MIKROEKONOMIA WYKŁAD 1

Przedmiot ekonomii – zasoby czynników wytwórczych

Ekonomia jest nauką, która bada procesy gospodarowania w skali mikro- i makroekonomicznej.

Wyróżnia się 2 działy:

-mikroekonomię
-makroekonomię

Mikroekonomia analizuje działalność gospodarczą w ramach podmiotów gospodarczych, przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i państwa.

Makroekonomia bada działalność w skali całej gospodarki.

Funkcja poznawcza ekonomii polega na wykrywaniu praw ekonomicznych, które rządzą procesem gospodarowania. Wykrywa zależności między zjawiskami gospodarczymi, analizuje ich przyczyny, przebieg i skutki.

Ekonomia pełni również funkcję aplikacyjną, która polega na dostarczaniu wskazówek różnym podmiotom gospodarczym jak działać w warunkach ograniczonych zasobów gospodarczych.

Proces gospodarowania składa się z:

-procesu produkcji

-procesu podziału

-procesu wymiany

-procesu konsumpcji

Proces oznacza, że działalność gospodarcza jest ciągła i powtarzalna w czasie.

Proces produkcji polega na wytwarzaniu różnych produktów (różnych dóbr materialnych i usług).

Produkcja oznacza celową i świadomą działalność człowieka. Ma charakter społeczny, co wynika z faktu współdziałania ludzi w procesie produkcji, a także z faktu, że dana produkcja zaspokaja potrzeby społeczeństwa.

Produkcja składa się z różnorodnych prac ludzkich. Są to prace w różnych zawodach i specjalnościach o różnym stopniu złożoności.

Proces podziału określa udział poszczególnych członków społeczeństwa w wytworzonej produkcji globalnej. W gospodarce podstawą podziału wytworzonych produktów i usług między członkami społeczeństwa jest dochód. Występuje dochód w postaci wynagrodzenia za pracę dla pracowników najemnych. Dochód występuje także w postaci zysku, procentu i renty dzierżawczej dla określonych właścicieli. Występują także dochody w postaci pieniężnych świadczeń socjalnych np. stypendia, renty chorobowe, emerytury, zasiłki. Wysokość otrzymywanego dochodu decyduje o stopniu uczestnictwa każdej osoby w procesie podziału.

Proces wymiany oznacza akty sprzedaży i kupna różnych towarów na rynku. Produkty przeznaczone do wymiany noszą nazwę towarów. Rynek oznacza ogół stosunków wymiennych między kupującym i sprzedającym.

Pośrednikiem w wymianie jest pieniądz. W pieniądzu wyrażone są ceny towarów.

Cena jest pieniężnym wyrażeniem wartości wymiennej towarów.

Gospodarka rynkowa = gospodarka towarowo-pieniężna

Cechą tej gospodarki jest zaspokajanie potrzeb odbiorców.

Występuje też gospodarka naturalna, której cechą jest produkcja dla zaspokojenia własnych potrzeb producenta.

Schemat wymiany: towarpieniądztowar

towartowar (w pewnym zakresie) wymiana barterowa

W wymianie barterowej problemem jest zapewnienie ekwiwalentności wymiany, co oznacza zapewnienie, że równa wartość została wymieniona na równą wartość. Mogą występować przypadki niedoszacowania lub przeszacowania wymienianych produktów i usług.

Proces konsumpcji oznacza proces zaspokajania różnych potrzeb ludzkich. Zaspokajane są potrzeby podstawowe (biologiczne) i wyższego rzędu. Zaspokojenie potrzeb podstawowych jest niezbędne dla godziwego życia człowieka (mieszkanie, głód, ciepło, przemieszczanie się, odzież). Potrzeby wyższego rzędu to potrzeby społeczno kulturowe. Pojawiają się one po zaspokojeniu potrzeb podstawowych (bezpieczeństwo, ochrona zdrowia, wypoczynek, uczestnictwo w kulturze, uznanie, szacunek, prestiż, awans społeczny i zawodowy, samorealizacja).

Zaspokojenie potrzeb zależy od wysokości posiadanego dochodu bieżącego, nagromadzonego majątku oraz stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego danej gospodarki.

Ekonomia obserwuje rzeczywistość gospodarczą (cały proces gospodarczy), wykrywa i formułuje prawidłowości (prawa) ekonomiczne. Prawa ekonomiczne są to stale powtarzające się zależności zachodzące w rzeczywistości. Działają niezależnie od woli i świadomości człowieka. Prawa ekonomiczne są to prawa wielkich liczb. Aby wykryć i sformułować prawo należy zbadać wiele zależności. W większości przypadków zależność między zjawiskami zachodzi.

Zasoby czynników wytwórczych są podstawą każdego procesu gospodarowania, obejmują zasoby naturalne, ludzkie i kapitałowe. Tradycyjne czynniki to zasoby naturalne, przede wszystkim ziemia, surowce, woda, powietrze, energia słoneczna. Do nowych czynników wytwórczych zaliczamy naukę i wiedzę, przedsiębiorczość oraz organizację.

Procesy uprzemysłowienia (industrializacji i urbanizacji) przyczyniły się do znacznego wykorzystywania zasobów naturalnych w celach gospodarczych. Zmniejszyły się zasoby dóbr wolnych występujących w przyrodzie. Dobra wolne zaspokajają potrzeby wyższe, dlatego jest coraz więcej działań ochrony dóbr wolnych.

Zasoby ludzkie w ramach, których człowiek jest najważniejszym czynnikiem wytwórczym.

Coraz ważniejsza staje się jakość kapitału ludzkiego.

Rozwój gospodarki opartej na wiedzy świadczy o wyższym etapie rozwoju.

Zasoby kapitałowe obejmują kapitał rzeczowy (budynki, maszyny, urządzenia, sprzęt, środki transportu, urządzenia infrastruktury np. drogi, autostrady, porty, lotniska, łączność – sieć telekomunikacyjna, sieć wodnokanalizacyjna, sieć elektryczna) i finansowy (środki pieniężne w bankach i poza systemem bankowym, papiery wartościowe tj. akcje i obligacje, pieniądz zagraniczny, inne np. złoto, kruszce szlachetne).

Przedsiębiorczość – cecha producenta, oznacza:

-zdolność do podejmowania nie tylko decyzji bieżących, ale także decyzji strategicznych

-zdolność do wprowadzania postępów organizacyjnych, technologicznych, technicznych oraz produktywnych

-zdolność do podejmowania ryzyka. Ryzyko musi być zaplanowane i zminimalizowane.

Organizacja poprawia efektywność działania przedsiębiorcy. Jej wyrazem jest struktura organizacyjna, dostosowana do wielkości podmiotu i rodzaju działalności. Ważne jest wyodrębnienie potrzebnych stanowisk pracy, podział pracy między stanowiska i przydział odpowiedzialności za wykonane zadania.

WYKŁAD 2

Prawo ograniczoności zasobów gospodarczych. Krzywa możliwości produkcyjnych i krzywa transformacji.

Prawo ograniczoności zasobów gospodarczych jest to prawo ekonomiczne dotyczące każdej gospodarki. Prawo to wskazuje, że istnieją granice możliwości produkcyjnej każdej gospodarki określone przez ograniczoność zasobów czynników wytwórczych.

Ograniczoność zasobów wytwórczych jest związana z cechami struktury społeczno-gospodarczej każdego kraju. Ograniczoność zasobów rozpatruje się w relacji do nieograniczonych dynamicznie zmieniających się potrzeb ludzkich.

Ilustracja graficzna prawa ograniczoności zasobów jest krzywa możliwości produkcyjnych zwana także krzywą transformacji. Krzywa ta przedstawia problem możliwości produkcyjnych w sposób modelowy. Stosowany jest tu model ekonomiczny, który w sposób uproszczony przedstawia istotę tego prawa. Model ekonomiczny jest uproszczonym obrazem, odzwierciedleniem rzeczywistości gospodarczej, z czego wynika, że nie może fałszować tej rzeczywistości. Model ten zakłada produkcję dwóch dóbr (dobra X i dobra Y) i możliwości wytwórcze gospodarki, określone przez zasób czynników wytwórczych

Krzywa możliwości produkcyjnej przedstawia różne kombinacje produkcji dwóch dóbr wytwarzane przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji (wytwórczych). Punkty leżące na krzywej nazywane są punktami efektywnymi, ponieważ oznaczają maksymalną możliwą wielkość produkcji oraz pełne wykorzystanie czynników wytwórczych.

Produkcja przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych nosi nazwę produkcji potencjalnej.

Punkt A oznacza maksymalną wielkość produkcji dobra X przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Produkcja dobra Y jest równa zero. Punkt B oznacza kombinację produkcji obu dóbr, przy czym relatywnie więcej wytwarzanych jest dóbr X niż Y. Oznacza to, że relatywnie więcej czynników jest alokowanych w produkcji dobra X. Punkt C oznacza kombinację produkcji obu dóbr, przy czym relatywnie więcej wytwarzanych jest dóbr Y niż X. Oznacza to, że relatywnie więcej czynników jest alokowanych w produkcji dobra Y. Punkt D oznacza maksymalną wielkość produkcji dobra Y przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Produkcja dobra X jest równa zero.

Ruch po krzywej możliwości produkcyjnej w górę oznacza wzrost produkcji dobra Y kosztem produkcji dobra X przy danym zasobie czynników produkcji. Ruch po krzywej możliwości produkcyjnej w dół oznacza wzrost produkcji dobra X kosztem produkcji dobra Y przy danym zasobie czynników produkcji. Koszt ten nazywamy kosztem alternatywnym. Jest to koszt utraconych możliwości.

Koszt alternatywny określony jest przez wartość produkcji jednego dobra, z której trzeba zrezygnować na rzecz zwiększenia produkcji drugiego dobra.

Punty leżące poniżej krzywej możliwości produkcyjnych (p. E i F) oznaczają wybory nieefektywne, ponieważ przy produkcji określonej przez te punkty, nie są wykorzystane możliwości wytwórcze gospodarki oraz bieżąca produkcja jest znacznie mniejsza od potencjalnej. Punkty leżące powyżej krzywej (p. G i H) są punktami nierealnymi w danym czasie, Wyznaczają wielkość produkcji przewyższającą możliwości wytwórcze gospodarki.

Krzywa ta może zmieniać swoje położenie w czasie. Jeżeli krzywa przesunie się w prawo to punkty nierealne mogą stać się realnymi. Przesunięcie w prawo krzywej dokonuje się pod wpływem zmian ilościowych i jakościowych w czynnikach produkcji. Zmiany ilościowe oznaczają, że produkcja rośnie pod wpływem ilościowego wzrostu nakładów czynników produkcji np. wzrost powierzchni uprawianej ziemi, nowe odkrycia geologiczne (surowce, minerały), wprowadzenie racy na 3 zmiany, zwiększenie powierzchni budynków, zwiększenie ilości maszyn i urządzeń.

Wzrost możliwości produkcyjnych wynika z poprawy jakości czynników produkcji, szczególnie w krajach wysokorozwiniętych. Rośnie wówczas produktywność czynników wytwórczych np. przez wprowadzenie postępu do procesu produkcji, postępu technicznego, technologicznego, organizacyjnego i produktywnego.

Krzywa ta może przesunąć się w dół, co oznacza mniejsze możliwości produkcyjne gospodarki, jest to oznaką pogorszenia koniunktury. Wyrazem niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych są bezrobocie, zwolnienia, przymusowe urlopy, niewykorzystany park maszynowy.

W wyniku zmiany struktury produkcji między dobrem X i Y następuje przesunięcie czynników produkcji w gospodarce do bardziej preferowanych dziedzin produkcji, Następuje transformacja struktury produkcji.

Prawo ograniczoności zasobów wskazuje na konieczność prowadzenia racjonalnej gospodarki, czyli opartej na zasadzie racjonalnego gospodarowania. Ma ona 2 aspekty:

1. Oznacza dążenie do maksymalizacji efektów przy danych nakładach czynników produkcji

2. Oznacza dążenie do minimalizacji nakładów czynników produkcji dla osiągnięcia danego efektu

Dla wyborów ekonomicznych stosowany jest również rachunek ekonomiczny. Rachunek ten polega na porównaniu nakładów i efektów różnych wariantów rozwiązań i wybór wariantu najbardziej optymalnego.

WYKŁAD 3

System gospodarki rynkowej

Gospodarka rynkowa dominuje we współczesnym świecie, Są różne odmiany tej gospodarki np. występuje gospodarka liberalna i rynkowa, gdzie rola państwa ogranicza się do funkcji legislacyjnej (prawnej), zapewnienie ładu prawnego.

Społeczna gospodarka rynkowa jest realizowana w Polsce i innych krajach UE. Oznacza ona, że sprawy gospodarcze są regulowane przez mechanizm rynkowy, a za sprawy społeczne odpowiada instytucja państwa. Cechy gospodarki rynkowej:

-dominuje w niej prywatna własność czynników wytwórczych

-dominuje rynkowy mechanizm alokacji czynników produkcji

Dominacja prywatnej własności czynników produkcji oznacza, że udział tej własności wśród podmiotów gospodarczych w działalności inwestycyjnej, w zatrudnieniu w wytwarzaniu produktu krajowego jest największy.

Oprócz własności prywatnej występuje własność publiczna, jako własność państwowa i własność samorządowa (gminy, województwa, powiatu).

Własność prywatna może występować, jako własność indywidualna (jeden właściciel), a także, jako własność grupowa w formie spółek. Rozwój własności grupowej spowodował delegację uprawnień do bieżącego zarządzania dla menagerów, specjalistów. Własność prywatna powoduje, że gospodarka rynkowa działa w sposób efektywny, działa racjonalnie, jest gospodarką innowacyjną, a temu sprzyja konkurencja na rynku.

Słabości tej gospodarki:

-występuje w niej bezrobocie
-rozwarstwienie dochodowe i majątkowe społeczeństwa
-cykliczny rozwój gospodarki

Druga cecha gospodarki, czyli rynkowy mechanizm alokacji zasobów dominuje w gospodarce rynkowej. Oznacza

Regulacyjną rolę rynku w rozwoju różnych dziedzin gospodarki. Na rynku występuje zapotrzebowanie społeczeństwa na różne dobra i usługi. Na tej podstawie rynek przesyła informacje dla producentów, jakie dobra są preferowane, produkcję, jakich dóbr należy rozwijać, a na jakie dobra nie ma zapotrzebowania. Rynek pełni funkcję informacyjną wobec kupujących i sprzedających, (jakość, ceny dóbr, czy warto jest kupić dobra). Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatność różnych dóbr i usług. Przydatność produkcji potwierdzają nabywcy kupując lub nie, dane dobra. Dobra, które cieszą się zapotrzebowaniem nabywców stanowią sygnał dla producentów dla wzrostu ich produkcji. Producenci czerpią wówczas określoną wielkość czynników wytwórczych. Dlatego też, na podstawie sygnałów rynkowych dokonywane jest rozmieszczenie czynników produkcji między różne dziedziny wytwórczości. Rynek określa także stopień marnotrawstwa czynników wytwórczych w przypadku, gdy są one alokowane w dziedzinach niecieszących się zapotrzebowaniem. Funkcją rynku jest także zapewnienie równowagi rynkowej na każdym rynku cząstkowym.

WYKŁAD 4

Funkcje rynku. Kategorie rynku

Rynek pełni następujące funkcje:

1. Jest miejscem wyceny różnych towarów, usług i czynników produkcji. Cena na rynku kształtuje się pod wpływem wielkości popytu i podaży i relacji między nimi

2. Zapewnia stany równowag cząstkowych

3. Pełni funkcję informacyjną dla podmiotów gospodarczych (o cenie, jakości, kategoriach rynkowych)

4. Umożliwia racjonalne wykorzystanie zasobów gospodarczych, czynników wytwórczych, co wynika z konkurencji między podmiotami

5. Jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji. Przydatność potwierdzona jest przez kupno danych produktów.

6. Umożliwia dostosowanie produkcji do potrzeb społecznych

Podstawową kategorią rynkową jest popyt. Popyt jest to ilość dobra, jaką nabywca chce i może kupić przy danej cenie w danym czasie. Jest to tzw. popyt efektywny, czyli popyt poparty siłą nabywczą dochodu (czyli możliwością zakupu).

Wyróżnia się także popyt potencjalny, który oznacza chęć, pragnienie zakupu dobra. Popyt potencjalny może zmienić się w efektywny pod warunkiem wzrostu dochodów nabywcy lub/i spadku ceny dobra.

Wyróżnia się także popyt funkcjonalny, który wynika z wartości użytkowej dobra, czyli jego cech jakościowych i zdolności tego dobra do zaspokajania określonej potrzeby.

Występuje także popyt niefunkcjonalny, który wynika z oddziaływania czynników zewnętrznych na zachowania i decyzje konsumentów. Popyt ten jest kształtowany przez efekt „owczego pędu”, czyli efekt naśladownictwa. Gdy popyt pojedynczego konsumenta, nabywcy kształtuje się pod wpływem popytu innych konsumentów. Efekt snobizmu, demonstracji – dana jednostka pragnie wyróżnić się z otoczenia, czyli np. chce zademonstrować swój wysoki status materialny, społeczny, zawodowy.

Prawo popytu- określa zależność między zmianą ceny, a zmianą popytu. Według prawa popytu wzrost ceny przyczynia się do spadku popytu, a spadek ceny powoduje wzrost popytu przy założeniu ceteris paribus. Założenie to zakłada uznanie wszystkich innych czynników nie cenowych, które mogą wpływać na popyt za stałe. Ilustracją graficzną prawa popytu jest krzywa popytu.

Każdy punkt na krzywej popytu ilustruje wielkość popytu przy danej cenie.

Istota prawa popytu pojawia się w ruchu po krzywej popytu. Ruch po krzywej popytu w dół oznacza spadek ceny i wzrost popytu. Ruch po krzywej popytu w górę oznacza spadek popytu i wzrost ceny.

Zmiana ceny wywołuje 2 efekty:

- efekt substytucyjny zmiany ceny - popyt nabywców przesuwa się od dóbr drożejących do relatywnie tańszych substytutów. Substytuty są to dobra, które mogą się wzajemnie zastępować w procesie zaspokajania danej potrzeby.

-efekt dochodowy zmiany ceny – zmiana dochodu realnego pod wpływem zmiany ceny przy danym dochodzie nominalnym.

Dochód nominalny – dochód w wyrażeniu pieniężnym.

Dochód realny – ilość towarów i usług, jaki konsument może nabyć przy danej ich cenie i danym dochodzie nominalnym. Jeżeli dochód nominalny jest stały, a rosną ceny nabywanych dóbr to dochód realny zmaleje. Jeżeli przy danym dochodzie nominalnym konsumenta spadną ceny nabywanych dóbr to jego dochód realny rośnie, czyli zwiększa się popyt.

Czynniki poza cenowe określające popyt:

• Zmiany dochodu nominalnego

• Zmiany ceny dobra substytucyjnego względem danego dobra

• Zmiany ceny dobra komplementarnego względem danego dobra
  Dobra komplementarne są to dobra, które wzajemnie się uzupełniają przy zaspokajaniu danej potrzeby np. samochód i benzyna, tablica i kreda. Jeżeli są dwa dobra komplementarne, cena jednego z tych dóbr jest stała, natomiast rośnie cena drugiego dobra to popyt na dobro o stałej cenie maleje. Jeżeli jedno z dóbr komplementarnych staje się tańsze to popyt na drugie dobro rośnie.

• Oczekiwania przyszłych cen

Jeżeli konsumenci oczekują wzrostu cen nabywanych dóbr to w chwili obecnej zwiększają popyt na dobro. Jeżeli konsumenci oczekują obniżek cen to w chwili obecnej zmniejsza się ich popyt na te dobra.

• Zmiana liczby i struktury ludności
  Wzrost liczby ludności prowadzi do wzrostu popytu, natomiast zmiany w strukturze społeczeństwa według różnych cech mają wpływ na zmiany popytu np. wzrost udziału w społeczeństwie osób, które zarabiają średnią krajową i powyżej powoduje, że zaczyna wzrastać popyt na dobra wyższego rzędu. Wzrost udziału ludności wykształconej lub kształcącej się w ogólnej liczbie ludności powoduje wzrost popytu na usługi kształcenia, książki, komputery, przybory. Starzenie się społeczeństwa powoduje wzrost popytu na opiekę zdrowotną, wózki inwalidzkie itp.

• Czynniki subiektywne

Są to czynniki niemierzalne – wpływ ich na popyt można jedynie oszacować, wynikają z indywidualnych preferencji konsumenta. Są też sytuacje, gdy można mówić o jednakowych preferencjach całego społeczeństwa, wynika to np. z obyczajów, kultury.

• Wpływ reklamy

Zwiększa popyt na dobro

Ilustracją graficzną wpływu czynników poza cenowych na popyt jest przesunięcie krzywej popytu w stosunku do położenia wyjściowego:

Krzywa popytu przesuwa się w prawo do położenia Pp₂, gdy przy danej cenie popyt rośnie pod wpływem czynnika poza cenowego. Krzywa przesuwa się do położenia Pp₃, gdy przy danej cenie popyt spada pod wpływem czynnika poza cenowego. Jeżeli cena substytutu danego dobra rośnie przy stałej cenie tego dobra to staje się ono relatywnie tańsze i popyt na nie rośnie.

WYKŁAD 5

Paradoksy popytu

Paradoksy popytu oznaczają jednokierunkowe zmiany między cena a popytem niezgodne z istotą prawa popytu. Paradoksy popytu występują w określonych sytuacjach, tzn. w przypadku określonych grup jedności w określonych produktów, Wyróżnia się 3 podstawowe paradoksy popytu:

• Efekt Giffena – Został wykryty na przełomie XIX/XX w i opisany przez Roberta Giffena. Paradoks ten wystąpił w grupach północnoirlandzkich o bardzo niskich dochodach. Wystąpił w przypadku dóbr zaspokajających najbardziej podstawowe potrzeby. Dobra te dobra te dominują w tych grupach. Giffen zaobserwował ten paradoks na przykładzie ziemniaków (zaraza ziemniaczana zmniejszyła znacząco podaż ziemniaków, które były głównym pożywieniem ludności północnej Irlandii). Ze względu na spadek podaży ziemniaków na rynku ich ceny na rynku wzrosły. Ale i tak zwiększył się popyt na ziemniaki. Pomimo wzrostu cen ziemniaki nadal były relatywnie tańszym dobrem w stosunku do innych dóbr. Efekt substytucyjny zmiany ceny był stosunkowo słaby, ponieważ trudno było zastąpić drożejące ziemniaki innymi tańszymi produktami. Po drugie silniejszy jest efekt dochodowy zmiany ceny tzn. wystąpił spadek dochodów realnych, który uniemożliwił nabywanie innych dóbr, ponieważ były one relatywnie droższe do podrożałych ziemniaków.

• Efekt Veblena – wykryty i sformułowany przez Veblena na początku XX w. Paradoks ten jest przeciwieństwem paradoksu Giffena, ponieważ dotyczy dóbr luksusowych w danych warunkach i konsumentów o wysokich dochodach. Veblen zaobserwował, że spadek ceny dóbr luksusowych i wyższego rzędu powoduje spadek popytu na te dobra ze strony grup zamożnych. Zaczynają traktować te dobra, jako dobra masowej konsumpcji i dostępne dla wszystkich. Dobra te przestają być wyróżnikiem pozycji dochodowej pewnej grupy osób. Nie pozwalają na efekt demonstracji. Osoby o wysokich dochodach czekają na pojawienie się nowych dóbr z wysokimi cenami i wtedy rośnie ich popyt na te dobra

• Paradoks spekulacyjny, który związany jest z oczekiwaniami przyszłych cen. Działa tu poza cenowy czynnik. Paradoks ten ujawnia się zwłaszcza na giełdach towarowych, papierów wartościowych i nosi nazwę „gry na zwyżkę ceny” =hossa albo w postaci „gry na zniżkę ceny” =bessa. Jeżeli dana spółka wypuszcza określoną ilość akcji na rynek papierów wartościowych (na rynek kapitałowy), posiadają one pokreśloną wartość nominalną (cena). Jeżeli spółka znajduje się w bardzo dobrej kondycji ekonomiczno finansowej, to na jej akcje istnieje duży popyt. Wzrost popytu w relacji przy określonej podaży akcji prowadzi do wzrostu ceny tych akcji, czyli do wzrostu kursu akcji na rynku. Pomimo wzrostu ceny popyt na akcje dalej rośnie w związku z oczekiwaniem nabywców sprzedaży tych akcji po jeszcze wyższej cenie.
  Jeżeli dana spółka odnotuje spadek swojej pozycji ekonomiczno finansowej to zmniejsza się popyt na akcje tej spółki. Spadek popytu przy danej ilości akcji na rynku prowadzi do spadku ceny tych akcji (kurs akcji zmniejsza się). Pomimo obniżki ceny popyt nadal spada na te akcje, ponieważ potencjalni nabywcy chcą je kupić po jeszcze niższej cenie.

Podaż – jest to ilość dóbr, jaką producenci dostarczają na rynek w celu sprzedaży przy danej cenie dóbr w danym czasie. Wielkość podaży nie odpowiada wielkości produkcji (cześć jest eksportowana, część gromadzona, a część jest produkcją naturalną), ale jest od niej zależna. Podaż zależy od ceny i czynników poza cenowych. Zależność między ceną a podażą nosi nazwę prawa podaży. Prawo podaży mówi, że wzrost ceny przyczynia się do wzrostu podaży, a spadek ceny powoduje spadek podaży (przy ceteris poribus). Wzrost ceny zapewnia wyższą rentowność produkcji i motywuje do jej zwiększenia producenta. Ilustracją graficzną prawa podaży jest krzywa podaży

Wyższa cena powoduje większą podaż. Krzywa podaży składa się z punktów, z których każdy obrazuje określoną wielkość podaży przy danym poziomie cen. Ruch w górę po krzywej podaży oznacza wzrost ceny i wzrost podaży. Ruch w dół po krzywej oznacza spadek ceny i spadek podaży.

Czynniki pozacenowe wpływające na podaż:

1. Zmiana kosztów produkcji – wzrost cen czynników produkcji powoduje zwiększenie kosztów wytwarzania i zmniejszenie podaży. Przy danej cenie wzrost kosztów produkcji zmniejsza marżę zysku w cenie, co zmniejsza opłacalność produkcji i może wpłynąć na spadek podaży.

2. Zmiana technologii produkcji (postęp technologiczny) – wprowadzenie nowoczesnych technologii powoduje pośrednio obniżenie kosztów wytwarzania i zwiększenie podaży, mogą też zwiększać wydajność pracy (więcej się wytwarza, produkty są bardziej wydajne) - produkcja i podaż będą rosły

3. Oczekiwania przyszłych cen (przewidywania, co do przyszłej ceny danego dobra oraz zmiana cen innych dóbr. Jeżeli producenci oczekują, że w najbliższym czasie spadnie cena na ich dobro to w chwili obecnej zwiększają podaż dóbr na rynku. Jeżeli producenci oczekują wzrostu cen w najbliższym cenie, to obecnie zmniejszają podaż tego dobra na rynku. Jeżeli dany producent posiada dość elastyczny aparat produkcyjny i może przestawić się na produkcję dóbr, których ceny rosną to może uzupełnić dotychczasową produkcję tymi dobrami.

4. Instrumenty polityki ekonomicznej państwa (Zmiana podatków, subsydiów = dotacje budżetowe). Wzrost podatków od dochodów producentów zmniejsza pozostały dochód przeznaczony na wzrost produkcji. Następuje spadek produkcji i podaży. Subsydia mają na celu dotowanie produkcji ważnej społecznie np. podstawowych leków, podręczników, szczepień ochronnych, artykułów dla niemowląt. Subsydia powodują wzrost produkcji, nie może być dotowana gospodarność przedsiębiorstw.

5. Zmiana liczby przedsiębiorstw w branży – wzrost liczby przedsiębiorstw w branży powoduje wzrost podaży

6. Klimat. Wpływ klimatu przejawia się w sezonowości produkcji pełnych dóbr i usług, np. budownictwo, produkcja niektórych warzyw.

Ilustracją graficzną wpływu czynników pozacenowych na wielkość podaży jest przesunięcie krzywej podaży w stosunku do położenia wyjściowego:
<-podaż

Krzywa podaży przesuwa się w prawo (w dół) do położenia PQ3, gdy przy danej cenie podaż rośnie pod wpływem czynników poza cenowych. Krzywa podaży przesuwa się w lewo ( w górę), gdy przy danej cenie podaż maleje pod wpływem czynników poza cenowych.

Równowaga rynkowa zachodzi wówczas, gdy wielkość podaży jest równa wielkości popytu przy danej cenie w danym czasie. Cena, która równoważy popyt z podażą nazywa się ceną równowagi rynkowej. Jest to cena, która czyści rynek z wszelkich nadwyżek lub niedoborów towarów. Ilustracją graficzną stanu równowagi rynkowej jest punkt przecięcia krzywej podaży z krzywą popytu przy danej cenie równowagi rynkowej i danych wielkościach równoważnych.

C>Cr => QPd > QPp, C<Cr => QPd < QPp
C- cena, Cr –cena równowagi

Przy cenie C1 i cenie C2 występują stany nierównowagi rynkowej. Dla każdej ceny rynkowej C> ceny równowagi występuje nadwyżka podaży nad popytem. Wielkość podaży jest większa od wielkości popytu. Dla każdej ceny rynkowej mniejszej od ceny równowagi C<Cr występuje niedobór podaży w stosunku do popytu. Wielkość podaży jej mniejsza od wielkości popytu.
Jeżeli cena rynkowa ustali się na poziomie C1 wyższym od ceny równowagi to na rynku występuje wysoka podaż danego towaru, gdyż wysoka cena zapewnia wysoką opłacalność produkcji. Z drugiej strony wysoka cena ogranicza popyt na ten drogi produkt. Na rynku u producentów zaczynają rosnąć zapasy niesprzedanych towarów, rosną koszty utrzymania zapasu, zarówno rzeczywiste koszty np. wynajmu dodatkowej powierzchni magazynowej, zatrudnienia dodatkowych ludzi, energii, ciepła. Rośnie także koszt alternatywny, czyli koszt utraconych możliwości. Związany z zamrożeniem środków pieniężnych w niesprzedanych zapasach towarów. Rośnie konkurencja między producentami nadwyżkowego towaru o nabywców. Przyczyny te powodują stopniowe zmniejszanie ceny towarów. Spadek ceny powoduje stopniowy wzrost popyt, ale powoduje także ograniczenie produkcji lub rezygnację z produkcji producentów słabych ekonomicznie, czyli wytwarzających po relatywnie wysokich kosztach. Spadająca cena przestaje im pokrywać koszty produkcji stąd ograniczają produkcję, co wpływa na zmniejszenie podaży. Ilustruje to ruch po krzywej podaży w dół. Procesy dostosowawcze trwają aż do powstania stanu równowagi na rynku przy cenie równowagi rynkowej.

Załóżmy, że cena rynkowa ukształtowała się poniżej ceny równowagi rynkowej. Niska cena powoduje wysoki popyt, natomiast zniechęca producentów do zwiększania produkcji. Produkcja jest mniej rentowana w związku, z czym podaż jest niska. Duży popyt powoduje, ze w sposób niezaplanowany zmniejszają się zapasy danego towaru. W skrajnym przypadku może dojść do znacznych braków danego towaru na rynku. Ograniczona jest swoboda wyboru konsumenta. Mogą wystąpić patologiczne formy sprzedaży brakującego towaru np. zakup po znajomości, społeczne kolejki, zapisy na towar. Między konsumentami, nabywcami rozpoczyna się konkurencja o każdy towar w niedoborze. W wyniku tej konkurencji dochodzi do stopniowego wzrostu ceny towaru. Wzrost ceny powoduje ograniczenie popytu ze strony słabych ekonomicznie konsumentów ( z niskim dochodem na członka rodziny). Wzrost ceny powoduje wzrost opłacalności danej produkcji w związku, z czym podaż rośnie. Procesy dostosowawcze na danym rynku trwają aż do osiągnięcia stanu równowagi rynkowej. Mechanizm rynkowy polega na procesach dostosowawczych między wielkością popytu i wielkością podaży pod wpływem sił konkurencji i określonej zmiany ceny, aż do osiągnięcia stanu równowagi rynkowej.

Kształtowanie się ceny równowagi i wielkości równoważnych przy oddziaływaniu czynników poza cenowych na wielkość popytu i podaży.

Pod wpływem czynników poza cenowych:

1. Popyt wzrasta przy danej wielkości podaży

2. Popyt spada przy danej wielkości podaży

3. Podaż maleje przy danej wielkości popytu

4. Podaż rośnie przy danej wielkości popytu

5. Mogą zmieniać się wielkości podaży i wielkości popytu

6. Przesuwanie się krzywej popytu przy danej podaży.
   

Krzywa popytu przesuwa się w prawo albo w górę do położenia Pp2 pod wpływem czynników poza cenowych przy danej wielkości podaży. Oznacza to, że popyt rośnie w stosunku do istniejącej podaży. Występuje niedobór podaży w stosunku do popyt lub nadwyżka popytu w stosunku do podaży – stan nierównowagi rynkowej. Nadwyżka popytu powoduje wystąpienie konkurencji miedzy nabywcami. W wyniku tej konkurencji cena rośnie. Wzrost ceny oddziałuje na zwiększenie podaży, aż do zrównania się z popytem. Nowy stan równowagi wystąpi przy wyższej cenie równowagi Cr2 i większych wielkościach równoważnych Q2 (które są większe od Q1). Załóżmy, że popyt spada pod wpływem czynników poza cenowych, czyli krzywa popytu przesuwa się w dół (w lewo) i zajmuje położenie Pp3. Przy danej wielkości podaży spadek popytu oznacza stan nierównowagi na rynku, która cechuje się nadwyżką podaży nad popytem (niedoborem popytu w stosunku do podaży). Nadwyżka podaży powoduje, że między producentami rozpoczyna się konkurencja o nabywców. W wyniku tej konkurencji dochodzi do obniżki ceny i ograniczenia podaży do wielkości zmniejszonego popytu. Nowy stan równowagi wystąpi przy niższej cenie równowagi Cr3, ale także niższych wielkościach równoważnych.

Przesuwanie się krzywej podaży pod wpływem czynników poza cenowych przy danej wielkości popytu:

Krzywa podaży przesuwa się w lewo (w górę) do położenia Pp2 pod wpływem czynników pozacenowych, co oznacza, że podaż maleje. Spadek podaży przy danym popycie oznacza, że występuje niedobór podaży w stosunku do popytu. Zaczyna się konkurencja między konsumentami o towar w niedoborze. W wyniku tej konkurencji cena rośnie, wzrost cen powoduje spadek popytu. Ilustruje to ruch po krzywej popytu w górę. Pod wpływem wzrostu ceny popyt zmniejsza się, aż do zrównania ze zmniejszoną podażą. Czyli równowaga na rynku występuje przy wyższej cenie równowagi Cr2 i mniejszych wielkościach równoważnych Q2. Taka sytuacja jest niekorzystna dla konsumentów, ponieważ jest podwyższona cena dobra. Podaż na danym rynku zwiększa się pod wpływem czynników poza cenowych, co ilustruje przesunięcie krzywej podaży do położenia Pd3. Wzrost podaży przy danej wielkości popytu oznacza nadwyżkę podaży nad popytem (niedobór popytu do podaży). Nadwyżka podaży wywołuje konkurencję między producentami o nabywców. W wyniku tej konkurencji cena maleje w związku, z czym popyt rośnie, aż do zrównania się ze zwiększoną podażą. Nowy stan równowagi występuje przy niższej cenie równowagi Cr3i wyższych wielkościach równoważnych Q3.

Równoważne przesuwanie się krzywej popytu i podaży

podaż w różnych okresach

Wielkość podaży zmienia się wraz z upływem czasu. W tzw. Okresie ultrakrótkim (godziny, dzień) podaż jest sztywna, co oznacza, ze nie można zwiększyć jej rozmiarów. Ten fakt ilustruje krzywa podaży Pd1, dlatego wzrost popytu z Pp1 do Pp2 powoduje gwałtowny wzrost ceny z poziomu C1 do poziomu C2, aby ograniczyć popyt. Nowa równowaga występuje przy relatywnie wysokiej cenie C2 i tej samych wielkościach równoważnych. W okresie krótkim (do roku) podaż staje się bardziej elastyczna. Ilustruje to krzywa podaży Pp2. Wykorzystywane są wówczas zapasy towarów i uruchamiane wolne moce produkcyjne w przypadku wzrostu popytu (np. nieuruchamiany dotąd sprzęt). Wzrost popytu do Pp2 powoduje nowy stan równowagi w punkcie C przy cenie równowagi C3 i wielkościach równoważnych Q2. W porównaniu do sztywnej podaży wzrost ceny jest relatywnie niższy i wyższe są wielkości równoważne. Najbardziej elastyczna jest podaż w długim czasie, (czyli powyżej roku). Ilustruje ją krzywa Pd3. W dłuższym czasie wzrost podaży jest możliwy na skutek dotychczasowych mocy wytwórczych w danym przedsiębiorstwie. Jest to możliwe dzięki inwestycją. Ten wzrost podaży pod wpływem wzrostu popytu może w największym stopniu pokryć popyt, ponieważ co obrazuje wzrost wielkości równoważny do poziomu Q3, a także stosunkowo najniższy wzrost ceny dla zapewnienia równowagi rynkowej.

W każdej gospodarce istnieje również rynek regulowany. Zakłada się na takim rynku występowanie interwencyjnej roli państwa. Państwo może kształtować poziom poszczególnych wielkości rynkowych, a także może określać przedziały ich zmian. Ingerencja państwa przejawia się w ustalaniu cen minimalnych, cen maksymalnych, wysokości cen, wielkości podaży określonych towarów. Szczególne procesy ingerencji państwa można zauważyć na rynku wybranych produktów rolnych. Przykładem regulacji na rynku produktów rolnych jest ustalanie przez państwo cen minimalnych. Ingerencja państwa powoduje trudności w utrzymaniu równowagi rynkowej.

WYKŁAD 6

Rynek regulowany przez państwo, czyli rynek z interwencją państwa w postaci kształtowania określonych wielkości rynkowych.

- Ustalanie cen minimalnych na wybrane produkty rolne w danym czasie

Cena minimalna jest ceną gwarantowaną przez państwo, jej poziom jest prawnie chroniony. Cena ta obowiązuje przez określony czas w odniesieniu do określonych produktów rolnych (roślinnych lub zwierzęcych). Cena ta jest stosowana w skupie produktów rolnych publicznym i prywatnym. Cena minimalna jest zawsze wyższa od ceny równowagi rynkowej. Jest to cena sztywna w dół, ale elastyczna w górę, czyli chroniony jest dolny poziom ceny. Ceny minimalne stosowane są dla ochrony produkcji określonych produktów rolnych. Cena ta ma zapewnić opłacalność produkcji określonych produktów rolnych oraz chronić dochody rolników. W normlanych warunkach naturalnych ceny równowagi rynkowej są stosunkowo niskie, ponieważ wysoka jest podaż produktów i wraz z postępem w rolnictwie ona zwiększa się. Natomiast popyt na produkty rolne jest dosyć stabilny, zwłaszcza w gospodarkach rozwiniętych, gdzie zaspokojone są potrzeby podstawowe w zakresie produktów rolnych. Dlatego występuje nierównowaga między wielkością podaży, a wielkością popytu, szczególnie widoczna przy wprowadzeniu cen minimalnych. Interwencja państwa w postaci ceny minimalnej prowadzi do stanu nierównowagi rynkowej, którą cechuje nadwyżka podaży nad popytem. Nadwyżka podaży jest przechowywana przez rząd i tworzy tzw. zapasy strategiczne na wypadek klęsk żywiołowych. Część podaży nadwyżkowej przeznaczana jest na eksport. Z uwagi na wysokie koszty interwencji państwa stosowane są obecnie także inne rozwiązania zmniejszające podaż produktów rolnych, wprowadza się limity produkcyjne na określone produkty, a także wprowadzany jest bodziec finansowy do przechowywania przez indywidualnych producentów nadwyżkowych ilości towarów. Zachęca się także prywatnych producentów do samodzielnego eksportowania towarów nadwyżkowych. Otrzymują wówczas tzw. dopłaty do cen towarów eksportowanych. Dopłaty do cen w eksporcie stanowią różnicę między niską ceną eksportową, a ceną minimalną.

- Skutki wzrostu cła na towary z importu.

Cło jest czynnikiem cenotwórczym, czyli określa poziom ceny danego towaru importowanego na rynku krajowym. Im wyższe cło tym wyższa cena tworu z importu. Wówczas towar ten może przestać być konkurencyjny w stosunku do produktów krajowych. Może to prowadzić do ograniczenia a nawet zaprzestanie importu danego towaru. Cła mają chronić produkcję krajową i dochodu producentów krajowych.

Wysokie cło wyeliminowały import. Konkurencja o towar spowodowała wzrost ceny towaru krajowego. Popyt uległ zmniejszeniu i dostosował się do zmniejszonej podaży. W efekcie równowaga w punkcie E1 występuje przy wyższej cenie Ce1 i niższych wielkościach równoważnych QE1.

- Państwo ustalana ceny maksymalna na wybrane produkty zaspokajające podstawowe potrzeby.

Cena maksymalna stosowana jest na podstawowe produkty z reguły żywnościowe. Poziom ceny maksymalnej jest prawnie chroniony. Cena ta obowiązuje wszystkich producentów danych produktów. Cena maksymalna ustalana jest w przypadku braku produktów na rynku np. na skutek klęsk żywiołowych. Cena maksymalna ma chronić nabywców przed nadmiernymi podwyżkami cen tych artykułów podstawowych. Chodzi zwłaszcza o grupy o niskich dochodach, w których wydatkach dominują podstawowe dobra. Cena maksymalna jest sztywna w górę, a elastyczna w dół. Cena ta jest niższa od ceny równowagi, ponieważ przy niskiej podaży rynkowej i danym popycie cena równowagi byłaby stosunkowo wysoka. Stosowanie ceny maksymalnej powoduje stan nierównowagi rynkowej cechujący się nadwyżką popytu nad podażą, dlatego niska cena maksymalna może być utrzymywana jedynie przez stosunkowo krótki czas (do miesiąca), aby przywrócić stan równowagi rynkowej. Utrzymywanie maksymalnych cen dłuższych czas może prowadzić do patologicznych zachowań podmiotów na rynku, a w skrajnym przypadku może prowadzić do reglamentacji danego towaru (administracyjny przydział kartkowy).

Działania państwa polegają na zastosowaniu określonej polityki cenowo dochodowej, która polega na zamrożeniu dochodów ludności przy zamrożonych cenach towarów. W czasie obowiązywania cen maksymalnych nie mogą być dokonywane podwyżki dochodów, nie mogą być stosowane w przedsiębiorstwach premie, nagrody, awanse, zwykle związane z podwyżką wynagrodzeń. Polityka ta ma zapobiegać zwiększaniu popytu. Państwo wykorzystuje także możliwość importu towarów, aby zwiększyć podaż rynkową, wykorzystuje zapasy strategiczne oraz wolne moce wytwórcze posiadane przez producentów. Stosuje także kredyty preferencyjne dla rozwoju produkcji brakujących wyrobów.

WYKŁAD 7

Elastyczność popytu

Elastyczność popytu określa stopień reakcji popytu na zmiany czynników go określających. Uwzględnia się czynniki mierzalne, tj. cena danego dobra, cena innych dóbr komplementarnych bądź substytucyjnych względem danego dobra, dochodu nabywców danego dobra.

Elastyczność cenowa popytu (prosta) na dane dobro oznacza stopę i siłę reakcji tego popytu na zmianę ceny tego dobra. Elastyczność cenowa popytu mierzona jest przy pomocy współczynnika cenowej elastyczności popytu.

|E_CPp| = ΔPp / Pp : ΔC / C

Gdzie E_CPp – współczynnik cenowej elastyczność popytu

ΔPp/Pp – względna (procentowa) zmiana popytu

ΔC/C – względna (procentowa) zmiana ceny

Współczynnik cenowej elastyczności popytu jest wielkością ujemną. Dlatego dla końcowej interpretacji tego czynnika bierzemy jego wartość bezwzględną. Współczynnik ten obliczany jest, jako iloraz względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny.

Δ Pp – zmiana popytu, obliczona jest, jako różnica między nową wielkością popytu po zmianie ceny, a popytem wyjściowym. Jest to tzw. zmiana absolutnego poziomu popytu.

W mianowniku Pp oznacza popyt wyjściowy.

ΔPp/Pp = (Pp1 – Pp0) / Pp0 zmiana absolutna popytu w liczniku

ΔC / C = (C1-C0) / C zmiana absolutna cen

Jeżeli C1>C0 to Pp1<Pp0, Jeżeli C1<C0 to Pp1>Pp0

Wysokość cenowej elastyczności popytu zależy od rodzaju dobra, którego cena ulega zmianie, dlatego współczynnik elastyczności cenowej popytu może różnie się kształtować. Dlatego wyróżnia się różne rodzaje elastyczności cenowej popytu.

Rodzaje elastyczności cenowej popytu

Rodzaje elastyczności cenowej popytu wyróżnia się na podstawie wielkości przyjmowanych przez współczynnik elastyczności cenowej popytu, a także od rodzaju dóbr.

|EcPp|=0

Współczynnik ten oznacza popyt doskonale nieelastycznym względem ceny, zwany także popytem sztywnym, tzn. przy różnych poziomach ceny i różnym kierunku jej zmian popyt jest zawsze taki sam. Popyt ten kształtuje się pod wpływem czynników subiektywnych (indywidualne preferencje, gusta).

|EcPp|=∞

Jest to popyt doskonale elastyczny względem ceny. Popyt ten może przyjmować różne rozmiary przy danym poziomie ceny. Sprzedawcy danego towaru mogą w zasadzie sprzedać wszystko przy danej cenie. Cena wyższa może powodować brak popytu na dany towar. Natomiast cena niższa jest nieopłacalna. Popyt doskonale elastyczny jest charakterystyczny dla określonej struktury rynkowej zwanej konkurencją doskonałą.

|EcPp|<0, paradoksy

Krzywa popytu jest nachylona dodatnio

Jest to elastyczność wzorcowa, jednostkowa. Elastyczność ta oznacza, że względne zmiany popytu są takie same jak względne zmiany cen, np. jeżeli cena rośnie o 20% to popyt spada o 20%, natomiast jeżeli cena spada o 40% to popyt rośnie o 40%. Współczynnik zmiany elastyczności wynosi (-1).

|Ecp_p|>1 Popyt wysoko elastyczny względem ceny

Popyt wysoce elastyczny występuje wówczas, gdy względne zmiany popytu są większe niż względne zmiany ceny. Jest to popyt na dobra wyższego rzędu i dobra luksusowe. Nie są to dobra pierwszej potrzeby stąd, gdy cena rośnie popyt znacząco spada. Gdy cena spada popyt silnie rośnie, np. wzrost ceny o 30% powoduje spadek popytu o 60%, czyli współczynnik elastyczności popytu wynosi 2.

Popyt mało elastyczny względem ceny

0<|Ecp_p|<1

Jest ot popyt na dobra podstawowe, które są niezbędne do życia. Reakcja popytu na zmianę ceną jest słabsza. Względne zmiany popytu są mniejsze niż względne zmiany ceny. Względne zmiany ceny są większe niż względne zmiany popytu, np. jeżeli cena rośnie o 60% to popyt spada o 20%. Współczynnik elastyczności wynosi 1/3, decyduje o tym stopień zaspokojenia potrzeb.

0/AB=0Ecp_p=0

AC/CB<AW/WB=1=>|Ecpp|<1

AW/AB=1=>|Ecpp|=1

|Ecpp|=nieskończoność, granica, od której zmierza wartość ułamka, gdy jego mianownik dąży do 0

Elastyczność cenowa mieszana popytu- mierzy ona siłę reakcji popytu na danej dobro (X) pod wpływem zmiany ceny drugiego dobra (Y). Współczynnik elastyczności cenowej mieszane popytu obliczany jest, jako iloraz względnej zmiany popytu na dobro X do względnej zmiany ceny drugiego dobra.

Ecmp_p= ΔPpx/Ppx: ΔCy/Cy

ΔPpx/Ppx- względna zmiana popytu na dobro X

ΔPpx/Ppx= (Ppx1-Ppx0)/Ppx0

ΔCy/Cy- względna zmiana ceny dobra Y

ΔCy/Cy= (Cy1-Cy0)/Cy0

Ecupp>0 => dobr X i Y są substytutami

Ecupp<0 => dobra Xi Y są dobrami komplementarnymi

W grupie dóbr substytucyjnych zmiany cen i zmiany popytu są jednokierunkowe. Jak cena substytutu danego dobra spada to popyt na to dobro będzie spadał, będzie skierowany na tańszy substytut. W grupie dóbr komplementarnych zmiany cen do popytu są różnokierunkowe.

Elastyczność dochodowa popytu określa jak silnie popyt reaguje na zmiany dochodu.
Współczynnik Edpp=ΔPp/Pp : Δd/d

Edpp- współczynnik dochodowy elastyczności popytu

Δ Pp/Pp- względna zmiana popytu

Δ Pp/Pp=(Pp2-Pp0)/Pp0

Δ d/d- względna zmiana dochodu

Δ d/d = (d1- d0)/d0

Dobra, na które popyt rośnie wraz ze wzrostem dochodu noszą nazwę dóbr normalnych. Współczynnik Edpp dla dóbr normlanych jest dodatni.

Przeciwieństwem dóbr normalnych są dobra podrzędne. Dobra te dominują w konsumpcji osób o niskich dochodach. Dobra podrzędne to dobra o relatywnie niskiej cenie i niskiej jakości. Popyt na dobra podrzędne ulega zmianie. Wraz ze wzrostem dochodu popyt na dobra podrzędne spada.

Wykres

Wzrost dochodu powoduje wzrost popytu na dobra podrzędne. Krzywa popytu nachylona jest dodatnio. Dopiero od dochodu D0 każdy dalszy wzrost dochodu powoduje spadek popytu na dobra podrzędne. Krzywa popytu ma już wtedy nachylenie ujemne. Od tego momentu dla dóbr podrzędnych Edpp jest mniejsze od zera.

Rodzaje elastyczności – krzywe Engla

Wykresy

1. Krzywa ta obrazuje popyt mało elastyczny względem dochodu. Współczynnik elastyczności dochodowej popytu jest większy od 0 i mniejszy od 1. Współczynnik ten oznacza, ze popyt słabo reaguje na zmianę dochodu, czyli względna zmiana popytu jest mniejsza od względnej zmiany dochodu. Współczynnik ten charakteryzuje dobra podstawowe normalne, np. dobra żywnościowe o wyższej jakości.

2. Współczynnik elastyczności popytu jest zbliżony do jedności. (Edpp~1), dokładnie równy jedności oznacza wzorcową elastyczność dochodową popytu. Wówczas krzywa popytu nachylona jest pod kątem 45stopni. Względne zmiany popytu są równe względnym zmianom dochodu, gdy Edpp=1. Do takich dóbr o zbliżonej do jedności elastyczności dochodowej popytu zalicza się odzież i obuwie.

3. Elastyczność dochodowa popytu jest większa od jedności. Współczynnik Edpp >1 określa popyt wysoce elastyczny względem dochodu, tzn. względne zmiany popytu są większe niż względne zmiany dochodu. Współczynnik ten określa popyt na dobra wyższego rzędu. Popyt na te dobra dominuje wśród osób o wysokich dochodach, czyli każdy wzrost wysokich dochodów może powodować silny wzrost popytu.

Są to tzw. Krzywe Engla związane z nazwiskiem niemieckiego statysty Ernesta Engla.

Prawo Engla (rysunek A) głosi, że wzrost ze wzrostem dochodu maleje udział wydatków na żywność w ogólnych dochodach. Wydatki na żywność rośnie wolniej niż rosną dochody.

Wybory konsumenta w gospodarce rynkowej

Konsument reprezentuję gospodarstwo domowe. Gospodarstwo domowe jest najstarszym podmiotem gospodarczym i pełni następujące funkcje:

• F. konsumpcyjną – polega na organizowaniu i realizacji procesów konsumpcji w ramach gospodarstwa domowego.

• F. produkcyjną – polega na zdobywaniu środków pieniężnych dla realizacji funkcji konsumpcyjnej.

Celem działalności konsumenta jest maksymalizacja użyteczności całkowitej osiąganej z konsumpcji różnych produktów i usług. Cel jest sformułowany subiektywnie, ponieważ użyteczność całkowita oznacza sumę zadowolenia i satysfakcji osiąganej z konsumpcji określonych dóbr. Maksymalizacja użyteczności jest niemierzalna, ale jest to kategoria porządkowa. Konsument wybiera różne dobra na rynku, jego wybór jest ograniczony cenami dóbr i wysokością dochodu. Wybór ten jest zależny od indywidualnych preferencji konsumenta. Preferencje indywidualne określają subiektywne oceny przydatności różnych dóbr i ich kombinacji (udziału różnych dóbr). Każdy konsument potrafi zadecydować, które dobra mają dla niego większą użyteczność i może stworzyć system hierarchii dóbr według ich użyteczności. Użyteczność oznacza uporządkowany system preferencji konsumenta odnośnie rodzaju dóbr i kolejności zaspokajania potrzeb.

Rys.1 Rys.2

Użyteczność całkowita z konsumpcji danego dobra x rośnie do poziomu maksymalnego, po osiągnięciu maksimum zaczyna spadać. Wpływ na kształtowanie się użyteczności całkowitej ma użyteczność krańcowa. Użyteczność krańcowa obliczana jest jako iloraz zmiany użyteczności całkowitej do zmiany wielkości konsumpcji danego dobra o jednostkę. Uk=delta Uc/delta Qx

Użyteczność krańcowa wykazuje tendencję malejące, gdy użyteczność krańcowa jest dodatnia to użyteczność całkowita rośnie, gdy użyteczność całkowita równa się maksimum (Uc=maksimum), to konsument osiąga satysfakcję z konsumpcji danego dobra. Zwiększenie konsumpcji dobra powoduje, że użyteczność krańcowa dobra jest ujemna, zwiększenie dalsze konsumpcji danego dobra poza maksimum użyteczności całkowitej sprawia, że użyteczność krańcowa jest ujemna- czyli nie ma satysfakcji z danego dobra.

1 prawo Gossena: sformułowane w 19 wieku i prawdziwe do dziś przez Hermana Gossena (niemiecki statystyka), mówi, że w miarę wzrostu ilości konsumowanego dobra użyteczność krańcowa kolejnych jednostek tego dobra maleje. To prawo malejącej użyteczności krańcowej. W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra, użyteczność krańcowa maleje.

Przykład: konsumpcja wody na pustyni. Wielkie pragnienie powoduje, że pierwsze łyki wody daję największą satysfakcję, satysfakcja rośnie, ale tylko do pewnego momentu, czyli do każdego ostatniego łyka maleje (maleje użyteczność krańcowa), coraz to większe zaspokajanie potrzeby.

Wyrazem preferencji konsumenta jest krzywa obojętności. Krzywa ta w sposób modelowy obrazuje różne kombinacje konsumpcji dwóch dóbr dające konsumentowi ten sam poziom użyteczności całkowitej.

Rysunek 5 Rysunek 6

Krzywe te przedstawiają różne kombinacje dobra A i B. Mapa krzywych obojętności (rys.6) oznacza, że każdy konsument stara się przechodzić na wyżej położone krzywe obojętności, ponieważ gwarantuje to większą konsumpcję obu dóbr i wyższą użyteczność całkowitą, czyli użyteczność całkowita O3 jest większa od użyteczności O2 i O1. Poruszając się po krzywej obojętności konsument dokonuje substytucji między dobrami, czyli zastępuję jedno dobro drugim, w określonych proporcjach (mając ten sam poziom użyteczności całkowitej). Zauważamy, że dodatkowa ilość jednego dobra odbywa się kosztem zmniejszenia ilości drugiego dobra. O zależnościach między substytucją jednego i drugiego dobra w procesie konsumpcji mówi tzw. Krańcowa stopa substytucji. Krańcowa stopa substytucji jest malejąca, określa ona jak zmienia się konsumpcja jednego dobra, np. dobra y, przy zmianie konsumpcji drugiego dobra, np. x o jednostkę.

KSS=-delta Y/delta X

Zasada zachowania konsumenta - Każdy konsument pragnie mieć każdego dobra więcej niż mniej.

Malejąca KSS oznacza, że zwiększając konsumpcję dobra x, konsument jest skłonny zrezygnować z coraz mniejszych ilości dobra y w zamian za zwiększenie konsumpcji dobra x o dodatkową jednostkę.

Ograniczenia wyboru konsumenta:

Przedstawia się przy pomocy linii budżetowej konsumenta. Swój budżet określony przez wielkość dochodu konsument musi podzielić między dwa dobra uwzględniając ich cenę. Równanie budżetowe konsumenta.

Dk= QxCx+QyCy

Ilustracją graficzną jest linia ograniczenia budżetowego konsumenta, zwana także ścieżką ceny.

Linia budżetowa przedstawia różne kombinacje dwóch dóbr, które konsument może nabyć przy danych cenach tych dóbr i określonym dochodzie. Wyznaczony jest przez podzielenie dochodu konsumenta przez cenę dobra x. Punkt A wyznacza maksymalną wielkość konsumpcji dobra x, przy jego cenie i dochodzie konsumenta i przy założeniu, że konsumpcja dobra y jest równa 0, OA=Dk/Cx.

Punkt B otrzymujemy dzieląc dochód konsumenta przez cenę dobra y: OB.=Dk/Cy. Określa on maksymalną wielkość konsumpcji dobra y przy danej cenie i dochodzie konsumenta. Przy założeniu, że konsumpcja dobra x jest równa 0.

Linia budżetowa może zmieniać swoje położenie i nachylenie. Przesunięcie linii budżetowej (w prawo lub w lewo) dokonuje się pod wpływem zmiany dochodów konsumenta przy stałych cenach (ceteris paribus). Przesunięcia są równoległe.

Przesunięcie w prawo linii budżetowej do położenia LB2 dokonuje się pod wpływem wzrostu dochodu konsumenta. Przesunięcie w lewo do LB3 dokonuję się pod wpływem spadku dochodu konsumenta. Wzrost dochodów sprzyja wzrostowi konsumpcji dóbr, spadek odwrotnie.

Zmiana nachylenia linii budżetowej. Dokonuje się pod wpływem zmiany relacji cen dobra A i dobra B. nachylenie mierzy się relacją tgkąta OB do OA. Załóżmy, że zmienia się cena dobra x, stała jest cena dobra y. Czyli linia budżetowa będzie stała w punkcie B, i to jest nasze początkowe 10. Cena dobra x zmniejsza swoje nachylenie. Cena dobra y jest stała. I odwrotnie stała jest cena dobra x…

Zakładamy, że zmienia się cena dobra x w stosunku do ceny dobra y, która jest stała. Gdy rośnie cena dobra x, to linia budżetowa ma nachylenie (B,A2) – LB4. Spadek ceny dobra x przy ceteris paribus zwiększa jego konsumpcje, obrazuje to linia budżetowa LB2 – (A1,B). Jeżeli założymy stałą cenę dobra x=15 i stały dochód konsumenta to wzrost ceny dobra y zmniejsza jego konsumpcję, obrazuje to LB3, spadek ceny dobra y przy ceteris paribus powoduje wzrost jego konsumpcji obrazuje to LB5.

Jeżeli przy danym dochodzie ceny obu dóbr maleją to linia budżetowa ma nachylenie (15,20) – nowa linia budżetowa – LB6.

Jeżeli przy danym dochodzie ceny obu dóbr rosną to linia budżetowa ma nachylenie (5,5) – LB 7.

WYKŁAD 9

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej

Przedsiębiorstwo jest to podmiot gospodarczy, w którym zostały zorganizowane zasoby czynników produkcji pod jednolitym kierownictwem dla prowadzenia działalności gospodarczej produkcyjnej, handlowej i usługowej. Przedsiębiorstwo w ujęciu czynnościowym jest (mikro)podmiotem prowadzonym przez przedsiębiorcę. W ujęciu podmiotowym przedsiębiorstwo stanowi podmiot praw i obowiązków wynikających z prowadzonej działalności gospodarczej na własny rachunek, własne ryzyko i własną odpowiedzialność. Przedsiębiorstwo jest systemem otwartym na kontakty z otoczeniem. Jest podmiotem dynamicznym ulegającym zmianom wraz ze zmianą warunków społeczno-gospodarczych i politycznych. Pod względem rzeczowym przedsiębiorstwo stanowi zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. Przedsiębiorstwo pełni 3 określone funkcje. Najważniejsza jest funkcja podażowa, która oznacza, że przedsiębiorstwo wytwarza różne produkty i usługi w celu sprzedaży innym podmiotom. Tym samym tworzy podaż rynkową.

Druga funkcja – funkcja popytowa oznacza, ze przedsiębiorstwo tworzy popyt na różne czynniki produkcji, dzięki czemu wpływa na stan koniunktury gospodarczej.

Ostatnia jest funkcja społeczna wynikająca z faktu powstawania stosunków społecznych, międzyludzkich w przedsiębiorstwie. Przejawem funkcji społecznej jest właściwy system motywacyjny dla pracowników i kierownictwa, skłaniający do realizacji celów przedsiębiorstwa, ale także zaspokający potrzeby załogi przedsiębiorstwa. Funkcja społeczna przejawia się także w organizowaniu szkoleń i przekwalifikować dla pracowników podjętych studiów. Funkcja społeczna oznacza także utrzymywanie i tworzenie nowych miejsc pracy, czyli przedsiębiorstwo ma udział w ograniczaniu bezrobocia i poprawie sytuacji na rynku pracy.

Działalność przedsiębiorstwa powinna mieć profesjonalny charakter, zwłaszcza, ze działa ono w warunkach niepewności i ryzyka. Przedsiębiorstwo powinno reagować na zmieniające się potrzeby nabywców.

Cechy przedsiębiorstwa (zwane są odrębnościami)

1. Odrębność terytorialna oznacza lokalizację przedsiębiorstwa wyrazem jest adres przedsiębiorstwa (fax, email)

2. Odrębność techniczno-produkcyjna określa rodzaj produkcji danego przedsiębiorstwa i jej strukturę asortymentową. Odrębność techniczna oznacza stosowanie określonych technologii produkcji, czyli metod wytwarzania. Technologia produkcji oznacza, jakie czynniki produkcji i w jakich proporcjach muszą być ze sobą połączeń, aby wytworzyć określoną wielkość produkcji w danym czasie.

3. Odrębność organizacyjna oznacza wydzielenie stanowisk pracy, odpowiednie ich połączenie w grupy, podział między te stanowiska zadań i odpowiedzialność

4. Odrębność majątkowo-dochodowa oznacza, że każde przedsiębiorstwo posiada wyodrębniony majątek, za który ponosi odpowiedzialność. Majątkiem tym właściciel/e mogą dysponować, poszerzać majątek, zmniejszać, zwiększać, wydzierżawiać. Odrębność dochodowa oznacza, ze przedsiębiorstwo może samodzielnie decydować o wykorzystaniu swojego dochodu pod warunkiem uregulowania wszelkich zobowiązań (zwłaszcza obligatoryjnych tj. odprowadzenie podatków).

5. Odrębność ekonomiczna – najważniejsza cecha przedsiębiorstw składa się ona z kilku aspektów. Oznacza po pierwsze samodzielność w podejmowaniu decyzji bieżących (dotyczą teraźniejszości) i strategicznych(dotyczą przyszłości). Po drugie oznacza działanie na zasadzie samofinansowania tzn. przedsiębiorstwo pokrywa wszystkie swoje wydatki z własnych przychodów – zasada, która dyscyplinuje przedsiębiorstwo.

6. Przedsiębiorstwo musi posiadać rachunek bankowy za pośrednictwem, którego rozlicza się z innymi podmiotami

7. Przedsiębiorstwo ma prawo do udzielania się o kredyt bankowy pod warunkiem, że posiada wiarygodność finansową (płynność finansową) – jest to zdolność przedsiębiorstwa do spłaty zaciągniętych kredytów waz z odsetkami w określonej wysokości w danym czasie.

8. Przedsiębiorstwo działa w sposób ekonomicznie racjonalny, wykorzystując rachunek ekonomiczny, jako podstawę wyborów racjonalnych.

Osobowość prawna przedsiębiorstwa jest potwierdzeniem odrębności ekonomicznej, rangi przedsiębiorstwa. Oznacza ona zdolność przedsiębiorstwa do zawierania umów. Przedsiębiorstwo posiada zdolność do zawierania umów. Po drugie występuje, jako podmiot niezależny na rynku wewnętrznym i zewnętrznym (zagranicznym). Trzecią cechą osobowości prawnej: przedsiębiorstwo ma prawo wstępować w związki cywilno-prawne z innymi podmiotami (może pozywać i być pozwanym).

Majątek przedsiębiorstwa, czyli podział tego majątku. Dzieli się na trwały i obrotowy. Majątek trwały wykorzystywany jest przez przedsiębiorstwo w wielu cyklach produkcyjnych. Zużywa się w sposób stopniowy, a odzwierciedleniem ekonomicznej wartości zużycia majątku trwałego jest amortyzacja. Majątek trwały nie zmienia swojej postaci, nie ulega przekształceniom. Do majątku trwałego zalicza się elementy rzeczowe tj. maszyny, urządzenia, budynki, środki transportu i nierzeczowe tj. logo przedsiębiorstwa, znak jakości, patenty, licencje, rozwiązania technologiczne i organizacyjne zastrzeżone dla danego przedsiębiorstwa, księgi handlowe przedsiębiorstwa, firma (nazwa przedsiębiorstwa), długoterminowe papiery wartościowe.

WYKŁAD 10

Majątek obrotowy

Wykorzystywany jest w jednym cyklu produkcyjnym, środki rzeczowe tego majątku zużywają się tracąc swoją naturalną postać. Wartość zużytych środków obrotowych znajduje odzwierciedlenie w wartości wytworzonego produktu. Zużyte środki obrotowe są ujęte w kosztach działalności przedsiębiorstwa. Do rzeczowych środków obrotowych zalicza się: surowce i materiały, paliwo i energię, wartość produkcji w toku czyli niezakończonej), zapasy wyrobów gotowych, a także do środków obrotowych zalicza się środki pieniężne w kasie przedsiębiorstwa i na rachunku bankowym, krótkoterminowe papiery wartościowe oraz należności pieniężne od innych podmiotów względem danego przedsiębiorstwa, np. od dostawców, od odbiorców, czyli od jego kontrahentów. Majątek trwały i obrotowy nazywany jest aktywami przedsiębiorstwa, ponieważ środki trwałe i obrotowe biorą aktywny udział w procesie produkcji. Majątek przedsiębiorstwa jest finansowany z różnych źródeł, ze źródeł wewnętrznych, czyli przedsiębiorstwo wykorzystuje fundusze własne. Ze źródeł zewnętrznych i wtedy wykorzystuje fundusze obce. Do funduszy własnych przedsiębiorstwa zalicza się równowartość wkładu kapitałowego wniesionego przez właściciela bądź właścicieli, ten wkład tworzy kapitał założycielski. W przypadku spółek kapitałowych nazywa się on kapitał zakładowy. Do funduszy własnych zalicza się również część zysku netto zwanego zyskiem niepodzielonym, niepodzielonym miedzy członków załogi i kierownictwa. W przypadku spółek akcyjnych do funduszy własnych zalicza się tzw. Nadwyżkę kapitałową, która jest różnicą między ceną rynkową akcji, a ich wartością nominalną (podstawową).

Fundusze obce

Najpowszechniejsze są kredyty i pożyczki. Kredyty mogą być udzielane tylko przez banki, pożyczki przez inne podmioty także, nawet przez osoby fizyczne. Umowa kredytu musi być zawarta na piśmie, pożyczki niekoniecznie. W przypadku kredytu musi być określony cel jego wykorzystania, np. kredyt hipoteczny, inwestycyjny, w przypadku pożyczki nie. Kredyt jest zawsze oprocentowany, pożyczka niekoniecznie. Do funduszy obcych zaliczamy również fundusze unijne (UE), przy pomocy, których można w 75% uzyskać pomoc finansową na realizację danej inwestycji według przedłożonego kosztorysu. Do funduszy obcych zalicza się również zobowiązania danego przedsiębiorstwa wobec dostawców, budżetu, towarzystw ubezpieczeniowych, itp. Fundusze obce wpływają do przedsiębiorstwa z tytułu wydzierżawienia przez przedsiębiorstwa pewnej części majątku przedsiębiorstwa (zwykle majątku trwałego). Fundusze własne i obce są nazywane pasywami, ponieważ finansują składniki aktywne. Aktywa i pasywa przedsiębiorstwa znajdują wyraz w jego bilansie, czyli bilans stanowi zestawienie wartości wszystkich aktywów i pasywów przedsiębiorstwa na określony dzień. Bilans jest podstawą oceny wiarygodności kredytowej przedsiębiorstwa przez banki. Istotna jest tu relacja między funduszami własnymi i obcymi. Zbyt duża przewaga funduszy obcych względem własnych zmniejsza zdolność kredytową. Drugim rachunkiem oceny działalności przedsiębiorstwa i jego zdolności kredytowej jest rachunek wyniku finansowego, czyli rachunek zysków i strat. W rachunku tym uwzględnione są przychody z całokształtu działalności przedsiębiorstwa, są to przychody ze sprzedaży towarów, usług i materiałów, a także przychody finansowe, np. odsetki od lokat, czy dywidendy z tytułu posiadania akcji bądź udziałów. Przychody te pomniejszone są o koszty uzyskania przychodów, czyli są to koszty całkowite produkcji sprzedanej, a także koszty operacji finansowych, np. prowadzenia akcji przedsiębiorstwa na giełdzie. Przychody pomniejszone o koszty dają wynik finansowy operacyjny. Może to być zysk operacyjny, gdy występuje nadwyżka przychodów nad kosztami lub strata, gdy przychody są mniejsze od kosztów ich uzyskania. Przychód nie jest zyskiem dla przedsiębiorstwa, trzeba od nich odjąć koszty przedsiębiorstwa. Uwzględnia się jeszcze w wyniku rachunku finansowego zyski i straty nadzwyczajne, czyli są to wielkości wcześniej nie zaplanowane. Zysk nadzwyczajny powstaje w wyniku przeszacowania wartości majątku przedsiębiorstwa według nowych cen, które są wyższe od cen wyjściowych. Również do zysków nadzwyczajnych zalicza się środki pieniężne, które wpłynęły z tytułu kary pieniężnej od podmiotu, który nie wywiązał się z wcześniejszych zobowiązań. Straty nadzwyczajne są przede wszystkim wynikiem klęsk żywiołowych, zdarzeń losowych. Wynik finansowy operacyjny powiększony o straty nadzwyczajne lub i pomniejszony o straty nadzwyczajne określa wysokość wyniku finansowego bilansowego. Wynik finansowy bilansowy jest to wynik brutto. Wynik ten może być zyskiem brutto, albo stratą. Zysk brutto pomniejszony o podatek dochodowy daje zysk netto. Zysk netto pozostaje w przedsiębiorstwie, które samo decyduje o jego podziale miedzy różne cele, z zysku netto wyodrębnia się zysk niepodzielony. Pozostały zysk netto służy do wypłaty premii i nagród, do wypłaty dywidend (wypłaty z tytułu posiadania akcji), do utworzenia funduszu socjalnego dla załogi. Zysk jest wielkością różnicową, nie może być z góry określony, może być dodatni jak i ujemny. Własność prywatna występuje w postaci spółek. Występują spółki:

• prawa cywilnego (spółka cywilna, musi być zarejestrowana).

• prawa handlowego (musza być zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym, prawnie spisane notarialnie).

• spółki osobowe, posiadają ograniczoną osobowość prawną, wyrażającą się w wyodrębnieniu organizacyjnym i majątkowym, a także w prawie do nabywania różnych rzeczy.

  • Jawna

  • Partnerska, utworzona przez osoby prowadzące wolny zawód i kapitałowe.

  • Komandytowa

  • Komandytowo – akcyjna

• kapitałowe, posiadają pełną osobowość prawną.

  • Spółka zoo, ograniczona odpowiedzialność do wysokości wniesionych wkładów kapitałowych.

  • Spółka akcyjna

Spółka to zrzeszenie osób lub kapitału w celu prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Według prawa spółka jest umową, stronami tej umowy są właściciele, którzy realizują wspólny cel gospodarczy prawnie dozwolony.

WYKŁAD 11

Funkcja produkcji

Produkcja polega na łączeniu określonych nakładów czynników produkcji w celu osiągnięcia efektu w postaci wytworzonych produktów lub/i usług. Zależności między wielkością produkcji, a wielkością nakładu czynnika produkcji przedstawiona jest przy pomocy funkcji produkcji, zależności w ramach funkcji produkcji mają charakter przyczynowo – skutkowy. Przyczyną są nakłady czynników produkcji, a skutkiem określona wielkość produkcji. Funkcja produkcji może być jednoczynnikowa lub wieloczynnikowa. Funkcja jednoczynnikowa, to np. zależność wielkości produkcji od nakładów pracy.

Q=F(Np)

Funkcja ta oznacza, że wielkość produkcji Q zmienia się pod wpływem liczby zatrudnionych pracowników, czyli zmian nakładów pracy żywej, przy założeniu ceteris paribus.

Q=F(Nk)

Oznacza to, że wielkość produkcji zmienia się pod wpływem wielkości czynnika nakładu kapitału przy ceteris paribus.

Q=F(Np, Nk) – funkcja wieloczynnikowa (dwuczynnikowa)

Wielkośc produkcji zmienia się pod wpływem zmiany nakładów pracy i nakładów kapitałów przy ceteris paribus.

Każda funkcja produkcji opisuje proces produkcji w danym przedsiębiorstwie w danym czasie. Jeżeli przedsiębiorstwo wytwarza różne produkty, czyli urozmaicona jest jego struktura asortymentowa, to mogą być potrzebne różne funkcje produkcji, które podkreślają znaczenie określonego nakładu czynnika produkcji. Czynniki produkcji dzieli się na czynniki stałe i czynniki zmienne. Czynniki stałe są to takie czynniki, których nakład nie ulega zmianie wraz ze zmianą rozmiarów produkcji. Czynniki zmienne to takie czynniki, których nakład zmienia się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji. Podział na czynniki stałe i zmienne uwzględnia czynnik czasu w analizie procesu produkcji, w krótkim czasie występują czynniki stałe i zmienne. Czynniki stałe to np. wielkość danego przedsiębiorstwa, jego wyposażenie w maszyny i urządzenia. Natomiast zmienne w krótkim czasie są takie czynniki jak: liczba pracujących, wydajność pracowników, wykorzystane surowce, materiały, półfabrykaty, energia i paliwo. Wielkość tych czynników zmienia się wraz ze zmianą czynników produkcji. W długim czasie wszystkie czynniki produkcji są zmienne, także wielkości inwestycji, wprowadzenie nowych maszyn.

Funkcja produkcja w krótkim czasie, założenia modelu:

• Istnieje tylko jeden czynnik zmienny i są to nakłady pracy ludzkiej, czyli liczba pracowników

• Istnieje tylko jeden czynnik stały, np. kapitał rzeczowy, czyli wyposażenie danego przedsiębiorstwa

• Dana jest technologia produkcji

• Wytwarzany produkt jest jednorodny

• Czynniki produkcji, czyli zmienny ze stały mogą się łączyć w różnych proporcjach.

ZALEŻNOŚCI MIĘDZY PRODUKCJĄ CAŁKOWITĄ, PRODUKTEM PRZECIĘTNYM I KRAŃCOWYM

Np	Pc	Pc/Np=Pp	Pc/ Np=Pk
0	0	-	-
1	10	10	10
2	24	12	14
3	39	13	15
4	52	13	13
5	60	12	8
6	60	10	0
7	56	8	-4
8	48	6	-8

Produkt przeciętny określa wielkość produktu całkowitego wytworzonego przeciętnie przez jednostkę nakładu pracy (nakładu czynnika zmiennego). 4 kolumna to produkt krańcowy obliczany jako iloraz zmiany produktu całkowitego do zmiany nakładu pracy (nakładu czynnika zmiennego). Produkt krańcowy określa jaki przyrost produkcji całkowitej osiągany jest z dodatkowej jednostki czynnika zmiennego (czynnika pracy). Z tych danych wynika, że produkt rośnie w sposób nierównomierny, początkowo szybko, a następnie coraz wolniej, aż do osiągnięcia poziomu maksymalnego, a następnie spada. Produkt przeciętny początkowo rośnie, osiąga maksimum i następnie spada. Produkt krańcowy także początkowo rośnie, osiąga poziom maksymalny, a następnie spada. Produkt krańcowy rośnie szybciej niż produkt przeciętny i szybciej osiąga poziom maksymalny. Produkt krańcowy zrównuje się z produktem przeciętnym w maksimum produktu przeciętnego (czyli 13). Następnie produkt krańcowy spada szybciej niż produkt przeciętny. Produkt krańcowy jest równy 0, gdy produkt całkowity jest równy maksimum. Zwiększanie liczby zatrudnionych o 7, 8 pracownika prowadzi do ujemnego produktu krańcowego. Ujemny produkt krańcowy powoduje zmniejszenie produktu całkowitego i produktu przeciętnego. Ilustracja graficzna krzywych produktu przeciętnego i krańcowego i zależności między nimi:

Produkt przeciętny,
całkowity, krańcowy.

b

A’ B’ c C’ nakłady pracy

Charakterystyczne punkty na krzywych produktu całkowitego, przeciętnego i krańcowego.

W krótkim czasie działa prawo ekonomiczne zwane prawem malejącej produkcyjności krańcowej i przychodu. Jest to prawo dla krótkiego czasu. Prawo to mówi, że w miarę zwiększania nakładów czynnika zmiennego przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe powoduje zwiększenie produktu całkowitego do pewnej wysokości nakładu czynnika zmiennego. Dalsze jego zwiększanie powoduje coraz mniejsze przyrosty produkcyjności krańcowej tego czynnika i spadek produktu całkowitego. Przekroczenie proporcji racjonalnych między zmianami czynnika zmiennego a czynnika stałego prowadzi do spadku produkcji wytwarzanej przez czynnik zmienny.

Prawo malejących przychodów oznacza, że zatrudniając zbędnych pracowników z punktu widzenia danego procesu produkcji, przedsiębiorca ponosi koszty zatrudnienia, które rosną przy zwiększaniu tego zatrudnienia, a wielkość produkcji jest ujemna (czyli mniej produktów jest wytwarzanych). Dochód przedsiębiorcy ulega zmniejszeniu. Można wyróżnić 3 etapy procesu produkcji, z punktu widzenia relacji między tymi produktami:
-Etap I – występuje, gdy nakład czynnika zmiennego (czyli nakład pracy) rośnie od 0 do takiej wielkości przy której produkt przeciętny jest maksymalny.
-Etap II – określony jest przez taki przedział czynnika zmiennego, w ramach którego produkt przeciętny spada, spada również produkt krańcowy, ale ciągle jest dodatni.
-Etap III – występuje, gdy wzrost nakładu czynnika pracy powoduje ujemne wartości produktu krańcowego i spadek produktu całkowitego.
Każdy producent, który dąży do maksymalizacji zysku całkowitego nie będzie realizował procesu produkcji w ramach III etapu.

Produkcja w długim czasie wszystkie czynniki produkcji są zmienne. Producent poszukuje optymalnej kombinacji czynników produkcji dla osiągnięcia danej wielkości produkcji w danym czasie. W długim czasie mogą wystąpić 3 efekty skali produkcji: efekty stałe, rosnące i malejące. Stałe efekty skali produkcji występują, gdy zmiany czynników produkcji i wielkości produkcji są takie same. Czyli zmieniają się proporcjonalnie. Rosnące efekty skali produkcji występują, gdy zmiany czynników produkcji prowadzą do więcej niż proporcjonalnego wzrostu wielkości produkcji. Malejące efekty skali produkcji występują, gdy określony wzrost nakładów czynników produkcji prowadzi do mniej niż proporcjonalnego wzrostu produkcji. Załóżmy, że wielkość produkcji jest zależna od 2 czynników zmiennych tzn. nakładów pracy i nakładów kapitału rzeczowego.

Q=F(Np,Nk)

Łącząc wszystkie możliwe i efektywne kombinacje nakładów pracy i nakładów kapitału dla otrzymania danej wielkości produkcji otrzymujemy tzw. izokwantę produktu (krzywą jednakowego produktu).

nakłady kapitału (Nk)

a

b

c Q3

d Q1 Q2 nakłady pracy (Np)

Kombinacja a cechuje się zastosowaniem większych nakładów kapitału niż nakładów pracy do wytworzenia danej produkcji. Punkt d oznacza kombinację, którą cechują większe nakłady pracy niż nakłady kapitału dla uzyskania tej samej wielkości produkcji. Przechodząc na wyżej położone izokwanty otrzymany jest wzrost produkcji, który wymaga zwiększenia nakładów czynników produkcji. Między czynnikami produkcji występuje zjawisko częściowej substytucji. Krańcowa stopa substytucji między nakładem pracy i nakładem kapitału ma charakter malejący.

nakłady kapitału

A

ΔNk

B

α nakłady pracy

ΔNp

$$KSS = \frac{Nk}{Np}$$

Obliczana jest jako relacja zmiany nakładów kapitału do nakładów pracy. W miarę zastępowania czynnika kapitału przez coraz większą ilość czynnika pracy zmniejsza się ilość kapitału, którą można zastąpić przez każdą dodatkową jednostkę czynnika pracy.

12 a

10 ΔNk b

7 c

6 d

Q1

2 3 5 6

Izokoszta, czyli linia jednakowego kosztu: każdy producent dysponuje określonym dochodem, który wydaje na zakup czynników produkcji. Zakup ten uwarunkowany jest także cenami czynników produkcji. Izokoszta pokazuje różne kombinacje czynników produkcji, które producent może zakupić przy danych cenach i posiadaną wielkość środków finansowych.

Nakłady kapitału

A

Kc = Np  • Cp + Nk  • Ck,            Kc − koszt calkowity

Cp- cena jednostki pracy
Ck- cena jednostki kapitału

Punkt B oznacza maksymalną wielkość nakładów pracy jaką producent może zakupić przy danej cenie jednostki usługi pracy, przy założeniu, że nakład kapitału =0 i określony jest dochód producenta, czyli wielkość środków pieniężnych jakie posiada. Punkt A oznacza maksymalną wielkość nakładu kapitałów, którą może zakupić producent posiadając określone środki pieniężne i przy danej cenie jednostki kapitału. Izokoszta zmienia swoje położenie pod wpływem zmiany środków pieniężnych posiadanych przez producenta. Wzrost środków pieniężnych i tym samym wydatków na czynniki produkcji przy danych ich cenach powoduje równoległe przesunięcie izokoszty w prawo – oznacza, że przedsiębiorstwo ma coraz większe możliwości finansowe i może inwestować. Spadek posiadanych środków pieniężnych przez producenta powoduje przesunięcie w dół izokoszty, co oznacza zmniejszenie możliwości zakupu obu czynników produkcji.

Izokoszta zmienia swoje położenie (nachylenie) zmieniając się pod wpływem zmian relacji cen. W pierwszy przypadku zmienia się cena czynnika pracy, w drugim cena czynnika kapitału.

Przedsiębiorca posiada określoną ilość środków finansowych. Cena jednostki kapitału nie ulega zmianie (równa się constans). Zmienia się cena czynnika pracy. Izokoszta ma nachylenie AB₂, gdy cena usługi pracy maleje, co powoduje zwiększenie zastosowania czynnika pracy (nakład czynnika pracy się zwiększa). Izokoszta AB₃ oznacza, że cena czynnika pracy rośnie, co powoduje zmniejszenie nakładu pracy w przedsiębiorstwie.

Izokoszta ma nachylenie BA₂ (nakład stosowanego kapitału rośnie), gdy cena jednostki kapitału maleje. Izokoszta ma nachylenie BA₃, gdy cena jednostki kapitału rośnie, co powoduje zmniejszenie wydatków na zakup kapitału.

Optiumum produkcji, czyli równowaga producenta

Producent poszukuje sytuacji optymalnej, czyli takiej kombinacji nakładów czynników produkcji, która przy danych ograniczeniach kosztowych umożliwia osiągnięcie maksymalnej produkcji. Optiumum produkcji znajduje się w punkcie styczności linii jednakowego koszty (izokoszty) z najwyżej możliwie położoną izokwantą produkcji. Jest to punkt równowagi producenta, gdyż przy danym koszcie całkowitym osiąga on maksymalną produkcję. Optimum produkcji oznacza wyrównanie się krańcowej stopy substytucji czynnika pracy i czynnika kapitału.

– kombinacja czynników zapewniająca najwyższy poziom produkcji przy danym koszcie.
Krzywa łącząca punkty równowagi na kolejnych izokwantach (związane ze zwiększeniem izokoszty) nazywamy ścieżką ekspansji produkcji.

Koszty produkcji w krótkim czasie

Koszty produkcji określają pieniężną wartość nakładów czynników produkcji niezbędnych do zastosowania w danym procesie produkcji. Są to tzw. koszty całkowite produkcji. W krótkim czasie koszty całkowite dzielą się na koszty stałe i koszty zmienne, co związane jest z występowaniem stałych i zmiennych czynników produkcji. Koszty stałe są to koszty, które nie zmieniają się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji są to np. koszty amortyzacji, stawka czynszu, wynagrodzenie pracowników administracyjno – biurowych, rata kredytu. Koszty zmienne to koszty, które zmieniają się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji, np. koszt paliw, koszty energii, koszt surowców, koszt materiałów, koszty transportu, wynagrodzenie pracowników bezpośrednio produkcyjnych tzw. wynagrodzenie akordowe. Suma kosztów stałych i zmiennych oznacza koszty całkowite produkcji.

Kp- koszt przeciętny, koszt jednostkowy. Koszt wytworzenia jednostki produkcji

Kc- koszt całkowity

Kk- koszt krańcowy

Q- rozmiary produkcji

Kc=Ks+Kz

Kp= Kc / Q

Kp= (Ks+Kz) / Q

Kps= Ks/Q

Kpz= Kz /Q

Kk= ΔKc / ΔQ – koszt krańcowy to iloraz zmiany kosztu całkowitego do zmiany wielkości produkcji o jednostkę

ΔKc = ΔKz

Kp = Kps +Kpz

Koszt przeciętny stały określa, jaka część kosztu stałego przypada na jednostkę produktu. Natomiast koszt przeciętny zmienny określa, jaka część kosztu zmiennego przypada na jednostkę produktu. Koszt krańcowy określa, jaki jest koszt wytworzenia kolejnej jednostki produktu.

Q	Ks	Kz	Kc	Kps	Kpz	Kp	Kk
0	10	0	10	-	-	-	-
1	10	11	21	10	11	21	11
2	10	18	28	5	9	10	7
3	10	22	32	3,3	7,3	10,6	4
4	10	24	34	2,5	6	8,5	2
5	10	25	35	2	5	7	1
6	10	26	36	1,5	4,3	6	1
7	10	28	38	1,4	4	5,4	2
8	10	32	42	1,2	4	5,2	4
9	10	39	49	1,1	4,3	5,4	7
10	10	50	60	1	5	6	11

Koszty zmienne rosną w sposób nierównomierny. Początkowo mniej niż proporcjonalni, a następnie proporcjonalnie i więcej niż proporcjonalnie w stosunku do rozmiarów produkcji. Koszt całkowity zmienia się tak jak koszt zmienny tylko wolniej, ponieważ obejmuje koszt stały. Natomiast koszt przeciętny stały wykazuje tendencję malejącą gdyż dany koszt stały dzieli się na coraz większą liczbę produktów. Koszt krańcowy zmienia się najszybciej, spada, osiąga minimum a następnie rośnie w miarę wzrostu produkcji. W części wzrostowej koszt krańcowy przecina koszt przeciętny zmienny i koszt przeciętny w ich minimach. Oba koszty również spadają, osiągają minimum i rosną.

Koszty w długim czasie

W długim czasie wszystkie koszty są zmienne i występują tutaj efekty skali produkcji (rosnące, stałe i malejące).

SRAC- krótkoterminowe koszty przeciętne

LRAC- długoterminowe koszty przeciętne

Rosnące korzyści (efekty skali produkcji), gdy koszty rosną wolniej niż produkcja. Oznacza to ze długookresowy koszt przeciętny zmniejsza się.

Stałe efekty skali produkcji. Koszty produkcji zmieniają się proporcjonalnie. Dynamika kosztów i produkcji jest taka sama. Wtedy długookresowy koszt przeciętny jest stały.

Malejące efekty (korzyści) skali produkcji. Gdy koszty całkowite rosną szybciej w miarę upływu czasu niż produkcja. Powoduje to wzrost długookresowego kosztu przeciętnego.

Typowa krzywa długookresowego kosztu przeciętnego

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w warunkach doskonałej konkurencji

Zakładamy krótkotrwałą działalność przedsiębiorstwa.

Konkurencja doskonała jest pewną strukturą rynkową, która dominowała w XIX wieku. Obecnie konkurencja doskonała występuje w określonych segmentach rynku, a szczególnie widoczna jest na targowiskach, jarmarkach i w mikro i małych przedsiębiorstwach. Obecnie konkurencja doskonała występuje obok takich struktur rynkowych jak: monopol pełny, oligopol i konkurencja monopolistyczna (konkurencja z cechami monopolu).

Konkurencja doskonała posiada następujące cechy:

• Występuje na danym rynku duża liczba producentów i sprzedawców oraz duża liczba kupujących, nabywców. Cecha ta oznacza, że żaden z producentów nie ma wpływu na ogólną wielkość podaży i jej zmian. Ponieważ każdy z nich dostarcza stosunkowo niewielką ilość globalnej podaży towaru. Cena ta oznacza rozproszenie podaży i popytu na danym rynku.

• Ceny na rynku doskonale konkurencyjnym kształtują się pod wpływem działania mechanizmu rynkowego, czyli wzajemnych relacji między wielkością podaży i popytu. Pojedynczy producent nie ma wpływu na ostateczną cenę rynkową. Przedsiębiorcy są ceno biorcami (biorą cenę z rynku).

• Występuje doskonała mobilność czynników produkcji między różnymi dziedzinami gospodarki. Czynniki produkcji mogą być przenoszone z dziedziny mniej rentownej do bardziej rentownej. Nie ma barier wejścia do danej dziedziny produkcji ani barier wyjścia z niej. Cecha ta nazywana jest również płynnością popytu i podaży przez alokację na danym rynku.

• Występuje doskonała informacja o sytuacji na danym rynku. Producenci wiedzą jaki jest popyt na ich produkty, co jest preferowane, a nabywcy wiedzą jaka jest cena i podaż.

• Produkty rynkowe są homogeniczne, czyli jednorodne – ważna jest wartość użytkowa towaru, czyli zdolność do zaspokojenia określonej potrzeby. Np. rynek warzyw i owoców.

Przedsiębiorstwo konkurencyjne (w praktyce mówi się wolna konkurencja = doskonała konkurencja) dąży do maksymalizacji zysku całkowitego, dlatego musi porównać otrzymywane dochody ze sprzedaży towarów z kosztami ich produkcji (uzyskania przychodu). Całkowite przychody ze sprzedaży określonej ilości towaru po danej cenie rynkowej oznaczają przychód całkowity, czyli utarg całkowity ze sprzedaży towarów. Utarg całkowity stanowi iloczyn wielkości sprzedaży Q i ceny rynkowej danego towaru.

Uc=Q*c

Liczony jest także utarg przeciętny, jest to utarg ze sprzedaży jednostki towaru. Z założenia równy jest cenie.

Up= Uc / Q Up=c c= Uc / Q

Liczony jest także utarg krańcowy. Określa on jaki przychód ze sprzedaży każdej kolejnej jednostki otrzymuje przedsiębiorstwo.

Uk= delta Uc / delta Q

W przedsiębiorstwie doskonale konkurencyjnym w krótkim czasie utarg przeciętny jest równy utargowi krańcowemu i cenie.

Przychody w przedsiębiorstwie doskonale konkurencyjnym

Q	c	Uc	Up	Uk
0	10	0	0	-
1	10	10	10	10
2	10	20	10	10
3	10	30	10	10
4	10	40	10	10

Utarg krańcowy jest równy utargowi przeciętnemu i cenie ponieważ dopóki ta cena obowiązuje to każdą kolejną jednostkę towaru producent sprzeda po danej cenie rynkowej. Jak cena się zmieni to wszystko będzie liczone już według nowej ceny.

Ilustracja graficzna utargu w przedsiębiorstwie:

Przedsiębiorstwo dla określenia wielkości zysków porównuje określone wielkości utargów z określonymi kosztami i w ten sposób Uc-Kc=Zc (utarg całkowity – koszt całkowity=zysk całkowity), Up-Kp=Zp (zysk przeciętny), Uk-Kk=Zk (zysk krańcowy).

Równowaga przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego:

Przedsiębiorstwo rozpoczyna swoją produkcję i dopiero w punkcie E osiąga tzw. Dolny próg rentowności produkcji przy rozmiarach produkcji Q1 , jest to punkt zrównania kosztu przeciętnego z utargiem przeciętnym równy cenie. Inaczej punkt, w którym zysk przeciętny równy jest 0

(Up=C=Kp -> Zp=0)

p. E – dolny próg rentowności produkcji

p. F – górny próg rentowności produkcji

p. A – optimum ekonomiczne, punkt równowagi przedsiębiorstwa, Zc = max

p. G – optimum technologiczne

OC*OQ1 = pole utargu całkowitego

Q1E*OC = pole kosztu przeciętnego, czyli zysk całkowity = 0

Przedsiębiorstwo zwiększa swoją produkcję -> p. G – punkt, w którym występuje najniższy koszt przeciętny, wytworzenia danej produkcji, koszt przecięcia. Daje maksymalny zysk przeciętny. Przedsiębiorstwo dąży do maksymalizacji zysku. Przedsiębiorstwo nie kończy swojej produkcji w punkcie optimum technologicznego. Jeżeli cena pokrywa koszty produkcji od minimalnego kosztu przeciętnego i istnieje popyt na produkty tego przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo zwiększa swoją produkcję do Qr, przy tej produkcji występuje zrównanie kosztu krańcowego z utargiem krańcowym równym cenie (punkt A). jest to punkt optimum ekonomicznego przedsiębiorstwa. Punkt ten oznacza, że przy danej wielkości produkcji (Qr) i przy danych kosztach produkcji oraz cenie rynkowej przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk całkowity, czyli występuje nadwyżka utargu całkowitego nad kosztami całkowitymi produkcji. Natomiast przy produkcji (Qr) koszt przeciętny określony jest przez punkt B. jeżeli cena przewyższa koszt to będzie zysk. Pole utargu całkowitego to jest poziom ceny razy wielkość sprzedaży (CO * QrA). Pole kosztu całkowitego to będzie koszt przeciętny (BQr) razy wielkość produkcji OQr. ABDC – prostokąt stanowi pole zysku całkowitego maksymalnego w danych warunkach. Przedsiębiorstwo zwiększa produkcję do poziomu Q2, czyli wychodzi poza optimum, odpowiada tej produkcji punkt F, czyli punkt zrównania kosztu przeciętnego z utargiem przeciętnym równym cenie – jest to tzw. Górny próg rentowności produkcji. Przy tej produkcji koszt przeciętny jest równy cenie i utargowi przeciętnemu, zysk przeciętny jest równy 0. Pole utargu całkowitego COQ2F. Oba pola są sobie równe zatem zysk całkowity jest równy 0. Przedział opłacalnej produkcji przy danym poziomie ceny mieście się między górnym a dolnym progiem rentowności (między punktem EF). Na poziomie QrQ2 koszt krańcowy przewyższa utarg krańcowy równy cenie, zatem zysk krańcowy jest ujemny. Zwiększenie produkcji poza górny próg rentowności produkcji przynosi stratę ekonomiczną przedsiębiorstwu, ponieważ koszt przeciętny tej produkcji jest wyższy od poziomu ceny równej utargowi przeciętnemu. Koszt przeciętny Q3 będzie wyższy od ceny, czyli zysk całkowity będzie ujemny. Przedsiębiorstwo osiągając optimum ekonomiczne znajduje się w stanie równowagi, czyli każdy inny punkt jest gorszy dla przedsiębiorstwa, najlepsza produkcja jest na pozycji Qr. Stan równowagi może ulegać zmianie, wraz ze zmianą ceny rynkowej. Poziom ceny określa wielkość popytu na produkty przedsiębiorstwa. Popyt układa się wzdłuż ceny. Jeżeli cena będzie rosła to przedsiębiorstwo będzie przechodziło do nowych punktów równowagi, które gwarantują większą produkcję przy danych kosztach produkcji i coraz większy zysk całkowity. Inaczej kształtuje się sytuacja, gdy spada cena rynkowa, na produkty wytwarzane przez dane przedsiębiorstwo. Przedsiębiorstwo przechodzi wówczas do nowych punktów równowagi, które oznaczają zmniejszoną produkcję, zmniejszony zysk całkowity, a nawet stratę ekonomiczną (zysk całkowity ujemny). Wtedy bierzemy pod uwagę wszystkie koszty jednostkowe.

KK – koszt krańcowy

PKC – przeciętny koszt całkowity

PKZ – przeciętny koszt zmienny

PKS – przeciętny koszt stały