Rozdział XX:

W konstytucji RP z 1997r. mamy liczne artykuły, które mówią o UE, dlatego że cel Polski nakierowany był na członkostwo z tą organizacją. Jest to art. 9: zobowiązanie Polski do przestrzegania prawa międzynarodowego, art. 90 dotyczący formuły wyrażania zgody na umowę międzynarodową, na mocy której Polska powierza org międz kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach, art. 91 regulujący relacje między polskim prawem krajowym a prawem międzynarodowym i prawem organizacji międzynarodowej. Te postanowienia zostały zawarte w orzeczeniach TS. Najistotniejsze to wyrok z 11 maja 2005r. gdzie TS potwierdził zgodność z konstytucją RP traktatu akcesyjnego w związku z którym Polska przystąpiła do UE.

„Konstytucyjny akt integracyjny”- przepisy konstytucji RP odnoszące się do członkostwa Polski w UE. W konstytucji z 1997r. znajduje się bowiem spójny system przepisów mających na celu zagwarantowanie legitymacji demokratycznej samej decyzji o przystąpieniu i późniejszym decyzjom zmieniającym podstawy traktatowe działania UE oraz stosowania prawa unijnego w polskim porządku prawnym.

Przepisy te wymagają spójnej, systematycznej i całościowej wykładni nakierowanej na zagwarantowanie efektywnego członkostwa Polski w UE. To przychylne i pro integracyjne nastawienie konstytucji RP do procesu integracji zostało uznane za zasadę konstytucyjną jeszcze przed przystąpieniem Polski do UE- mówi o tym wyrok TS z dnia 27 maja 2003r.

Konstytucyjny akt integracyjny zawiera 3 elementy:

- decyzję Polski o powierzeniu UE określonych kompetencji organów władzy państwowej

- określenie zakresu kompetencji organów władzy państwowej powierzanych UE

- postanowienia dotyczące implikacji akcesji do UE i dalszego powierzania jej kompetencji organów władzy państwowej.

Konstytucyjna podstawa podjęcia decyzji:

Twórcy polskiej konstytucji wzięli pod uwagę problemy konstytucyjne i ustanowili jednoznaczne postanowienia w Konstytucji art.90 ust.1, które upoważniają Polskę do podjęcia decyzji w sprawie przekazania „organizacji międzynarodowej” lub organowi międzynarodowemu kompetencji organow władzy państwowej w niektórych sprawach. Państwo podjęło więc decyzję w sprawie przystąpienia do UE oraz nawet do rozszerzenia jej kompetencji. Wyrok z 11 maja 2005 roku- proces integracji europejskiej… ma oparcie w samej konstytucji RP.

Art.90 :

- był podstawa prawną decyzji Polski w sprawie przystąpienia do UE

- stanowi obecnie podstawę prawną do podjęcia decyzji w sprawie wyrażenia zgody na zmiany zakresu kompetencji UE- w wyniku zawarcia kolejnych traktatów rewizyjnych

Nie zawiera on bowiem kwestii wypowiedzenia umowy, na mocy której następuje przeniesienie kompetencji organów władzy państwowej na OM- ustawa zwykła jest w takim przypadku jedynym rozwiązaniem.

Pojęcie organizacja międzynarodowa lub organ międzynarodowy.

Trzeba ustalić do czego odnosi się artykuł 90 konstytucji RP wspominając te nazwy.

- art. 90 nie ogranicza kręgu wchodzących w grę organizacji lub organów

- nie jest zakreślony przedmiot działania danej organizacji

- przekazanie kompetencji będzie dotyczy c organizacji międzynarodowej mającej podmiotowość międzynarodowoprawną.

Pojawił się spór o to, że wcześniejsze formy wspólnot były organizacjami ponadnarodowymi, a o takich nie ma mowy a konstytucji RP. W wyroku z 11 maja 2005r. TK stwierdził, że Wspólnoty europejskie nie posługują się pojęciem org międzynarodowej, w związku z czym zarzuty okazały się być zbyteczne.

Legitymacja demokratyczna podjęcia decyzji.

Ratyfikacja jest najbardziej uroczystym aktem związania się przez państwo umową międzynarodową. W Polsce umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent RP. Można tu wyróżnić:

- dużą ratyfikację art. 89 ustęp 1, który uzależnia ratyfikowanie przez prezydenta danej umowy od uprzedniej zgody wyrażonej w drodze ustawy, o ile przedmiot umowy dotyczy spraw ściśle wyliczonych

- mała ratyfikację art. 89 ustęp 2- to sytuacje, gdzie ze względu na przedmiot umowy międzynarodowej nie jest konieczne uprzednie wyrażenie zgody na jej ratyfikowanie w drodze ustawy

- specyficzna procedura ratyfikacyjna- art. 90 ustęp 1 konstytucji RP, to umowy międzynarodowe na mocy których ma nastąpić powierzenie kompetencji organów władzy państwowej organizacji międzynarodowej.

Wyrażenie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej na podstawie art. 90 konstytucji RP:

Prezydent może dokonać ratyfikacji jeżeli uzyskał zgodę wyrażoną alternatywnie:

- w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm większością dwóch trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat na takich samych zasadach

- w wyniku referendum ogólnokrajowego przeprowadzonego zgodnie z art. 125. Musi być one wiążące i rozstrzygające- mówi o tym wyrok z 11 maja 2005 roku.

O wyborze jednej z dwóch metod decyduje Sejm podjęciem uchwały bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy posłów. Samo referendum może być zarządzone przez Sejm lub prezydenta za zgodą Senatu.

Odnosi się to zarówno do traktatu akcesyjnego oraz traktatów rewizyjnych.

Wyrażenie zgody w drodze ustawy na ratyfikowanie umowy międzynarodowej:

Wymogi tej ustawy:

- wymagana jest większość dwóch trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów względnie senatorów- o ile chodzi o powierzenie org międzynarodowej nowych kompetencji. W przypadkach art. 89 ustęp 1 wystarczająca jest ustawa zwykła.

Specyficzne cechy ustawy:

- inicjatywę ustawodawczą ma w takim przypadku jedynie rząd

- treść ustawy ograniczona jest do formuły wyrażenia zgody na ratyfikowanie danej umowy międzynarodowej, nie ma możliwości poprawek

- ustawa o której mowa w art. 90 ustęp 2 nie może być rozpatrywana w trybie pilnym

To projekt rządowy stał się ostatecznie podstawą takiej formy.

Wyrażenie zgody w drodze referendum ogólnokrajowego:

Problemy: musi wziąć udział 50% społeczeństwa, konstytucja RP nie precyzuje rangi umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednia zgodą wyrażoną w referendum ogólnokrajowym w krajowym porządku prawnym.

Granice powierzania kompetencji UE. Problemy:

- zakres przedmiotowy powierzanych kompetencji

- klauzule imitacyjne- konstytucyjne ramy, w których to przekazanie może nastąpić i których nie można przekroczyć przy podejmowaniu decyzji na mocy art. 90 ustęp 1

Zakres przedmiotowy kompetencji powierzanych:

Nie dokonano sprecyzowania o jakie sprawy chodzi, pozwala więc na zachowanie pewnej elastyczności. Trzeba jednak pamiętać, że polska wchodząc do UE przejęła cały porządek prawny. Decyzja podejmowana na mocy art. 90 ustęp 1 pozwala więc powierzać UE stosowne dziedziny władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Polska nie musi więc przekazując kompetencje z władzy wykonawczej przekazywać także w tej dziedzinie z innych władz.

Klauzule limitacyjne:

Wynika to z tego, że przekazanie może dotyczyć „niektórych spraw”. Na podstawie art. 90 ustęp 1 nie można przekazać „całości spraw” kompetencji organów władzy państwowej, co prowadziłoby do upadku państwa. – wyrok z 11 maja 2005r.

Konstytucja RP nie zawiera postanowień, które wyłączałyby określone materie spod możliwości powierzenia- mówi o tym wyrok z 24 listopada 2010 roku. (w wyroku tym art. 90 konstytucji RP określany jest jako normatywna kotwica suwerenności. Konstytucyjne granice powierzenia przez polskę kompetencji UE wytyczają czynniki określające tożsamość konstytucyjną Polski; poszanowanie zasad polskiej państwowości, demokracji, zasady państwa prawnego, zasady sprawiedliwości społecznej, zasad określających podstawy ustroju gospodarczego itd. Nie oznacza to, że konstytucja RP zakazuje powierzania kompetencji organów władzy państwowej organizacjom międzynarodowym- zaciąganie zobowiązań międzynarodowych i ich wykonywanie nie prowadzi do utraty lub ograniczenia suwerenności państwa, ale jest jej potwierdzeniem, a przynależność do struktur europejskich nie stanowi w istocie ograniczenia suwerenności państwowej, lecz jest jej wyrazem.

Problem nowelizacji konstytucji RP w związku z członkostwem Polski w UE:

Konstytucja RP została przygotowana przypatrując się innym państwom przystępującym do Wspólnot. Z czasem przystąpienia trzeba było sprostać nowym wyzwaniom. Nie chodziło więc o krytykę postanowień konstytucji z 1997 roku której regulacje w dziedzinie nastawienia Polski do prawa międzynarodowego i udziału w relacjach międzynarodowych zasadnie oceniane są jako solidne i nowoczesne. Chodzi o to, że członkostwo w UE stanowi wielkie wyzwanie ustrojowe. Oddziałuje to na sferę wszystkich władz. Wymaga to wewnętrznych dostosowań ustrojowych, które podniosłyby sprawność państwa w takim zakresie, aby mogło ono uczestniczyć w pełni w procesie współzależności z Unią. Najpilniejsze problemy rozwiązane zostały w sposób trojaki:

- wiele istotnych spraw, z którymi nie można było zwlekać, zostało uregulowanych w tzw. ustawach okołoakcesyjnych

- wątpliwości konstytucyjnoprawne związane z aktem przystąpienia do UE zostały zinterpretowane przede wszystkim w powoływanym już wyroku z 11 maja 2005 roku.

- w niektórych dziedzinach członkostwo w Ue wymusiło dokonanie zmian ad hoc, w 2006 roku dokonano nowelizacji art. 55 ustep 1 w celu zapewnienia właściwej transpozycji decyzji ramowej w sprawie europejskiego nakazu aresztowania, inaczej polska nie miałaby szans na wejście do strefy Schengen.

Identyfikacja zasadniczych problemów:

Stwierdzono, że najlepszym rozwiązaniem dla konstytucji RP byłoby stworzenie odrębnego rozdziału, który by się do tego odnosił.

1. Problemy o charakterze strukturalnym:

Art. 90 ustęp 3- zgoda na ratyfikację za pomocą referendum. Chodzi o zmianę obowiązku uczestnictwa 50|% ludności. Miałoby się to zmienić na większość, która wyraziłaby na to zgodę bez względu na frekwencję. Przemawia za tym: wprowadzenie identycznej formuły zarówno do umów krajowych jak i międzynarodowych, wobec pasywności wyborców obecne rozwiązanie stwarza niejasną sytuację polityczną, system demokratyczny to bowiem aktywny udział obywateli, pasywność polskich obywateli może sprawić że polska nie będzie w stanie ratyfikować jakichkolwiek umów.

2. Kwestie związane z prawem wyborczym:

Chodzi o problemy, które wymagały by nowelizacji konstytucji RP. Chodzi o dodanie postanowien dotyczących praw wyborczych do PE. W Polsce zasady te są regulowane w konstytucji a szczegóły w ustawie. Chodzi także o przyznanie obywatelom UE innych krajów biernego i czynnego prawa wyborczego do organów samorządu terytorialnego, również w tym przypadku TK uznał konstytucyjność ustawy z 20 kwietnia 2004 roku.

Umocnienie efektywności prawa unijnego w polskim porządku prawnym:

Chodzi o art. 92 ustęp 1 konstytucji RP, którego postanowienia ograniczają możliwość wydawania rozporządzeń wykonawczych. Inne kraje bardzo często bowiem z tego korzystają.

Niejasności w obecnie obowiązujących postanowieniach konstytucji RP:

Rozważane są 2 zasadnicze kwestie:

1. art. 90, ustęp 1 konstytucji, brak w nim wyraźnego odwołania do trybu wyrażania zgody na wypowiedzenie takiej umowy i ewentualne wystąpienie z organizacji międzynarodowej. Stanowi on jedynie o związaniu się przez Polskę stosowną umową międzynarodową. Art. 89 ustęp 1 – zawiera postanowienia o wypowiedzeniu umowy międzynarodowej, art. 90 ustęp 1 został w tej mierze uzupełniony ustawą z 14 kwietnia 2000r. Przedłożenie prezydentowi do wypowiedzenia takiej umowy wymaga zgody wyrażonej w ustawie (zwykłej), budzi to zastrzeżenia: na mocy ustawy uzupełniane są ważne postanowienia konstytucji, nie jest jasne dlaczego wyrażenie zgody ma przebiegać w słabszym reżimie prawnym niż w przypadku zawarcia takiej umowy.

2. Druga kwestia dot. Rangi w sferze wewnątrzpaństwowej umów międzynarodowych ratyfikowanych przez prezydenta za uprzednią zgodą wyrażoną na drodze referendum.

Nowe wyzwania związane z wejściem w życie traktatu z Lizbony:

Traktat ten wprowadził wiele fundamentalnych reform ustrojowych. Są one nakierowane na umocnienie legitymacji demokratycznej Unii. Reformom tym musi odpowiadać właściwe dostosowanie mechanizmów krajowych zapewniających solidny wpływ państwa członkowskiego w unijnym procesie decyzyjnym oraz efektywne wykonywanie prawa unijnego.

1. Likwidacja 3-filarowej struktury: konsekwencje w nowym procesie decyzyjnym umocnionej efektywności prawa unijnego w krajach członkowskich i wzmocnienie nadzoru nad wykonywaniem prawa Unii przez państwa członkowskie.

2. Zmiany w procesie decyzyjnym. Konsekwencje to wprowadzenie bardziej elastycznej formuły podejmowania przez RE i RUE. Decyzji większością kwalifikowaną oraz zwiększenie obszarów, w których jest stosowana.

3. Umocnienie wymogu efektywności prawa unijnego na szczeblu krajowym. Konsekwencje to rozszerzenie reżimu unijnego na całą Unię.

4. Wprowadzenie postanowień do traktatów. Konsekwencje – państwa członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia.

5. Wzmocnienie nadzoru unijnego nad wykonaniem prawa Unii przez państwa członkowskie – ze zmodyfikowania ważnych postępowań przed sądami unijnymi.

6. umocnienie ochrony praw podstawowych w Unii – nadanie charakteru prawnego Karcie Praw Podstawowych i przystąpienie do EKPC.

7. Umocnienie roli parlamentów narodowych w sprawach Unii – konieczność radykalnej modyfikacji krajowych mechanizmów, kreowania decyzji państwa oraz wprowadzenia nowych metod rewizji postanowień traktatów.

Wspólnym mianownikiem wprowadzonych reform jest potrzeba konstytucyjnego dopracowywania relacji między suwerennością państwową a członkostwem w Unii, łącznie z ew. zakreśleniem konstytucyjnych ram.

Perspektywa wejścia Polski do strefy euro:

Polska przystępując do Unii stała się również członkiem Unii Gospodarczej i Walutowej. Jest ona tam objęta derogacją, co oznacza, że nie należy do strefy euro. Zmiana tego statusu przebiega na podstawie art. 140 TFUE. Trzeba spełniać ekonomiczne kryteria konwergencji, nie ma dodatkowych działań formalnych. W Polsce zastanawiano się nad przeprowadzeniem referendum w tej sprawie. Proces przejścia staje się coraz trudniejszy. Chodzi tutaj o kryzys finansowy. Wejście do strefy euro przez Polskę będzie wymagało nowelizacji konstytucji i wielu ustaw, zwł. Ustawy o NBP. Najpóźniej z chwilą wejścia do strefy euro, musi zostać zmieniony w konstytucji art., 227 określający cele NBP i emisję pieniądza, art. 203 ustęp 1, dot. Kompetencji NIK w odniesieniu do NBP, art. 198 ustęp 1, krąg podmiotów, które mogą ponosić odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

Przebieg prac nad rozdziałem unijnym konstytucji RP

Niezbędne dostosowania do reform zostały uwzględnione w nowej ustawie kooperacyjnej z 8 października 2010r. Rozpoczęły się też prace eksperckie nad ew. nowelizacją konstytucji. 17 grudnia 2009r. marszałek sejmu Bronisław Komorowski powołał zespół złożony z ekspertów z dziedziny prawa unii, którego zadaniem było przedłożenie stosownych propozycji. 30 czerwca 2010r. stworzono projekt akademicki. Zawierał on informację o dokonaniu koniecznych zmian w konstytucji w związku z wejściem Polski do strefy euro i wprowadzenia do konstytucji odrębnego rozdziału dot. Unii. Na przełomie 2008 i 2009 działał nieformalny zespół ekspertów, który założył, że Polska wejdzie do strefy euro w 2012r. 12 listopada 2010r. prezydent B. Komorowski przedłożył marszałkowi sejmu projekt o zmianie konstytucji. Ten natomiast skierował ten projekt do komisji nadzwyczajnej oraz skierował projekt poselski. Projekt ten został przyjęty jednogłośnie 14 lipca 2011r. po wyborach jesienią 2011r. w nowej kadencji sejmu nie powrócono do tej kwestii.

Rozdział XVIII:

Opinia o zgodności umowy międzynarodowej z Traktatami:

TS posiada kontrolę prewencyjną legalności w trybie niespornym, oznacza to, że zgodnie z artykułem 218 ustęp 11 państwo członkowskie, pe, rada lub komisja mogą uzyskać opinię TS w sprawie zgodności przewidywanej umowy z Traktatami. Jeżeli opinia jest negatywna to umowa ta nie może wejść w życie, chyba że nastąpi jej zmiana lub rewizja traktatów. Szczegółowe kwestie tej procedury regulują art. 107 i 108 regulaminu postepowania przed TS z 19 czerwca 1991 wielokrotnie zmienianego, ostatnio w 2011. Procedura ta zawiera tę bowiem kontrolę włączając w to umowy mieszane. Kontrola dotyczy zarówno merytorycznej treści umowy, jak i kompetencji UE lub jej instytucji do jej zawarcia. Trybunał rzadko orzeka w tym trybie- do 2012r. wydał 18 opinii. Jedna z ważniejszych to opinia 2/94, w której trybunał stwierdził, że Wspólnota nie ma kompetencji do przystąpienia do europejskiej Konwencji Praw Czlowieka.