Psychologia

1. Percepcja i orientacja w otoczeniu jako przejawy zachowania.

Wrażenie – neuropsychiczny proces poznawczy, powstający w jednym analizatorze pod wpływem działania bodźców na receptory jednego rodzaju i polegający na odzwierciedleniu pojedynczych cech tego bodźca. Poznajemy „twardości” metalu, „zieloności” liścia.

Spostrzeżenie – zespolenie pojedynczych cech w większe całości, neuropsychiczny proces poznawczy powstający w kilku współdziałających analizatorach, informacje z uprzednich doświadczeń, całościowe odzwierciedlenie złożonych bodźców oddziałujących na narządy zmysłu.

Odbiór i różnicowanie bodźców:

- Energia Fizyczna – aby mogła pobudzić receptor i wywołać wrażenie, musi osiągnąć określoną wielkość – musi stać się bodźcem

- Minimalna wartość bodźca, przy której jeszcze doznajemy wrażenia i poniżej której ono już nie występuje nazywamy Progiem Możliwości (bodźce podprogowe)

- Wrażliwość jest tym większa, im niższy jest próg wrażliwości, im silniejsze muszą być bodźce, aby wywołać ledwo dostrzegalne wrażenie, tym mniejsza wrażliwość

- Zjawisko adaptacji zmysłowej

- Czułość – wyczuwanie minimalnych różnic w bodźcach tego samego rodzaju

Spostrzeganie wzrokowe:

- Stałość wielkości – spostrzeganie znanych przedmiotów w ich normalnych rozmiarach, bez względu na odległość

- Stałość kształtu – spostrzeganie przedmiotów we właściwych im kształtach

- Stałość jasności – spostrzeganie przedmiotów we właściwych im kolorach

- Złudzenie – np. manipulowanie kontekstem

- Rola spostrzegania w nauczaniu

- Na czynność spostrzegania wpływa uwaga

Wrażenie a aktywność sportowa:

- Wrażenia równowagi – rola błędnika (anatomia podręcznik)

- Wrażliwość mięśniowo-ruchowa (kinestetyczna) rola proprioreceptorów

- Związki z wrażeniami wzrokowymi, dotykowymi itp.

Spostrzeżenia specyficzne:

-Poczucie czasu

-Poczucie wody (twarda/miękka, ciepła/zimna)

-Poczucie piłki (dotyk, ciśnienie, wielkość)

-Poczucie maty (twardość)

Uwaga a aktywność sportowa:

-Proces neuropsychiczny polegający na szczególnej koncentracji czynności poznawczych na określonym przedmiocie

- Uwaga powolna (zamierzone działanie) oraz mimowolna

- Cechy uwagi: stopień skupienia, pojemność (zakres), podzielność, przerzutność, trwałość

2. Procesy pamięciowe.

Pamięć – polega na gromadzeniu i przechowywaniu ubiegłego doświadczenia celem wykorzystania go w różnych sytuacjach.

Zapamiętywanie – gromadzenie doświadczenia nabytego w trakcie działalności jednostki.

Przechowywanie – gromadzenie informacji w wyniku zmian powstałych w komórkach nerwowych w czasie zapamiętywania.

Przypominanie – aktywizacja utajonego doświadczenia, rozpoznawanie, reprodukcja.

Pamięć ruchowa - jest jedną z form przejawów plastyczności układu nerwowego i zależy od całości struktury psychicznej działalności człowieka. Odnosi się do działalności sportowej, a w niej szczególnie do procesu treningowego związanego z uczeniem się i pamiętaniem ruchów.

Istotne aspekty:

- Mnemotechniczne ukierunkowanie – przyswojenie technik zapamiętywania, zróżnicowana trudność zapamiętywania różnych parametrów ruchu

- Podniesienie efektywności procesu zapamiętywania przez stymulowanie intelektualnej aktywności – np. zapoznanie z planem ćwiczenia przed przystąpieniem do jego wykonania

- Proces zapamiętywania ruchu opiera się na zrozumieniu – odtwarzanie w pamięci przestrzennych, czasowych, i siłowych parametrów ruchu, rola wyobrażeń, wykorzystanie metod mnemotechnicznych:

- Ułożenie schematu (plan układu – myślowe dzielenie na części)

- Grupowanie elementów (według podobnych lub jednorodnych cech ruchów)

- Wyodrębnienie sensownych punktów oparcia dla pamięci (np. określone położenia ciała, rozgraniczające przejście od jednej formy ruchowej do drugiej)

- Ocena wzajemnego stosunku ruchów (np. porównanie ich z posiadaną wiedzą i doświadczeniem)

- Pamięć ruchowa rozwija się w procesie systematycznych ćwiczeń

Kształcenie nawyków:

- Nawyk ruchowy – zautomatyzowana czynność motoryczna, wykonywana sprawnie przy zmniejszonej lub ograniczonej kontroli świadomości (np. przy jeździe na rowerze, wkładanie butów)

- Proces automatyzacji

- „Ślady pamięciowe” – fizjologiczne podłoże nawyków, inaczej stereotypy dynamiczne – podłoża nawyków, (np. czynności dnia codziennego)

Cechy nawyków:

- Świadomy charakter – możliwość korekty błędu

- Dokładność

- Trwałość

- Plastyczność

Transfer – przenoszenie się efektów pozytywnych, zdobytych przez ćwiczenie jednego nawyku na drugi nawyk.

Transfer bilateralny – przenoszenie efektu pozytywnego między częściami symetrycznymi.

Interferencja – negatywny wpływ dotychczasowych nawyków na tworzenie się nowych (gdy zawiera ruchy przeciwstawne, gdy utrwalony nawyk zawiera błędne elementy).

Dysautomatyzacja – osłabienie lub usunięcie nawyków – długotrwała przerwa, silne zmęczenie, dowolnie skierowane uwagi, silne pobudzenie emocjonalne.

Procesy i operacje myślowe:

- Uwewnętrzniona czynność operowania informacjami, a w szczególności ich selekcją i wytwarzaniem, dzięki któremu dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania świata

- Analiza – myślowe rozdzielenie danych całości

- Synteza – myślowe scalenie rozdzielonych w analizie elementów

- Porównywanie – zestawienie ze sobą przedmiotów i zjawisk, a następnie ujmowanie podobieństw i różnic między nimi

- Abstrahowanie – wyróżnianie jednej właściwości, przy pominięciu innych cech

- Uogólnianie – ujmowanie właściwości wspólnych dla klasy, rzeczy, zjawisk

- Pojęciowa reprezentacja – pośrednie odzwierciedlenie rzeczywistości

3. Myślenie a rozwiązywanie zadań taktycznych.

Taktyka – wcześniej przygotowany plan rywalizacji zmierzający do takiego jej prowadzenia, by wykorzystując własne przygotowanie oraz wiedzę osiągnąć jak najkorzystniejszy wynik sportowy.

Tendencja – z góry opracowane schematy lub rozwijanie umiejętności podejmowania przez zawodników najbardziej trafnych decyzji dostosowanych do konkretnych sytuacji.

Do należytego opracowania planu taktycznego niezbędna jest:

- Znajomość właściwości sytuacji taktycznych w danej dziedzinie

- Znajomość własnych indywidualnych cech lub cech zespołu

- Znajomość właściwości przeciwnika

- Znajomość specyfiki warunków w jakich zawody mają być rozgrywane

Cechy myślenia taktycznego:

- Stworzenie planu taktycznego

- Właściwy wybór metod walki

- Czynny charakter myślenia

- Szybkość procesów nerwowych

- Oparcie na taktycznych wiadomościach i umiejętnościach

- Związek z procesami emocjonalno-motywacyjnymi

4. Procesy motywacyjne, a aktywność sportowa.

Motywacja - procesy motywacyjne to procesy organizujące, ukierunkowujące i pobudzające czynność systemu nerwowego (w tym procesy psychiczne), tak aby sterowana przez te czynności aktywność osiągała cele określone treścią motywów.

Motyw – każde przeżycie pobudzające człowieka do działania lub powstrzymujące go, sprzyjające lub przeszkadzające jego wykonaniu

Proces motywacyjny - to proces regulacji który steruje czynnościami człowieka tak, aby doprowadziły one do określonego efektu. Motyw odnosi się do stanu wewnętrznego, który charakteryzuję się poczuciem niespełnienia i gotowością do podjęcia aktywności, czyli napięciem motywacyjnym.

Źródła Motywów:

- Niezaspokojenie potrzeb ograniczonych

- Niezaspokojenie potrzeb psychicznych

- Pobudzenie wzorców afektywnych (wywołania przykrości , bólu, strachu)

- Działanie czynników zakłócających czynności praktyczne i umysłowe (stres, konflikt przekonań, norm itp.)

- Sformułowanie zadań przez podmiot lub inne osoby

- Zaktywizowanie zainteresowań

- Zaktywizowanie wartości w wyniku dostrzeżenia, że jakieś cenione przez przedmiot wartości są zagrożone

W aktywności sportowej dwa podstawowe źródła:

- Zaspokojenie potrzeb podstawowych

- Realizacja zadań, które podmiot sam sobie stawia albo które są mu narzucone przez innych

Aby powstał proces motywacyjny muszą być spełnione dwa warunki:

U – użyteczność wyniku/celu (na ile wynik jest cenny dla sportowca)

P – przekonanie o subiektywnym prawdopodobieństwie jego osiągnięcia

M = f(U.P)

Motywacja – dwie główne właściwości:

- Kierunek motywacji – wskazuje na zamierzony cel lub wynik czynności, które nazywamy treścią motywu

- Natężenie motywacji – siła motywacji, wielkość i intensywność

Siła motywacji – zdolność do wyłączenia konkurencyjnych motywów przez motyw wyznaczający aktualnie podjętą działalność.

Wielkość motywu – tym większy im więcej czynności trzeba wykonać, aby go urzeczywistnić.

Intensywność – od niej zależy poziom mobilizacji organizmu, związany z realizacją danego motywu, poziom zdolności do wysiłku.

Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna:

Motywacja Wewnętrzna – motyw działania tkwi w nas samych, a sama działalność bez zewnętrznej nagrody sprawia nam przyjemność.

Motywacja Zewnętrzna – nasza działalność kierowana jest z zewnątrz, działamy w celu uzyskania nagrody.

Motywacja wewnętrzna – korzyści:

- Odczuwanie stałej potrzeby i przyjemności wynikającej z samego faktu zajmowania sie czymś

- Brak możliwości osiągnięcia natężenia, które mogłoby prowadzić do dezorganizacji czynności

- Utrzymywanie określonego rodzaju aktywności przez długi okres

- Czynnik napędowy tkwi w samym człowieku – gratyfikacja zawiera się w samej aktywności

- Istnieje małe prawdopodobieństwo, by w czymkolwiek osiągnąć doskonałość, jeżeli motywacja nie zawiera potrzeby doskonalenia się jako cechy samej w sobie

Rodzaje motywów w aktywności sportowej:

Motywy bezpośrednie:

- Przeżywanie uczucia zadowolenia na tle przejawów aktywności mięśniowej

- Przyjemność estetyczna płynąca z piękna i zręczności własnych ruchów

- Chęć wykazania odwagi i zdecydowania przy wykonywaniu trudnych i niebezpiecznych zadań

Motywy pośrednie:

- Dążenie, aby stać się zdrowym i silnym dzięki aktywności sportowej

- Dążenie do przygotowania się przez sport do działalności praktycznej

- Poczucie obowiązku wynikające z konieczności uczestnictwa w określonych zajęciach sportowych

5. Motywacja osiągnięć i jej związki z aktywnością sportową

Definicja:

T = M x P x I

T – siła motywacji

M – siła motywu

P – subiektywne prawdopodobieństwo sukcesu lub niepowodzenia w działaniu

I – subiektywna wartość wyniku (sukcesu)

Działanie ukierunkowane na osiągnięcia:

Wypadkowa dwóch przeciwstawnych tendencji: do osiągania sukcesu (Ts) oraz do unikania porażki (Tn)

M = Ts + Tn

Osoby o Ms > Mn :

- W zakresie aspiracji - preferują zadania o średniej trudności

- W zakresie wytrwałości i bardziej wytrwałem, gdy początkowe Ps > 0,5

- W zakresie preferencji zawodowych – jeśli Mn > Ms nierealistyczne aspiracje zawodowe (zbyt wysokie albo zbyt niskie)

Wysoka motywacja osiągnięć:

- Przekonanie, że sukces jest możliwy

- Odraczanie gratyfikacji

- Stawianie sobie coraz wyższych celów bez nagrody zewnętrznej

- Ryzyko

- Pomysłowość

- Planowanie celu i organizacja życia

Poziom motywacji osiągnięć wyznacza:

- Siła motywująca instrukcji do działania

- Manipulowanie wartością celu

- Analiza poprzednich sukcesów i niepowodzeń

- Cechy indywidualne osobnika

Szanse na wysoką motywację osiągnięć:

- Przynależność do grupy społecznej pozytywnie wartościującej sukces

- Typ uspołecznienia, w którym nagradza się dążenie do sukcesu

- Identyfikacja z osobami znaczącymi i ich działaniem nastawionym na osiągnięcia

- Pozytywne wartościowanie osiągnięć ekonomicznych

Wpływ aktywności sportowej na motywację osiągnięć:

- Możliwość przypisania efektu swoich działań sobie samemu

- Uczenie oparte na obserwacji

- Nagradzanie za efekty

- Możliwość wyznaczania sobie stopniowo wzrastających poziomów trudności

6. Emocje.

Emocja – to pozytywna lub negatywna reakcja na spostrzegany lub przypominany przedmiot, zdarzenie lub okoliczność, której towarzyszą subiektywne uczucia.

Emocje należy traktować jako mechanizm (system) sygnalizujący, że zdarzenie jest ważne dla interesów jednostki.

Emocje nie tylko ukierunkowują nas tak, że zbliżamy się do jednych rzeczy, a unikamy innych, lecz także dostarczają widocznych wskazówek umożliwiających innym ludziom poznanie istotnych aspektów naszych myśli i pragnień.

Składniki procesu emocjonalnego:

*Zmiany fizyczne – reakcje w obrębie układu nerwowego oraz mięśni

*Przeżycia subiektywne – odczuwanie przyjemności lub nieprzyjemności

*Aspekty poznawcze – świadomość przeżywanych emocji oraz skutków dla własnego życia

*Ekspresja – sygnalizowanie otoczeniu własnych przeżyć

*Reakcja na źródło emocji – zachowanie się ,,do” lub ,,od”

Cechy emocji:

- Poziom aktywacji – intensywność emocji

- Znak (dodatni – przyjemne, ujemny – przykre)

- Treść

Emocje uniwersalne:

Gniew, pogarda, wstręt, strach, radość, smutek, zdziwienie

Funkcje emocji

*Przystosowawcza (adaptacyjna) – np. wyrazy mimiczne twarzy (informują nas o zagrożeniu, w toku ewolucji wyrazy emocji stały się społecznie rozpoznawalne i zaczęły pełnić funkcję komunikacyjną)

Zbliżanie się ku celom pożytecznym, pożądanym: radość, przyjemność, satysfakcja, akceptacja.

Unikanie bodźców szkodliwych: poczucie winy, wstręt, zakłopotanie, lęk, gniew.

*Komunikacyjna – ekspresyjna, itp.

Np. demaskuje nasze próby ukrycia przed innymi tego, co czujemy i zamierzamy

*Motywacyjna – ukierunkowująca, podtrzymująca , pobudza nas do podjęcia działania dotyczącego jakiegoś zdarzenia.

*Emocje pomagają w organizowaniu naszych doświadczeń.

W odpowiedni sposób interpretujemy nasze sytuacje poznawcze.

Emocje wpływają na sposób postrzegania siebie np. gdy mamy dobry nastrój, to o sobie i świecie myślimy dobrze. Gdy mamy zły nastrój – źle.

*Regulują sytuacje społeczne. Pozwalają zachować dystans wobec niektórych osób.

Pozytywny nastrój sprzyja pomaganiu innym ludziom.

Poczucie winy też sprzyja pomaganiu (realne poczucie winy).

7. Emocje w aktywności sportowej

Koncepcja popędu:

Na występ sportowy mają wpływ trzy czynniki:

-Złożoność zadania

-Pobudzenie

-Wyuczone nawyki

Im silniejsze pobudzenie, tym większe prawdopodobieństwo, że czynność będzie przebiegać nawykowo. Przy zadaniu subiektywnie prostym pobudzenie to wpłynie dodatnio na wynik czynności. Jeśli zadanie jest odczuwane jako trudne, wzrastające pobudzenie wpłynie ujemnie na jakość działania.

Teoria ,,odwróconego U”

Opiera się na hipotezie zakładającej, że z każdym zadaniem związany jest optymalny poziom pobudzenia dla konkretnego zadania.

Prawo Yerkesa-Dodsona:

I – sprawność działań pozostaje w krzywoliniowej zależności od poziomu aktywacji

Wraz ze wzrostem pobudzenia emocjonalnego wzrasta sprawność działania do pewnej optymalnej wartości pobudzenia dla której sprawność działania jest największa, po przekroczeniu optymalnej wartości sprawność działania spada.

II – w miarę wzrostu stopnia trudności zadania, optymalny poziom aktywacji stopniowo obniża się

Teoria katastrofy:

Lęk poznawczy (z rozmyślania o trudności działania) nakładający się na istniejące już pobudzenie (lęk somatyczny) może spowodować ,,katastrofę” funkcjonalną w działaniu sportowym.

Teoria sfery optymalnego funkcjonowania (Hanin):

Przebieg zależności między pobudzeniem emocjonalnym a efektywnością działania sportowego zależy od różnic indywidualnych. Każdy posiada swój własny ,,idealny” poziom pobudzenia emocjonalnego, którego zaniżenie lub podwyższenie źle wpływa na wynik działania.

Rodzaje stanów emocjonalnych związanych z aktywnością sportową:

- Przeżycia związane ze zmianami w działalności życiowej (np. endorfiny na skutek zwiększonej aktywności mięśniowej)

- Przeżycia związane ze stopniem doskonałości przy wykonywaniu ćwiczeń

- Przeżycia związane z przebiegiem rywalizacji

- Przeżycia związane z percepcją estetyki

- Przeżycia związane z oddziaływaniem warunków zewnętrznych

- „Wyższe uczucia”

Przeżycia emocjonalne w sporcie wyczynowym mogą być wyznaczone przez następujące czynniki:

- Skalę zawodów

- Zadania, które ma spełnić sportowiec podczas zawodów

- Skład uczestników zawodów

- Poziom wytrenowania zawodnika

- Indywidualne cechy sportowca

-Specyfikę uprawianej dyscypliny

Sytuacje spostrzegane jako trudne:

- Okres treningu – brak postępów, brak opieki, nieodpowiednia trudność zadań, itp.

- Okres przed startem – brak snu, brak informacji o rywalach, brak możliwości rozgrzewki, nieadekwatność wymagań, słaba forma sportowa, itp.

- Start w zawodach – np. ,,martwy punkt”; ograniczenie ruchów z powodu kontuzji, bezsilność, itp.

- Okres po starcie – konsekwencje porażki, opuszczenie przez trenera, itp.

Przebieg emocji przedstartowych:

- Stan gotowości startowej – najbardziej optymalny stan przedstartowy: umiarkowane pobudzenie, odczuwanie potrzeby kontaktu ze środowiskiem sportowym, stopień mobilizacji odpowiada trudności zadania, planowany wynik możliwy do osiągnięcia itp.

- Stan gorączki startowej – silne pobudzenie oraz zdenerwowanie, zmienność stanów uczuciowych i nastroju, zwiększona pobudliwość nerwowa i wrażliwość, przyspieszenie tętna, drżenie ciała – nadmierna trudność zadania

- Stan apatii startowej – ogólne zniechęcenie, obniżona pobudliwość, senność, itp.

Emocje występujące w trakcie rywalizacji sportowej:

- Intensywność emocji spada z chwilą rozpoczęcia startu

- ,,Martwy punkt” – obniżenie intensywności procesów świadomości, rozproszenie uwagi, zwolnienie szybkości reakcji, stan duszności, obniżenie aktywności ruchowej

- ,,Drugi oddech” – wznowienie normalnej działalności, chęć kontynuowania walki

Emocje po startowe:

- Postrzeganie własnego rezultatu

- Przeświadczenie o stopniu wykorzystania własnych umiejętności

- Sposób zachowania się trenera

Inne aspekty:

- Emocje związane z sukcesem oraz sposób ich rozładowania

- Emocje związane z porażką oraz sposób ich rozładowania

- Analiza uzyskania wyniku (czas analizy, sposób, itp.)

8. Potrzeby.

- czynniki dynamizujące działanie człowieka

- utrzymywanie równowagi homeostatycznej ze środowiskiem – homeostazy (podstawowe kryterium spranego działania organizmu człowieka):

- Równowaga biologiczna – biostaza

- Równowaga społeczna – socjostaza

- Równowaga psychiczna – psychostaza

Potrzeba – stan napięcia wymagający rozładowania; pobudza organizm do działania mającego na celu uzyskanie równowagi.

U sportowców za pomocą potrzeby określa się te warunki, które są potrzebne do sprawnego działania w różnorodnych sytuacjach:

- usuwanie – czegoś, np. stanu przykrego napięcia po porażce, objawów zmęczenia, kontuzji

- uzyskanie – niezbędnych środków materialnych, wytrenowania, sukcesu sportowego

- wykonanie określonych czynności treningowych związanych z rozgrzewką, przygotowaniem oraz przebiegiem akcji sportowej

Deprywacja – doznanie przedłużającego się braku czegoś lub kogoś. Może mieć charakter fizyczne – brak sprzętu, żywności, lekarstw, lub psychospołeczny – brak motywacji, akceptacji, uznania trenera, stałe poczucie lęku itd.

Źródła potrzeb:

1. Biologiczne – odpowiadają potrzebom biologicznym, fizjologicznym, organicznym. U sportowców mają u swych podstaw odziedziczone mechanizmy neurofizjologiczne, czyli odruchy bezwarunkowe. (określona wrażliwość tkanki nerwowej na działanie określonych bodźców, np. w zakresie tlenu, pokarmu, odpoczynku, wydalania, itd.)

2. Psychiczne – stanowią podstawę dla potrzeb społecznych, psychicznych, kulturowych. Formuje się
   w ośrodkowym układzie nerwowym w toku życia człowieka. Odbiór informacji z otoczenia
   i organizacja zadań. Potrzeby społeczne powstają u sportowców w toku jego działania i uleganiu wpływom społecznym.

Hierarchia potrzeb wg A.H. Maslowa

1. fizjologiczne

2. bezpieczeństwa

3. przynależności i miłości

4. uznania

5. samo urzeczywistnienia się

6. wiedzy i zrozumienia

7. estetyczne

- potrzeby wyższego rzędu (psychospołeczne) mogą być zaspokojone dopiero wtedy, gdy zostaną zaspokojone potrzeby niższego rzędu (fizjologiczne), zaspokojenie tych potrzeb jest warunkiem uzyskania równowagi homeostatycznej

- potrzeby niższego rzędu = potrzeby niedostatku

- potrzeby wyższego rzędu = potrzeby rozwoju

- specyficzną cechą człowieka jest stały wzrost rozwoju potrzeb

Aspekty realizacyjne odnoszące się do różnorodnych potrzeb sportowca:

1. potrzeby fizjologiczne – odpowiednie warunki w zakresie budowy i funkcji poszczególnych układów organizmu sportowca, tj. mięśniowego, krwionośnego, itd., przez odpowiedni zestaw ćwiczeń treningowych, żywienie związane z kontrolą podst. funkcji metabolicznych organizmu, ochrona zdrowia, dostarczenie odpowiednich środków regenerujących siły, odpowiedni sprzęt, komfort życia, itd.

2. potrzeby bezpieczeństwa – zabezpieczenie zawodnika przed nieszczęśliwymi wypadkami czy urazami oraz ich następstwami, rozbudzanie poczucia stałości przynależności do określonej klasy sportowej, stabilizacja gratyfikacji materialnej, możliwość uzyskania kompetentnej opieki medycznej, psychologicznej

3. potrzeby przynależności i miłości – nawiązywania przyjaźni, miłości, więzi emocjonalnych
   w środowisku sportowym, także poza zawodami, przywiązanie do barw klubowych i narodowych, rozbudzanie szacunki i akceptacji dla byłych zasłużonych sportowców, a także juniorów, wzajemna tolerancja i akceptacja miedzy zawodnikiem a trenerem, w stosunku do innych zawodników

4. potrzeby uznania – obdarzenie szacunkiem, wytwarzanie poczucia użyteczności i bycia potrzebnym, podkreślania walorów wobec osób znaczących i kolegów, podtrzymywanie wiary we własne siły, rozróżnianie krzywdzących opinii od słów rzetelnej krytyki

5. potrzeby samo urzeczywistnienia się – zapewnienie warunków, w których sportowiec może rozwijać swoje indywidualne zdolności i możliwości, dbanie o rozwój cenionych wartości społecznych, po zakończeniu kariery sportowe możliwość samorealizacji, bycie zadowolonym z tego, co się robi, akceptacja siebie, nie postępowanie wg stereotypów

6. potrzeby wiedzy i zrozumienia – analizowanie własnych doświadczeń dotyczących walki sportowej oraz własnego organizmu w zakresie tzw. samo orientacji, rozbudzanie ciekawości w odniesieniu do uprawianej dyscypliny, rozumienie pojęć, pobudzanie do zadawania pytań, zwracanie na logikę i rozum np. w przypadku rozwiązywania zadań taktycznych

7. potrzeby estetyczne – dbałość o piękno, harmonię tam, gdzie jest to tylko możliwe, wzruszenia estetyczne (nie tylko ruchowe, ale także zmysłowe i intelektualne), odwołanie się do historycznych tradycji kultury fizycznej, przy wyjazdach sportowych korzystanie z dorobku kulturowego innych regionów kraju czy świata

9. Zdefiniuj odporność psychiczną

Odporność psychiczna – zdolność do efektywnego działania mimo przeżywania silnych negatywnych emocji bądź zdolność kontroli emocji.

Kryterium oceny odporności emocjonalnej – efektywność działania.

Istotne aspekty:

-próg podniecenia – stopień wrażliwości na bodźce emocjonalne

-próg zaburzenia – stopień dezorganizacji zachowania zawodnika będącego w stanie pobudzenia

10. Przedstaw indywidualne uwarunkowania odporności psychicznej.

Uwarunkowania indywidualne:

- indywidualny poziom napięcia (im wyższy poziom napięcia tym mniejsza odporność)

- poziom lęku (im wyższy lęk tym mniejsza odporność)

- pobudliwość

- neurotyczność (niezrównoważony emocjonalnie)

- reaktywność (siła procesu pobudzenia)

- wrażliwość emocjonalna

- równowaga procesów nerwowych

- realistyczność oceny siebie i rzeczywistości

- okoliczności zewnętrzne

11. Przedstaw i scharakteryzuj zasady kształtowania odporności psychicznej.

Zasady kształtowania odporności psychicznej:

- zasada kształtowania zdolności koncentracji na zadaniu - odwraca uwagę od czynników wywołujących emocje

- zasada kształtowania samo orientacji i samokontroli – sportowiec musi wiedzieć, że odczuwane napięcie i niepokój to normalna reakcja występująca w sytuacji rywalizacji. Orientacja we własnych emocjach jest podstawą do ich kontroli

- zasada kształtowania czynności kontrolno-regulacyjnych – mowa wewnętrzna – wewnętrzne ukierunkowywanie, np. „musze to zrobić…”. Przerywa rozwój negatywnych emocji

- zasada opanowania i przekształcania emocji - przekwalifikowanie np. leku w złość sportową poprzez np. rozmowę z trenerem

- zasada wzmacniania wytrwałości - poprzez wykonywanie ćwiczeń na treningu, które przygotują go do obciążeń, jakie występują w zawodach a nawet wyższych

- zasada stosowania specjalistycznych technik zmiany napięcia emocjonalnego- stosowanie technik relaksacyjnych, Schultza, Jacobsona, joga

12.Przedstaw i scharakteryzuj techniki zmiany napięcia emocjonalnego.

Techniki zmiany napięcia emocjonalnego:

- celowe zmiany kierunku myśli - koncentracja na innych czynnościach, maksymalnie technicznie prawidłowe wykonanie ćwiczenia

- oddziaływanie na zewnętrzne przejawy stresu - hamowanie gestykulacji, ruchów, mimiki

- rozgrzewka - dłuższa niż zwykle i z mniejszą intensywnością (obniża pobudzenie) lub krótka i intensywna (pobudza)

- masaż i automasaż - w przypadku silnego napięcia przeprowadza się masaż uspokajający, a przy niskim pobudzeniu – pobudzający

- stosowanie specjalnych ćwiczeń oddechowych

- sugestywne działanie trenera - stres trenera udziela się zawodnikom

- treningi relaksacyjne

13.Dokonaj porównania pojęć: zainteresowanie i zamiłowanie.

Zainteresowanie – względnie trwała obserwowalna dążność do poznawania otaczającego świata przybierająca postać ukierunkowanej aktywności poznawczej o określonym nasileniu, przejawiająca się w selektywnym stosunku do otaczających zjawisk.

Aspekty:

- dostrzeganie określonych cech przedmiotów oraz zależności między nimi (aktywność poznawcza) wybiórcze skupianie uwagi na określonych przedmiotach (pasja poznawcza)

- dążenie do ich zbadania, poznania (aspekt dynamiczny)

- przeżywanie różnorodnych uczuć związanych z nabywaniem i posiadaniem wiedzy (składnik emocjonalny)

Zamiłowanie – wyraża się w pozytywnym stosunku do wykonywania przez osobnika czynności, pozytywny stosunek emocjonalny do przedmiotu, dziedziny.

14. Dokonaj analizy porównawczej pojęć: zadatki, zdolności, uzdolnienia.

Zadatki - wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne.

Zadatki stanowią jedynie materialne podłoże uzdolnień i różnych form zachowania, nie wyznaczają jednak zdolności i innych cech indywidualnych w sposób z góry określony. Mogą stać się podłożem rozwoju uzdolnień w zależności od działań podejmowanych przez człowieka oraz warunków środowiskowych – wychowania i wykształcenia.

Zdolności - właściwości które rzutują na łatwość przyswajania nowych umiejętności czy sprawności.

Uwarunkowania: właściwości funkcjonalne systemu nerwowego, wpływ otoczenia społecznego, aktywność własna.

Uzdolnienia - wszelkie właściwości indywidualne sprzyjające efektywności uczenia się w określonej dziedzinie (wypadkowa zdolności).

Jeśli chodzi o analizę tych 3 pojęć można stwierdzić jednoznacznie że łańcuszek zaczyna się od zadatków które wynikają z czysto anatomiczno-fizjologicznych uwarunkowań i są podstawą dla zdolności te z kolei są wzbogacone o wpływy otoczenia oraz aktywność własną występują jako szersze pojęcie zróżnicowane pod względem uwarunkowań i na końcu występują uzdolnienia które stanowią wypadkową zdolności prościej mówiąc wynikają one z zależności pomiędzy zdolnościami.

 

15. Scharakteryzuj pojęcie uzdolnień sportowych.

Uzdolnienia sportowe – zespół właściwości indywidualnych o podłożu morfologicznym, motorycznym, fizjologicznym oraz psychicznym istotnie sprzyjających efektywności działania sportowego.

16. Przedstaw koncepcję temperamentu Hipokratesa – Galena.

- Sangwinik – silny, zrównoważony, ruchliwy

- Flegmatyk – silny, zrównoważony, powolny

- Choleryk   - silny, niezrównoważony

- Melancholik – słaby

17. Przedstaw koncepcję temperamentu Strelau’a.

Temperament – względnie stałe cechy organizmu pierwotnie biologicznie zdeterminowane. Przejawiają się one w formalnych cechach zachowania sprowadzających się do poziomu energetycznego i charakterystyki czasowej reakcji.

Poziom energetyczny – charakterystyczny dla poszczególnych jednostek sposób magazynowania i rozładowywania energii przejawiający się w wielkości reakcji i intensywności działań.

Opis struktury temperamentu za pomocą 6 cech:

- Żwawość – tendencja do szybkiego reagowania do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwiej zmiany z jednego zachowania w inne odpowiednio do zmian w otoczeniu

- Perseweracyjność – tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca który to zachowanie wywołał

- Wrażliwość sensoryczna – zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej

- Reaktywność emocjonalna – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej

- Wytrzymałość – zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej

- Aktywność – tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej

18. Przedstaw związki temperamentu z aktywnością sportową.

- Reaktywność a dyscypliny sportowe

- Temperament a dobór obciążenia treningowego

- Temperament a dobór metody nauczania

- Właściwości temperamentne a poziom pobudzenia

- Dyspozycyjność treningowa a efektywność podczas zawodów

19. Oddziaływanie wychowawcze nauczyciela w zależności od temperamentu ucznia.

- Choleryk – opanowanie i konsekwencja nauczyciela

- Sangwinik – nastawienie na koncentrację

- Flegmatyk – przyspieszanie tempa oraz poprawianie dynamiki

- Melancholik – delikatność w postępowaniu, dobór środków, przerw itp.

 

20. Zdefiniuj pojęcie postawy.

Postawa-stan umysłu wobec pewnych wartości o charakterze społecznym.

Postawę można określić jako ukształtowaną w procesie zaspokajania potrzeb, w określonych warunkach społecznych względnie trwałą organizację wiedzy, przekonań, uczuć, motywów oraz pewnych form działań związanych z określonym przedmiotem lub klasą przedmiotów.

21. Scharakteryzuj komponenty postawy

Komponenty postawy:

- poznawczy - w jego skład mogą wchodzić wiadomości dotyczące przedmiotu postawy, przekonania, przypuszczenia lub wątpienia

- emocjonalno-motywacyjny - przedmioty postawy wywołują uczucia dodatnie lub ujemne, nie może być to przedmiot obojętny

- behawioralny: Werbalny – opinia, Niewerbalny - działanie

 

22. Przedstaw proces kształtowania postawy prozdrowotnej.

1. Rozpoznanie strefy preferencji - określenie które ćwiczenia, formy aktywności uczeń lubi podejmować. Rozpoznanie i uwzględnienie tego czynnika pozwala na wzmocnienie w uczniu motywacji prozdrowotnej.

2.Wprowadzenie odpowiedniego zasobu informacji - przekazanie informacji o wartości zdrowia w sposób zrozumiały i atrakcyjny dla ucznia przy stałym odwoływaniu się do sfery emocjonalnej.

3.Podejmowanie określonych działań praktycznych - ćwiczenia, zabawy, formy aktywności ruchowej prowadzone ze stopniowo malejącą inspiracją nauczyciela a wzrastającą ucznia.

4.Powstanie związku - pierwszy kontakt z przedmiotem (wychowaniu fizycznym) zachęca do uczestnictwa w nim, wywołuje dążenie do kontynowania rozpoczętej aktywności na przyszłość.

5.utrwalenie się związku - poprzez obcowanie z ruchem na lekcji WF, uzyskiwanie kolejnych pozytywnych wzmocnień w tym zakresie.

6.rozbudowa struktury związku - uzupełnienie lekcyjnej aktywności ruchowej informacjami na temat zdrowia i higieny (zawsze w nawiązaniu do już utrwalonych związków).

7.rozszerzenie zakresu związku - przenoszenie form aktywności ruchowej poza zajęcia wf w szkole (uczenie wykorzystania czasu wolnego na sport)

8.włączenie nowego związku w system postaw - wprowadzenie i utrzymanie wartości zdrowie w hierarchii wartości ucznia. Zespolenie postawy prozdrowotnej z jedną z jego postaw centralnych – gwarancja trwałości.

23. Przedstaw właściwości ogólne (cechy) postaw.

- złożona struktura (z 3 komponentów)

- zakres – jednostkowy przedmiot lub grupa przedmiotów

- siła (szybkość przywoływania postawy)

- trwałość

- zwartość

- kształtuje się w toku życia i rozwoju

- może tworzyć się w związku z pojedynczymi lub szczególnymi doświadczeniami

- może być przyjmowana w gotowej postaci od osób znaczących

- Istotny składnik organizujący strukturę psychiczną

24.Scharakteryzuj pojęcie wychowania.

Wychowanie – oddziaływanie wychowawcze zmierzające do wywołania w psychice ludzkiej względnie trwałych zmian ukierunkowanych progresywnie tj. przyczyniających się do indywidualnego i społecznego rozwoju jednostki tak, aby przebiegał zgodnie z określonymi celami wychowania. Zależnie od rodzaju wychowania, oddziaływania te mają charakter intencjonalny, świadomy, planowy i zorganizowany.

Wychowanie dotyczy:

-potrzeb

-postaw

-zainteresowań

-motywacji

-wartości

-preferencji

25. Przedstaw zasady stosowania kary i nagrody.

Zasady stosowania kar:

- kara nie ma być środkiem represji

- adekwatność do rozmiarów przewinienia

- kara sprawiedliwa dotyczy wszystkich

- odmienność wpływu tej samej kary na inne osoby

- unikanie nadużywania kar

- brak negatywnego stosunku do karanego

- akceptacja kary

- upomnienie indywidualne

- podanie możliwości rehabilitacji

Zasady stosowania nagród:

- adekwatność nagrody do zachowania

- natychmiastowość nagrody

- aspekt publicznego wręczania nagród

- wzmacnianie motywu wewnętrznego

- problemy wynikające z nadmiernej regulacji zewnętrznej

26. Psychologia -nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. Psychologia jako nauka dotyczy ludzi.

Współczesne kierunki psychologii:

- introspekcjonizm

- psychoanaliza

- behawioryzm

- neobehawioryzm

- psychologia poznawcza

- psychologia humanistyczna

27. Przedstaw cele i zadania psychologii w WF i sporcie:

Sport:

- opis, objaśnianie, przewidywanie i modyfikowanie zachowań i czynności człowieka związanych z szeroko pojętą aktywnością fizyczną,

- dotyczy sportowców, nauczycieli, trenerów, sędziów, widzów, menedżerów i organizatorów sportu,

- badania nad aspektami sportu, wymiar teoretyczny i stosowany,

- edukacja- nauczanie studentów, działaczy i sportowców,

- diagnozowanie i interweniowanie w zakresie problemów psychologicznych wynikających z uprawiania sportu,

WF:

- promowanie aktywności fizycznej jako części zdrowego stylu życia

28. Omów pojęcie osobowości, omów cechy wzorca osobowego wychowawcy fizycznego wg Krajewskiego.

Pojęcie osobowości

Osobowość można interpretować jako:

- Zespół względnie stałych cech (właściwości, czynników, stylów) psychicznych jednostki, kształtujący się w toku interakcji między jednostką a jej społecznym otoczeniem, decydujący o stałości i między sytuacyjnej spójności zachowań [Strelau].

- Dający się wyróżnić, względnie trwały sposób zachowania, którym jednostka różni się od innych jednostek. W organizacji cech zwanych osobowością wyróżnia się siedem grup: 1) potrzeby; 2) zainteresowania; 3) postawy; 4) temperament; 5) uzdolnienia; 6) cechy morfologiczne; 7) cechy fizjologiczne, ujmowanych schematycznie w formie 7-ramiennej gwiazdy [Guilford].

- Organizacja nabytych i wrodzonych dyspozycji oraz schematów reagowania jednostki, względnie stałą, spoistą, specyficzną dla niej, a powstałą jako wynik dojrzewania, uczenia się i przystosowania, determinującą zarazem dalszy rozwój i przystosowanie jednostki [Siek].

29. Cechy wzorca osobowego wychowawcy fizycznego wg Krajewskiego.

• Cechy zewnętrzne

• Umiejętności metodyczne

• Cechy charakterologiczne

• Cechy umysłu

Zestawienie form przejawiania się wymienionych cech nauczyciela zawiera z pewnymi modyfikacjami tabela.