”.

1. Prowokacja.

Prowokatorem jest ten, kto w celu skierowania przeciwko innej osobie postępowania karnego nakłania ją do popełnienia czynu zabronionego (art. 24).

Osoba taka w przeciwieństwie do podżegacza nie chce dokonania przez osobę prowokowaną czynu zabronionego, działa zazwyczaj w celu ochrony porządku prawnego. Z tej racji art. 24 ustala, że prowokator odpowiada „jak za podżeganie”, z tym, że nie stosuje się do niego przepisu o usiłowaniu (art.22) i o czynnym żalu (art.23).

Prowokacja jest zabroniona i karalna. Tylko wyjątkowo odrębne przepisy dopuszczają prowokację pod pewnymi warunkami, co jest usprawiedliwione potrzebami usprawnienia walki z najpoważniejszą przestępczością.

Zasady odpowiedzialności za współdziałanie.

1. Nieakcesoryjność odpowiedzialności – art. 20.

Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających.

Zasada ogólna wielości przestępstw w przypadku współdziałania oraz samoistnej odpowiedzialności każdego ze współdziałających za popełnione przez niego przestępstwo

1. Karalność – art. 19.

Sąd wymierza karę za podżeganie i pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo, z tym, że pomocnik może skorzystać z nadzwyczajnego środka złagodzenia kary.

1. Akcesoryjność odpowiedzialności – art. 22.

Jeśli sprawca tylko usiłował dokonać czynu zabronionego, podżegacz i pomocnik odpowiadają „jak za usiłowanie”. Oznacza to możliwość wymierzenia im łagodniejszych kar. Jeśli sprawca nawet nie dokonał usiłowania czynu zabronionego, mogą oni skorzystać z nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet odstąpienia od jej wymierzenia.

1. Czyny żal – art. 23.

Odnosi się do wszystkich osób współdziałających, a więc poza podżegaczem i pomocnikiem, także do współsprawców. Nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego, jeśli zaś dobrowolnie starał się mu zapobiec, choć mu się to nie udało to może liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary. Zasada kolektywnego działania, samo indywidualne wycofanie się nie wystarczy.

Ekscesy obciążają tylko bezpośredniego sprawcę, a nie osoby współdziałające.

Właściwości osobiste a odpowiedzialność za współdziałanie.

Właściwości osobiste – okoliczności charakteryzujące sprawcę, jak: niepoczytalność, poczytalność ograniczona, wcześniejsze skazanie za przestępstwo, bycie matką czy żołnierzem.

1. część ogólna KK: Okoliczności osobiste – wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną, uwzględnia się tylko, co do osoby, której dotyczą (art.21§1).

2. część szczególna KK: Przestępstwa indywidualne – znamiona charakteryzujące podmiot niektórych czynów zabronionych.

• Przestępstwa indywidualne właściwe – właściwości osobiste decydują o kryminalizacji danego zachowania np. przestępstwa wojskowe

• Przestępstwa indywidualne niewłaściwe – właściwości osobiste wpływają tylko na zaostrzenie bądź złagodzenie sankcji

Według art. 21§2 osoba współdziałająca nieposiadająca cechy osobistej charakteryzującej sprawcę odpowiada zarówno za przestępstwo indywidualne właściwe, jak i przestępstwo niewłaściwe kwalifikowane.

Problem odpowiedzialności podżegacza i pomocnika za przestępstwo nieumyślne.

Z reguły takie postacie przestępstwa mogą być tylko przestępstwem umyślnym.

Kazus:

Pasażer nakłania kierowcę do wypadku z art. 177§1, który polega na naruszeniu, choćby nieumyślnym, zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. Powoduje przez to nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odnosi obrażenia ciała średniego stopnia (art. 157§1).

Rozwiązaniem będzie, że pomocnik i podżegacz nie mogą ponieść odpowiedzialności, gdyż podżegacz musi chcieć dokonania przestępstwa przez inną osobę, a pomocnik musi, co najmniej przewidywać możliwość popełnienia takiego czynu i godzić się na to.

Wniosek:

Podżegacz i pomocnik mogą ponieść odpowiedzialność za przestępstwo nieumyślne, jeśli w czyn zabroniony określa przez ustawodawcę bardzo szerokich znamion czasownikowych, jak: „powoduje”, „sprowadza”. Obejmują one wszelkie postacie przyczynienia się do powstaniu skutku przestępnego. Odpowiadają nie, jako podżegacz i pomocnik, ale jako sprawcy w wąskim tego słowa znaczeniu.

Formy przestępstwa

Formy stadialne	Formy zjawiskowe (współdziałanie przestępne)

Przygotowanie 16§1	Usiłowanie 13§1	Dokonanie

Formy sprawcze (sprawcze postacie współdziałania)	Formy niesprawcze (niesprawcze postacie współdziałania)

Sprawstwo indywidualne	Współsprawstwo	Sprawstwo kierownicze	Sprawstwo poleceniowe

Podżeganie	Pomocnictwo	Prowokacja

Rozdział IX – Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną.

Należą do nich:

1. Wyłączające byt przestępstwa – towarzyszą czynowi powodując, że nie jest on przestępstwem. Wyrażają to ustawowe określenia: „nie popełnia przestępstwa”, względnie „nie stanowi przestępstwa”.

2. Wyłączające jego karalność – zachodzą już po popełnieniu czynu, dlatego wyłączają jedynie jego karalność (neutralizują potrzebę karania) np. czynny żal. Wyrażają to ustawowe określenia: „nie podlega karze”.

Wyjątek: wyłączenie karalności niekoniecznie musi zachodzić dopiero po popełnieniu czynu, ale występuje już w czasie jego popełnienia np. zatajenie dowodów niewinności jakiejś osoby przed odpowiedzialnością karną (art. 236§2), ukrywanie sprawcy przestępstwa będącego osobą najbliższą (art. 239§2).

Okoliczności wyłączające BYT przestępstwa.

1. Brak czynu.

Takie, które wyłączają sam czyn w prawno karnym rozumieniu tego pojęcia

Czyn – pewna kierowana aktywność woli w postaci ruchu lub ukierunkowanego zaniechania.

Brak czynu – mimo istnienia pewnych zewnętrznych pozorów takiej aktywności woli w istocie nie ma (jest wyłączona).

1. Odruch bezwarunkowy – związany z zaćmieniem świadomości (epilepsja, konwulsja), zachowaniem równowagi, gwałtownym bóle np. idąc po oblodzonej nawierzchni w czyimś towarzystwie, tracimy równowagę wskutek poślizgu i odruchowo łapiąc się osoby towarzyszącej- spowodujemy jej upadek i załamanie kończyny.

2. Przymus bezwzględny (nieodporny) vis absoluta – wyłącza się możliwość pojawienia się woli np. gdy zachowanie człowieka jest wynikiem często fizycznego oddziaływania mechanicznego na jego ciało w postaci nacisku tłumu, popchnięcia przez kogoś, szarpnięcia.

3. Zaniechanie (Bezruch) – czyn jest wyłączony, gdy:

• Zachodzi praktyczna niemożność wykonania działania (przekracza siły fizyczne człowieka lub wynika z braku niezbędnego narzędzia).

• Wynika z fizycznej niemożliwości wykonania ruchu (paraliż) lub w skutek gwałtownego szoku psychicznego (paraliż woli) – „stanął jak wryty”.

• Spowodowana mechanicznym uniemożliwieniem ruchu (skrępowanie, zamknięcie).

1. Przymus względny (kompulsywny) vis compulsiva – za pomocą oddziaływania fizycznego (bicie, tortury) albo psychicznego (grożenie) przymusza się człowieka do przejawienia woli w określonym kierunku (przymus ten wpływa tylko na decyzję woli) np. osoba zmuszana do ujawnienia tajemnicy państwowej za pomocą tortur fizycznych lub gróźb zachowuje jakiś wybór.

Zachowanie osoby niepoczytalnej pozostaje czynem, bo stanowi wyraz woli i osobowości, ale patologicznej. Lecz nie wyłącza czynu, tylko winę.

1. Okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu. Powodujące, że szkodliwości tej nie ma w ogóle lub występuje tylko w stopniu znikomym.

„Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość czynu jest znikoma” – art. 1§2. Eliminacja spraw drobnych, błahych. Angażowanie wymiaru sprawiedliwości byłoby społecznie i ekonomicznie nieopłacalne. W przypadku zbrodni nie można w ogóle jej stwierdzić.

Obywatelskie nieposłuszeństwo (civil disobedience) – zachowanie formalnie naruszające prawo, lecz podejmowane nie dla osiągnięcia jakichś korzyści w wymiarze indywidualnym, ale w dążeniu do zmiany praw naruszających według protestujących podstawowe praw i wolności obywatelskie.

1. Okoliczności wyłączające bezprawność czynu (kontratypy).

Kontratyp – okoliczności wyłączające bezprawność czynu. Chodzi o okoliczność typową.

Kontratypizacja – typizacja kontratypu o funkcji przeciwnej do typizacji czynów zabronionych. Tworzy wzorzec uzasadniający wyłączenie karalności czynu naruszającego normę sankcjonowaną.

Założenia kontratypizacji to kolizja dóbr prawnych, niemożność utrzymania obu kolidujących dóbr oraz społeczna opłacalność (poświęcenie danego dobra prawnego).

Jeśli mamy do czynienia z kolizją wielu dóbr prawnych, kiedy po jednej i po drugiej stronie występuje wiele dóbr dokonujemy wówczas swoistego „bilansu zysków i strat”.

Sporna jest kwestia czy kontratypy muszą być określone wyłącznie w ustawie.

Kontratypy pełnią funkcję legalizacji:

• Pierwotnej – dane zachowanie nie potrzebuje usprawiedliwienia przez kontratyp, bo zachowanie jest legalne, zgodne z ustalonymi regułami postępowania z danym dobrem.

• Wtórnej – do tej dziedziny zależy zagadnienie kontratypów, gdzie istnieje potrzeba usprawiedliwienia.

1. Kontratypu ustawowe.

Obrona konieczna, stan wyższej konieczności i dozwolone ryzyko nowatorskie ujęte są w części ogólnej KK, a poza częścią ogólną ujęte są prawo do krytyki i ostatecznej potrzeby (ten ostatni zostanie omówiony w części wojskowej).

Określane w ustawie karnej i innych ustawach.

1. Obrona konieczna.

Prawo podmiotowe człowieka do ochrony dóbr własnych, innych osób oraz dóbr publicznych przed bezprawnymi na nie zamachami. Prawo nie powinno ustępować przed bezprawiem. Obywatele działający w obronie koniecznej wyręczają jakby organy państwa, które nie mogą mu w każdym miejscu i w każdym czasie zapewnić ochrony.

Dwa podstawowe elementy tego kontratypu to zamach i obrona (odparcie zamachu).

• Zamach – zachowanie człowieka godzące w dobro chronione prawem. Przejawia się w działaniu i zaniechaniu.

Obrona konieczna jest uprawniona także w sytuacji, kiedy napastnik działał pod wpływem błędu, co do stanu faktycznego.

Zamach dzieli się na bezpośredniość i bezprawność. Cechą rzeczywistości zamachu jest jego realność, czyli rzeczywistość.

Bezpośredniość – stanowi konkretne i aktualne niebezpieczeństwo dla dobra chronionego prawem. Zamach trwa tak długo jak długo zachowanie napastnika stwarza niebezpieczeństwo dla konkretnego dobra prawnego.

Bezprawność – zachowanie człowieka sprzeczne z porządkiem prawnym, ale nie musi realizować znamion czynu karalnego. Może naruszać wyłącznie normy moralne.

Rzeczywisty – nie może być upozorowany dla żartu.

• Obrona (odparcie zamachu) – działanie obronne skierowane musi być wyłącznie przeciwko dobru napastnika. Ważne by była świadoma, a nie przypadkowa obrona.

Eksces to przekroczenie granic obrony koniecznej.

• Intensywny – zastosowanie sposoby obrony niewspółmiernej do niebezpieczeństwa zamachu.

• Ekstensywny – podjęcie obrony przedwczesnej lub spóźnionej.

Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpienie od jej wymierzenia. Obligatoryjne jest, jeśli odstąpienie od obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

1. Stan wyższej konieczności.

Dwa rodzaje stanu wyższej konieczności - okoliczność wyłączająca bezprawność (art.26§1) i okoliczność wyłączając winę (art.26§2).

Człowiek dokonuje wciąż dokonuje różnych wyborów sytuacjach zagrożenia czegoś. Pojawia się kolizja dóbr, w której dla ratowania dobra wartości wyższej poświęca się dobro wartości niższej. Jest to społecznie opłacalne.

Zasada równocenności życia każdego człowieka. Jeśli chodzi o życie ludzkie, nie można zastosować kryteriów ilościowych w tym sensie, że życie wielu ludzi miało być dobrem wyższej wartości niż życie jednego człowieka. Jest to dobro równowartościowe.

Stan wyższej konieczności w szczególności odnosi się do warunku bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącemu dobru prawnie chronionemu oraz związany jest z zasadą subsydiarności, niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec.

Należy udowodnić, że niebezpieczeństwo grożące konkretnemu sprawcy znacznie wykraczało poza sytuację krytyczną dotykającą innych.

O wyborze, które dobro należy obronić w myśl stanu wyższej konieczności decyduje zasada proporcjonalności. Powinno się wybrać środek najmniej szkodliwy, a zarazem obiektywnie skuteczny.

Kolizja obowiązków (art.26§5) – każe odpowiednio stosować przepisy o stanie wyższej konieczności zarówno wykluczającym bezprawność, jak i winę.

Odpowiednia kolizja obowiązków – w sytuacji równej wartości dóbr, w stosunku, do których obowiązki miały być wykonane, powinno decydować wyrównanie szansa uratowanie tych dóbr. Należy wykonać obowiązek ratowania dobra, którego szanse uratowania są większe.

1. Dozwolone ryzyko nowatorskie.

Ryzyko dnia codziennego – każdego dnia proste czynności pociągają za sobą ryzyko nieprzekraczające stopnia określonego poziomu.

Czyn pierwotnie legalny – czyn połączony z ryzykiem dnia codziennego nie realizuje w ogóle znamion typu czynu zabronionego.

• Kontratyp ryzyka nowatorskiego związanego z eksperymentem (art.27) – różni się od pozostałych tym, że dobru prawnemu nie grozi niebezpieczeństwo. Dzieli się na ryzykowne działanie oraz warunki dozwolenia ryzyka.

Ryzyko – pewna obiektywna sytuacja będąca rezultatem działania człowieka, którą cechuje niepewność odnośnie dalszego rozwoju sytuacji, gdyż może wywołać skutek zamierzony i korzystny, jak również niezamierzony i niekorzystny.

Niebezpieczeństwo jest tylko jednym z elementów ryzyka. Drugim elementem jest spodziewana korzyść.

Eksperyment zmierza do osiągnięcia rezultatu dotychczas niezrealizowanego lub zastosowania metody dotychczas niestosowanej.

Warunki dozwolenia ryzyka nowatorskiego:

- Spodziewana korzyść musi mieć jakieś istotne znaczenie.

- Musi być jakaś teza, która eksperyment ma potwierdzić, a zamierzony rezultat musi być prawdopodobny z jego osiągnięciem.

- Uzasadniony w świetle dotychczasowego stanu wiedzy (musi być znana wartość spodziewanej korzyści i możliwej szkody).

- Musi być świadome. Nieświadome przeprowadzenie eksperymentu nie jest objęte kontratypem.

- Uczestnik eksperymenty musi wyrazić ZGODĘ. Musi to być zgoda uświadomiona, nie tylko, że się zgadza, ale musi wiedzieć, na co się zgadza. Może odstąpić od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie. Osoba pełnoletnia i poczytalna. Nie dopuszcza się eksperymentów na więźniach i żołnierzach.

Eksperyment dzieli się na leczniczy (wprowadzenie przez lekarza nowych lub tylko częściowo wybranych metod w celu osiągnięcia bezpośredniej korzyści dla zdrowia osoby leczonej) i badawczy (ma na celu rozszerzenie wiedzy medycznej, może być przeprowadzony zarówno na osobach chorych, jak i zdrowych).

Osoby dokonujące eksperymentu medycznego muszą mieć wysokie kwalifikacje.

1. Prawo do krytyki.

Odnosi się do przestępstwa zniesławienia z art. 212.

Dozwolona krytyka obejmuje sytuacje:

• Prawdziwości zarzutu uczynionego niepublicznie, czyli zwykłe zniesławienie. Nie obejmuje zniesławienia kwalifikowanego, czyli dokonanego za pomocą środków masowego komunikowania się.

• Prawdziwość zarzutu podniesionego lub rozgłoszonego publicznie, pod warunkiem, że zarzut służy obronie społecznie uzasadnionego interesu społecznego, czyli dotyczy zniesławienia zwykłego i kwalifikowanego.

1. Kontratypy pozakodeksowe.

Zlokalizowane w KK i w innych ustawach. Przepisy różnych ustaw upoważniające lub obligujące dany podmiot do dokonania określonej czynności.

Przykładowo są to:

• Czynności urzędowe, gdzie największe znaczenie mają przepisy określające uprawnienia organów państwowych.

• Wg KPK, każdy ma prawo ujęcia sprawcy na gorącym uczynku przestępstwa lub w bezpośrednim pościgu.

• Wg KC dozwolona samopomoc i zajęcie cudzego zwierzęcia wyrządzającego szkodę na gruncie, jeśli zajęcie jest potrzebne dla zabezpieczenia roszczenia odszkodowawczego.

• Ustawa uznaje przerwanie ciąży (aborcję) w zgodzie z przepisami ustawy, co oznacza brak znamion czynu zabronionego.

• Kontratyp czynności leczniczych – dokonywane przez osoby uprawnione w celu leczniczym.

1. Kontratypu pozaustawowe.

1. Zgoda uprawnionego.

Dobra prawne dzielą się na:

• Indywidualne – leże w sferze swobodnej dyspozycji jednostki, chronione przez prawo karne, gdy jednostka czuje się ich naruszeniem pokrzywdzona.

• Społeczne – leży bezpośrednio tylko w interesie społecznym, które mogą interesować jednostki wyłącznie pośrednio.

• Indywidualne i społeczne (mieszane) – pozostają w sferze zainteresowania społeczeństwa na tyle, że zainteresowana jednostka nie może nimi swobodnie dysponować.

Zgoda musi być wyraźna, dotyczyć konkretnego czynu i istnieć w chwili jego popełnienia. Nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

1. Prawo karcenia.

Wynikło z władzy rodzicielskiej względem małoletnich dzieci. Ma na celu obowiązek posłuszeństwa dzieci wobec rodziców. Przysługuje zasadniczo wyłącznie rodzicom i prawnym opiekunom dzieci. Stosowane tylko w celu wychowawczym i w granicach troski o dobro dziecka.

1. Zwyczaj.

Przyjmuje się w dwóch sytuacjach:

• Związana z naruszeniem nietykalności cielesnej w ramach zwyczaju „dyngus”, w drugi dzień Świąt Wielkanocnych. Nie może zagrażać zdrowiu, powodować zniszczenia ubrań. Zawęża się tylko do kręgu osób, które się wzajemnie znają i traktują to, jako zabawę. Wymagana jest zgoda uczestników.

• Związana z zwyczajem upominków wręczanych osobom pełniącym rozmaite funkcje publiczne. Traktowana, jako kontratyp do łapownictwa. Musi wystąpić brak żądania ze strony obdarowanego. Prezent nie powinien być wcześniej obiecywany, wręczony dopiero po dokonaniu czynności. Nie powinien przekraczać ram zwyczajowych (kwiaty, czekoladki, książka czy butelka koniaku wchodzą w grę, ale nie pieniądze i przedmioty o dużej wartości).

1. Ryzyko sportowe.

Tolerowane i uznawane za społecznie opłacalne. Atrakcyjne publicznie i pożyteczne.

Trzy warunki:

• Dozwolenie danej dyscypliny.

• Sportowy cel działania.

• Przestrzeganie reguł danej dyscypliny.

1. Okoliczności wyłączające winę.

Ustawodawca określa okoliczności, kiedy nie ma winy.

1. Nieletniość.

Określana, jako niedojrzałość psychiczna i społeczna nieletnich. Granica wiekowa, od której sprawca osiąga poziom rozwoju intelektualnego, emocjonalnego oraz społecznego, że potrafi rozpoznać znaczenie społeczne swego czynu wynosi 17 lat.

Ukończenie 17 lat stanowi domniemanie zdatności do zawinienia.

Nieletni – sprawca, który nie ukończył 17 lat. Niezdatny do ponoszenia winy.

Pewne przypadki zezwalają na obniżenie granicy odpowiedzialności karnej do lat 15.

W innych przypadkach można potraktować jak nieletniego sprawcę między 17 a 18 rokiem życia.

1. Niepoczytalność (art.31).

• Metoda psychiatryczna – powiązanie niepoczytalności z samymi tylko pewnymi stanami psychicznymi, bez uwzględnienia następstw tych stanów.

• Metoda psychologiczna – poprzestaje na przejawach bez ich powiązania ze źródłami.

• Metoda mieszana (psychiatryczno-psychologiczna) – eliminuje wady obu metod, przejawy niepoczytalności są związane ze źródłami stosunku wynikania („z powodu”).

Niepoczytalność – sprawca z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.

• Choroba psychiczna – schizofrenia, psychoza maniakalno-depresyjna (cyklofrenia), paranoja (obłęd), nerwica i psychozy reaktywne. Ale nie psychopatia, bo są to inne zakłócenia czynności psychicznych.

• Upośledzenie umysłowe („niedorozwój umysłowy”) – stan wrodzony, jak również nabyty później np. uraz mózgu, choroby naczyń krwionośnych (otępienie starcze). Objawia się niskim stopniem inteligencji. Kiedyś głuptactwo, idiotyzm czy debilizm. Obecnie skala jest mierzona ilorazem inteligencji.

• Inne zakłócenia czynności psychicznych – różne anomalie osobowości (psychopatie). Mogą nawet wyłączyć możliwość pokierowania postępowaniem przy zachowanej zdolności rozpoznania znaczenia czynu np. w wyniku przełomów biologicznych (przekwitanie, ciąża), zatruć organizmu (alkoholem albo środkami odurzającymi), chorób wieku starczego (Alzheimer), chorób mózgu (nowotwory) itp.

Te 3 następstwa powodują niemożność rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem. Sprawca nie zdaje sobie sprawy z tego, co robi. Nieświadomie kieruje swoim postępowanie i nie rozpoznaje tego, co czyni.

Brak możliwości rozpoznania znaczenia czynu pociąga zawsze brak możliwości pokierowania swoim postępowaniem.

W przypadku poczytalności ograniczonej w znacznym stopniu sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (art.31§2).

Actio libera in causa – sprawca niepoczytalny z powodu nietrzeźwości lub odurzenia był traktowany, jako poczytalny, jeśli wprawił się w ten stan, aby popełnić czyn zabroniony.

1. Błąd.

Błąd – niezgodne z rzeczywistością jej odbicie w świadomości człowieka, nieświadomość bezprawności. Nie eliminuje bezprawności, wpływa jedynie na zarzucalność popełnionego czynu. Aby wyłączyć winę nieświadomość bezprawności musi być uzasadniona.

Usprawiedliwienie:

• Obiektywne – powinność posiadania przez sprawcę właściwej informacji o obowiązującym stanie prawnym.

• Subiektywne – możliwość uniknięcia przez sprawcę błędu.

Świadomość bezprawności – świadomość, że czyn jest sprzeczny z jakąś normą prawną składającą się na porządek prawny.

Urojenie – obraz rzeczywistości w świadomości człowieka jest bogatszy od obiektywnej rzeczywistości, gdyż zawiera obrazy, których w rzeczywistości nie ma.

Nieświadomość – obiektywna rzeczywistość jest bogatsza od jej odzwierciedlenia w świadomości człowieka, który pewnego jej elementu/elementów sobie nie uświadamia, chociaż ona obiektywnie istnieje.

Fałszywe wyobrażenie – jakaś osoba jest przekonany, że istnieją, jakieś przepisy regulujące określoną działalność, a w rzeczywistości żadne przepisy jej nie regulują. Albo ktoś jest świadomy jakiejś regulacji, ale myli się, co do jej treści.

1. Błąd, co do faktu (error facti) – błąd, co do ustawowego znamienia czynu zabronioneg.

2. Błąd, co do prawa (error iuris) – nieświadomość bezprawności czynu, nieświadomość karalności.

3. Błąd, co do okoliczności wyłączających bezprawność lub winę – art. 29, np. ktoś, biorąc upozorowany dla żartu „napad” za prawdziwy, zabija lub rani „napastnika”, sądząc, ze działa w obronie koniecznej.

4. Błąd, co do okoliczności stanowiącej ustawowe znamię czynu – art. 28§1 – nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w takim błędzie. Jest to błąd, co do znamienia typu podstawowego. Błąd taki wyłącza umyślny charakter czynu. „Dekomplementuje stronę podmiotową czynu zabronionego charakteryzującą się umyślnością.” Wyłącza umyślny charakter czynu, niezależnie od tego, czy jest usprawiedliwiony. Nie przesądza o braku wszelkiej odpowiedzialności karnej. Może odpowiadać osoba za czyn popełniony nieumyślnie. Ustawa musi przewidywać możliwość popełnienia danego czynu nieumyślnie. Jedyny błąd, który nie musi być usprawiedliwiony. Nie wyłącza winy, tylko nieumyślność.

Przykłady:

• Pielęgniarka, która przez pomyłkę podała pacjentowi truciznę odpowie za nieumyślne spowodowanie śmierci człowieka z art. 155.

• Sprawca zamierzał zabić osobę X, a przez pomyłkę zabił osobę Y to działał w błędzie nieistotnym. Chciał zrealizować i zrealizował znamiona ustawowe czynu z art.149. Ale osoba, która chciała zaatakować ambasadora obcego państwa, a zaatakowała osobę nie będącą nim, nie odpowie z art. 136§1.

• Co do przestępstw materialnych umyślnych konieczne jest, aby zachowanie sprawcy wyrządzające skutek było świadome. Przy nieświadomych przestępstwach sprawca w chwili czynu nie może móc uświadomić sobie czynu, który popełnia. Nie może dotyczyć strony podmiotowej.

1. Błąd, co do okoliczności stanowiącej znamię typu uprzywilejowanego – art.28§2.

Sprawca odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność. Dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu. Wyklucza możliwość pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności za ten typ czynu, którego znamiona zostały faktycznie zrealizowane. Odpowiada nie za to, co faktycznie uczynił, ale za to, co obejmował swoja świadomością. Błąd ten umniejsza winę. Musi być usprawiedliwiony. Jego popełnienie nie może być, zatem zarzucane (niezawiniony).

*Zachowanie zawinione to takie, kiedy sprawca mógł rozpoznać prawidłowo sytuację, w której się znalazł.

Przykład:

• Sytuacja, w której sprawca w błędnym przekonaniu, że ofiara żądała śmierci, zbiła ją pod wpływem współczucia (eutanazji), tymczasem żądania ze strony ofiary nie było.

1. Błąd, co do okoliczności stanowiącej znamię typu kwalifikowanego. Jego znaczenie uzależnia się od tego, czy są to okoliczności o charakterze:

• Statycznym (występujące w chwili czynu) – błąd wyklucza możliwość przypisania odpowiedzialności za typ kwalifikowany, nie musi on być usprawiedliwiony.

Wyjątek: art. 160§3 przewiduje nieumyślną realizację typu kwalifikowane przez sprawianie opieki.

• Dynamicznym (stanowią dopiero następstwo zachowania sprawcy) – art.9§3, sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeśli następstwo to przewidział lub mógł przewidzieć.

1. Błąd, co do kontratypu lub okoliczności wyłączających winę – art.29. Wyłącza bezprawność, albo winę. Błędne przekonanie sprawcy, ze taka okoliczność zachodzi. Musi być usprawiedliwiony, jeśli ma prowadzić do braku przestępstwa, a jeśli jest nieusprawiedliwiony wówczas sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Przykład: Sprawca błędnie sądzi, że ma do czynienia z zamachem na swoje dobro prawne.

Eutanazja nie jest kontratypem (może być to jedynie błąd, co do oceny prawnej z art.30). Błąd, co do kontratypu nie prowadzi do wyłączenia zamiaru. Kontratyp charakteryzuje się kierunkowym nastawieniem. Może jedynie usprawiedliwiać zrealizowane znamiona czynu zabronionego, czyli wyłączać winę.

Błąd, co do okoliczności wyłączających winę w zasadzie ogranicza się do urojenia stanu wyższej konieczności wyłączającego winę lub co do wydania rozkazu w wojsku.

1. Błąd, co do prawa – art.30. Ujęty, jako, błąd, co do bezprawności czynu, a nie błąd, co do karalności. Ważna jest nieświadomość bezprawności, a nie jej urojenie.

*Urojenie, czyli przestępstwo urojone (delictum putativum) – np. prostytutka błędnie sądzi, że popełnia przestępstwo, co nie jest uregulowane w prawie karnym.

Trzy podejścia do nieświadomości prawa:

1). Nieświadomość prawa zawsze szkodzi (ignorantia iuris semper nocet) – domniemanie, że przepisy prawa są znane wszystkim.

2). Nieznajomość prawa nie może szkodzić (ignorantia iuris non nocet) – dla bytu przestępstwa umyślnego konieczna jest świadomość bezprawności czynu. Elementem stosunku psychicznego sprawcy do czynu jest również świadomość bezprawności

– Teoria zamiaru, gdzie świadomość bezprawności należy do zamiaru

– Teoria winy!, gdzie w podejściu normatywnym pojmowanie winy jest tylko przesłanką winy i nie należy do zamiaru, umyślność zachodzi także przy nieświadomości bezprawności. Na założeniach tej teorii opiera się nasz KK.

Do przypisania winy wystarczy stwierdzenie, że sprawca mógł subiektywnie rozpoznać bezprawność swojego zachowania. Nie musi być aktywnej, wystarczy tylko potencjalna świadomość bezprawności.

3). Nieświadomość prawa szkodzi, ale nie zawsze – uświadamia fakt zmienności przepisów dot. niektórych rodzajów przestępstw. Określają też mało znane i rzadko występujące przestępstwa.

Podział przestępstw na:

1. mala per se – „zło samo w sobie”, naruszają pewne podstawowe wartości zakorzenione także w normach poza prawnych np. moralnych czy obyczajowych. Trudno wyobrazić sobie nieświadomość bezprawności. Jest pogwałceniem pewnego naturalnego obowiązku. Wiąże nasze sumienie, zanim ustawodawca uznał je za przestępstwo.

2. mala prohibita –„zbyt zawiłe są refleksje pewnych czynów na stosunki społeczne, aby każdy człowiek dojrzał tu przez normę prawną jej społeczne jądro”, naruszenie tylko „porządkowe” czy też „administracyjne” przy braku więzi między naruszonymi normami prawnymi, moralnymi a obyczajowymi. Nie dotyczy spraw naszego sumienia.

1. Stan wyższej konieczności.

Wyłącza winę.

Różnica między stanem wyższej konieczności wyłączającym bezprawność, a stanem wyższej konieczności wyłączającym winę tkwi w odmiennej proporcji dóbr.

• Wyłączający winę – w sytuacji, gdy podczas ratowania jakiegoś dobra chronionego prawem poświęca się dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

Muszą oczywiście być spełnione warunki:

– podmiotowe: działanie w celu uchylenia niebezpieczeństwa.

– przedmiotowe: niebezpieczeństwo cechuje się bezpośredniością oraz warunek subsydiarności – niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, jak tylko przez poświęcenie dobra chronionego prawem.

1. Rozkaz (omówiony zostanie w części wojskowej).

Okoliczności wyłączające KARALNOŚĆ.

Wynikają z przepisów postanawiających, że w sytuacjach w nich określonych sprawca przestępstwa nie podlega karze. Są takie, które:

1. Zachodzą dopiero po popełnieniu przestępstwa. Zrywają związek normatywny między przestępstwem a karą.

• Czynny żal – bierne zachowanie polega na jego zaprzestaniu, ale przerwanie akcji przestępczej nie jest przejawem żalu „czynnego”. Jest to zachowanie sprawcy przestępstwa polegające na zaprzestaniu jego dalszej realizacji, odstąpienie od niego, a także na podjęciu działań o charakterze konstrukcji niweczącej skutki przestępnego zachowania oraz na ujawnieniu przestępstwa przed władzami.

Konkretne przejawy czynnego żalu – warunki, od spełnienia, których uzależnione jest dobrodziejstwo w postaci niepodlegania karze.

1). Odstąpienie od dokonania czynu na etapie wcześniejszym od dokonania form stadialnych (art.15§1, 17§1).

2). Zaprzestanie dalszej realizacji przestępstwa.

3). Zapobieżenie dokonania czynu przez współdziałającego (23§1).

4). Uchylenie niebezpieczeństwa (art.160§4).

5). Zapobiegnięcie skutkowi stanowiącemu znamię czynu (art.15§1).

6). Inne zachowanie zmierzające do odwrócenia szkodliwych następstw czynu.

7). Ujawnienie przestępstwa i jego okoliczności wobec władz.

Nie zawsze muszą być spełnione wszystkie te warunki jednocześnie.

Przykład:

- Wyłączenie karalności usiłowania – wymagane jest odstąpienie od dokonania albo zapobieżenia skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego (15§1).

- Wyłączenie karalności przygotowania w tzw. formie wieloosobowej – polegające na wejściu w porozumienie z inną osobą, wymagane jest odstąpienie od przygotowani oraz podjęcie istotnych działań zmierzających do zapobieżenia dokonaniu(17§1).

Czynny żal musi mieć charakter dobrowolny, dla niepodlegania karze sprawca musi wypełnić określone warunki dobrowolne.

Dobrowolność – przesłanka czynnego żalu. Element oceny motywów i pobudek, jakimi kierował się sprawca. Nie może być wymuszony przez okoliczności zewnętrzne, niezależne od sprawcy.

1. Istniejące już w chwili jego popełnienia. Z innych względów neutralizują potrzebę karania za przestępstwo. Okoliczności istniejące już w chwili popełnienia przestępstwa, podczas, gdy czynny żal ma miejsce dopiero po jego popełnieniu (niekoniecznie dokonaniu).

• „Małe stany konieczności” – sytuacje kolizyjne, rozstrzygane przez ustawodawcę wyłączeniem karalności. Obawa przed odpowiedzialnością karną grożącą sprawcy lub jego najbliższym.

Przykład: fałszywe zeznania (art.233§3) – zeznający fałszywie nie wiedział o prawie odmowy zeznań lub odpowiedzi na pytania. Popełniający takie przestępstwo z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym – nie podlega karze.

• Wyłącza karalność także przepis art. 157a§3 – za spowodowanie uszkodzenia ciała dziecka poczętego lub spowodowanie rozstroju zdrowia zagrażającego jego życiu nie podlega karze matka dziecka, która dopuszcza się tego czynu.

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną

Wyłączające BYT przestępstwa	Wyłączające KARALNOŚĆ przestępstwa

Okoliczności zachodzące dopiero PO popełnieniu przestępstwa [ czynny żal ]	Okoliczności istniejące JUŻ W CHWILI popełnienia przestępstwa

1.Brak czynu

Odruch bezwarunkowy	Przymus bezwzględny	Zaniechanie (bezruch)	Przymus względny (kompulsywny)

2.Okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu

3.Okoliczności wyłączające bezprawność czynu (kontratypy)

Kontratypy ustawowe	Kontratypy pozaustawowe

Obrona konieczna a. zamach: bezpośredniość, bezprawność i rzeczywistość b. eksces: intensywny i ekstensywny	Stan wyższej konieczności a. okoliczności wyłączające bezprawność b. okoliczności wyłączające winę	Dozwolone ryzyko nowatorskie	Prawo do krytyki	Kontratypy pozakodeksowe

Zgoda uprawnionego	Prawo karcenia	Zwyczaj	Ryzyko sportowe

4.Okoliczności wyłączające winę

Nieletniość	Niepoczytalność	Błąd	Stan wyższej konieczności	Rozkaz (cz. wojskowa)

Choroba psychiczna	Upośledzenie umysłowe	Inne zakłocenia czynności psychicznych

Błąd, co do faktu error facti	Błąd, co do prawa error iuris	Błąd, co do okoliczności wyłączających bezprawność lub winę	Błąd, co do okoliczności stanowiącej ustawowe znamię czynu	Bląd, co do okoliczności stanowiącej znamię typu uprzywilejowanego	Bląd, co do okoliczności stanowiącej znamię typu kwalifikowanego	Błąd, co do kontratypu lu okoliczności wyłączającej winę	Błąd, co do prawa

Rozdział X – Jedność – wielość czynów i przestępstw.

Dla odpowiedzialności karnej istotne znaczenie ma to, czy sprawca popełnił jeden czyn, czy też wiele czynów.

JEDNOŚĆ CZYNÓW.

Jeden czyn – jeden czyn zabroniony.

Jeden czyn – w przypadku jednego czynu niewątpliwie występuje jedno przestępstwo. Art. 11§1 stanowi, że „ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. Nie zależnie ile norm sprawca jednym czynem naruszył to mamy do czynienia z jednym przestępstwem.

Jeden czyn powinna stanowić wypadkowa trzech kryteriów:

1. Kryterium naturalistyczne, nastawiona na element bliskości miejscowej i czasowej – ciągłość, zwartość

2. Kryterium subiektywne, badaniu podlega znaczenie poszczególnych fragmentów tej ciągłości, zwartości dla realizacji zamiaru sprawcy, (jeśli każdy z fragmentów stanowi jedynie krok na drodze do celu, który wytwarza sprawca składnia do uznania, że występuje jeden czyn).

3. Kryterium normatywne, wyodrębnia się fragment życia sprawcy odpowiadającego opisowi czynu zabronionego (to, co ujmuje jeden zestaw ustawowych znamion, najczęściej stanowi jeden czyn). Wyjątek: przestępstwa wieloczynowe.

Kryteria powyższe okazały się jednak niezbyt wystarczające.

Pomocą okazał się art. 12 określający czyn ciągły – dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wyniku z góry powziętego zamiaru (sprawca działa wedle z góry ustalonego scenariusza, przewidującego realizację więcej niż jednego zachowania), uważa się za jeden czyn zabroniony. Jeśli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.

Wartościowaniu nie podlegają poszczególne zachowania, lecz ich całokształt. Art. 12 wyodrębnia z continuum występującego między przyjściem na świat człowieka a zgonem fragmentu stanowiącego przedmiot ocen prawno karnych.

Przykład: „Sprawca postanawia przy użyciu tzw. tabletki gwałtu pozbawić kobietę przytomności i odbyć z nią szereg aktów obcowania płciowego, a następnie taki scenariusz realizuje. Jego zachowania składa się z dwojakiego rodzaju aktywności: użycia podstępu w celu doprowadzenia ofiary do stanu nieprzytomności oraz wielokrotności aktów obcowania płciowego, ale z uwagi na to, że poszczególne ogniwa działania zostały popełnione w dużej bliskości czasowej, ich podstawę zaś stanowił z góry powzięty zamiar powtarzania czynności, wszelkie oceny prawne powinny być odnoszone do całokształtu tego zachowania, gdyż art. 12 stanowi o konwencji, w myśl, której taka sekwencja czynności powinna być traktowana na równi z pojedynczym czynem. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest przypisanie sprawcy jednego przestępstwa.

Ważne jest także ustalenie granic jedności czynu, aby określić, czy nastąpiło jedno przestępstwo, czy większa ich liczba. Przykładem jest art. 148§3 opisujący typ kwalifikowany zabójstwa z uwagi na spowodowanie jednym czynem śmierci dwóch lub więcej osób. Art. 11§1 ukazuje zwrot „ten sam czyn”. Ustawodawca podkreśla w ten sposób regułę, w której jedność czynów występuje wówczas:

Gdy mamy do czynienia z jednym przestępstwem nie tylko wtedy, gdy występuje jeden czyn, ale także wtedy, gdy zachowanie jest bardziej złożone, ale poszczególne elementy składowe zostały podjęte na podstawie z góry powziętego zamiaru oraz w pewnej bliskości czasowej.

Zbieg przepisów ustaw (zbieg norm prawnych).

Przepis prawny – norma prawna to jednostka tekstu prawnego wyrażająca normę prawną, bądź normy prawne, bądź elementy normy prawnej.

Istnieją przepisy, które zawierają dwa lub więcej zestawów ustawowych znamion czynu zabronionego.

Zadanie dokonania subsumcji, czyli wskazanie kwalifikacji prawnej, wskazanie normy opisującej czyn popełniony przez sprawcę. Najprostszy przykład, gdy czyn sprawcy stanowi naruszenie normy zawartej w jednym przepisie prawnym ustawy. Ale czyn sprawcy może być różnorodny pod względem jego charakteru, że podstawę jego kwalifikacji prawnej mogą stanowić dwa lub więcej przepisów. Wówczas mamy do czynienia z:

1. Pomijalnym zbiegiem przepisów ustawy.

2. Rzeczywistym zbiegiem przepisów ustawy.

Przykłady:

1). Kobieta ma nowotwór kości i z tego powodu doznaje niedającego się opisać bólu. Żąda od swojej córki, by skróciła jej męczarnie. Córka, kierując się współczuciem, podaje matce śmiertelną dawkę leku przeciwbólowego, mając świadomość takiego jej działania.

Działanie to na pierwszy rzut oka odpowiada typizacji z art. 148§1, jak i z art. 150§1.

2). Sprawca wznieca pożar, w wyniku, którego ulegają zniszczeniu zabytkowe meble.

Subsumować należy czyn sprawcy z art. 163§1 pkt 1 czy z art. 288§1?

3). Prokurator w zamian za niewniesienie aktu oskarżenia do sądu w sprawie ewidentnie na to zasługującej, przyjmuje darowiznę w postaci samochodu.

Czyn ten powinien być zakwalifikowany, jako łapownictwo bierne z art.228§1 czy niedopełnienie obowiązku stanowiącego przestępstwo z art. 231§2­?

4). Ojciec molestuje seksualnie swoją dwunastoletnią córkę. Jest to czy z art. 200§1 czy art. 201

Pomijalny zbieg przepisów ustaw – istnieje, tylko na pierwszy rzut oka, udaje się ów zbieg wyeliminować, dzięki czemu „na placu boju” pozostaje tylko jeden przepis.

Tej eliminacji służą 3 zasady – reguły wyłączenia wielości ocen:

1. Zasada specjalności (lex specialis derogat legi generali) – przepis szczególny wyłącza przepis ogólny. Odnosi się do realizacji typów:

• uprzywilejowany – podstawowy

• kwalifikowany - podstawowy

Przykład 1). art.150§1 będzie stanowił podstawę względem art. 148§1.

1. Zasada konsumpcji (lex consumens derogat legi consumptae) – przepis pochłaniający wyłącza przepis pochłaniany. Mówimy o zasadzie tej, jeśli wypełnienie znamion w przepisie A prowadzi do wypełnienia znamion przepisu B. Czyn stanowiący element istoty przestępstwa opisanego w przepisie konsumpcyjnym wypełnia znamiona określone w przepisie konsumowanym.

Przykład 2). art. 163§1 pk.1 znajduje zastosowanie.

1. Zasada subsydiarności (lex primaria derogat legi subsydiariae) – przepis pierwotny wyłącza przepis posiłkowy. Przepis posiłkowy jest wykorzystywany tylko, gdy nie może znaleźć zastosowania przepis pierwotny.

W KK znajdujemy TYLKO jedno unormowanie wyrażające subsydiarność przepisów – art. 231§4 stanowiący, że nie stosuje się przepisu art. 231§2, jeśli czyn sprawcy może być zakwalifikowany, jako przestępstwo łapownictwa biernego z art. 228.

Przykład 3). art. 228 będzie stanowił podstawę prawną.

• Pojawia się również wg niektórych autorów zasada subsydiarności milczącej – przykładem najczęściej podawanym jest relacja występująca miedzy typizacją przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo konkretne (np.173§1) oraz typizacją przestępstwa polegającego na naruszeniu dobra prawnego (np.174§1).

Jeśli mimo zastosowania tych trzech zasad nie udaje się wyeliminować konkurencji przepisów, wówczas mamy do czynienia z rzeczywistym zbiegiem przepisów ustawy (art.11§2 i §3).

1. Koncepcja idealnego zbiegu przestępstw – wielość naruszonych przepisów zwielokrotnia liczbę przestępstw – ile zostało naruszonych przepisów, tyle przestępstw wystąpiło.

Koncepcja w polskim systemie prawnym jest ograniczona.

Jeśli czyn wyczerpuje znamiona przestępstwa i wykroczenia wówczas na podstawie art. 10 skazanie następuje odrębnie za przestępstwo i odrębnie za wykroczenie, a wykonaniu podlega TYLKO surowsza kara lub środek karny. Jeśli kara łagodniejsza (środek karny łagodniejszy) wcześniej został wykonany, zalicza się karę na poczet wykonania kary surowszej (surowszy środek karny).

1. Kumulatywny zbieg przepisów ustawy – art.11§2 – gdy czyn spełnia znamiona zawarte w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, wówczas występuje jedno przestępstwo, uwzględnia się wszystkiego zbiegające się przepisy.

Wymiar kary zgodnie z art.13§3 następuje na podstawie przepisu przewidującego karę surowszą. Nie ogranicza to jednak orzeczeniu innych dodatkowych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

Przykład: Sprawca dopuścił się obcowania płciowego stosując przemoc wobec kobiety z tak intensywnością, że spełnione zostało znamię działania ze szczególnym okrucieństwem. W wyniku tego czynu u kobiety wystąpiła ciężka i długotrwała choroba. Czyn sprawcy odpowiada istocie przestępstwa z art. 197§3 (kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5) oraz z art. 156§1 pkt 3 (kara od 3 do 15 lat pozbawienia wolności).

Sprawca zostanie skazany na podstawie tych dwóch art., a kara wymierzona będzie z art. 197§3, ale w związku z tym, że czyn spowodował rozstrój zdrowia to na mocy art. 47§1 sąd może orzec nawiązkę.

Czynem w rozumieniu art. 11 może być sekwencja zachowań opisana w art. 12.

JEDNOŚĆ CZYNÓW

(jeden czyn)

Zbieg przepisów ustaw

Pomijalny zbieg przepisów ustaw	Rzeczywisty zbieg przepisów ustaw

Zasada specjalności lex specialis derogat legi generali	Zasada konsumpcji lex consumens derogat legi consumtae	Zasada subsydiarności lex primaria derogat legi subsydiariae *zasada subsydiarności milczącej

Koncepcja idealnego zbiegu przestępstw	Kumulatywny zbieg przepisów ustaw

WIELOŚĆ CZYNÓW.

Typizacja przewidująca wieloszynowość (przestępstwa wieloszynowe).

Przestępstwa wieloszynowe – sprawca zrealizował więcej niż jeden czyn. Nie oznacza to jednak, że wystąpiła wielość przestępstw. Ustawa czasem wymaga dla zrealizowania przestępstwa: zaistnienia więcej niż jednego czynu albo jeden rodzaj czynu popełniono niejednokrotnie.

Rodzaje przestępstw wieloszynowych.

1. Przestępstwo zbiorcze – wystąpienie pewnej wielokrotności czynów, musi pojawić się pewna sekwencja zaniechań.

Przykład: art. 209 przestępstwo nie alimentacji („uporczywie”) – nie wystarczy nie wywiązać się z obowiązku jednokrotnie, czy dwukrotnie, musi to być notoryczne.

1. Przestępstwo dwuaktowe – wymagane jest podjęcie przez sprawcę dwóch różnych czynów, które wzięte z osobna nie stanowią przestępstwa, a dopiero ich kumulacja sprawia, że występuje przestępstwo.

Przykład: płatna protekcja art. 230§1

1. Przestępstwo złożone – mamy do czynienia z dwoma różnymi czynami, ale te wzięte z osobna stanowią dopiero przestępstwo.

Przykład: przestępstwo rozboju art. 280 polega na dokonaniu kradzieży (art.278) poprzez użycie groźby(art.190)/ przemocy(art.191).

1. Przestępstwo dopuszczające realizację jednoczynową i wieloczynową – spełnienie znamion przestępstwa może nastąpić poprzez jeden czyn lub większa ich liczbę.

Przykład: szpiegostwo art.130§2 – „udziela wiadomości”, co może zrobić za pomocą jednego maila (jednoczynowe) lub kilku maików (wieloczynowe).

WIELOŚĆ CZYNÓW

(wieloczynowość)

Przestępstwo zbiorcze	Przestępstwo dwuaktowe	Przestępstwo złożone	Przestępstwo dopuszczające realizację jednoczynową lub wieloczynową

Ciąg przestępstw. 91§1

Konstrukcja przestępstwa ciągłego oparta jest na założeniu, że szereg działań bądź zaniechań mający pewne wspólne cechy pozwala uznać, że wystąpiło jedno przestępstwo.

Sekwencja czynów w znaczeniu naturalnym – przestępstwo ciągłe pojmowano, jako prawną jedność czynów naturalnych, stanowiących jedynie części składowe, elementy przestępstwa ciągłego. Poszczególne czyny stanowiły zamach na to samo dobro prawne, realizowane w podobny sposób. A wszystkie czyny były podjęte w takim samy nastawieniu (umyślnie lub nieumyślnie). Między poszczególnymi czynami nie mogła wystąpiła znacząca rozbieżność czasowa.

W przypadku zamachów na dobro osobiste stawiany był wymóg tożsamości pokrzywdzonego.

Szereg czynów stanowiących jedno przestępstwo było wymierzane jedną karą, a jeśli nie dało się jej ustalić to wymierzano karę łączną.

1. Wieloczynowa koncepcja przestępstwa ciągłego – w skład przestępstwa ciągłego wchodzą w pełni samodzielne czyny.

2. Koncepcja ciągu przestępstw – nie powinno się mówić o jednym przestępstwie ciągłym, ale o ciągu przestępstw, jako szczególnej postaci realnego zbiegu przestępstw.

Czyn ciągły – art. 12, ciąg przestępstw – art.91§1. -> „krótkie ostępy czasu”

Czyn ciągły – oznaczają bliskość czasową między poszczególnymi zachowaniami oraz bliskość czasową między pierwszym a ostatnim przejawem zachowania.

Ciąg przestępstw – oznaczają jedynie wymóg, by pomiędzy poszczególnymi przestępstwami nie było znaczącego dystansu czasowego.

Realny zbieg przestępstw.

Sprawca dopuścił się wielu czynów, które nie odpowiadają żadnej typizacji przewidującej wieloszynowość, ani też nie tworzą ciągu przestępstw to stosuje się realny zbieg przestępstw z art. 80 – tworzy dwa lub więcej przestępstw, o ile nie zostały one rozdzielone wyrokiem skazującym (chociażby nieprawomocnym) za którekolwiek z nich.

Każde z przestępstw podlega osobnemu osądzeniu, ale w konsekwencji do zastąpienia orzeczonych kar jedną jednostkową karą.

KK wyróżnia system kary łącznej – orzeczenie za przestępstwo jednostkowe kar tego samego rodzaju lub innych kar podlegających łączeniu (art.87-89).

1. Nie może być niższa niż najsurowsza z orzekanych kar jednostkowych

2. Nie może być wyższa niż suma orzeczonych kar jednostkowych

3. Nie może przekraczać granicy kary łącznej wytyczonej dla poszczególnych rodzajów kar w art.86§1

KK przewiduje możliwość odstąpienia od wymiaru kary – art. 59.

Przestępstwa współukarane.

Współukaranie – przyjmowane jest, gdy cele kary zostaną osiągnięte, mimo, że ukaraniu podlegać będzie tylko jedno z dwóch popełnionych przez sprawcę przestępstw. Wymaga wyodrębnienia przestępstwa głównego (ono podlega ukaraniu) i przestępstwa współukaranego (za nie kara nie jest wymierzona).

Przestępstwo główne musi mieć znacznie większy stopień społecznej szkodliwości od przestępstwa współukarania, które w porównaniu z tym pierwszym jest błahe.

W przypadku zamachu na dobra osobiste pokrzywdzony obydwoma przestępstwami musi być ten sam.

1. Współukarnie uprzednie – przestępstwo główne pojawia się później niż współukaranie

2. Współukarnie następcze – przestępstwo główne poprzedza współukaranie. Nie może dojść do spotęgowania szkód wynikających z przestępstwa głównego, a dodatkowo nie może stanowić zamachu na inne dobro prawne niż dobro prawne, przeciwko któremu skierowane jest przestępstwo główne.

Wielość czynów sprawcy

Przestępstwo wieloszynowe (ustawa musi taką możliwość przewidywać w typizacji)	Ciąg przestępstw (jeśli spełnione są wymogi z art.90§1)	Realny zbieg przestępstw (jeśli nie zostały naruszone warunki z art.85)	Współukaranie	„zwykła” wielość przestępstw

Rozdział XI – Obowiązywanie Polskiej ustawy karnej w czasie, w miejscu i co do osób.

Unormowanie zasad wyboru tej ustawy, która w danej sytuacji powinna być stosowana. Punktem odniesienia takiego wyboru są zawsze czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego.

Czas popełnienia czynu zabronionego.

Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany – art. 6§1.

Za czas popełnienia przestępstwa uważa się zawsze czas działania lub zaniechania.

Bieg przedawnienia przestępstw:

1. Skutkowych rozpoczyna się NIE od czasu popełnienia przestępstwa, ale od czasu, gdy określony w ustawie skutek nastąpił (art.101§3).

2. Wieloskutkowych będzie czas ostatniego z czynów.

Czas ostatniego zachowania będzie wyznaczał czas czynu ciągłego.

1. Trwałych czasem popełnienia będzie ostatni moment utrzymania stanu sprzecznego z prawem, a niektórzy autorzy uważają, że wyłącznie czas czynu.

2. Z zaniechania należy uznawać ostatni moment, w którym sprawca mógł zrealizować ciążący na nim obowiązek.

Podstawowa zasada dot. zmiany ustawodawstwa to lex retro non agit (prawo nie działa wstecz). Ma charakter normy Konstytucyjnej art. 42 Konst. i powtórzona została w art. 1 KK – zakaz stosowania ustawy kryminalizującej określone zachowanie, która została uchwalona wcześniej lub wchodzi w życie po popełnieniu tego czynu.

Zmiana ustawodawstwa PRZED wydaniem prawomocnego wyroku.

art.4§1 wówczas reguła jest stosowanie ustawy nowej. Wynika to z założenia, ze każda nowa (zmieniona) ustawa jest lepsza od wcześniejszej i dlatego właśnie powinny być od razu stosowana. Wyjątkiem jest stosowanie ustawy obowiązującej poprzednio, pod warunkiem, że jest względniejsza dla sprawcy.

Ustawa „obowiązująca poprzednio” – ustawa z chwili czynu oraz ustawa pośrednia, która zaczęła obowiązywać już po popełnieniu czynu, a przestała jeszcze przed prawomocnym wyrokiem.

Ustawa epizodyczna – uchwalana dla doraźnych potrzeb, najczęściej związanych z klęskami żywiołowymi. Ustawodawca zazwyczaj nie określa z góry daty końca jej obowiązywania, z założenia jest tymczasowa.

Zmiana ustawodawstwa PO wydaniu prawomocnego wyroku.

Zasadą jest powaga rzeczy osądzonej (res iudicata) – niewzruszalność prawomocnych wyroków – oparcie na starym porządku prawnym.

Pojawiają się jednak wyjątki dotyczące zmiany wysokości kary, rodzaju kary lub de kryminalizacji.

Jeśli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie – art.4§2.

Jeśli według nowej ustawy czyn nie jest zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności zmienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując, że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawek dziennych grzywny albo dwóm miesiącom ograniczenia wolności – art.4§3.

Jeśli według nowej ustawy czyn nie jest już zabroniony pod groźba kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa (art.4§4), natychmiast przerywa się wykonywanie kary, a wpis o skazaniu usuwa się z rejestru danych.

Miejsce popełnienia czynu zabronionego.

Zgodnie z art.6§3 – miejsce, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którgo był zobowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.

Jest to zasada wszędobylstwa (wielomiejscowości).

Zasada terytorialności.

W myśl art.5 polską ustawę karną stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium polskim, na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba, że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną, stanowi inaczej.

Terytorium RP – jest wytyczone granicami.

TERYTORIUM RP

obejmuje:

Terytorium lądowe wraz ze śródlądowymi wodami stojącymi i płynącymi	Wnętrze ziemi znajdujące się pod terytorium	Morskie wody wewnętrzne	Morze terytorialne (12 mil morskich od linii podstawowej)	Dno
Wnętrze ziemi znajdujące się pod wodami	Wnętrze ziemi znajdujące się pod wodami	Wnętrze ziemi w obszarze wytyczonym granicami lądowymi	Morskie wody wewnętrzne	Morze terytorialne do wysokości tzw. kosmicznej ok. 90 km

Zasady obowiązywania ustawy karnej za czyny popełnione za granicą.

1. Zasada obywatelstwa (odwołuje się do statusu sprawcy) – nawiązuje do założenia, że obywatel polski ma obowiązek przestrzegania polskiego prawa karnego gdziekolwiek się znajduje, również za granicami kraju.

Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił czyn za granicą. Warunkiem jest podwójna karalność czynu, czyli uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia – art.111§1.

Jeśli zachodzą różnice między ustawą polska a ustawą obowiązującą w miejscu popełnienia czynu, stosując polską ustawę sąd może uwzględnić te różnice na korzyść sprawcy – art. 111§2.

Wymaganie podwójnej karalności (przestępczości) czynu nie ma zastosowania do polskiego funkcjonariusza publicznego, który pełniąc służbę za granicą, popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem funkcji, ani co do osoby, która popełniła przestępstwo w miejscu niepodlegającym żadnej władzy państwowej – art.111§3.

1. Zasada narodowości przedmiotowej zwykłej (względna).

Polską ustawę karną stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony (jakikolwiek) skierowany przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej oraz cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym – art. 110.

Obowiązuje wymóg podwójnej karalności.

1. Zasada narodowości przedmiotowej zastępczej – art.110§2.

Polska ustawę karną stosuje się w razie popełnienia przez cudzoziemca za granicą innego czynu zabronionego, jeśli w polskiej ustawie jest on zagrożony karą przekraczającą 2 lata pozbawiania wolności, a sprawca przebywa na terytorium RP i nie postanowiono go wydać.

Obowiązuje wymóg podwójnej karalności.

Zasada ta dotyczy przestępstw niezwiązanych z polskimi interesami, ale wymaga ścigania ze względu na solidarność międzynarodową z przestępczością.

1. Zasada narodowości przedmiotowej obostrzonej – art. 112.

Niezależnie od miejsca popełnienia przestępstwa polską ustawę karną stosuje się wobec wszystkich w razie popełnienia następujących przestępstw:

Przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu i zewnętrznemu RP	Pomówienia Narodu Polskiego	Przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym	Przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym	Fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego	Przestępstwa, z którego została osiągnięta, choćby pośrednio korzyść majątkowa na terytorium RP

1. Zasada represji wszechświatowej (uniwersalna, konwencyjna).

Dotyczą przestępstw, których ściganie wykracza poza sferę zainteresowania pojedynczego państwa i jest wspólnym zadaniem społeczności międzynarodowej.

1. W orzeczeniach zapadłych poza granicami kraju nie obowiązuje zasada res iudicata (powagi rzeczy osądzonej) i zasada ne bis in idem (zakaz orzekania dwa razy w tej samej sprawie).

2. Orzeczenie zapadłe za granicą nie stanowi przeszkody do wszczęcia lub prowadzenia postępowania karnego o ten sam czyn zabroniony przed sądem karnym (polskim) - 114§1.

Część trzecia.

Środki oddziaływania właściwe prawu karnemu i ich stosowania.

Rozdział XII – Kara i ewolucja środków penalnych.

Ogólna charakterystyka kary.

Kara – negatywna reakcja na ocenianie ujemne zachowania ludzi i grup społecznych.

Podział kary:

1. Teorie retrybutywne (absolutne/bezwzględne) – upatrują w karze odpłatę za popełnione przestępstwo. Mówi się „zło cierpienia z powodu zła działania (zgrzeszenia)”. Kara związana jest tylko z przeszłością, stanowi rozliczenie tego, co się stało.

2. Teorie prewencyjne (utylitarne/względne) – kładzie nacisk na celowość kary. Nastawiona prospektywnie, zwraca uwagę na oddziaływanie kary na sprawcę (bada efektywność kary). Jej działania mają zapobiegać na przyszłość.

3. Teorie mieszane – łączą ideę odpłaty ze społecznym oddziaływaniem kary.

Kara kryminalna – dolegliwość i potępienie orzeczone przez uprawniony organ wobec osoby posiadającej wolną wolę, która popełniła zawiniony czyn zabroniony.

Celem kary jest zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości oraz pozytywne oddziaływanie na dalsze zachowanie ukaranego i całą społeczność.

Środki penalne – ulegają rozszerzeniu o środki, które nie są karami. Środki te zastępują kary bądź je uzupełniają.

• Ulgi warunkowe – różnego rodzaju warunkowa rezygnacja ze stosowania kary w całości bądź w części np. warunkowe zawieszenie wykonania kary.

• Probacja – dozór przez kuratora sprawcy przestępstwa pozostającego na wolności i obciążonego pewnymi obowiązkami.

• Środki zabezpieczające – stosowane wobec sprawców czynów zabronionych niebezpiecznych, niepoczytalnych albo uznanych za niepoprawnych.

• Środki o charakterze wychowawczy stosowane wobec nieletnich (zakłady poprawcze, zakłady wychowawcze, dozór kuratora itp.).

Rozdział XIII – Kary.

Katalog kar (środków karnych) w Kodeksie Karnym.

Grzywna.	Ograniczenie wolności.	Pozbawienie wolności.	25 lat pozbawienia wolności.	Dożywotnie pozbawienie wolności.

1. Kara grzywny - art.33.

Uiszczenie Skarbowi Państwa określonej sumy pieniężnej.

Jest to kara nieizolacyjna, bo nie powoduje wyłącza skazanego ze społeczeństwa. Nie wymaga kosztownego wykonania. Spełnia funkcję represyjną, gdyż jej wysokość może być łatwo dostosowana do sytuacji majątkowej skazanego.

Do wad należy możliwość uiszczenia kary grzywny przez inną osobę niż skazany.

1. Systemy regulacji prawnej kary grzywny:

• System kwotowy – sąd ustala kwotę, którą skazany ma uiścić.

• System stawek dziennych – sąd określa dwa wyznaczniki liczbowe kary grzywny: liczbę stawek dziennych odpowiednią do wagi popełnionego przestępstwa oraz wysokość stawki dziennej, która zależy od zdolności finansowej skazanego. Dochodzi do wyliczenia jednej kwoty stanowiącej iloraz liczby stawek dziennych przez wysokość jednej stawki.

W Polsce pojawiają się oba systemy regulacji.

Art. 33 – sąd wymierza grzywnę w stawkach dziennych, określając liczbę stawek dziennych w granicach od 10 do 360, oraz wysokość jednej stawki dziennej, która może wahać się od 10zł do 2000zł, o ile ustawa nie stanowi inaczej.

Wynika, że najniższa grzywna wynosi 100zł, a najwyższa 720 000zł.

Kara grzywny może być orzeczona samoistnie lub kumulatywnie z karą pozbawienia wolności.

1. Kara ograniczenia wolności – art. 34-36.

Ma związek z karą pracy poprawczej. Sprawca nie trafia do zakładu karnego. Wynika z niej obowiązek pracy lub potrącenie części wynagrodzenia za pracę.

Nie izoluje skazanego od społeczeństwa. Spełnia funkcję represyjną i wychowawczą, poprzez wdrażanie ludzi do systematycznej pracy.

Czas trwania wynosi od miesiąca do 12 miesięcy najdłużej. Jest wymierzana w miesiącach.

Obejmuje 3 elementy:

• Skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu.

• Skazany jest zobowiązany wykonywania pracy wskazanej przez sąd.

• Skazany ma obowiązek udzielania wyjaśnień dot. przebiegu odbywania kary.

Najważniejszy jest drugi element – obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd.

Pojawiają się dwa warianty:

1). Wariant podstawowy – wykonywanie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, wskazanej przez sąd w odpowiednim zakładzie pracy w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym.

2). Wariant subsydiarny – stosowany w miejsce pracy wymienionej w wariancie podstawowym wobec osób zatrudnionych, który polega na orzeczeniu przez sąd potrącenia od 10-25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cele społeczne wskazane przez sąd. Skazany w okresie odbywania kary nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.

Sąd może wydać decyzje dodatkowe:

• Oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania.

• Nałożyć obowiązek: przeproszenia pokrzywdzonego, zapłaty na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od picia alkoholu i spożywania używek, naprawienia szkody w części lub całości oraz uiszczenia świadczenia pieniężnego.

Skazanego, który odbył, co najmniej połowę orzeczonej kary, przy czym przestrzegał porządku prawnego, sumiennie wykonywał pracę wskazaną przez sąd, spełniał nałożone na niego obowiązki i orzeczone środki karne – sąd może zwolnić od reszty kary, uznając ja za wykonaną – art.83.

1. Kara pozbawienia wolności – art. 37.

Zwana kara terminową.

Polega na umieszczeniu skazanego w zakładzie karnym, w którym jest on poddany obowiązującym tam rygorom i podlega izolacji od normalnego życia społecznego.

Jest to najczęściej stosowana kara za zbrodnie i inne najpoważniejsze przestępstwa.

Trwa najkrócej miesiąc, a najdłużej 15 lat. Wymierza się ją w miesiącach i latach.

Pojawiają się typy zakładów karnych: zamknięte, otwarte i półotwarte.

1. Kary najsurowsze –kara dożywotniego pozbawienia wolności i kara 25 lat pozbawienia wolności.

Osoba skazana na karę dożywotniego pozbawienia wolności może skorzystać z warunkowego zwolnienia po odbyciu 25 lat pozbawienia wolności. Sąd ten próg może podwyższyć.

1. Kary zastępcze – kary, które stosuje się, gdy z różnych powodów nie doszło do wykonania kar orzeczonych w wyroku. Uregulowane w kodeksie karnym wykonawczym. Przewidziane dla kary grzywny i kary ograniczenia wolności.

Rozdział XIV – Środki karne.

Obok kar zasadniczych, dawniej nazywane „karami dodatkowymi”.

Katalog

ŚRODKÓW KARNYCH

Pozbawienie praw publicznych.	Zakaz zajmowania stanowiska , wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności gospodarczej.	Zakaz udziału w działaniach na rzecz małoletnich.	Zakaz prowadzenia pojazdów.	Przepadek.	Zakaz kontaktowania się z określonymi osobami.
Obowiązek naprawienia szkody.	Nawiązka.	Świadczenie pieniężne.	Podanie wyroku do publicznej wiadomości.	Zakaz przebywania w określonych miejscach.	Zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

Łącznie wyróżnia się 10 środków karych.

Dwa dotykają dóbr osobistych, cztery mają charakter majątkowy, a cztery są różnego rodzaju zakazami.

Charakter osobisty.

1. Pozbawienie praw publicznych – art.40 – utrata czynnych i biernych praw.

Sąd może orzec w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

1. Podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Zakazy.

1. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.

art. 41§1 i 41§2

1. Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi.

art. 41§1a i 1b

1. Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

Może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego organu w określonych odstępstwach czasowych – art. 41a.

1. Zakaz prowadzenia pojazdów – art. 42.

Czas trwania i uchylenia środków karnych wymienionych w punktach:

1,3,6 - orzeka się środki karne od roku do 10 lat. Wyjątek: chyba, że zakaz prowadzenia pojazdów orzeczono na zawsze.

4,5 - orzeka się środki karne od roku do 15 lat. Wyjątek: chyba, że zakaz z pkt 4 orzeczono na zawsze.

Wszystkie środki od 1-5 orzeka się w latach, o ile nie są wyznaczone na zawsze – art.43§1.

Charakter majątkowy.

1. Przepadek – utrata na rzecz Skarbu Państwa przedmiotów związanych z popełnieniem przestępstwa.

1. Przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa – art. 44§1.

2. Przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa – art.44§2.

3. Przepadek przedmiotów w przypadku skazania za przestępstwo polegające na naruszeniu zakazu wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia i przewozu określonych przedmiotów – art.44§6.

4. Przepadek korzyści majątkowych osiągniętych z bezpośredniego lub pośredniego popełnienia przestępstwa – art. 45.

1. Naprawienie szkody – art. 46§1, 46§2.

2. Nawiązka – jest to zawsze jakaś kwota pieniężna, której wysokość określa sąd. Wyjątek: kradzież leśna z art. 290, kiedy to ustawodawca ustalił, że wynosi podwójną wartość ukradzionego drzewa.

Według art. 48 wymierza się w wysokości do 100 000 zł.

1. Świadczenie pieniężne – art.49 – w wysokości do 20 000 zł. Wyrok sądu musi zaznaczyć, na jaki cel suma zostanie przeznaczona.

Rozdział XV – Środki związane z wyznaczeniem okresu próby.

Idea probacji – poddania sprawcy próbie. Pozostawienie sprawcy na odpowiedni cza na wodności i poddanie próbie polegającej na obserwowaniu jego zachowania. Próba i dozór to istota probacji.

Modele

PROBAJCI

anglo-amerykański: Występuje w różnych wariantach, ale zawsze z zawieszeniem orzeczenia kary oraz wyznaczeniem próby.	francusko-belgijski: sąd wymierza karę, a jej wykonanie zawieszał na okres próby – brak dozoru i obowiązków pkt. 2	norwesko-duński: brak udziału sądu, lecz oskarżyciel publiczny, sprawca nie był skazywany pkt. 1	niemiecki: związany tylko z wykonaniem kary, zawieszenie kary i poddanie próbie pkt. 3

Polskie rozwiązanie: sąd może (a czasem jest do tego zobligowany) orzec dozór i nałożyć na skazanego różne obowiązki.

Środki związane z poddaniem sprawcy próbie:

1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego – art. 66-68.

Rezygnacja z kontynuowania postępowania, które najprawdopodobniej zakończyłoby się skazaniem sprawcy. Staje się w pełni skuteczne dopiero po pomyślnym przebiegu okresu próby.

1. Przesłanki. Przed podjęciem decyzji o warunkowym umorzeniu sąd musi stwierdzić, że spełniono przesłanki z art. 66.

Popełnienie czynu nie jest zagrożone karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata	Wina i społeczna szkodliwość czynu są nieznaczne	Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości	Sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne	Postawa sprawcy, właściwości i warunki osobiste uzasadniają przypuszczenie, że po umorzeniu będzie przestrzegał prawa

Gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą lub naprawił szkodę nie może przekraczać 5 lat

Sąd zgodnie z art. 67§1 wyznacza okres próby w wymiarze od roku do 2 lat. Bieg okresu próby rozpoczyna się z momentem uprawomocnienia się wyroku. Zgodnie z art. 67§2 sąd może na czas próby oddać sprawcę pod dozór kuratora.

Art. 67§3 nakłada na sprawcę obowiązki m.in. naprawienia szkody częściowo lub w całości (obligatoryjny), a pozostałe 72§1 pkt. 1-3,5 lub 7a są fakultatywne.

Skutki przebiegu okresu próby określa art. 68.

1. Warunkowe zawieszenie wykonania kary art. 69-76.

Dotyczy kary pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 2 lata, kary ograniczenia wolności i kary grzywny.

Mimo skazania sprawcy i wymierzenia kary, nie dochodzi do wykonania orzeczonej kary.

Najważniejszą przesłanką jest pozytywna prognoza, mimo nie wykonania kary cele związane z ukaraniem sprawcy zostaną osiągnięte – art.69.

Jest to szansa dla skazanego, że może uniknąć wykonania kary, jeśli w czasie próby będzie spełniał określone w wyroku warunki. Najważniejsze z nich to przestrzeganie porządku prawnego, w szczególności niepopełnienie przestępstwa.

1. Przesłanki. Przed podjęciem decyzji o warunkowym umorzeniu sąd musi stwierdzić, że spełniono przesłanki z art. 66.

Kara pozbawienia wolności do lat 2, kara ograniczenia wolności i kara grzywny.	Pozytywna prognoza.	Osiągniecie celów kary, aby zapobiec powrotowi sprawcy do przestępstwa.	Kara pozbawienia wolności do lat 5, tylko, gdy orzeczenie kary nastąpiło z zastosowaniem art. 60§5

Dolny próg okresu próby wynosi 3 lata, a dolny próg wynosi 10 lat.

Gdy dotyczy kary grzywny to od roku do lat 3.

Art. 71§1 przewiduje możliwość orzeczenia kary grzywny.

1. Warunkowe zwolnienie – art. 77-82.

Na podstawie orzeczenia sądu wykonywanie kary zostaje przerwane, skazany zostaje zwolniony z zakładu karnego i poddany próbie.

Jest to pewnego rodzaju korekt wyroku skazującego. Organem orzekającym jest sąd penitencjarny.

Przesłanki

Pozytywna prognoza, Skonkretyzowana w art.77§1.	Odbycie kary pozbawienia wolności w minimalnym wymiarze art. 78.

Połowa kary, powyżej 6 m-cy.	2/3 kary, nie mniej niż rok przy art. 64§1.	3/4 kary, nie mniej niż rok przy art. 64§2, 65§1 i 2.	15 lat przy karze 25 lat pozbawienia wolności.	25 lat przy każe dożywotniego pozbawienia wolności.

Okres próby zróżnicowany.

Od 2 do 5 lat (art. 80§1).	Od 3 lat przy art. 64§2 i 65§1 i 2 (art.80§2).	10 lat przy karze dożywotniego pozbawienia wolności (art.80§3).

Dodatkowo w okresie próby sprawca oddany jest przez sąd pod dozór kuratora.

Karę uważa się za odbytą w całości z chwilą warunkowego zwolnienia (art.82).

Pojawiają się również dwie dodatkowe możliwości:

1. Zwolnienie z kary ograniczenia wolności – art.83.

Przesłanki.

Przestrzeganie porządku prawnego.	Sumienne wykonywanie pracy wskazanej przez sąd.	Wykonywanie obowiązków (art.36§2).	Wykonywanie środków karnych.

Zwolnienie skazanego na karę ograniczenia wolności z reszty kary oznacza uznanie kary za wykonaną w całości.

1. Uznanie za wykonanie środków karnych – art. 84 i 84a.

Środek był wykonywany wobec skazanego przynajmniej przez połowę okresu, nie krócej niż rok.	Skazany przestrzegał porządku prawnego.

Rozdział XVI – Wymiar kary i środków karnych.

Wymiar kary to ustalenie rodzaju i wysokości kary, jeśli nie jest ona stopniowalna.

W zależności od tego, jaki podmiot ustala karę wyróżniamy:

1. Wymiar kary ustawowy – odnosi się do pewnej kategorii czynów zabronionych (uogólniony).

1. Zwykły ustawowy wymiar kary – uregulowany w sankcjach poszczególnych przepisów części szczególnej.

2. Nadzwyczajne złagodzenie kary – wymierza się karę poniżej dolnego zagrożenia albo karę łagodniejszego rodzaju w stosunku do tego, co reguluje ustawowy zwyczajny wymiar kary.

Fakultatywne (zależne od uznania sądu)	Obligatoryjne (obowiązkowe dla sądu)

Przypadki wskazane w ustawie (art.60§1).	Wymierzając karę młodocianemu, jeśli przemawiają za tym racje wychowawcze z art. 54§1.	W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdzie nawet najniższa kara przewidziana byłaby niewspółmiernie surowa.

Mały świadek koronny – sprawca współdziałający z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeśli ujawni organowi powołanemu do ścigania wszelkie niezbędne informacje dot. osób i okoliczności przestępstwa – art.60§3.

1. Możliwość zastąpienia kary pozbawienia wolności kara izolacyjną.

Możliwość orzeczenia grzywny lub kary ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności – art. 58§3. Dotyczy to jedynie przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności do lat 5.

Niedopuszczalne jest stosowanie do sprawcy występku umyślnego, uprzednio skazanego na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 m-cy oraz sprawcy występku chuligańskiego.

1. Odstąpienie od wymierzenia kary – przypadki, w których sprawca dokonuje przestępstwa i nie zostaje za nie skazany, sąd odstępuje od wymierzenia kary, choć może orzec środek karny.

Przypadki przewidziane w ustawie.	W przypadku „małego świadka koronnego”.	Przestępstwo zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności, karą grzywny.	Społeczna szkodliwość czynu jest nieznaczna.	Środek karny spełni cele kary.	Przestępstwo nie jest występkiem o charakterze chuligańskim.

1. Nadzwyczajne obostrzenie (zaostrzenia) kary.

Ma miejsce w przypadku:

Występku o charakterze chuligańskim. (art.115§21)	Recydywy specjalnej.	Uczynienia sobie z przestępstwa stałego źródła dochodu.	Działania w zorganizowanej grupie albo związku.	Przestępstwo o charakterze terrorystycznym. (115§20)	Ciąg przestępstw.

Recydywa specjalna .

Recydywa (art.64) to powrót do przestępstwa osoby, która za popełnione wcześniej przestępstwo poniosła już konsekwencje przewidziane prawem karnym.

Recydywa ogólna Przestępstwo drugie musi być takie samo jak już popełnione przestępstwo pierwsze. Wystarczy, że są podobne.	Recydywa specjalna Wskazuje na wyraźną uporczywość sprawcy lub na jakiś stopień profesjonalizmu.

Recydywa specjalna podstawowa (art.64§1)	Recydywa specjalna wielokrotna (art.64§2)

Przestępstwo pierwsze jest przestępstwem umyślnym.	Skazanie w warunkach recydywy specjalnej podstawowej.
Skazanie: odbyto, co najmniej 6 m-cy kary pozbawienia wolności.	Odbycie łącznie, co najmniej roku pozbawienia wolności.
Przestępstwo drugie to przestępstwo umyślne podobne do pierwszego.	Ponowne popełnienie umyślnego przestępstwa.
Przedawnienie recydywy: 5 lat	Dopuszcza się tego przestępstwa w ciągu 5 lat od odbycia w całości, albo części ostatniej kary.

Przestępstwa podobne – art.115§3 – „przestępstwa należące do tego samego rodzaju”, a więc skierowane przeciwko temu samemu dobru prawnemu. Sąd może wymierzyć karę w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Warunkowe zwolnienie jest możliwe dopiero po odbyciu dwóch trzecich kary pozbawienia wolności (art.78§2).	Sąd wymierza karę pozbawienia wolności w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a także zwiększonego o połowę (nie dot. zbrodni).

1. Zbieg podstaw nadzwyczajnego wymiaru kary.

Reguluje art. 57.

• Zbieg dwóch lub więcej podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia kary – możliwość tylko jednorazowego dokonania.

• Zbieg dwóch lub więcej podstaw do nadzwyczajnego obostrzenia kary – możliwość tylko jednorazowego dokonania.

• Zbieg podstawy do nadzwyczajnego złagodzenia kary z podstawą do nadzwyczajnego obostrzenia kary – sąd może wybrać rozwiązanie (art.57§2).

1. Granice nadzwyczajnego wymiaru kary.

Reguluje art. 38§1§2§3.

§2 mówi, ze kara nadzwyczajnego zaostrzenia nie może przekroczyć 540 stawek dziennych grzywny, 18 m-cy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności.

1. Wymiar kary sądowy – wymiar kary za konkretne, w pełni zindywidualizowane przestępstwo (jednostkowy). Uzależniony jest od ustawowego wymiaru kary.

Sądowy wymiar kary

Zasady	Dyrektywy

Zasada względnej swobody sądu.	Zasada indywidualizacji.
Zasada oznaczoności wymierzonych kar.	Zasada zaliczania na poczet kar dolegliwości doznanych wcześniej w postępowaniu w sprawie.

A – art. 53§1 „Sąd wymierza karę według swego uznania”.

B – Orzekane kary są przez sąd ściśle określone.

C – w szerokim tego słowa znaczeniu, unika powszechności, pochopnych uogólnień oraz wszelkich schematów.

D – Zasada zaliczenia na poczet orzeczonych kar i środków karnych dolegliwości doznanych przez skazanego w czasie postępowania w sprawie.

Dyrektywy

(wskazówki, jakimi się kierować sąd)

Ogólne (art. 53§1)	Szczególne	Dyrektywa wiodąca

„Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.” (art. 53§1)

dyrektywa priorytetu funkcji wychowawczej w przypadku nieletnich	dyrektywę indywidualizacji kary w przypadku współdziałania przestępnego
dyrektywa preferowania kar nie izolacyjnych w przypadku sankcji alternatywnych	dyrektywa rezygnacji z orzekania kary grzywny, gdy nie ma szans na jej zapłacenie

dyrektywa legalizmu	dyrektywa stopnia winy	dyrektywa stopnia społecznej szkodliwości czynu
dyrektywa prewencji ogólnej (cele zapobiegawcze i wychowawcze)	dyrektywa prewencji szczególnej (cele zapobiegawcze i wychowawcze)	dyrektywa humanitaryzmu

Rozdział XVII – Ustanie i ograniczenie karalności, zatarcie skazania.

Przedawnienie – dot. w zasadzie wszystkich przestępstw, a jedynie niektóre ich rodzaje są wyjątkowo wyłączone spod przedawnienia.

1. Przedawnienie karalności (art. 101 i 102).

Karalność ustaje, jeśli od czasu jego popełnienia upłynęło (art. 101§1):

30 lat – czyn stanowi zbrodnię zabójstwa	20 lat – czyn stanowi inną zbrodnię	15 lat – czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 5 lat	10 lat – czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 3 lat	5 lat – gdy chodzi o pozostałe występki

Karalność przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, jednak nie później niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia – art. 101§2

Terminy biegną od chwili popełnienia przestępstwa.

1. Przedawnienie wykonania kary (art.103).

Nie można wykonać kary, jeśli od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło:

30 lat – w razie skazania na karę pozbawienia wolności powyżej 5 lat lub karę surowszą	15 lat – w razie skazania na karę pozbawienia wolności do 5 lat	10 lat – w razie skazania na inną karę	15-letnie lub 10-letnie stosuje się do środków karnych

Spoczywanie przedawnienia – art. 104§1 – przedawnieni zostaje wstrzymane na czas trwania określonej przeszkody uniemożliwiającej wszczęcie lub kontynuowanie postępowania karnego. Odnosi się do przedawnienia karalności i wykonania kary. Brak wniosku lub oskarżenia prywatnego.

Przestępstwa nieprzedawniające się – art. 105.

Zbrodnie przeciwko pokojowi	Zbrodnie przeciwko ludzkości	Przestępstwa wojenne	Umyślne przestępstwa

Zabójstwo	Ciężki uszkodzenie ciała
Ciężki uszczerbek na zdrowiu	Pozbawienie wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnione przez funkcjonariuszy publicznych w związku z pełnieniem obowiązków służbowych

Abolicja, amnestia, akt łaski.

„Łaska” – przejawy wybaczania, darowani lub łagodzenia kar lub innych dolegliwości przewidzianych lub już wymierzonych za dany czyn negatywny, naruszający określony porządek społeczny.

Prawo łaski – tzw. indywidualne ułaskawienie (prawo łaski w znaczeniu węższym) – łaska odnosząca się do konkretnej, oznaczonej, co do tożsamości osoby lub grupy oznaczonych osób oraz generalną amnestię (generalny akt łaski) – stosowanie łaski wobec osób indywidualnie nieoznaczonych (generalnych) w określonych kategoriach spraw.

W ramach łaski indywidualnej i generalnej wyróżnia się abolicję indywidualną i amnestyjną – polegająca na „przebaczaniu i puszczaniu w niepamięć” popełnionego przestępstwa.

Abolicja stanowi wyłączenie bytu przestępstwa, które uznaje się za niebyłe, amnestia stanowi tylko złagodzenie represji karnej zastosowanej za przestępstwo.

Zatarcie skazania.

Skazanie i jego skutki, jako zdarzenia faktyczne są nieodwracalne. W znaczeniu prawnym to zjawisko czasowe, które po upływie określonych w ustawach karnych okresów zostaje unicestwione. Skazany karę odbył, darowano mu ją lub nastąpiło przedawnienie jej wykonania. Skazanie jest traktowane za niebyłe i usuwa się wpis z rejestru skazanych. Może nastąpić z mocy prawa lub na wniosek skazanego.

Rozdział XVIII – Środki zabezpieczające.

Wyróżnia się:

1. Środki lecznicze (art. 93) – umieszczenie w zakładzie leczniczym (odpowiednim zakładzie psychiatrycznym), gdy:

• Sprawca w chwili czynu znajdował się w stanie niepoczytalności (art.31§1).

• Popełniony przez niego czyn zabroniony charakteryzuje się znaczną społeczną szkodliwością.

• Istnieje wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia takiego czynu.

1. Środki nielecznicze (art.99§1).

• Sprawca dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności (art.31§1).

• Orzeczenie tych środków jest konieczne ze względu na ochronę porządku prawnego.

Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia działalności gospodarczej.	Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi.	Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz komunikowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.	Zakaz prowadzenia pojazdów.	Przepadek