SZTUKA I ARCHITEKTURA GRECJI

dr. Machowski

WYKŁAD Z 17.X.2009

Ateny

ATTYKA

Kraina w Grecji, ograniczona od zachodu przez Beocję i Megarydę, od południa przez zatokę Sarońską, a od północy przez wąski przesmyk oddzielający ją od wyspy Eubei.

Najważniejsze stanowiska Ateńskie:

- Eleusis, miasto na zachód od Aten, z którymi była połączona świętą drogą

- Pireus, port handlowy należący do Aten

- Sunion - świątynia Posejdona, jedna z najstarszych, na Istmie Korynckim z II ćwierci VII wieku

- Toikos lub Torikos, od epoki brązu związane z kopalniami srebra i ołowiu sw Demeter i kory

- Brauron? – Sanktuarium Artemidy

- Maraton – znaleziska z epoki brązu i żelaza, z bitwy dwa zabytki: kopce Ateńczyków i Plateńczyków oraz Ramnus, miejsce słynnego sanktuarium bogini zemsty, czyli Nemezis

Ateny – najważniejszy ośrodek sztuki Greckiej. Mitycznym założycielem był Kekros (Kekropia). Centrum stanowiło skalne wzniesienie, czyli Akropol, zamieszkany już od okresu neolitu. W epoce brązu znajdowały się tam cytadele okresu kultury mykeńskiej. Znaleziono mury i podziemne galerie prowadzące do źródeł.

Na północy – Agora – centrum polityczne i społeczne.

Od strony zachodniej Akropol. Po południowej stronie Akropolu:

– teatr Dionizosa z połowy IV wieku p.n.e.

- Odeon Herodota Attykusa z 160/174 r. n.e.

- Sanktuarium Asklepiosa z II w. p.n.e.

- portyk Eumenesa

Wzgórza: Akreopag, Pnyks i Ninfejon, Filopappou

Pozostałości:

- Świątyni Appolina Delfinosa z V w. p.n.e.

- Świątyni Kronosa i Rei z ok. II w. n.e.

- Świątyni Zeusa Olimpijskiego, którą ukończył Hadrian.

- brama w kształcie łuku (Hadrian)

- stadion Panatenajski – odnowiony w całości

Ateny były podzielona na sześć dzielnic. Za panowania Hadriana powstała siódma dzielnica – słynne miasto Hadriana.

Ateny posiadały dwa porty: Pireus – port handlowy i Munichia. Ponadto posiadały port wojenny – Zea

Ateny zamieszkane już od neolitu.

160 m n.p.m.

Od VIII w. p.n.e. – religijne centrum miasta na Akropolu.

W 480 r. – bitwa pod Salaminą.

Najlepiej zachowały się:

- Erechtejon, budowla sakralna, portyk Kariatyd.

- Propyleje, monumentalna brama prowadząca na Akropol.

- Świątynia Nike

- Partenon.

Teatr Dionizosa na południowym stoku Akropolis. Początki jego sięgają VI w. p.n.e. Przebudowany w IV w. p.n.e. Budowę ukończono w 330 r. p.n.e. Budynek sceniczny miał 46/6 m. 64 miejsca siedzące, mógł pomieścić 17 tyś. widzów. Jeden rząd wykonany z marmuru, były to specjalne siedzenia dla gości honorowych, centralne miejsce dla Kaplana Dionizosa. Z budynku scenicznego zachowały się tylko fundamenty i fragmenty dekoracji architektonicznych.

Odeon Herodota/Herodesa Attykusa, wzniesiony na cześć małżonki. Fasada, prawie 30 m z marmuru. W niszach posągi. Przeznaczony na ok. 5 tyś. widzów. Prawdopodobnie w całości pokryty był drewnianym dachem.

Agora – zasiedlona od okresu neolitu. W okresie kultury mykeńskiej chowano tam zmarłych. Dopiero w okresie geometrycznym powstały pierwsze zabudowania mieszkalne. W początkach VI w. zaczęto budować budynki użyteczności publicznej i ołtarze. Zniszczona podczas najazdu Perskiego i odbudowana.

Najwcześniejsze budynki:

- stary buleuterion, nowy buleuterion – wzniesiony pod koniec V w.

- monumentalny Tolos, zachowały się fundamenty

- Świątynia Aresa – ok. V w. p.n.e.

- Hefajstejon z II połowy V w. p.n.e. – świątynia Hefajstosa najlepiej zachowana

- Stoa południowa

- Stoa Zeusa

- Portyk Pstry

- Portyk Królewski

- Portyk Środkowy i Attalosa – wzniesione w okresie hellenistycznym, stoa Attylosa - najlepiej zachowana i odrestaurowana, obok muzeum.

- Odeon Agryppy – na planie kwadratu. W całości był pokryty dachem. Mógł pomieścić do 1000 osób. Posiadał kryptoportyk, wejście znajdowało się od strony północnej. Przebudowany i rozbudowany w II połowie IV w. n.e. – dodano posągi tytanów i gigantów.

Agora rzymska, na wschodzie. Wymiary 110/100 m. składała się z prostokątnego dziedzińca otoczonego portykami. Od wschodu – propyleje jońskie, od zachodu – propyleje doryckie, brama Ateny Archegetis?. Portyki wybudowano pomiędzy X a XI w. p.n.e. i przebudowano je w czasach Hadriana. Na agorze rzymskiej znajdowała się też biblioteka Hadriana. Znajduje się tam też zegar wodny z I w. p.n.e. wzniesiony przez Andranikosa z Ksylos. Obecnie w tym miejscu znajduje się Wieża ośmiu wiatrów – stacja meteorologiczna.

Nekropole – jedną z najbardziej znanych jest Keramejkos przy murach Aten przed tzw. Bramą Dipylońską. Na nekropoli ateńczycy chowali swoich najpopularniejszych zmarłych. Nekropola była przecinana przez dwie rzeki. Najwcześniejsze groby pochodzą już z neolitu i epoki brązu.

Na początku były to groby jamowe, a od okresu protogeometrycznego – pochówki ciałopalne.

W okresie geometrycznym wzrasta ilość wyposażenia w grobach, pojawiają się kratery i amfory.

W okresie archaicznym, po 700 r. p.n.e. – pojawiają się tumulusy – nasypy ziemne nad grobami, z kamiennymi posągami i płaskorzeźbionymi Stellami. Tumulusy były miejscem pochówku całej rodziny.

W okresie klasycznym i hellenistycznym – dalej tolosy i stele.

Świątynia Zeusa Olimpijskiego – na wschód od Akropolu. Zachowało się 11 potężnych kolumn.

Wymiary to 110/140 m.

Monumentalna podstawa pod trójnóg, na wschód od Akropoli, wybudowany w 330 r. p.n.e. – miał to być pomnik Izykratesa.

Nyfajon – pomnik grobowy Gajusza Filopoposa, wzniesiony w 114-116 r. p.n.e. W 294 r. ufortyfikowany przez Gazjosa.

Nyks – znajdował się na zachód od Akropolu, odbywały się tam zgromadzenia ludowe – elekcje. Znajdował się tu półkolisty taras z 330 r. p.n.e. Z tarasu zachował się potężny mur podtrzymujący audytorium. Wybudowano tu też ołtarz Zeusa Agamojosa/Agamejosa???

Areopag – na północny-zachód od Akropolu, poświęcony Aresowi i Euryjowi??, gdyż jest to mityczne miejsce gdzie sądzono Aresa po tym jak zabił syna Posejdona, dlatego odbywały się tu zgromadzenia poświęcone sprawom sądowniczym.

Eleusis – miasto położone w południowo-zachodniej Attyce. Odkryto tu osady już z okresu neolitu. Jedno z najwcześniejszych stanowisk. Z okresu mykeńskiego pochodzą cytadele i nieliczne groby. Od epoki brązu zachowały się fragmenty zabudowań mykeńskich, być może związane z kultem.

Sanktuarium bogini Demeter i Kory – odbywały się tu najstarsze misteria w Grecji, których początki sięgają

750 r. p.n.e. W sanktuarium na dziedzińcu, ograniczonym dwoma portykami i dwoma łukami kończyła się święta droga z Aten, zakończona schodami w kierunku Propylei.

Wielkie Propyleje, wejściem na sanktuarium od II w. p.n.e.

Po środku dziedzińca znajdowała się świątynia Artemidy i Posejdona.

Obok Kalichoron?? – znajduje się święta studnia, odbywały się tu rytualne tańce.

Najstarsze budowle:

- Propyleje

- Pytanejon

- okręg kultowy poświęcony Hadesowi, niedaleko niego znajdowała się jaskinia, która uważana była za wejście do Hadesu, gdzie Demeter opłakiwała odejście córki – skała płaczu.

Kalikrochon – święta studnia, otoczony całą serią murów.

Telesterion – na planie kwadratu z 42 kolumnami oraz schodkową widownią dla biorących udział w misteriach z IV w. p.n.e.

Egina – mała górzysta wyspa u wejścia do Zatoki Sarońskiej. Pozostałości osad z okresu neolitu i epoki brązu. Biały dom typu kontynentalnego i pozostałości fortyfikacji. Ważny ośrodek w okresie mykeńskim. W okresie archaicznym – szybki rozwój – pierwsze greckie miasto-państwo, które zaczęło bić własną monetę. Rywalizacja Aten z Koloną (Eginą), potem zależność Kolony od Aten.

Nieco powyżej miasta wzniesiono dorycką świątynię Apollina – VI w p.n.e. – kepidroma, jedna kolumna zachowała się do naszych czasów.

Sanktuarium i świątynia Fajum – początkowo ołtarz pod gołym niebem. Pierwszą świątynie wzniesiono w

570 r. p.n.e. Uległa zniszczeniu ok. 510 r. p.n.e. 470-480 – wzniesiono dorycki peryptelos, z bardzo dobrze zachowaną dekoracją przyczółków świątyni. Znajdowały się tu też Propyleje, ołtarz, łaźnie oraz domy kapłanów.

Słynne Sanktuarium Zeusa Hellenosa.

Rammus – północny-wschód. Jest to miejsce, gdzie znajdowało się sanktuarium Nemesis, w środku świątynia Nemesis i Temida, wybudowana do 500 r. p.n.e.

Dorycka świątynia Nemesis – początki ok. 430 r. p.n.e. W świątyni – Agaraklitos – posąg Nemesis z gałązką jabłoni i tiale?? Przed świątynią ołtarz. Sanktuarium zostało wzniesione na murze oporowym.

Na drodze do świątyni, grobowce komorowe z IV w. p.n.e. Droga kończyła się portykiem wzniesionym w V w. p.n.e. Działała do III w. p.n.e.

Równina Maratońska – miejsce słynnej bitwy. Liczne stanowiska archaiczne wokół tej równiny.

Rana – nekropola cumulusowa ze środkowej epoki brązu. W jej pobliżu znajduje się duży mykeński grób tolosowy.

Sarosz – tumulus/kurhan, gdzie pochowano poległych w bitwie z Persami, Ateńczyków.

Tumulus Plateńczyków- pochowano tu sprzymierzeńców Aten. Znajdują się tam nawet pochówki dzieci, które były zwiadowcami podczas bitew.

Pod tumulusami chowano bohaterów.

Na tej równinie znajduje się również: sanktuarium Heraklesa, Temenos Ateny oraz sanktuarium bogów egipskich.

Brauron – Sanktuarium Artemidy Brauronium. Pierwsze ślady osadnictwa pochodzą z neolitu. Cmentarzysko grobów komorowych. Erainos do morza – podmokły teren. Do naszych czasów przetrwała świątynia z V w. p.n.e.

Grób Infigenii córki Agamemnona.

Najlepiej zachowany budynek z V w. p.n.e. – Stoła – fundamenty świątyni identyfikowane jako amfipeon – miejsce, gdzie mieszkały małe dziewczynki służące w świątyni – arkton (niedźwiadki). Świątynia ta przestała działać jeszcze w okresie archaicznym, ten podmokły teren był często zalewany i tak się dzieje do dnia dzisiejszego.

Toikos/Torikos – zamieszkałe od neolitu, centrum wydobycia ołowiu i srebra.

Z okresu środkowego brązu pochodzą dwa potężne groby cumulusowe, z okresu kultury mykeńskiej – dwa tolosy.

No dwóch wzniesieniach – nekropole w Epoce brązu. U podstawy wzniesień, znajduje się późniejsze miasto, z którego zachowały się pozostałości. znajduje się tu również: jeden z najwcześniejszych teatrów, ukończony w V w. p.n.e., pozostałości warsztatów kowali, świątynia dedykowana Hideli, dorycka świątynia Demeter i Kory z końca V w. p.n.e.

Przylądek Suvion/Sunion – znajdujż się tutaj dwa sanktuaria poświęcone Atenie – mała jońska świątynia z II połowy V w. p.n.e. i ołtarz.

Na górze temenosie – pozostałości doryckiej świątyni Posejdona z IV w. p.n.e. (ok. 440 r. p.n.e.). Początki kultu Posejdona sięgają II w. pn.e. Do naszych czasów przetrwały pozostałości świątyni, propylei oraz pomieszczeń dla kapłanów.

PELOPONEZ

Koryntia i Argolida.

Stanowiska:

- Korynt

- Perachora

- Sykion

- Istmia

- Nemea

- Mykeny

- Tirens

- Epidauros

- Lakonia

- Sparta

- Messena

- Bassai

- Mantineja

- Megalopolis

- Olimpia

- Delfy.

Perachora – na północy Peloponezu.

Budowle:

- Sanktuarium Hery: świątynia Hery Achaja z V w. p.n.e. oraz świątynia Hery Limenia z VII w. p.n.e., która została przebudowana w 520 r. p.n.e.

- Ołtarz

- Stoła, dorycka, L-kształtna

- cysterna z 525 r. p.n.e.

- pomieszczenia służące do spożywania posiłków

Odnaleziono tu terakotowe modele domów.

Korynt – otoczony przez dwie zatoki: Koryncką i Sarońską. Ośrodek cywilizacji greckiej. Pierwsze ślady osadnictwa pochodzą już sprzed 6 tyś. lat p.n.e., a także z okresu kultury mykeńskiej.

W trakcie wojny peloponeskiej najpierw po stronie Sparty przeciw Atenom, później po stronie Aten przeciw Sparcie.

W 146 r. mieszkańcy nie chcieli się poddać rzymianom – miasto zostało zniszczone i odbudowane w 134 r.

Akrokorynt – wzgórze nad Koryntem, na które prowadziły święte schody

Budowle na Koryncie:

- dorycka świątynia Apollina – wybudowana w 680 r. p.n.e. Ok. połowy VI w. p.n.e. spłonęła i została odbudowana, po dzień dzisiejszy zachowała się część perystazy.

Północna stoła z VI w. p.n.e.

Źródło Glauke – VI w. p.n.e., źródło na Agorze i wyrocznia.

Forum otoczone portykami, w centrum usytuowana słynna mównica, z której przemawiał Paweł Apostoł.

Po zachodniej stronie szereg świątyń.

Monumentalna brama w formie łuku.

Droga Lechajońska??, prowadząca do portu, przy tej drodze źródło Herjena/Hadriana?? z czasów Augustyna.

Odeon z I w. p.n.e.

Akrokorynt – wzgórze – 600 m n.p.m. Ślady osadnictwa sięgają kultury mykeńskiej, pozostał mur.

Mur z IV w. p.n.e.

Na szczycie świątynia Afrodyty z V w. p.n.e., która funkcjonuje po dzień dzisiejszy.

Źródło Pirene.

Istma – niedaleko Koryntu, osadnictwo od kultury mykeńskiej.

Znajduje się tu sanktuarium Posejdona, z dorycką świątynia Posejdona z VII w, p.n.e., później przebudowana, zachowały się ślady fundamentów i krepidomy. Odbywały się Igrzyska Istmijskie.

Stadion.

Na północy pozostałości łaźni i teatru.

Sykion – na zachód od Koryntu. Miasto to zostało zniszczone przez Demetriosa I w 303 r. p.n.e. W II w. n.e. zniszczone przez trzęsienie ziemi.

Znajdował się tu teatr, otoczony jońskim portykiem, gimnazjon, budynek rady miejskiej oraz stadion z

III w. p.n.e.

Stynfalos – pozostałości z poki brązu. Taką nazwę nosiły ptaki na które polował Herakles.

WYKŁAD Z 21.XI.2009

Nemea – na pograniczu Koryntii i Argolydii. Osada ze środkowego okresu brązu w Petrii – 3 tyś. p.n.e. Z okresu kultury mykeńskiej pochodzi grobowiec komorowy.

Nemea związana jest z 12 pracami Heraklesa. Jaskinia w pobliżu miasta uważa się za siedzibę lwa pokonanego przez Heraklesa.

W czasach historycznych powstało sanktuarium Zeusa, wybudowane w VI w. p.n.e. i przebudowane w IV w. p.n.e. Był to dorycki peripteros – 12x16 kolumn. Wydłużona cela i wydłużony przedsionek – pronaos. Abydos – pomieszczenie, gdzie przebywała wyrocznia.

Na wchód od świątyni, ołtarz z VI w. p.n.e.

Na południe od świątyni znajdują się pozostałości 9 skarbców, wybudowanych w wieku od V do IV w. pn.e.

Leske – hotel dla wiernych przybywających do sanktuarium.

Jeszcze bardziej na południe znajdowały się prawdopodobnie siedziby dla kapłanów.

Łaźnie z czasów rzyskich z I i II w n.e., funkcjonowały do IV w. n.e.

Na północnym-wschodzie stadion, na 40 tyś. widzów i palestra do ćwiczeń z IV w. p.n.e.

Argos – Argolida. Od zachodu graniczy z Arkadią, od południowego-zachodu z Lakonią.

Stanowiska:

- Argos

- Epidauros

- Mykeny

- Tiryn

Argos – początki osadnictwa w okresie brązu. Antyczne miasto dominowalo w VIII w p.n.e.

Od VI do IV w. p.n.e. – rywalizuje ze Spartą.

146 r. – rzymianie przejmują miasto, które w IV w. p.n.e. zostaje zniszczone w trakcie najazdów barbarzyńców.

Najstarsze ślady osadnictwa na 2 skalnych wzniesieniach.

Na wzgórzu Larysa, znajdowała się twierdza i mur z V/VI w p.n.e.

Pozostałości sanktuarium Apollina i Ateny, były to dwie niewielkie świątynie.

Klasyczna agora – zachowało się tu sporo budowli niektóre o nieznanym znaczeniu. Pozostałości palestry, stadionu – okres klasyczny.

W II/III w. p.n.e. – powstaje na pół okrągły rodeon.

U postawy Larysy, znajdowała się niewielka świątynia Ateny i teatr z IV w. p.n.e. Teatr mógł pomieścić do 40 tyś. widzów. Częściowo wykuty w skale z IV/V w. p.n.e.

U podstawy teatru w I w. n.e. powstało sanktuarium Sasklepiosa?? i Sarafisa.

W II w. n.e. – postawiono termy.

Kilka kilometrów na północ znajdowało się sanktuarium bogini Hery – jedno z największych i najstarszych w Grecji. W północnej części znajduje się taras, gdzie wybudowano dorycką świątynię w VII w. p.n.e. W centrum kolejny budynek z V w. p.n.e, dorycki peripteros, cela z pronaosem i z tyłu predistemos??.

Portyki.

Sala hybostylowa.

Palestra, gimnazjon i rzymskie termy.

Epidauros – miasto nad zatoką Sarońską.

Fragmenty instalacji portowych, murów.

Teatr z IV w. p.n.e.

Pod współczesnymi zabudowaniami – domy rzymskie.

Trzecie sanktuaria:

- Artemidy z okresu archaicznego,

- Apollina Maleatasa,

- Asklepiosa.

Na szczycie wzniesienia odsłonięto mykeńskie sanktuarium „na szczycie”, datowane na 1500/1200 p.n.e., i funkcjonowało do końca epoki brązu.

Ołtarz, temenos poświęcony muzom.

Erechtejon.

Łaźnie, nimfejon i cysterny gromadzące wodę z czasów rzymskich z II w. p.n.e.

Sanktuarium Asklepiosa – z początków VI w. p.n.e., na sanktuarium prowadziło monumentalne wejście. Dorycka świątynia Asklepiosa z 375/370 p.n.e.

Abaton w formie portyku z VI w. p.n.e. – pepton, etyrjon?? – pomieszczenie, w którym wierni układali się spać i albo budzili się już uzdrowieni, albo mieli sny wskazujące, w jaki sposób wyzdrowieć.

Tolos z 360/330 r. p.n.e., posiadał system podziemnych korytarzy

Pozostałości budowli z IV/III w p.n.e. oraz budowli z czasów rzymskich, nie wiadomo, jaką funkcję pełniło, może składano tu dary lub forma grobowca, wszystko dedykowane Asklepiosowi.

Świątynia Artemidy z 330 r. p.n.e.

Stadion z IV w. p.n.e.

Palestry.

Budowla o nieznanym przeznaczeniu, może był to gimnazjon lub sala bankietowa z 330 r. p.n.e., z monumentalnym wejściem i pośrodku niewielki rodeon.

Budynki łaźni z III w. p.n.e.

Termy z II w. p.n.e.

Na południowy-wschód od sanktuarium znajduje się teatr z 330/320 r. p.n.e. Mógł pomieścić do 14 tyś. widzów. Widownia zachowała się w całości i odbywają się tam przedstawienia po dzień dzisiejszy.

Lakonia – jedno z najważniejszych stanowisk z epoki brązu.

Sparta – znajduje się w centrum Lakonii. Drugie najstarsze stanowisko w Grecji.

Zachowały się mury z czasów hellenistycznych i rzymskich.

Pozostałości sanktuarium Ateny Sallositios?? z VI w. p.n.e.

Teatr z czasów rzymskich, datowany na panowanie Augusta.

Tolos Zeusa Pelipterosa oraz łaźnie z czasów rzymskich.

Fundamenty kościołów bizantyjskich.

Zachodni brzeg rzeki Euby?, znajdowało się tu sanktuarium Ateny Eorchia/Orthia?? z niewielką dorycką świątynią z VII w. p.n.e. Odnowiona w II w. p.n.e. przed świątynią – ołtarz z VIII w. p.n.e. oraz amfiteatr, który był budowlą rzymską z III w. n.e.

Messena – znajduje się w południowo-zachodniej części Peloponezu. Założone u stóp góry Iterome/Itome??. Od roku 146 r. p.n.e. przeszło pod panowanie rzymskie, stało się wówczas centrum rzymskim.

Do czasów dzisiejszych przetrwały pozostałości murów miejskich – imponujące mury i baszty.

Znajdował się tu także:

- Teatr.

- Agora.

- Gimnazjon ze stadionem.

- Sanktuarium Asklepiosa Asklepie?? (Asklepejon) – kult Asklepiosa, ale z założenia dedykowana różnym bóstwom. W centrum znajdowała się świątynia Messeny.

- Niewielki hellenistyczny grobowiec.

- Łaźnie.

Bassai – w Arkadii. Znajdowała się tutaj słynna świątynia Appolina Epikurosa z VIII w. p.n.e. – ślady kultu pochodzą już z 625 r. p.n.e., wtedy została wzniesiona pierwsza świątynia. Druga świątynia pochodzi z 430/400 p.n.e., był to dorycki perypteros z pronaosem, cellą z adytonem i epistodomosem.

Mantineja – wschodnia Arkadia, nad rzeką Ofis. Powstał z łączenia się niewielkich osad w ok. VI w. p.n.e. była sprzymierzeńcem Sparty a później po stronie Ateńczyków. Antygonea – nowa nazwa miasta.

Do naszych czasów dotrwały potężne fortyfikacje o długości 4 km, z 9 bramami i 120 basztami z IV w. p.n.e.

Z IV w. p.n.e. pochodzi także agora z portykami i teatr.

Megalopolis – znajduje się w pobliżu góry Nainalos?? Założone w 370 r. p.n.e., przez mieszkańców Arkadii. Było pod protektoratem Filipa Macedońskiego. W 146 r. p.n.e., została zdobyta przez rzymian.

Tatr z 350 r. p.n.e., mógł pomieścić ok. 20 tyś. widzów.

Pozostałości tensijonu/pensyjonu??. Był to prostokątny budynek, który był miejscem spotkań i zgromadzeń. We wnętrzu mogło przebywać do 10 tyś. osób.

Fortyfikacje i miejska Agora z portykiem na cześć Filipa Macedońskiego z IV w. p.n.e.

Tegea – południowy-wschód Arkadii. Powstała ok. 600 r. p.n.e. 9 wiosek połączyło się w jedno miasto – senekyzm?? W 222 r. p.n.e. – miasto zostało zdobyte przez Antygonosa.

Sanktuarium Ateny Alea: początki kultu sięgają tutaj już IX w. p.n.e., pierwsza świątynia została wybudowana w VIII w. p.n.e., przebudowano ją w VII w. p.n.e., i spłonęła w IV w. p.n.e. Nowa świątynia została wybudowana w 345/346 r. p.n.e., wtedy to wybudowano Skopas, peripteros.

Ocalały także niewielkie fragmenty Agory i teatru z IV w. p.n.e.

Olimpia - najważniejsze dla Grecji miejsce kultu, poświęcone Zeusowi Peloponeskiemu. Znajdowało się u stóp Kronosu. Znaleziono tu domy zakończone absydą, datowane na początek okresu brązu. Olimpia miała charakter kultowy już od pierwszego tysiąclecia p.n.e.

Pelohjon – główny Heros Elidy.

Pelopjon – naturalny pagórek, powiększony przez człowieka i rozbudowany w nieregularny wielobok z VI w. p.n.e.

Igrzyska Olimpijskie – pierwsze igrzyska odbyły się w 776 r. p.n.e. i odbywały się, co 4 lata, pomiędzy 27 lipca, a 27 września. Igrzyska trwały 5 dni. Jedynie Grecy brali w nich udział, a dyscypliny to np.: biegi, pięciobój, pięściarstwo, wyścigi rydwanów. Zwycięscy otrzymywali wieniec z gałązek oliwy. Stadion miał 600 stóp, i mógł pomieścić 45 tyś. widzów.

Stadion połączony był z sanktuarium krytym pasażem z III w. p.n.e.

Tuż obok wejścia na stadion znajdował się portyk Echo – heptaechos/heptaedos?? – echo miało tu odpowiadać

7 razy.

Sercem sanktuarium był okręg nazwany Alti.

Wzgórze Knosos, otoczony murem od zachodu portyk nimfy Echo z IV w. p.n.e.

Świątynia Hery – Herajon – z I połowa VII w. p.n.e. Składała się z trzech części: celli, przedsionku, i niewielkiego epistomosu. Druga świątynia powstała ok. 600 r. p.n.e. był to typowy dorycki peripteros z opistodomosem – tylnim przedsionkiem. Kolumny w peripterosie stopniowo wymieniane były na kamienne. Miała dwu spadowy dach pokryty terakotowymi dachówkami z akroterionami. Jest jedną z najstarszych monumentalnych budowli.

W pobliżu pozostałości nimfejonu, stoi ołtarz.

Znajdowało się tu kulka skarbców w tym dwunasty, dorycki z VI w. p.n.e. ze słynną dekoracją przedstawiającą gigantomachię.

Z VI w. p.n.e. pochodzi erechtejon, buleuterion oraz budynki zakończone absydami.

Świątynia Zeusa z 460/466 r. p.n.e. (V w.). był to dorycki peripteros – trój nawowa cela, pronaos, epidestemos, podium na stylobacie z monumentalnym posągiem Zeusa Olimpijskiego.

Metron – świątynia matki bogów z IV w. p.n.e. – był to peripteros, filipejon – tolos ufundowany przez Filipa Macedońskiego.

Leojdajon?? Z 330 r. p.n.e. – hotel i palestra z III w. p.n.e., gimnazjon obok.

Nimfa jon, ufundowany przez Herodota w II w. n.e.

Dom Nerona z II w. n.e.

Łaźnie z III w. n.e.

Warsztat Fidiasza, nazwa jest błędna, ale już jej nie zmieniono. W tym miejscu przerabiano stare rzeźby na nowe.

Sanktuarium funkcjonowało do VI w. n.e., zostało zniszczone przez trzęsienie ziemi.

Delfy - drugie, co do znaczenia sanktuarium. Położone na zboczu góry Parnas. W okresie mykeńskim zamieszkane do 1000 r. p.n.e. Pierwsze sanktuarium, powstało w VIII w. p.n.e.

Odbywały się tu pierwsze Igrzyska - Igrzyska Pytyjskie, po raz pierwszy odbyły się one w 576/571 r. p.n.e.

Okres największej świetności sanktuarium przypadł na VII w. p.n.e.

Kiedy Delfy zostały zniszczone, zaczął je odbudowywać Neron, a skończył Hadrian.

Sanktuarium Appolina znajdowało się na sześciu tarasach. W VI w. p.n.e. zostało otoczone murami. Głowne wejście znajdowało się od strony południowo-wchodniej. Zaczynała się tu święta droga, która prowadziła do świątyni Appolina. Budowana wzdłuż niej liczne posągi, jak np. pomnik Libigonów?? – wybudowany przez mieszkańców Argos, a w VI w. p.n.e. wybudowano tu wiele skarbców różnych miast. Skarbców było 21 np. dorycki skarbiec Ateńczyków, joński – Syfnijczyków – z 520 r. p.n.e., z marmuru w formie templum-antis??, ten skarbiec posiadał dużą dekorację przyczółka, w formie fryzu ukazującego gigantomachię oraz wojnę Aten z Troją. Skarbiec Ateńczyków został wybudowany ok. 500 r. p.n.e. z marmuru w formie temlum-antis??, ozdobiony on był 24 metopami, przedstawiającymi czyny Heraklesa i Tezeusza. Znajdował się tutaj także dorycki skarbiec Syleńczyków oraz joński skarbiec Kurdyjczyków.

W 478 r. p.n.e. Ateńczycy wznieśli portyk, upamiętniający zwycięstwo Aten nad Persami.

Wokół świętej drogi znajdowało się wiele pomników i kolumn.

Przed świątynią znajduje się ołtarz.

Świątynia Appolina została wzniesiona w 525 r. p.n.e., wcześniejsza pochodziła z VIII w. p.n.e. późniejsza świątynia to dorycki peripteros. W tylnej części, poniżej powierzchni znajdował się adyton – miejsce gdzie przebywała Pytia – odczytująca słowa wyroczni.

Na najwyższym tarasie znajduje się teatr pochodzący z II w. p.n.e. Był przeznaczony na ok. 5 tyś. widzów.

Stadion z III w. p.n.e., w V w. p.n.e. został wydłużony do 180 m., znajdowała się tu również bieżnia – ksystos.

Sanktuarium Ateny Pronaja – funkcjonowało od VII do IV w. p.n.e. Znajdowały się tu 2 skarbce, jeden był z Mesali. Tolos z IV w. p.n.e., zdobiły go 2 fryzy, jeden z nich to była centauromachia.

Pomiędzy dwoma szczytami znajdowało się źródło Kastalia.

Delfy były uważane z „pępek świata” – ofalos.

Znajdowała się też w Delfach rzymska Agora.

WYKŁAD – 22.XI.2009

WYSPY MORZA JOŃSKIEGO

Itaka – na północnym-wschodzie wybrzeża Grecji. Królestwo i siedziba Odyseusza. Znajdują się tu osady ze środkowego brązu oraz kultury mykeńskiej. Znaczne pozostałości ruin twierdzy z V w. p.n.e.

Kofru – (Korkera). Pierwsze osadnictwo pochodzi już z okresu neolitu. W epoce żelaza zasiedlone przez Lirów ii Popalianów?? W I w. skolonizowane przez Korynt. W 166 lub 664 ?? r. – odbyła się pierwsza bitwa morska pomiędzy Koryntem a Kofru. W 373 r. wyspa przyłączyła się do 2 związku morskiego. W 224 r. n.e. – na Kofru zaczęli przybywać rzymianie.

Znajdują się tu także pozostałości świątyni Appolina, pochodzące z przełomu IV i V w. p.n.e.

Dorycka świątynia Artemidy, która powstała pomiędzy 590 a 580 r. p.n.e. – był to dorycki peripteros o wymiarach 90 m na 25 m. Znana jest z płaskorzeźb z zachodniego przyczółka – przedstawiającego Gorgonę i jej dzieci.

MORZE EGEJSKIE

Tazos – posiadała złoża złota. Była zamieszkana dość wcześnie, w Tekrogos znaleziono osady z okresu Późnego brązu i żelaza. W Kastri skała soflitos.

Tazos znajdowało się w południowej części wyspy – założone w 680 r. p.n.e.

W 441 r. p.n.e. – poddała się Persji.

W 404 r. p.n.e. – udało się im uwolnić od Aten.

W 377 r. p.n.e. – przystąpiła do 3 związku morskiego.

W 340 r. p.n.e. – podporządkowana królestwu macedońskiemu a później rzymianom.

Szczyt rozwoju osiągnęła w V i IV w. p.n.e.

Zachowało się dużo pozostałości, najwięcej n terenie Agory.

Odsłonięto między innymi temenos wokół świątyni Zeusa, Agoroso?? z IV w. p.n.e., propyleje oraz podstawy pomników.

Na wschodzie od Agory znajdował się Artemizjon – świątynia Ateny, posiada ona kilka faz rozwoju od VI do

II w. p.n.e.

Od północy znajdowało się sanktuarium Posejdona z IV w. p.n.e.

Teatr z II w. p.n.e.

U wybrzeży znajdowały się pozostałości po kamieniołomach.

Współczesny port znajduje się w tym samym miejscu, co starożytny.

Powyżej miasta znajdował się Akropol, otoczony był murem miejskim z VI i V w. p.n.e., który zachował się dobrze do naszych czasów. Na Akropolu znajdowało się sanktuarium Ateny z V w. p.n.e., kaplica poświęcona Panowi z IV w. p.n.e., sanktuarium Heraklesa i fragmenty zabudowy mieszkalnej od VIII w. p.n.e. aż po czasy rzymskie.

Samotraka – znajdowała się 40 km na północ od Tracji, na szlaku handlowym do Morza Czarnego. Najwcześniejsze stanowiska pochodzą ze schyłkowego neolitu i okresu brązu.

W mieście Paleopolis, znajdowała się tu cytadela mykeńska, oraz mury oporowe. Miasto zostało założone

ok. 700 r. p.n.e. i funkcjonowało do I w. p.n.e., kiedy to zostało zniszczone przez trzęsienie ziemi.

Sanktuarium Wielkich Bogów – miało ono oddawać cześć Akselos (wielka matka), jej małżonkowi oraz synom. Wybudowane w VII w. p.n.e., popularny w okresie hellenistycznym. Istniało od IV do III w. p.n.e., do naszych czasów zachowały się fundamenty pałacu ze świętym domem. Oprócz tego znajdowała się tam święta skała, dziedziniec z ołtarzem i teatr.

Właśnie tutaj, pod portykiem odnaleziony został posąg Nike z Samotraki.

Eubea – jest jedną z największych wysp Morza Egejskiego. Główne stanowiska to Eretria i Lefkandi.

Eretria – jest to dobrze zachowane stanowisko. Znaleziono tu ślady osadnictwa od neolitu aż po kulturę rzymską. Założone zostało w 742 r. p.n.e. największy rozkwit przypada na VII do VI w. p.n.e. W 506 r. p.n.e. została zajęta przez Ateny, a w 490 r. p.n.e. została zniszczona przez Persów w czasie wojny perskiej.

W centrum wyspy znajdowało się sanktuarium Appolina Daufrenosa, budowane od VIII do V w. p.n.e. Znajdowała się tu dorycka świątynia z 530/520 r. p.n.e. Mury obronne z czasów mykeńskich z IV i Vi w. p.n.e.

Herajon?? wzniesiony nad 15 pochówkami z lat 720-780 p.n.e. Były to pochówki rodzin arystokratycznych.

W zachodniej części znajdowało się miasto, domy mieszkalne z IV/III w. p.n.e., świątynia Dionizosa, ołtarz w formie okrągłego tolosu, gimnazjon i teatr. Na wschodzie ołtarz poświęcony Heraklesowi, dom z mozaikami, datowany na 370 r. p.n.e.

Lefkandi – drugie stanowisko na Eubei. Osadnictwo od neolitu aż po Vii w. p.n.e. Zachowały się domy zakończone absydami.

Heroin z Lefkandi, wymiary 47/10 m., ściany wykonane z cegły suszonej, drewniane filary podtrzymujące dach. We wnętrzu odkryto groby np. jeden pochówek ciałopalny. Mogło to być miejsce pochówków rodziny królewskiej, panującej w tym okresie.

Salamina – znajduje się tuż u wybrzeży Attyki. Miejsce słynnej bitwy pomiędzy Persami a Grekami. Ślady osadnictwa z epoki neolitu, brązu i kultury mykeńskiej.

Cmentarzysko grobów tolosowych i skrzynkowych.

Pozostałości antycznego miasta, odkryto po wschodniej stronie wyspy. Zachowały się fragmenty murów miejskich w pobliżu rzeki Abeladii?? W pobliżu miasta odkryto pochówki Greków, zmarłych w czasie wojny z Persami – tolosy.

Cyklady – obejmują kilka wysp w tym: Melos, Filakopi, Mykonos i Delos.

Melos – wyspa zamieszkała już od neolitu. Znajdowały się tutaj cenne złoża obsydianu. Odnaleziono sporo nekropoli w m.in. Tylos, Pentelaon.

Filakopi – zamieszkała od III tysiąclecia, aż po okres późno cykladzki. Wyspa pochodzenia wulkanicznego. W początkach I tysiąclecia, przybyli tutaj koloniści z Lakonii. Szczyt rozwoju przypada na okres hellenistyczny i rzymski. Z tego okresu pochodzą 2 miasta……………………………………………….

Mykonos – obecnie na wyspie odbywają się zabawy i dyskoteki. =p

Delos – mityczne miejsce narodzin Appolina i Artemidy. Znajduje się tu panhellenistyczne sanktuarium Appolina. Odsłonięto osady z okresu brązu i kultury mykeńskiej. Odkryto ufortyfikowaną osadę z okresu nowo cykladzkiego.

Z okresu dominacji Naksyjczyków – z VI w. p.n.e., pochodzi: świątynia Artemidy z VII w. p.n.e., portyk, buelterion, sanktuarium Afrodyty i Hery z aleją lwów pomiędzy tą świątynią a świętym jeziorem, miejscem urodzenia Apollina i Artemidy.

W 540 r. p.n.e. – docierają tu Ateńskie wpływy, w tym czasie, w roku 425/420 r. p.n.e. powstaje druga świątynia Appolina, Prytanejon.

W 478 r. p.n.e. – Delos zostaje siedzibą I i II związku morskiego.

W 314 r. p.n.e. zostaje wybudowana trzecia świątynia Apolina a w III w. p.n.e., zostaje dobudowany teatr.

W 167 r. p.n.e. Delos zyskuje wolność i niedługo potem staje się centrum handlu niewolnikami.

Na wyspie znajdowało się wiele świątyń różnych kultur jak np.: sanktuarium bogów egipskich, syryjskich z

VII w. p.n.e., synagoga żydowska – jedna z pierwszych, sanktuarium Djonizosa.

Odkryto tutaj też domy mieszkalne np. Kleopatry czy Dionizosa. Posiadały one kilka pomieszczeń zgromadzonych wokół głównego dziedzińca, ściany domów były kryte mozaikami.

W 69 r. p.n.e. – napadnięta przez piratów, co zapoczątkowało jej upadek.

Obecnie cała wyspa to jeden wielki park archeologiczny.

Naksos – zamieszkane od okresu neolitu. Z okresu wczesno cykladzkiego, 3-2 tyś. p.n.e., pochodzą nekropole, pozostałości osad, ufortyfikowane, nieliczne cytadele.

Z okresu mykeńskiego pochodzą groby komorowe.

Nie odkryto osad z XI do IV w. p.n.e., a znane są nekropole z tego okresu.

Z okresu archaicznego, z lat 570/575 pochodzi sanktuarium Dionizosa, oraz świątynia Apolina Askotiosaz 540/535 r. p.n.e.

Odkryto miasto z okresu hellenistycznego i rzymskiego, odkryto tu domy mieszkalne, niedaleko liczne kamieniołomy, z których pozyskiwano wapno. Odkryto wśród skał wiele leżących fragmentów kurosów.

Paros – znane centrum w okresie wczesno cykladzkim. Znajdują się tutaj liczne nekropole, oraz stanowiska osadnicze – np. Pyrgos. Odkryto pozostałości cyklopowych murów, miała tu istnieć cytadela mykeńska. Poniżej świątynia Ateny.

Paroitia?? – nowe miasto. Odkryto tutaj trzecią świątynię z okresu hellenistycznego, pochówki – tolosy. Na Akropolu znajdowała się jońska świątynia Ateny z VI w. p.n.e. Pozostałości murów miejskich – wtopionych we współczesną zabudowę miasta. Przed murami sanktuarium Artemidy i Apolina – dorycka świątynia z V w. p.n.e. Asklepiejon – sanktuarium Demeter oraz Herajon Asklepiosa. Odkryto także antyczne kamieniołomy.

Samos – duża wyspa w pobliżu zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej. Zachodnia strona wyspy zamieszkana od neolitu. Odkryto pozostałości ufortyfikowanej osady z okresu brązu i kultury mykeńskiej. Rozkwit wyspy przypada na VII-VI w. p.n.e. Największą świetność osiągnęła w latach 538-532 r. p.n.e.

W 480 r. p.n.e. – po stronie Persów.

W 440 r. p.n.e. – zbuntowali się przeciw Atenom.

W 335 r. p.n.e. – Ateńczycy zajmują wyspę.

W 127 r. p.n.e. – zajęta przez rzymian.

W czasie rządów Pyrokratesa, powstały mury i port. Podziemny tunel o długości 1 km, docierający wprost do miasta z VI w. p.n.e.

Domy hellenistyczne i rzymskie, podobne do tych z Delos.

Teatr.

Gimnazjon.

Port połączony świętą drogą z sanktuarium Hery, jednego z najważniejszych w Grecji.

4 kolejne świątynie poświęcone Herze:

1 – z początku VIII w. p.n.e., prosta budowla w formie wydłużonego prostokąta. Otoczona murkiem, który mógł zostać wzniesiony pod koniec wieku.

2 – z 670 r. p.n.e., wymiarowy Herajon, 6 kolumn na krótszych bokach i 18 na dłuższych.

3 – z 570/560 r. p.n.e., wzniesiona przez Rojkosa i Teodonosa. Była to pierwsza Grecka świątynia otoczona kolumnadą – dypteros. Podzielona na trzy nawy.

4 – 530 r. p.n.e., budowy tej świątyni nie ukończono. Stylobat o wymiarach 55/100 m. przez świątynią znajdowały się ołtarze.

Lemnos – w pobliżu zachodniego wybrzeża Azji Mniejszej. Strategiczne miejsce na szlaku handlowym w kierunku Morza Czarnego. zasiedlona już od wczesnej epoki brązu.

Poliwdni/Poliochni?? – duża osada z prostokątnymi ulicami. Pozostałości budowli użyteczności społecznej jak np. buelterion. Zostało zniszczone przez trzęsienie ziemi i już nie odbudowane.

Ok. 510 r. p.n.e. – Ateńczycy przybywają na wyspę i pozostają tam do 450 r. p.n.e.

Dominowała Hefesteja?????????

Pozostałości łaźni i teatru z okresu hellenistycznego.

Na północy sanktuarium Hefijów??????? 2 perestrejon?? Z VIII w. p.n.e. i okresu hellenistycznego.

Sanktuarium Artemidy z okresu hellenistycznego.

Chios – pozostałości z okresu neolitu, osadnictwo rozwijało się w okresie brązu.

Skolonizowana przez Jonów.

W 477 r. p.n.e. – stała się członkiem I związku morskiego.

W 411 r. p.n.e. – duże wpływy Sparty.

30 lat później wstąpiła do II związku morskiego.

W II w. p.n.e. zajęta przez rzymian.

Antyczne Chios, pod zabudową współczesną.

Cmentarzyska od IX w. p.n.e., aż po czasy rzymskie.

Osada z VIII i VII w. p.n.e. – odkryta na wzniesieniu.

Znajdowała się tutaj też świątynia Ateny z VI do IV w. p.n.e.

Megaron.

Lesbos – na wschodniej stronie wyspy znajdują się pozostałości z epoki brązu. Około VI w. p.n.e., dołączyła do federacji 5 miast i była głównym ośrodkiem przymierza.

W 479 r. p.n.e. – dołączyła do I związku morskiego a potem do II.

Rozwój wyspy przypada na czasy hellenistyczne.

W 88 r. p.n.e. – dostała się pod panowanie rzymian.

Fragmenty fortyfikacji z VII w. p.n.e.

Znajdowało się tutaj prawdopodobnie sanktuarium Demeter i Kory.

Teatr.

Rezydencje z czasów hellenistycznych, zdobione mozaikami.

Pozostałości rzymskich akweduktów.

Kos – zamieszkane od neolitu. Serbio?? – miejsce gdzie mieszkali ludzie z kultury mykeńskiej. Tworzyło hektakopolis?? Była pod panowaniem rzymskim. Później odzyskuje niepodległość.

W 477 r. p.n.e. – wstępuje do I związku morskiego.

W 494 r. p.n.e. – wstępuje do II związku morskiego.

W 350 r. p.n.e. – wystąpili przeciwko Ateńczykom.

W 344 r. p.n.e. – dostali się pod dominację Macedońską.

W II w. p.n.e. – zdobyli ją rzymianie.

Miasto na planie hipodamejskim.

Dwie świątynie Artemidy z IV i III w. p.n.e.

Agora.

Świątynia Dionizosa z II w. p.n.e.

W północno-zachodniej części miasta znajdował się: gimnazjon, termy, stadion i niewielki rzymski odeon/teatr.

Ruiny hellenistycznego sanktuarium Asklepiosa z portykami, na trzech tarasach. Na najwyższym tarasie znajdowała się świątynia Asklepiosa z II w. p.n.e.

Kefalos – pierwsza stolica wyspy, a w mieście: dorycka świątynia, teatr i mury obronne.

Kakdanero?? – teatr i świątynia Appolina.

Kyparysja – sanktuarium bogini Demeter z okresu hellenistycznego.

Dode Kanes??

Rodos – zasiedlona od neolitu. Na szlaku handlowym.

Asonatos – osada z okresu środkowego brązu., w 1400 r. p.n.e. – zniszczona przez trzęsienie ziemi i opanowana przez mykeńczyków – odkryto cmentarzyska.

W 1000 r. p.n.e. – Dorowie założyli trzy miasta: Lindos, Kamiros i ……………………………….??

W 494-478 r. p.n.e. – pod panowaniem Perskim.

W 477 r. p.n.e. – wstąpiła do I związku morskiego.

Stolica w mieście-państwie Rodos. Zajęte przez Persów.

W 334 r. p.n.e. – zajęte przez Aleksandra Wielkiego.

Słynny pomnik Heliosa, miał ponad 30 m, wzniesiony w podziękowaniu za ocalenie tzw. Kolos Rodyjski.

Później podległa rzymianom.

Miasto na planie hipodamejskim. Zachowały się mury miejskie i zabudowa portu.

Znajdowała się tutaj: świątynia Zeusa, Ateny, Apolina, Sanktuarium Artemidy, gimnazjon, stadion, portyk i odeon, jońska świątynia Artemidy, sanktuarium bogów Eleuzyjskich.

Lindos – znajduje się tutaj średniowieczna cytadela, a w jej obrębie pozostałości z czasów antycznych – 2 reliefy obrazujące statek. Sanktuarium Ateny Lindi od IX w. p.n.e. – budowana na kilku tarasach ze świątynią Ateny z IV w. p.n.e.

Jalisos – pozostałości doryckiej świątyni Ateny z IV w. p.n.e.

Kaminos – pozostałości miasta z okresu hellenistycznego, ze świątynią Ateny, Arropolem – w obrębie miasta.

12.XII.2009

AZJA MNIEJSZA

Stanowiska:

- Pergamon

- Efez

- Priene

- Milet

- Didyma

- Halikarnas.

Troja – na północy…

Pergamon – istnieje od IV w. p.n.e. Jedno z eockich miast greckich. Prawdziwa historia zaczyna się w 283/280-133 r. p.n.e. Attalos III ostatni władca Pergamonu, umiera i przekazuje miasto pod panowanie rzymskie. Całe miasto otoczone było potężnymi murami z basztami, których fragmenty zachowały się w części do naszych czasów, a także pozostałości akweduktu, gimnazjonu i odeonu. Zostało wybudowane na szczycie i zboczach wzgórza nad rzeką Keikos. W trakcie rozbudowy powstają 3 części: górne, środkowe i dolne miasto.

Górne miasto najważniejsze, tutaj znajdował się Akropol. Fragmenty zabudowań z okresu hellenistycznego i kultury mykeńskiej. Znajdowały się tutaj:

- Temenos Ateny z I w. p.n.e.

- Północna kaplica Attalosa I, Hermenesa II i jego następcy,

- Tracjaneum?? – Świątynia Posejdona.

- Później teatr, który mógł pomieścić do 15 tyś. widzów i jońska świątynia Dionizosa z II w. p.n.e. i przed nim długi portyk.

- Niżej pozostałości Agory – II połowa II w. p.n.e. – doryckie portyki oraz zachowane pozostałości świątyni Hermesa.

- Słynny ołtarz Pergamoński wybudowany przez Hermenesa II – jest to jeden z najsłynniejszych zabytków. Obecnie jego rekonstrukcja, zawierająca m. in. oryginalne płytki znajduje się w muzeum w Berlinie.

Środkowe miasto:

- Temenos ze św. Demeter i Hery

- gimnazjon

- dom Attalosa, dekorowany mozaikami.

- druga Agora z II w. n.e., znajdowały się tutaj: portyki z magazynami i sklepami, Serapeum/Serafeum??

Sanktuarium Asklepiosa (takie jest też w Epidauros i Koss) – pozostałości sanktuarium położone są na południowy-zachód od Pergamonu. Znajduje się tutaj duży teatr, na zboczu wzgórza, który mógł pomieścić do 15 tyś. widzów, z okresu hellenistycznego św. Asklepiosa, z II w. n.e. – świątynia Zeusa Asklepiosa, portyki, monumentalne propyleje prowadzące do sanktuarium. Znajdowała się tutaj też główna droga pomiędzy Pergamonem a Asklepejonem.

Efez – zamieszkane już od wczesnej epoki brązu, odkryto osady z II połowy III tysiąclecia p.n.e. Z okresu mykeńskiego odkryto osady i cmentarzyska.

Zostało założone przez Jonów w 150 r. p.n.e.

W VII w. p.n.e. – oparło się najazdowi Kimeryjskiemu.

Później zajęty przez Lidyjczyków a następnie przez Persów.

W 479 r. p.n.e. – wyzwolony spod Perskiej okupacji.

Wstępuje do I związku morskiego.

Podczas wojny Peloponeskiej, po stronie Sparty, tu właśnie stacjonowała flota Sparty.

Znowu pod panowaniem Perskim.

W 434 r. p.n.e. – wyzwolone przez Aleksandra Wielkiego.

W 103 r. p.n.e. – pod panowaniem rzymskim.

Sanktuarium Artemidy – było to jedno z najsłynniejszych sanktuarium tej bogini. Pierwsza świątynia została wybudowana pod koniec VIII w. p.n.e., została przebudowana na potężny dipteros w VI w. p.n.e., w

115/155 w. p.n.e. – kolejny raz przebudowana na stylobat z marmuru, stała się wtedy jedną z największych. W 358 r. p.n.e. została zniszczona – podpalona przez szaleńca – Teostradesa – w ten sposób chciał przejść do historii. Niedługo potem wzniesiono jeszcze większą świątynię – w tamtych czasach była uważana za 7 cud świata starożytnego. Zachowało się tylko miejsce, 1 kolumna, dolne bębny kolumn z dekoracją reliefową, potężny Kapitol. W świątyni znajdował się nietypowy posąg Artemidy – wzorowany na posągach Lidyjskich, była boginą urodzaju i płodności, zachowały się tylko kopie posągu, umieszczane na monetach i z tego są rekonstruowane.

Zachowało się kilka pozostałości z okresu rzymskiego.

Z czasów hellenistycznych zachowały się fragmenty murów obronnych wybudowanych przez Aleksandra Wielkiego.

Oprócz tego zachowały się tutaj:

- W stronę portu wiodła droga Akadyjska – portu już nie ma w miejscu gdzie, znajdował się w starożytności, ponieważ zmieniła się linia brzegowa. A została tak nazwana na cześć cesarza Arkadiusza, który przeprowadził jej przebudowę.

- Teatr z okresu hellenistycznego, przebudowany w czasach rzymskich przez Klaudiusza, Nerona i Trajana. Duże założenie, potężny teatr, mógł pomieścić do 25 tyś widzów. Zachowało się sporo dekoracji architektonicznych. Na zachowanym fragmencie ściany zachowało się starożytne „graffiti” – przedstawiające stopę – mógł to być znak prowadzący do domu publicznego, obecnie na ten temat powstał lokalny przesąd – jak pójdziesz tą drogą to spotkasz kogoś, kto cię pokocha.

- 4 kolumny ewangelistów przy drodze akadyjskiej.

- I Agora – w zachodniej części miasta, przebudowana w okresie hellenistycznym, przez m.in. Augusta, Nerona, Karakalę, w IV w. też została przebudowana. Rozmiar – 110/110 m. – niegdyś bogato zdobiona.

Biblioteka Celeusa/Celcusa?? – dochodzi się tam idąc wzdłuż Agory – żył on pod koniec I i w początkach II w. n.e., ale on tej biblioteki nie wybudował, zrobił to jego syn w 110 r. n.e. i dedykował ojcu, który został tu pochowany.. w tej bibliotece mogło znajdować się ok. 15 tyś. zwojów. Dobrze zachowała się fasada budowli, w niszach personifikacje cnót Celcusa.

Pomiędzy biblioteką a agorą znajduje się łuk bramny, dedykowany cesarzowi Augustowi – przedstawienie bogini Hekate.

Ulica Uratów – byli oni kapłanami Artemidy, bogato zdobiona portykami, znajdowały się tutaj też domy mieszkalne, hotele. W domach zostały odkryte mozaiki.

Powstała tu też świątynia – Hadraneum – dedykowana Hadrianowi. Mógł to być buleuterion lub odeon. Wiele razy przebudowywana, ostatnia przebudowa – to pozostałości z około 150 r. n.e.

II agora:

- Świątynia Dolicjana – zachowało się tylko podium.

- Portyki.

- Świątynia Artemidy.

Priene – założone w IV w. p.n.e. na planie hipodamejskim. Jedno z najlepiej zachowanych miast antycznych

Świątyia Ateny – położona w centrum, z 340 r. p.n.e. – wybudowana przez Pyleosa.

Agora – z III w. p.n.e. z trzech stron otoczona portykami.

Świątynia Zeusa – niedaleko agory, z II w. p.n.e.

Świątynia Demeter, teatr, dwa gimnazjony, łaźnie, pozostałości domów mieszkalnych.

Cytadele na szczycie skały, dobrze zachowane fragmenty murów miejskich, zachowała się taż część siatki ulic.

Całe miasto znajdowało się na stromym stoku i budowle wznoszone były na tarasach.

Znajdowały się utaj jeszcze: świątynia Ateny Polias, fragmenty posągu Juliusza Cezara z I w. n.e. Aleksander mógł przebywać w jednym z domów, ponieważ odkryto tu fragment jego posągu.

Milet – okolice zamieszkane od epoki brązu, zamieszkałe w okresie kultury mykeńskiej – zachowały się budowle i megarony.

Menelaus, syn króla Aten, miał założyć miasto w IX w. p.n.e.

Miasto zniszczone w 494 r. p.n.e.

Wstąpiło do I związku morskiego.

Podczas wojny Peloponeskiej po stronie Sparty.

Pod panowaniem Perskim i wyzwolone w 334 r. p.n.e. przez Aleksandra.

Od 133 r. pod dominacją rzymską.

Ma terenie miasta pozostałości z okresu hellenistycznego i rzymskiego: świątynia Ateny z V w., stela Apollina, Serafeum z III w. p.n.e., rzymska agora, stadion, gimnazjon, buleuterion, zachowany we fragmentach portyk z około 50 r. n.e., termy – fragmenty z II w. n.e., łaźnie i teatr z IV w. p.n.e. – do 15 tysięcy widzów, był bogato dekorowany architektonicznie.

Większość pozostałości znajduje się pod wodą – linia brzegowa się przesunęła.

Didyma – słynne sanktuarium poświęcone Apollinowi – 600 r. p.n.e., dipteralna, z podwójną kolumnadą bez zadaszenia nad celą. Po środku niewielka świątynia w formie templum in antis. Przed nią później ołtarz. Gzyms dekorowany głowami gorgon i byków z II w. n.e.

Halikarnas – zamieszkała od 900 r. p.n.e.

475 r. pod panowaniem Perskim.

Ok. V w. p.n.e. wstępuje do I związku morskiego.

386 r. – panowanie Perskie.

334 r. – wyzwolił je Aleksander Wielki.

Koniec II w. p.n.e. – panowanie rzymskie.

Mauzoleum – 7 cud świata, 40 m wysokości – zachowały się fundamenty – zachowały się fragmenty 24 lwów, 2 konie i 2 posągi Mauzolosa i jego małżonki

Zachowały się fragmenty murów miejskich, teatr z II w. p.n.e., świątynia Aresa i Demeter, domy miejskie – głównie wille – zdobione mozaikami.

Pozostałości portu.

Teatr i akropol dominują nad miastem, odnaleziono sporo grobów.

Niewiele z miasta się zachowało.