POZNAWANIE ZESPOŁU UCZNIÓW
Struktura zespołu.
Termin struktura zespołu określa układ miejsc, jakie zajmują poszczególni jej członkowie względem siebie. Samo zaś miejsce w tej strukturze nazywamy pozycją jednostki. Biorąc pod uwagę różne podejścia, w klasie można wyróżnić struktury tworzone według następujących kryteriów:
osiągnięć w szkole;
posłuszeństwa;
przewodzenia i podległości;
podejmowania różnych ról społecznych;
porozumiewania się;
atrakcyjności osób wobec siebie.
Na ogół podstawę oceny uczniów stanowią kryterium 1 i 2. Nasuwa się pytanie, jak mamy poznać strukturę uczniów głębiej? najlepiej takie informacje zdobywać przez obserwację i badania socjometryczne. Gdy wybieramy obserwację należy pamiętać, że znacznie łatwiej poznamy strukturę powstałą ze względu na sprawy mające charakter szkolny, trudniej zaś – ze względu na sprawy osobiste, ukryte. W przypadku socjometru przy analizie wyników badania, warto posłużyć się kluczem terminologicznym: (artykuł)
Struktura klasy ma wiązek z pojęciem spójności. Spójność to specyficzna właściwość grupy, którą zwykle łatwo wyczuć intuicyjnie, zaś trudno zdefiniować. Jej elementy składowe to: poczucie, że grupa jest ważna, atrakcyjność grupy dla jej członków, akceptacja, przyjacielskie więzi.
Role uczniów w zespole. Przywództwo w zespole i normy.
Problematyka roli ma szczególne znaczenie w procesie wychowania. Często bowiem cele wychowania są określane, jako przygotowanie do pełnienia w przyszłości właśnie różnorakich ról: obywatela, pracownika, męża, żony. Stosujemy dwa podejścia do problematyki ról:
podejście ze względu na dziedzinę działania, gdzie dzielimy uczniów na role według aktywności w danej dziedzinie np. sport, turystyka itp. ;
podejście ze względu na charakter zadania, gdzie dzielimy uczniów ze względu na poziom aktywności, przy wykonywaniu czynności, wpajaniu wiedzy. Przykładowo: jedna osoba jest bardzo aktywna na zajęciach, lubi się wypowiadać, zaś inna uczy się poprzez słuchanie i wypowiadać się nie lubi.
Z grupy uczniów zazwyczaj wybijają się tzw. nieformalni przywódcy zespołu. mają oni większe niż pozostali możliwości i umiejętności w kierowaniu zachowaniami swoich kolegów. Rozpoznanie kto jest nieformalnym przywódcą ma duże znaczenie, ponieważ nauczyciel może się zorientować, jakie wpływy rozpowszechniają się w klasie.
Każda grupa uczniów pozostająca przez pewien czas razem tworzy normy wspólnego zachowania. Są to normy nieformalne, szkolne i ogólne. Nieformalne to te, które nie są narzucane przez szkołę, wytwarzają się w koleżeńskim środowisku i nie zawsze, gdy zostaną odkryte mogą być przez nauczyciela zaakceptowane np. „Zawsze daj ściągnąć zadanie.” Normy szkolne są wymagane przez szkołę i mają za zadanie regulowanie zachowanie uczniów. Normy ogólne określają postawę ucznia wobec innego człowieka, kraju, rodziny. Bardzo duży wpływ mają na uczniów normy koleżeńskie, gdyż przestrzeganie ich gwarantuje akceptację grupy.
POZNAWANIE POJEDYŃCZYCH UCZNIÓW
Samoocena, wartości, aspiracje ucznia.
Cała działalność szkoły opiera się na jednostkowym traktowaniu ucznia, zauważeniu jego indywidualnych możliwości i rozwijaniu ich. Często problemy uczniów objawiają się w obserwacji grupowej. Zazwyczaj jedna osoba wybija się poza szereg. Przeszkadza w prowadzeniu zajęć zaczepia kolegów/ koleżanki, rozśmiesza, parodiuje, bądź wręcz przeciwnie za wszelką cenę próbuje stać się niewidzialnym. Przydatna jest w tym przypadku diagnoza, która nie tylko pomaga zdefiniować problem, ale ułatwia podjęcie decyzji co do dalszych działań wychowawczych. W procesie rozwoju ucznia ważną rolę pełnią samoocena i wartości, które ceni. Jeśli jego samoocena jest zbyt wysoka albo zbyt niska, może mieć problemy z przyswajaniem wiedzy i z utrzymaniem dobrych relacji z kolegami. Najkorzystniejsza jest samoocena realistyczna, czyli potwierdzona przez niektóre osoby z otoczenia. Ważną rolę w rozwoju ucznia pełnią również aspiracje. Są to życzenia dotyczące osiągnięcia określonych stanów lub rzeczy a wyrażone wówczas, gdy człowiek traktuje te stany lub rzeczy jako dostępne. Aspiracje są więc czymś pośrednim między marzeniami, a konkretnymi dążeniami. Można je wybadać w pracach pisemnych np. : „Mój dzień powszedni za 10 lat.”, Jaki styl życia najbardziej cenisz? itp.
Stosunek ucznia do nauki szkolnej, nauczycieli i szkoły jako instytucji.
Postawa ucznia wobec nauczanego przedmiotu ma ogromne znaczenie dla efektów pracy. Wpływają na nią: zainteresowanie nauczanymi treściami, satysfakcja z nauki i osiągnięć, znaczenie, jakie dorośli przypisują danemu przedmiotowi w życiu. By poradzić sobie z wymogami szkolnymi oraz napięciem uczniowie posługują się wybranymi strategiami. Takimi sposobami posługuje się również nauczyciel. Jedną z grup stanowią strategie ułatwiające „przetrwanie” godziny lekcyjnej:
oswajanie – Masz postępować zgodnie z wymogami szkoły.
dominowanie – Ja tu jestem najważniejszy.
bratanie się – Ja was lubię, polubcie i mnie.
terapia zajęciowa – Maksymalnie zapełnię wam czas na lekcji.
rytuał i rutyna – I znowu róbcie to samo.
zmiana pracy w grę
Już od pierwszych lekcji w relacji nauczyciel – uczeń i odwrotnie pojawia się proces negocjacji, jako gry, podczas której każda strona szuka maksymalizacji własnego zysku. Może się to odbywać podczas:
wytrwałe wywieranie nacisku,
porównywanie,
uzasadnianie,
powoływanie się,
groźby,
obietnice,
gniew lub oburzenie,
powoływanie się na tradycję,
proponowanie wyboru,
gra na zwłokę,
mobilizowanie,
obrażanie,
pochlebstwo,
rozśmieszanie,
pomaganie.