24.02.2010

Forma zaliczenia:

• Egzamin pisemny (test, wybrać coś, zaznaczyć na mapie)

Literatura:

1. Kruczek Z. 2003, Krajoznawstwo – zarys teorii i metodyki wydawnictwo Proksenia, Kraków

2. Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J., 1998 Geografia turystyki Polski PWE

3. Kurczek Z. 2002 Geografia atrakcji turystycznych, Proksenia, Kraków

4. Warszyńska J. 1995 Geografia turystyczna świata PWN

5. Kanon Krazjoznwczy Polski W. Łącki (red.) PRRK „Kraj”

KRAJOZNAWSTWO:

• Znawstwo kraju

• Wacław Nałkowski

  • nie jest to ani nauka ani sztuka lecz informacje, źródło z którego zarówno geografia jak i inne sztuki czerpać będą materiał do swoich opracowań

• St. Pawłowski

  • Nauka, jedna z gałęzi geografii – geografia stosowana kraju ojczystego

Krajoznawstwo – turystyka – rekreacja

Krajoznawstwo w miejscu zamieszkania (wtedy nie jesteśmy turystami, ale krajoznawcami)

Szukanie informacji w Internecie o danych miejscach to też krajoznawstwo

Nie całość turystyki jest krajoznawstwem (np. konferencje biznesowe)

Organizacja krajoznawstwa w Polsce:

Instytucje i jednostki państwowe	Szkoły	Instytucje społeczne
- wyższe uczelnie - instytuty naukowo-badawcze - system informacji turystycznych - centra i punkty IT - środki masowego przekazu	- ZHP, ZHR - kluby (np. PTTK) - koła zainteresowań - PTSM (schronisk młodzieżowych)	- PTTK - towarzystwa regionalne - organizacje młodzieżowe

Znaczenie krajoznawstwa:

• Wzięło się z patriotyzmu – maleje teraz

• Globalizacja

• Stowarzyszenia regionalne – zajmują się krajoznawstwem i popularyzują je

• Odradzanie się specjalistycznych dziedzin krajoznawstwa (ekoturystyka)

• Małe grupki osób i wynajmują sobie przewodnika tylko dla siebie

Kierunki w krajoznawstwie:

1. Krajoznawstwo turystyczne wycieczki

2. Popularyzacja krajoznawstwa i wiedzy krajoznawczej – wykłady, mapy, programy krajoznawcze

3. Regionalizm krajoznawczy kiedyś to było postrzegane jako zagrożenie, teraz siła (świadomość swojej odmienności, swojego dziedzictwa kulturowego stroje, kuchnia regionalna, zespoły folklorystyczne, regionalne produkty itp.)

4. Krajoznawstwo naukowe i paranaukowe

Regionalizm we współczesnym krajoznawstwie

• Gromadzenie wiedzy o regionie

Walory turystyczne

• Wypoczynkowe

• Krajoznawcze (przyrodnicze i kulturowe)

• Specjalistyczne

Rozwój turystyki w Polsce (okresy):

1. Do 1873 r. (Towarzystwo Tatrzańskie powstało)

   • Poprzedza właściwy rozwój form organizacyjnych

2. 1873-1918

   • Kształtują się ideowe i organizacyjne podstawy polskiej turystyki i krajoznawstwa

3. 1918-1939

   • Okres instytucjonalizacji turystyki

4. 1945-1989

5. Po 1989

OKRES PREKURSORKI (do 1873 r.)

• Wędrówki o charakterze religijnym

• Podróże dyplomatyczne i handlowe

• XIV – XVI w. początki wyjazdów na studia

• Pierwsze podróże o charakterze poznawczym (głównie naukowcy – Jan hr. Potocki) epoka oświecenia 1563 r. – Beata Łaska (do stawu, wycieczka z przewodnikiem góralskim, legenda mówi, że jej mąż ją zamurował)

• XX w. turystyka poznawcza:

  • Cel: patriotyczny (poznanie ziem polskich pod zaborami, umacnianie świadomości narodowej i umiłowanie ojczyzny

  • S. Staszic „O ziemioróbstwie Karpatów i innych”,

  • J. U. Niemcewicz „Rzut oka na północne stoki Karpat oraz północno-wschodnią Europę pod względem natury”

  • W. Pol

1873-1918

• Kształtowanie ideowych i organizacyjnych podstaw polskiej turystyki i krajoznawstwa

• 1873 – założenie Towarzystwa Tatrzańskiego z określeniem Galicyjskie (od 1919 Polskie TT)

• 1873 – data uznawana za przełomową, początek zorganizowanej turystyki polskiej

• Oddziały:

  • Stanisławowskie i Kołomyni (1876)

  • Lwów 1889

  • Oddział Pieniński w Szczawnicy 1893

  • Babiogórski w Żywcu (1905)

  • Beskidzki w Nowym Sączu

• 1906 – Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (Aleksander Janowskie – Ogrodzieniec – poprzez turystykę można krzewić idee patriotyczne)

• Rozwój krajoznawstwa, turystyki poznawczej, kwalifikowanej, pierwsze schronisko (Morskie Oko – 1874 r.)

• 1906 r. (polskie schronisko) Markowe Szczawiny – najstarsze

• Towarzystwo Tatrzańskie

  • Stricte naukowe, turystyczne i do ochrony

  • Tworzone przez ludzi nauki (rozwój turystyki, Karpaty)

  • Działalność naukowa ziem, rozwój społeczno-ekonomiczny (przedłużenie kolei)

  • Ochrona przyrody (rezerwaty, parki narodowe) dalej ten nurt bardzo silny

• Rozwój miejscowości wypoczynkowych i uzdrowisk (poprawa dostępności komunikacyjnej)

• Wojna na pędzle i kartki

• Babia Góra – piękne widoki na Tatry

• Pierwsze przewodniki (W.E. Radzi – pierwszy polski przewodnik)

OKRES INDUSRIALIZACJI (1918-1939)

• Dominuje ruch uzdrowiskowo-letniskowy

• Ożywiona działalność PTT i PTK różne profile:

  • PTT – naukowa – przewodnicy komercyjni

  • PTK – społeczna – przewodnicy tylko społeczni

  • Powstają sekcje, rozwój przewodnictwa

  • Rozwija się baza noclegowa

    • PTT – 4543 miejsca noclegowe w 54 schroniskach, 81 stacjach turystycznych, 10 schronisk niezagospodarowanych

  • Powstanie nowych organizacji

• Pierwsze biuro podróży ORBIS 1923

OKRES 1945-1989

• Większość schronisk zniszczona bo chcieli zniszczyć partyzantów

  • Odbudowa zniszczonego po wojnie zagospodarowania turystycznego

• 1945 – odradza się państwo

• 1950 – połączenie PTT i PTK PTTK (kiepsko z kadrą po wojnie)

  • Połączenie by wzmocnić siły, różne cele statutowe, organizacyjne, majątek, wyzwanie przy łączeniu tego

• Rozwój turystyki socjalnej 1947 r. – powstanie funduszu wczasów pracowniczych przed wojną głównie elita i studenci podróżowali

• Po wojnie – masowe rajdy, grzybobranie

• BORTY – biura obsługi ruchu turystycznego

  • Zrzeszają przewodników, szkolą monopol tego towarzystwa

OKRES PO 1989

• Wprowadzono zasady gospodarki wolnorynkowej, przejście od modelu turystyki socjalnej do modelu turystyki komercyjnej

• Rozwój turystyki zagranicznej

• Powstanie Polskiej Organizacji Turystycznej

10.03.2010

Struktura PTTK

• Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (1873) + Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (1906) = PTTK (1950)

• Ok. 340 oddziałów – stowarzyszenia oddzielne (sprawozdanie ze swej działalności do zarządu głównego)

• Ok. 3 tyś. kół i klubów (koła są ogólne), (kluby są specjalistyczne)

• 78 tyś. członków

• Komisje ZG PTTK:

  • Komisja Krajoznawcza – główna jednostka zajmująca się krajoznawstwem

  • Komisja Turystyki Górskiej

  • Komisja Turystyki Narciarskiej

• Wyspecjalizowane jednostki PTTK – podlegają Zarządowi Głównemu

  • Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK

  • Centralna Biblioteka PTTK w Warszawie

  • Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK w Łodzi

  • 16 Regionalnych Muzeów PTTK

  • Ośrodki Kultury Turystyki Górskiej PTTK

    • Najstarszy otwarty w 1966 r. (Markowe Szczawiny)

  • 25 Regionalnych Pracowni Krajoznawczych

  • Wydawnictwo PTTK

  • Bacówki PTTK (Moskał – turystyka indywidualna 25-30 osób)

  • Ponad 20 tyś. miejsc noclegowych

  • 60 domów turysty

  • 77 schronisk górskich

  • 31 stacji

• Ok. 60 tyś. km szlaków pieszych nizinnych, górskich, rowerowych, narciarskich, wodnych

• Dalekobieżne/transeuropejskie szlaki piesze i rowerowe

• Ośrodki kultury turystyki górskiej

  • Najstarszy otwarty w 1966 r. (Markowe Szczawiny)

• Kanon Krajoznawczy Polski

  • Opisane atrakcje krajoznawcze w regionach

• Czasopisma PTTK:

• „Barbakan”

• „Gazeta Górska”

• „Gościniec”

• „Na szlaku”

• Kongresy, konferencje, zloty

• 6 kongres CZAK (sierpień) – Centralny Zlot Krajoznawców

• Kongres Krajoznawstwa Polskiego

• Odznaki turystyki kwalifikowanej

  • Regionalna Odznaka Krajoznawcza (ROK) – stopień brązowy, srebrny)

  • Górska Odznaka Turystyczna w PTT 1935 r.

  • Odznaka Krajoznawcza Polskiej (1975 r.?)

• Warunki:

  • Odwiedzić najciekawsze miejsca

• Współpraca międzynarodowa

• Oddział Akademicki PTTK w Krakowie

• Oddział Akademicki (1930-1933)

• Oddział Międzyuczelniany PTTK (1976 r.)

• Oddział Akademicki PTTK

  • Studenckie Koło Przewodników Górskich

  • Akademickie Koło Przewodników Tatrzańskiej

• Zarząd Oddziału

Najstarsze koło – 1955 r.

Walory krajoznawcze

1. Przyrodnicze (nie mają charakteru poznawczego np.).

   1. Szlaki wodne:

      • Drawa, Gwda, Brda, Wda (Czarna Woda), Radunia, Drwęca, Biebrza

      • Jeziora Iławskie, Wielkie Jeziora Mazurskie, Czarna Hańcza

      • Pasłęka

      • Kanał Elbląski (1850 r.)

      • Kanał Augustowski (1840 r.)

   2. Osobliwości fauny i flory

      • 27,3 tyś. pomnikowych drzew (2005 r.)

      • Największe skupisko zabytkowych drzew – Puszcza Białowieska

   3. Skałki i grupy skał

      • Głównie pd Polska

      • Sudety

      • Karpaty

      • Jura Krakowsko-Częstochowska

      • Przykłady:

        1. Maczuga Herkulesa – Pieskowa Skała

        2. Skamieniałe Miasto – koło Ciężkowic

        3. Błędne Skały (Sudety)

   4. Wąwozy, doliny i przełomy rzeczne

   5. Wodospady, źródła i wywierzyska

   6. Jaskinie, groty

   7. Głazy narzutowe (eratyki) i głazowiska

      • 1202 głazy narzutowe (2005 r.) – pomniki przyrody

   8. Gołoborza

2. Antropogeniczne

   1. Parki zabytkowe

   2. Muzea i zbiory przyrodnicze

   3. Ogrody botaniczne

   4. Ogrody zoologiczne

3. I takie pośrodku

Narciarstwo:

• Karpaty

  • Beskid Śląski

  • Beskid Żywiecki

  • Tatry

  • Gorce

  • Beskid Sądecki

  • Bieszczady

• Sudety

  • Góry Izerskie

  • Karkonosze

  • Góry Sowie

  • Grupa Śnieżnika

  • Góry Bialskie

• Pn-wsch Polska (biegówki)

Uzdrowiska:

• Karpaty, Sudety, Wał Kujawsko-pomorski

• Beskid Sądecki

• Karkonosze (Góry Izerskie i Kotlina Kłodzka)

• Wody radoczynne tylko w Sudetach

• Wody termalne w 8 miejscowościach

• (2000 r.) 44 uzdrowiska statusowe, 21 miejscowości potencjalnie uzdrowiskowych

Walory krajoznawcze środowiska

• Puszcza koło obwodu Kalingradzkiego

• Głaz Trygława (Tychowo) – największy głaz narzutowy 16x9 m na cmentarzu

Jaskinie

• Najwięcej udostępnionych do zwiedzania jest w Tatrach (6), ogólnie jaskiń jest 21

• Jaskinia Raj (świętokrzyskie), dł. 240 m korytarzy (Góry Świętokrzyskie 1)

• Beskidy (3)

• Sudety (3)

• Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (5)

• Pomorze Gdańskie – 1 jaskinia

• Góry Świętokrzyskie (2)

• Największa w kraju- Wielka Śnieżna (Tatry – Czerwone Wierchy, 23619 m długości, 824 m głębokości)

• Niedźwiedzia (Sudety)

• Mechowska – na wybrzeżu

• Niedźwiedzia (Kletno), Groty Mechowskie (koło Pucka), Raj, Łokietka, Śnieżna

Gołoborza

• Góry Świętokrzyskie, Śnieżka, Babia Góra

Wąwozy, doliny, przełomy rzeczne, wodospady

• Przełom Dunajca

• Dolinki Podkrakowskie

• Dolinki Chochołowskie

• Wąwozy lessowe – Wyżyna Lubelska (Sandomierz – wąwóz Królowej Jadwigi)

Wodospady:

• Kamieńczyka i Szklarki (okolice Szklarskiej Poręby)

• Wodogrzmoty Mickiewicza (potok Roztoka na trasie do Morskiego Oka)

• Wielka Siklawa – najwyższy (64 m) Dolina Roztoki (Tatry)

• Wilczki (Międzygórze)

Ochrona przyrody w Polsce

• 8922 – obszary chronione

• 33,1% powierzchni kraju

• 23 Parki Narodowe – zaznaczyć je na mapie (1% obszaru Polski, 3172 km²)

• 1354 rezerwatów przyrody

• 120 Parków Krajobrazowych o powierzchni 26 tys. km² (znać parki krajobrazowe w naszym regionie – małopolska):

  • Beskidu Małego

  • Bielańsko-Tyniecki

  • Ciężkowicko-Rożnowski

  • Dłubniański

  • Dolinki Krakowskie

  • Orlich Gniazd

  • Pasma Brzanki

  • Popradzki

  • Rudniański

  • Tenczyński

  • Wiśnicko-Lipnicki

• 409 – obszarów chronionego krajobrazu (449, 71,3 tys. km²)

• 104 – stanowisk dokumentacji

• 6728 – użytki ekologiczne np. stawek

• 184 – zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

• Powierzchnia obszarów chronionych w Polsce gwałtownie rośnie po 1970 r. – pojawiły się nowe formy ochrony przyrody

  • 69% obszary chronionego krajobrazu (najniższy reżim ochrony)

  • 25% Parki Krajobrazowe

  • 3% Parki Narodowe

  • 2 % rezerwaty przyrody

• Parki Narodowe:

  • Nadmorskie: Woliński, Słowiński

  • Pojezierne: Wigierski, Wielkopolski, Borów Tucholskich, Drawieński, Poleski

  • Niżowe: Biebrzański (największy, 592,2 km²), Narwiański, Białowieski (najstarszy 1947 r.), Kampinoski, Ujście Warty (najmłodszy 2001),

  • Wyżynne: Ojcowski (najmniejszy 21,5 km²), Świętokrzyski, Roztoczański

  • Górskie: Karkonoski, Gór Stołowych, Babiogórski, Gorczański, Tatrzański, Pieniński, Magurski, Bieszczadzki

• Planowane: Jurajski, Mazurski, Turnicki

Relacje między reżimem chronionym a zalecaną powierzchnią poszczególnych kategorii obszarów chronionych

Frekwencja turystów w polskich parkach narodowych w 2005 r.

• Najczęściej odwiedzane: Tatrzański, Karkonoski, Woliński, Wielkopolski

Obszary chronione o statusie międzynarodowym:

1. UNESCO

   1. Białowieski PN (Światowa Lista 1979 r.)

2. 13 obszarów chronionych w ramach Konwencji Ramsar

W Polsce jest 13 obszarów przyrody chronionej (łącznie ponad 125 tys. ha) wpisanych na listę konwencji ramsarskiej:

Nazwa	Data wpisania	Powierzchnia
Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno	22 listopada 1977	710 ha
Park Narodowy Ujście Warty	3 stycznia 1984	4,235 ha
Rezerwat przyrody Jezioro Karaś	3 stycznia 1984	815 ha
Rezerwat przyrody Jezioro Siedmiu Wysp	3 stycznia 1984	999 ha
Rezerwat przyrody Świdwie	3 stycznia 1984	891 ha
Biebrzański Park Narodowy	27 października 1995	59,233 ha
Słowiński Park Narodowy	27 października 1995	18,247 ha
Stawy Milickie w Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy	27 października 1995	5,325 ha
Narwiański Park Narodowy	29 października 2002	7,350 ha
Poleski Park Narodowy	29 października 2002	9,762 ha
Wigierski Park Narodowy	29 października 2002	15,085 ha
Rezerwat przyrody Jezioro Drużno	29 października 2002	3,068 ha
Subalpejskie torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym	29 października 2002	40 ha

1. 9 rezerwatów biosfery UNESCO – Znać !!!!

   1. Słowiński PN (nadmorskie procesy eoliczne i ruchome wydmy, najbardziej aktywne w Europie)

   2. Karkonoski PN (transgraniczny z Czechami – bilateralny)

   3. Kampinoski PN

   4. Jezioro Łuknajno „jezioro łabędzie”

   5. Białowieski PN – Białowieża

   6. Babiogórski PN – Babia Góra

   7. Tatrzański PN (transgraniczny ze Słowacją)

   8. Karpaty Wschodnie (trójstronny rezerwat, kompleks)

      • Bieszczadzki PN

      • Park Krajobrazowy Doliny Sanu

      • Ciśniańsko-Wetliński PK

      • Nad Sański na Ukrainie

   9. Polesie Zachodnie (tworzony na terenie Polski, Białorusi, Ukrainy)

      • Poleski PN

      • Poleski PK

      • Pojezierza Łęczńskiego PK

      • Sobiborski PK

      • Chełmski PK

Obszary chronione w Karpatach

• 70% jakieś formy ochrony przyrody

• Parki Narodowe – znać !! (6)

• Parki Krajobrazowe (13)

  • Beskidu Śląskiego

  • Żywiecki

  • Beskidu Małego

  • Jaśliski

  • Cieśliński

  • Doliny Sanu

  • Gór Słonnych

  • Wiślicko-Lipnicki

  • Ciężkowicko-Rożnowski

  • Popradzki

Natura 2000

24.03.2010

Walory krajoznawcze środowiska przyrodniczego:

1. Parki zabytkowe

   • Zakładane przy rezydencjach, zamkach, pałacach i dworach, klasztorach, w miastach uzdrowiskowych

   • Większość na terenach wiejskich, jedynie 15 % w miastach

   • Po nacjonalizacji dóbr często zaniedbane

   • Styl angielski i francuski

   • W Polsce zewidencjonowano do tej pory 9 tyś. parków (prawie 7 tyś. wpisanych do rejestru zabytków – 2007 r.)

   • Najliczniej występują w woj.: dolnośląskim, mazowieckim, wielopolskim

     • Park Romantyczny Arkadia (woj. łódzkie koło Łowicza)

     • Park Pałacowy w Białymstoku

     • Park dworski w Bolestraszycach k. Przemyśla

     • Park zamkowy w Kórniku k. Poznania

     • Park Oliwski w Gdańsku (barokowy)

     • Łańcut, Krasiczyn

     • * największy w Polsce (600 ha) Park Kultury i Wypoczynku w Chorzowie, nie mający wartości zabytkowych

   • Zaznaczyć parki zabytkowe na mapie

     • Puławy, Nieborów, Arkadia, Pszczyna, Wilanów, Gdańsk, Oliwia, Świerklanic-Chorzów

2. Muzea i zbiory przyrodnicze

   • 34 muzea przyrodnicze w Polsce (39 – 2005 r.)

   • Działy przyrodnicze w innych muzeach

   • Muzeum Oceanograficzne i Akwarium Morskie w Gdyni (Gdańsk, Gdynia, Warszawa)

   • Muzeum Ziemi w Warszawie

   • Muzeum Leśnictwa i Drzewnictwa w Krakowie

3. Ogrody botaniczne

   • Cele naukowe i dydaktyczne

   • Ogrody króli i właścicieli ziemskich

   • 1783 r. – najstarszy ogród botaniczny w Krakowie UJ

   • 1811 r. – Wrocław i Warszawa

   • 1923 r. – w Poznaniu (największy OB. w Polsce)

   • 1956 r. – w Lublinie

4. Inne placówki hodujące rośliny w warunkach sztucznych

   • Arboreta (w Kórniku, ogrody dendrologiczne)

   • Palmiarnie (Warszawa, Wrocław, Poznań, Łódź, Gliwice, Wałbrzych-Lubiechów, Zielona Góra)

   • Alpinaria (ogródki skalne)

5. Ogrody zoologiczne

   • Cele naukowe i dydaktyczne

   • Początkowo prywatne

   • Obecnie 11 ogrodów

   • 1865 r. – Najstarszy we Wrocławiu (też w Poznaniu)

   • 1874 r. – Warszawski

   • Pod względem powierzchni największy jest we Wrocławiu (120 ha), Gdańsku Oliwa (136 ha)

     • Najmniejszy pod względem powierzchni Gdynia (0,3 ha Akwarium Gdyńskie, Morski Instytut Rybacki), Toruń (3,8 ha)

   • Pod względem liczby zwierząt największy we Wrocławiu (596) i Warszawie (538)

   • Szczegóły dotyczące ogrodów przeczytać!

   • Miejscowości, w których są ogrody zoologiczne:

     • Wrocław

     • Poznań

     • Zamość

     • Warszawa

     • Kraków

     • Łódź

     • Płock

     • Opole

     • Gdańsk

     • Chorzów

     • Bydgoszcz

     • Gdynia

     • Park Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie (prywatne)

     • Zoo Safari w Świerkocinie (prywatne) – najmłodszy, najmniejszy pod względem ilości gatunków

   • Największa frekwencja odwiedzających: Wrocław, Warszawa

Walory antropologiczne wg Wyrzykowskiego

1. Zabytki architektury i budownictwa

   1. Największe zespoły zabytków architektury i urbanistyki: Gdańsk, Kraków, Poznań, Toruń, Warszawa, Wrocław

2. Muzea i rezerwaty archeologiczne

   1. Muzea archeologiczne: Kraków, Poznań, Warszawa, Gdańsk, Łódź, Biskupin – 1934 r. (pierwszych Piastów)

   2. Muzeum Archeologii w Krakowie

      • 1850 r. – muzeum starożytności

      • 18.02.1985 r. – muzeum starożytności krajowej

      • Pierwsza siedziba przy ul. Św. Anny

      • 1967 r. – w byłym klasztorze, więzienie,

      • Najstarsze i najciekawsze muzeum archeologiczne w Krakowie z XIX w.

   3. Najpopularniejsze grodziska

      • Biskupin

      • Wyspa Jeziora Lednickiego (rezydencja Bolesława Chrobrego)

3. Muzea etnograficzne, skanseny i ośrodki twórczości ludowej

   1. Bardzo dużo

   2. Warszawa, Kraków im Seweryna Udzieli, Gdańsk

   3. Znać skanseny:

      • Kluki (na wybrzeżu) – Zagroda Słowińska

      • Wdzydze Kiszewskie (Kaszuby)- najstarszy 1906 r.

      • Olsztynek – b. popularny

      • Nowogrodzie (Kurpiowski)

      • Ciechanowcy

      • Ołchli

      • Wygięłzów

      • Sanok – b. popularny

      • Orawa

      • Zubrzyca Górna – b. popularny

      • Bóbrka (ropa naftowa)

      • Chabówka

      • Najstarszy 1906 r. – Wdzydze Kiszewskie Teodora i Izydora Gulgowskich, 22 ha, zabudowa wsi Kaszubskiej

      • Muzeum na wolnym powietrzu

      • Idea skansenów ze Szwecji

      • Nowogród 1927 r. – Muzeum Kurpiowskie 3,5 ha

      • W Olsztynku 1909 r. Muzeum Budownictwa Ludowego, Park Etnograficzny

      • Sądecki Park Etnograficzny – budownictwo drewniane wiejskie Miasteczko Galicyjskie

      • Bóbrka – Łukasiewicz (lampa naftowa – historia wydobycia)

4. Muzea sztuki i zbiory artystyczne

   1. Początek muzealnictwa polskiego:

      • Domek Gotycki, Świątynia Sybilli – rezydencja Czartoryskich w Puławach

      • Pałac w Wilanowie – Stanisław Kostka Potocki

      • Najczęściej odwiedzane: Wawel, Muzeum Narodowe w Krakowie, (Sukiennice i Zbiory Czartoryskich), zamek w Łańcucie i Wilanowie

5. Muzeum biograficzne

   • Sienkiewicz – Oblęgorku

   • Kochanowskiego w Czarnolasie (od 1961 r.)

   • Kopernika –Frombork

   • I. Gałczyński – Karwicy (leśniczówka)

   • Matejki – Kraków

   • Nikifora – Krynica

   • Żeromskiego – Wałgkowia

   • Hasiora – Zakopane

   • Chopina – Żelazowa Wola

   • JP II – Wadowice

   • Marii Konopnickiej – Żarnowiec

   • Prus – Nałęczów

   • Mickiewicz – Śmiełów

6. Muzea specjalistyczne i obiekty unikatowe

   1. Górnictwa i Hutnictwa – Nowa Słupia

   2. Zagłębia

   3. Muzeum Przypkowskich – Jędrzejów

   4. Muzeum Narodowe Rolnictwa

   5. Muzeum morskie w Gdańsku

   6. Pszczelarstwa w Swarzędzu

   7. Muzeum Hymnu Narodowego – Będomin

   8. Muzeum Powozów – Łańcut

7. Muzeum martyrologii

8. Obiekty historyczno-wojskowe

   1. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

   2. Muzeum w Legnickim Polu

   3. Fortyfikacje Wału Pomorskiego, Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, Kwatera Hitlera w Gierłoży

9. Zabytki działalności gospodarczej i technicznej

   1. Bochnia – zabytkowa Kopalnia Soli

   2. Bóbrka – Muzeum Skansenu Przemysłu Naftowego

   3. Kanał Elbląski

   4. Muzeum Rolnictwa – Ciechanowiec

10. Współczesne imprezy kulturalne

11. Miejsca pielgrzymkowe

Znać obiekty UNESCO

UNESCO

• 1972 r. – konferencja UNESCO – przyjęcie konwencji dla Ochrony Światowego Dziedzictwa Kultury i Natury (tama na jeziorze Nasera na Nilu)

• 851 miejsc w 184 krajach (2008 r.)

  • 660 obiektów kulturalnych

  • 166 naturalnych

  • 25 o charakterze mieszanym (kulturalno-przyrodnicze)

  • W Polsce 13

    • 1. 1978 – Historyczne centrum Krakowa

    • 2. 1978 – Kopalnia soli w Wieliczce

    • 3. 1979 – Obóz koncentracyjny w Oświęcimiu

    • 4. 1979 – Białowieski Park Narodowy

    • 5. 1980 – Historyczne centrum Warszawy

    • 6. 1992 – Stare Miasto w Zamościu

    • 7. 1997 – Malbork – gotycki zamek krzyżacki

    • 8. 1997 – Średniowieczny zespół Torunia

    • 9. 1999 – Manierystyczna architektura i Park Pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej

    • 10. 2001 – Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy

      • XVII w., poza murami miasta, bez wież (by nie rzucały się w oczy), ogromne empory-balkony, wyjątkowo bogato zdobione

    • 11. 2003 – Drewniane kościoły południowej Małopolski

      • Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów (największy), Lipnica Murowana, Sękowa

    • 12. 2004 – Park Mużakowski w Łęknicy z XIX w. (pol.-niem.)

    • 13. 2006 Hala Ludowa we Wrocławiu

REGIONY

Krainy fiz-geograficzne

Mezoregiony (makroregiony)

POBRZEŻE POŁUDNIOWOBAŁTYCKIE

Makroregiony:

• Pobrzeże Szczecińskie

• Pobrzeże Słowińskie (Koszalińskie)

• Pobrzeże Gdańskie

• Pobrzeże Wschodniobałtyckie ? (wschodnioeuropejskie)

• Nizina Staropruska

Pomorze

• Kraina historyczna

Pobrzeże Szczecińskie (woj. zachodniopomorskie):

• Uznam i Wolin:

  • Woliński PN

    • 1960 r.

    • 10 937 ha

    • Ekosystemy wodne 62,8%

    • Jeden z najczęściej odwiedzanych

  • Jezioro Turkusowe koło Wapnicy

    • 21,2 m głębokości

    • 18,6 m.p.p.m.

• Szczecin

  • Wały Chrobrego

  • Zamek książąt pomorskich

    • 1958-1980 – odbudowany, przebudowany wygląda jak z XVI wieku

    • Kiedyś koszary pruskie, zniszczony po II w.ś.

• Trzęsacz

  • Kościół (klifowy typ wybrzeża wysokiego)

• Kamień Pomorski

  • Ceglany gotyk, dużo zabytków, kościoły halowe

• Kołobrzeg

  • Ratusz neogotycki

  • Latarnia

  • Katedra

• Darłowo

  • Zamek książąt pomorskich (gotycki) – jedyny zachowany na Pomorzu

Pobrzeże Słowińskie (Koszalińskie)

• Słowiński PN

  • 1967 r.

  • Rezerwat biosfery UNESCO

  • Łebsko i Gardno (w wyniku mierzei oddzieliła fragment morza)

    • Wydmy paraboliczne

Pobrzeże Gdańskie

• Groty Mechowskie (okolice Pucka) – jedyne groty na Pomorzu

• Rozerwie

• Mierzeja Wiślna

• Krynica Morska

• Gdańsk

  • Kościół św. Katarzyny XIII-XIV w. – największy gotycki ceglany kościół w Polsce, w 90% zniszczony w czasie wojny

• Gdynia

  • Dar Pomorza

• Sopot

  • Molo – najdłużej w Europie

• Malbork

  • Impreza oblegania Malborka

  • Zamki krzyżackie pełniły funkcje obronne i zakonne, zamki nizinne na planie kwadratu lub prostokąta

    • Sztum, Kwidzyń, Gniew, Frombork, Lidzbark Warmiński

• Kanał Elbląski 144,3 km

Pobrzeże Wschodniobałtyckie

Nizina Staropruska

• Jezioro Oświn na pn Koniki polskie

Mezoregiony Wzniesione

7.04.2010

POJEZIERZA

1. Kaszubskie „Szwajcaria Kaszubska”

   • Jedyna gwara w której można zdawać maturę

   • Wieżyca (329 m.n.p.m.) – najwyższy szczyt na pojezierzu (wieża widokowa, tereny pagórkowate)

   • J. Ostrzyckie

   • Karkuzy – gotycki kościół w swojej formie

Województwo pomorskie – formy ochrony przyrody

• 9 Parków Krajobrazowych:

  • Dolina Słupi

• 2 PN

  • Kaszubski PN

  • PN Bory Tucholskie

    • Lasy, do jazdy konnej, kajaki, rowery

    • Surowe gacie – warkocz z korzeni sosnowych do umacniania brzegów rzeki

• Swornegacie – „Swora” warkocz

• Bytów

  • Gotycki zamek krzyżacki (Kaszuby)

Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka

• Rzeki płynące z lodowa (raczej płaskie)

Pojezierze Lubelskie

Pojezierze Wielkopolskie

• Rzeźba glacjalsko słabo się zachowała

  • Poznańskie

  • Gnieźnieńskie

  • Kujawskie – folklor, stroje, zwyczaje

Szlak Piastowski

• Miejscowości związane z początkiem państwa polskiego (Poznań-Gdańsk – KRUSZWICA)

Poznań

• Ostrów Tumski – najstarsza część miasta

• Stare Miasto – renesansowy ratusz

Ostrów Lednicki

• Za panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego

• Stara Baśń

• Ośrodek obronny, wały, baptysterium, palatium

Gniezno

• Katedra Gnieźnieńska, sarkofag św. Wojciecha, drzwi Gnieźnieńskie (romańskie)

Mogilno

• Klasztor pobenedyktyński (XI-XIII w.)

• Kościół romański, gotycki, barokowy

Strzelno

• Romańska rotunda św. Prokopa

• Kościół św. Trójcy i NMP (kolumny)

Kruszwica

• Mysia wieża

• Grodzisko wczesnośredniowieczne

• Kolegiata św. Piotra i Pawła (1120-1140)

Biskupin

• W 1934 r. – odkryty, wykopalisko

• Osiedle kultury łużyckiej sprzed 2700 lat

Giecz

• Prawdopodobnie stąd wywodzili się pierwsi Piastowie

• Fundamenty palatium

• Romańska świątynia

Licheń

• Jeden z głównych ośrodków pielgrzymkowych

• 1 mln pielgrzymów

• Wzorowany na bazylice św. Piotra w Rzymie

Dolina Dolnej Wisły

• Ciekawa ze względów kulturowych

  • Chełmno

    • Na prawie chełmińskim

    • 2 km od miasta odsunęło się koryto Wisły

    • Kiedyś konkurowało z Toruniem

  • Grudziądz

    • Gotyckie spichlerze

    • Kiedyś był nad samym brzegiem Wisły

  • Gniew

„Swego nie znacie…” Maciej Wojtyński

Pojezierze Iławskie

• PK Pojezierza Iławskiego

• Kanał Elbląski

Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie

• Dylewska Góra 312 m.n.p.m.

• Toruń, Chełmno, Grudziądz

• Rady

• Zamek Golub-Dobrzyn (renesansowa attyka), imprezy historyczne, przyrodnicze

Pojezierze Mazurskie (Pojezierze Wschodniobałtyckie)

• Głównie turystyka wypoczynkowa

• Reszel – zamek krzyżacki

• Mikołajki, Węgorzewo – byłe zamki krzyżackie, teraz tak zrujnowane, że ciężko to rozpoznać

• Święta Lipka

  • Początki kultury w XIV w.

  • Obecna bazylika XVII/XVIII w., korona drzewa

  • Legenda: skazaniec siedział w celi i wyrzeźbił figurkę MB, była taka ładna, że go uwolnili i umieścił ją na lipie

• Wilczy Szaniec

  • Kompleks budynków Hitlera

Pojezierze Litewskie

• Większość na stronie Litwy

• Puszcza Romincka, Równina Augustowska, Pojezierze Zachodnio i Wschsuwalskie

• Sejny – bazylika

• Wigry

  • klasztor pokameduach, barokowy XVII/XVIII w. (1694-1745)

  • popadły w ruinę

  • Dom Pracy Twórczej

• Rozpuda – Pałac Paca

Pojezierze Suwalskie

NIZINY

Podlaska:

• Wysoczyzny Podlasko-Białowieskie

• Nizina PółnocnoPodlaska (wzgórza Sokólskie)

• Kanał Augustowski

• 101 km, 82 km w granicach Polski, reszta po stronie Białorusi

• Zabytek techniki XIX w., 18 śluz

• Łączy Niemno z Wisłą

• W całości odremontowany, turystyczne przejścia graniczne

• Wrota drewniane na korbę, śluzy murowane

• Tereny nudne, po PGR, dużo bobrów

Wysoczyzna Podlasko-Białoruska – nizina Północnopoleska

1. Wysoczyzna Katneńska

2. Kotlina Biebrzańska

3. Wysoczyzna Białostocka

4. Wzgórza Sokólskie

5. Wysoczyzna wysokomazowiecka

• Biebrzański PN – największy Park Narodowy w Polsce (1993) - 59223 ha

  • Nieużytki bagienne – największe bagna w Europie (większe są na Białorusi)

  • Ostoje ptactwa

• Twierdza Osowiec – przejście przez bagna

• Narwiański PN – najrzadziej odwiedzany

• Północna Polska ciekawa pod względem przyrodniczym

Podlaski Szlak Bociani – czerwony szlak rowerowy

Szlak Tatarski

• Tradycyjne wioski, kulturowe ciekawe

• Tykocin – Żydzi

• Potrawy tatarskie

• Cmentarz muzułmański

• Kruszyniany – meczet

• Bohoniki – muzułmański cmentarz

• Grabarka – główne centrum prawosławia – krzyże pielgrzymi przynoszą

Polesie Zachodnie

• Ciekawe pod względem przyrodniczym

• Dolina Bóbru

Niziny Środkopolskie

Nizina Południowopodoska

Nizina Mazowiecka

Nizina Północnomoczowiec

Środkowopolska

Mazowsze

• Kurpie – żyli w izolacji

• Nowogród – skansen warty zapamiętać

• Trebinka – obóz koncentracyjny

• Warszawa

  • najnowsze zabytki

  • zrekonstruowana

• Wilanów 1677-1696 – barokowy pałac

• Czerwińsk

  • Kościół Zwiastowania NMP XII w. – przebudowany, romańskie portale

• Tum – p/w NMP w Aleksego – 1140-1161

  • Romańska cała bryła zachowana

• Żelazowa Wola – Chopin

• Czarnolas

• Szydłowiec

• Łódź – XIX w. rozwinęła się

Nizina Południowowielkopolska

• Leszno

• Kalisz

  • Zabytkowy układ miejski

• Milicz

  • Kościół Łaski XVIII w. – protestanci

  • Stawy Milickie

    • Zakon cysterski to zrobił 1136

    • Założyli 2300 ha stawów (ryby hodowali)

    • Ostoje ptactwa lęgowego

Nizina Śląska

• Wrocław, Oleśnica, Oława, Lubiąż – najbogatsza fundacja cysterska, obecnie ruina

• Wrocław

  • 2 główne ośrodki: rynek z ratuszem

  • Ostrów Tumski – katedra we Wrocławiu, wyspa na Odrze

  • Ogród botaniczny, wyspy zagospodarowane

  • Uniwersytet

  • Hala Ludowa UNESCO

  • Panorama Racławicka

Niziny Sasko-Łużyckie

• Obniżenie Dolnołużycie

• Wzniesienia Łużyckie – 1 geopark Mazurski

Nizina Śląsko-Łużycka

21.04.2010

WYŻYNY POLSKIE

1. Śląsko-Krakowska

1. Wyżyna Śląska – pn

2. Woźnicko-wieluńska

3. Jura Krakowsko-częstochowska wsch PAMIĘTAĆ

1. Małopolska

   1. Wyżyna Przedborska

   2. Niecka-Niedziańska

   3. Kielecka

2. Lubelsko-Lwowska

   1. Roztocze

Wyżyny Ukraińskie

1. Wyżyna Wołyńsko-podolska

Wyżyna Śląsko-Krakowska

• Okolice Krakowa położona na 4 geologiczno-morfolo

Wyżyna Śląska

• Chorzów

  • Górnośląski Park Kultury i Wypoczynku (ok. 600 ha)

  • Ogród zoologiczny

  • Stadion Śląski

  • Wesołe miasteczko

  • Planetarium, rosarium

  • Górnośląski Park Etnograficzny (7 ha, 1968 r.)

• Będzin

  • Muzeum Zagłębia Dąbrowskiego (gotycki zamek XIII-XIV w. zniszczony, dziś rekonstrukcja)

• Pustynia Błędowska

  • Na pograniczu wyżyny Śląskiej i Olkuskiej

  • Pow. Piasków wynosi 32 km² (dł. 8-9 km, szerokość 3-4 km)

  • Za sprawą człowieka stała się pustynią

Jaskinie powstałe w okresie Jurajskim

Jura Krakowsko-Częstochowska

• Jaskinie:

  • Ciemna (3) – OPN udostępniona

  • Łokietka – OPN udostępniona

  • Nietoperzowa

  • Wierzchowska Góra

  • Smocza Jama na Wawelu

Szlak Orlich Gniazd

• 163 km długości

• 25 Orlich Gniazd

• Idea połączenia najciekawszych zamków gotyckich (warownie)

• Kraków –OPN – Ojców (ruiny, dolina Prądnika) – Pieskowa Skała (jeden z nielicznie zachowanych, rekonstruowany, przebudowany, coś jak sanatorium, muzeum-filia zbiorów z Wawelu) – Ogrodzieniec (na najwyższym wzgórzu na Jurze) – Olsztyn – Mirów (prywatny) – Bobolice (rekonstrukcja) – Częstochowa (obraz z VI w., ikona w Jerozolimie, Konstantynopolu; obiekty barokowe

Wyżyna Małopolska

• Nadnidziański PK

  • Wzdłuż Doliny Nidy

  • Krasy powierzchniowe i podziemne

  • Skorocice – jaskinia gipsowa

• Wiślica

  • Od IX w. jedno z najstarszych miast (teorie, że stolica Wiślan)

  • Konkurowała z Krakowem i Sandomierzem

  • Do 1869 r. była miastem

  • Bazylika, dom Długosza (on ufundował je dla wikariuszy, gotyckie)

• Jędrzejów

  • Ufundowany w 1140 r. – pierwsze miejsce do którego sprowadzono cystersów, stąd już szli dalej

  • Przebudowany w XVI i XVII w.

  • Pochowany Wincenty Kadłubek

  • Klasztory cystersów były bardzo ubogie, bez wieżowe

• Chęciny

  • Ruiny gotyckiego zamku

  • Inwersja rzeźby, rzeźba odwrócona

  • Dąb Bartek (wcale nie najstarszy i nie największy, sztucznie utrzymywany przy życiu) ok. 645-670 lat

Góry Świętokrzyskie

• Najwyższa część Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej ? Krakowsko-Częstochowskiej?

• Wg niektórych naukowców najstarsze góry Polski

• Krajobraz – długie, równoległe pasma

• Najwyższe pasmo – Łysogóry ok. 15 km z dwoma kulminacjami Łysica (612 m.n.p.m.) i Łysiec (595 m.n.p.m.)

• Święty Krzyż – klasztor

  • Klasztor (Łysa Góra, Łysiec) 595 – drugie co do wysokości szczyt w górach świętokrzyskich

  • Pozostałości kamiennego wału kulturowego, usypany w pierwszych wiekach n.e., rozbudowany VIII – X

  • Muzeum przyrodnictwa Świętokrzyski PN (otoczony PK)

  • Gołoborza – wietrzenia mrozowego (w Polsce są jeszcze na Babiej Górze i Śnieżce)

• Bałtów

  • Bałtowski Park Jurajski

• Sandomierz

  • Piękne miasteczko (ratusz rozbudowany w renesansie, rynek, brama do miasta)

  • Położenie – skarpa nad Wisłą w wąwozach lessowych naturalnie obronny

  • Katedra, zamek (wysadzony przez Szwedów, wiezienie austriackie)

  • Kościół św. Jakuba – późnoromański kościoły kolebkowe sklepienia

  • Katedry i dom Długosza

  • Brama Ucho Igielne

  • Położony na szlaku handlowym, pod kamienicami wykopali sobie piwnice, sklepione cegłą, w latach 80 tych poszczególne obiekty zaczęły się zapadać

  • Turystyczna trasa podziemna (nie ma specjalnej ekspozycji)

• Baranów Sandomierski

  • 1591-1606 na fundamentach wcześniejszej twierdzy (zamek późnorenesansowy)

  • Maleńki dziedziniec, piękne krużganki manierystyczne, „Mały Wawel”

• Krzyżtopór w Ujeździe

  • Budowa 1631-1644

  • Krzysztof Ossoliński zaczął go budować (umarł) , jego syn zginął

  • Zamek nigdy nie ukończony i jeszcze zniszczony przez Szwedów

  • Na planie 5 boku (kalendarz)

    • Okien tyle ile dni w roku

    • Pokoi tyle co tygodni

    • Sal tyle co miesięcy

    • Wież tyle co pór roku

    • Bardzo bogato wyposażony (legenda: akwarium w suficie, stajnia z marmuru i z lustrami – małe okna – zwierciadła rozpraszały światło)

Wyżyna Lubelsko-Lwowska

• Lublin

  • Liczne zabytki z różnych epok od gotyku

  • Dziedziniec zamkowy

  • Gotycka kaplica zamkowa św. Trójcy – bizantyjskie freski

• Kazimierz Dolny nad Wisłą

  • Renesansowy

  • Kamienice

  • Kościół

  • Wieża

  • Spichlerze renesansowe

• Zamość

  • Hetman Zamoyski XVI w (1580 r.) na surowym korzeniu wg założeń renesansowych

  • Nawiązanie do budowy ciała człowieka

  • Palaco in forteca – założenia obronne, w środku regularne

  • Ratusz położony na rogu rynku, kamienice renesansowe

  • Katedra p/w Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła (renesansowe)

  • Synagoga (obecnie odbudowana) była tam kiedyś biblioteka

• Chełm

  • Na skałach małotrwałych

  • Miasto kupieckie – system piwnic na potrzeby towarów

Roztocze

• Roztoczański PN

• Krasnobród

• Zwierzyniec

  • Browar

Wyżyna Ukraińska

• W krainie zapomnianych cerkwi (zniszczone, w opłakanym stanie)

  • Korczmin

  • Chotyniec

  • Myców

  • Radniż – odremontowana

  • Wielkie oczy – zabytki pożydowskie

    • Synagoga

    • Fragmenty zamku dziś jak kamienica wygląda

    • Cerkiew (walące się)

    • Szlak architektury drewnianej prowadzi się tu

5.05.2010

Na egzaminie

• Raczej nie będzie jakiś dat

• Wybierz zdanie prawdziwe

• Wielokrotny wybór

• Dopisać coś

• Które z poniższych zamków są w danym stylu

• W jakim regionie są poniższe kościoły

• Nanieść coś na mapie

SUDETY

Region sudecki

3 części Sudetów:

1. Zachodnie

   1. Karkonosze największe

2. Środkowe

3. Wschodnie

Pogórze Zachodniosudeckie

Przedgórze Sudeckie

Śnieżka najwyższa w Czechach

Ciekawe pasma górskie (1602 m – Śnieżka najwyższa)

1. Zachodnie

• Dolina Łaby po Bramę Lubawską

• Karkonosze (Śnieżka, najwyższe pasmo)

• Góry Izerskie

  • najbardziej wysunięte na zachód

  • katastrofa ekologiczna

  • tereny silnie przemysłowe, przeważają wiatry zachodnie zanieczyszczenia szły na Sudety naturalne drzewostany zniszczone bo piaski szklarskie znaleźli, wcześnie wkroczyła gospodarka, posadzono świerki, które szybko rosły, monokultury świerkowe słabe

  • buki rosną w cieniu innych drzew

  • góry łagodne – dobre na rower, biegówki

  • kilka schronisk, chatka górzystów

KARKONOSZE

• Szklarska Poręba, Karpacz, Jakuszyca

• Cieplica Zdrój już w XIII w. uzdrowisko jedno z najstarszych w Polsce

• Jelenia Góra (odbudowana po II w.ś.)

• Zamki – w Chojniku

• Kowary

  • Park miniatur

• Siedlęcin

• Najwyższy szczyt na Śnieżce, z obserwatorium które runęło (w zeszłym roku ewakuowane) – obserwacje od XVII w. – charakterystyczne kształtem, najważniejsze miejsce w Polsce, do którego można dojechać samochodem bitą drogą (ale tylko uprzywilejowani)

• Jeziora polodowcowe np. schronisko Samotnia Szczecha akademicka (hotel)

• Szklarska Poręba

  • Na obrzeżach Karkonoszy

  • Wypoczynkowe

  • Wodospad Szklar

• Karpacz

  • Kościół Wang

    • XII w. przywieziony z Norwegii (kościół klepkowy), najstarszy drewniany w Polsce

    • Bogate zdobienia (jakieś smoki)

    • Nazwa pochodzi od miejscowości w której został wybudowany

    • Mieli go sprzedać do Berlina, ale hrabina namówiła króla, żeby do Karkonoszy go zawieść

    • Protestancki

    • Wieża później dobudowana by od wiatrów chronić

• Jelenia Góra

  • W zasadzie rekonstrukcja

  • Dzielnica Cieplice

• Chojnik

  • Ruiny na granitowym ostańcu XIV w.

• Siedlęcin nad Bobrem

  • Wieża rycerska

  • Prototyp zamku rycerskiego nad Bobrem

  • Najstarsze świeckie polichromie w Polsce w świeckim obiekcie

• Kowary

  • Fabryka dywanów kiedyś

  • Teraz park miniatur zabytków Dolnego Śląska w skali 1:25

Środkowe Sudety

• Od bramy Lubawskiej, doliny Bobru, Nysy Szalonej po przełom Międzyleską i dolinę Nysy Kłodzkiej

• Niższe pasma górskie, bardziej płaskie

• Pasma

  • Kamienne

  • Sowie

  • Wałbrzyski

  • Stołowe

  • Orlickie

  • 2 parki narodowe w górach stołowych

• Wałbrzych

  • Zamek książąt – Bolko I 1288-1292 (XIII w.) na miejscu wcześniejszego grodu

  • Samo miasto brzydkie

  • Zamek przebudowany, budowa elektryczna

    • Jeden z największych zamków w Polsce - 3 pod względem wielkości

  • Po II w.ś. odbudowany, renowacja, firma zarządza nim, hotel, restauracje

• Krzeszów

  • Przy granicy czeskiej

  • Słynie z jednego najpiękniejszych opactw cystersów w Polsce

  • Pałac z bogatą fasadą

• Chełmsko Śląskie

  • Przy granicy czeskiej

  • Wysokie bezrobocie – wiele osób wyjechało

  • Zabytkowy dom tkaczy (11 apostołów bo 1 runął)

  • Rynek w opłakanym stanie

  • Rewitalizacja

  • Rozwija się turystycznie

Góry Sowie

• Osówka, Walim – kompleksy

  • Komory, kwatery, skład broni, fabryki, wywieźli całe wyposażenia, wysadzili wejście, można tam wejść

• Wielka Sowa – 1050 m.n.p.m.

Góry Stołowe

• Szczeliniec Wielki 919 m.n.p.m.

• Ścieżki pomiędzy ostańcami

Kłodzko

• W centrum Kotliny Kłodzkiej

• Zabytkowe miasteczka

• Most porównywana do mostu Karola w Pradze (barokowy)

• Twierdza z podziemnymi korytarzami, panorama na miasto i dolinę

• Podziemne korytarze, albo duże albo małe

Duszniki Zdrój – uzdrowisko

Polanica Zdrój – uzdrowisko

Kudowa Zdrój

• Dzielnica Czerna – kaplica czaszek, druga w Kutnej Korze

• Wojny trzydziestoletnie, psy wygrzebywały kości, proboszcz był w katakumbach i to go zachwyciło

Wambierzyce

• Kościół barokowy z XVIII w. p.w. NMP w miejscu drewnianej kaplicy z 1263 r.

• Wielka fasada i mały kościółek

• Cały kompleks wielki, założenie powstało w latach 1683-1725

SUDETY WSCHODNIE

• Najwyższy szczyt Pradziad (1492 m – po stronie Czech) w Jezioraku i po stronie polskiej Śnieżnik (1425 m)

• Międzygórze

  • Wodospad

• Złoty Stok

  • Kopalnia złota

  • Huty kryształów

  • Jaskinia Niedźwiedzia – trzeba się umówić

POGÓRZE SUDECKIE

• Wprowadzone przez K…

• Kaczawskie

• Izerskie

• Bolków

  • Średniowieczny zamek

  • Wieża trzon na planie łezki

  • Na wzgórzu naturalnie obronny

  • Wybudowano szpic, żeby kule się ześlizgiwały

• Zamek Czocha okolice Leśniej

  • Gotyckie zamek, firma go wykupiła

PRZEDGÓRZE SUDECKIE

• Masyw Ślęży

  • Dawne miejsce kultu pogańskiego

  • Często odwiedzane przez turystów, dom turysty PTTK

• Paczków

  • Zachowane w pełni mury obronne z 19 basztami, 3 wieże obronne

• Henryków

  • Największe i najbogatsze opactwo cystersów w Polsce XIII w. przybyli, Tatarzy ich przepędzili, później wrócili

  • Obecna forma barokowa (XVII)

19.05.2010

KARPATY:

• Zachodnie (przełęcz Łupkowska, Beskid Niski, Ukraina, Rumunia)

• Wschodnie

• Południowe (Rumunia)

Polskie Karpaty:

• Zewnętrzne (pogórza, Beskidy)

  • Fałdowe, płaszcz pogórne…

• Centralne (Pieniny: Właściwe, Małe, Kotlina Orawsko-…, Pieniński Pas (Skałkowy) Skalicowy oddziela Karpaty Zewnętrzne od Centralnych

• Pogórze:

  • Karpackie

  • Śląskie

  • Wielickie

  • Wiślickie

  • Ciężkowickie

  • Przemyskie

• Beskidy:

  • Zachodnie:

    • Śląski

    • Żywiecki

    • Mały

    • Gorce

    • Sądecki

    • Niski

  • Wschodnie

    • Bieszczady:

      • Wysokie

      • Niskie

      • Góry Sanocko-Turczyńskie

  • Pieniny

  • Tatry

    • Wschodnie

    • Zachodnie

Beskid Śląski

• Skrzyczne

• Szyndzielnia

• Klimczok

• Schroniska z XIX w. na Szyndzielni, Przysłop na Baraniej Górze

  • Wieża na Baraniej Górze

• Barania Góra – źródło Wisły

Beskid Żywiecki

• Babia Góra (1725 m.n.p.m.) – kilka pięter roślinnych (pogórze, regiel dolny, kosodrzewina tzw. kosówka – również na Pilsku ok. 1500 m alpejskie), PN

• Węgierska Górka

• Pilsko – schronisko PTTK, ośrodek narciarstwa, problemy z ochroną kosówki

• Karczma w Jeleśni, Suchej Beskidzkiej

• Skanseny (zapoczątkowany przez Janka Żaka -…, w Zubżycy na Orawie – zapoczątkował dwór Moniaków)

• Dzwonniczki loretańskie np. w Zawoji

• Sanżywiec – zamek

• Drewniane kościoły

• Jezioro Żywieckie

Beskid Mały

• Czupel za Sołą – najwyższy szczyt

• Przełom Soły

• Góra Żar, elektrownia szczytowo-pompowa, zbiornik, kompleks turystyczny – szkoła szybowcowa, wyciągi

• Wychodnie skalne np. Złamana skała?

• Wadowice

  • Muzeum JP II

• Góra Jaworzyna – Jana Pawła II (Gronia JP II) – schronisko i ołtarz

• Sucha Beskidzka

  • Pogranicze Beskidu Małego, Żywieckiego, Makowskiego

  • XV w. – Kacper Isuski – budowa kasztelu – zamek renesansowy

  • Karczma na skrzyżowaniu szlaków (XVIII w.) rekonstrukcja, plan targowy, handlowy

  • Kościół manierystyczny, późnorenesansowy ufundowany przez Komorowskich

  • Przez Wodzickich, architekt Talowski – kościół nowogotycki

  • Hugo Zapałowicz – szlaki

• Kalwaria Zebrzydowska – UNESCO (Żar, Lanc Korona) Mikołaj Zebrzydowski

• Góra Lanc Korona

  • Miasteczko handlowe

  • Domy szczytem do rynku

Beskid Makowski

• Koskowa Góra – panorama Tatr

Beskid Wyspowy

• Habówka – skansen taboru kolejowego

• Mogielica – najwyższy szczyt, borówki, wieża widokowa

• Śnieżnica, Luboń Wielki ze schroniskiem

• Szczyrzyc

  • Browar Klasztorny, Klasztor Cysterski

  • Kościół na planie krzyża greckiego

  • Spichlerz z XV w. – skład butelek po piwie, muzeum klasztorne

  • Klasztor funkcjonuje nieprzerwanie od XIII w, gdyż Cystersi prowadzili szkołę

Gorce

• Turbacz – najwyższa góra

• Rabka

• Nowy Targ

• Krościenko

• Dolina Dunajca

• Zabrzeż

• Gorc, Lubań – pasma górskie

• Dolina Ochotnica, wieś Ochotnica (Górna i Dolna)

• Polany i szałasy pasterskie (domki letniskowe)

• Zbiornik Czorsztyński

• Dębno – kościółki podhalańskie (UNESCO, gotyckie)

• Łopuszna – wieża konstrukcji słupowej, barokowy dwór, grób Ks. Tischnera

• W Grywałcie, Nowym Targu, Harklowa – k. podhalańskie

TATRY

Pieniny

• Właściwe: Trzy Korony

• Spływ Dunajcem od XIX w. (od Sromowiec do Szczawnicy)

• Czerwony klasztor – gotycki

• J. Czorsztyńskie lata 90.

• Zamek w Nidzicy, Czorsztynie, szlak handlowy

• Małe Pieniny – Wysoka (widok na Tatry, Pieniny, Beskid Wyspowy)

Beskid Sądecki

• Od doliny Dunajca po ok. Tylicza i przełęcz Tylicza

• Krynica – XIX w linia kolejowa

• Stary Sącz

• Rzeka Poprad

• Pasmo Jaworzyny Krynickiej – kolejka gondolowa, wesołe miasteczko

• Pasmo Radziejowej – Radziejowa

2.06.2010

• Połączenie 7 dolin w kompleks narciarski

• Okolice Rytra – strażnica

• Osadnictwo niskie – Szlachtowa, Jawornik, Ruś Szlachtowska, cerkwie w stylu zachodniołękowskim w Pobroźniku

• Stary Sącz – zakon Klarysek (gotycko-barokowy)

  • Kult św. Kingi – kanonizacja przez JP II, ołtarz, ośrodek pielgrzymkowy

• Nowy Sącz

  • Ratusz XIX (neobarok)

  • Rynek

  • Kolegiata św. Małgorzaty gotycka

  • Gotycki dom (mieszkanie kanoników)

  • Synagoga (wkopana w ziemię)

  • Gotycki zamek

• Lipnica Murowana

  • Pogórze Wiślickie

  • Zabytkowe miasteczko – W. Łokietek

  • Kolumna św. Szymona na rynku

  • K. św. Józefa

  • K. parafialny – gotycki

  • K. św. Leonarda (drewniany, cudem uratowany) – gotyk, XII w. na miejscu świątyni pogańskiej (UNESCO), krypta Leduchowskich, konkurs palm

• Nowy Wiśnicz

  • Zamek Kmitów – rozbudowany przez Lubomirskich (renesansowo-barokowy, umocnienia, ratusz, palacio forteca) – obecnie własność gminy

    • Lubomirscy pochowani

  • Manierystyczny kościół parafialny

  • Klasztor karmelitów

• Jezioro Rożnowskie

• Kościół w Rajbocie

• Kościół św. Justa i św. Świerada – pustelnia, XIII w, polichromie, pielgrzymki

• Biecz

  • Zabytkowy układ miasta, owal, mury

  • Rynek z ratuszem

  • Nieregularne ulice

  • Kościół

  • Stary szpital

• Stępina, Strzyżowiec – schrony kolejowe

  • Hitler + Mussolini

• Zamieszańcy – grecko-katolicy

• Zamek Kamienice (Fredro „Zemsta”)

• Rezerwat Prządki, Skamieniałe Miasto

• Dworki, drewniane kościoły – trójdzielne, prezbiterium, nawa, wieża (Haczów – UNESCO – największy drewniany)

  • Kościoły barokowe w Jasienicy – 2 wieże, styl na barok, murowany, malowidła iluzjonistyczne

  • Kościół w Blizne – UNESCO, polichromie, stara plebania, spichlerz

• Rzeszów

  • Rynek, renesansowy ratusz, kamienice, zamek, piwnice

• Jarosław

  • Rynek

• Przemyśl

  • Zamek (fragment renesansowy)

  • Palatium romańskie

  • Rynek

  • Budowle sakralne (kościół katolicki – gotycki, cerkwie, synagogi)

• Zamek w Krasiczynie

  • Manierystyczny

  • Hotel, restauracja, ogród

• Zagłębie cerkwiowe (Karpaty wsch. – okolice Sanoka i Przemyśla)

  • Ulucz – najcenniejsza, nieużytkowana, 8 km polną drogą do cerkwi, sporadycznie użytkowana

  • Tereny wysiedlone po II w.ś.

  • Rusinów – PGR

• Pogórze Przemyskie

  • Cerkiew w Osadzie Rybotyckiej – najstarsza w Polsce cerkiew

  • Cerkiew w Piątkowie Ruskiej – nawet odnowiona

  • Kalwaria Pacławska – dróżki, kaplice, ołtarz z obrazem M. Boskiej z Kamieńca Podolskiego, głównie pielgrzymi z Ukrainy

• Arłamów – ośrodek rządowy

• Lesko – renesansowa synagoga – najcenniejsza; największy zachowany cmentarz żydowski w Zachodnich Karpatach

• Cerkwie Bojkowskie

  • Trójdzielne

BIESZCZADY

• Tarnica – największy szczyt

• Bieszczadzki PN (po stronie Ukraińskiej Park Narodowy Połoniny)

• Beskid Niski

  • Bardzo słabo zaludniony

  • Dużo więźniów tu pracowało

  • Cerkwie

  • Jasiński PK

• Krępna- inscenizacja bitwy na odbudowe cerkwi

• Cerkiew w Świątkowej Małej

• Cmentarze

  • Jako pomnik zwycięstw, okręgi grobownicze, pełna ekshumacja, zidentyfikowano, pod każdym okręgiem 1 artysta

  • Duszan Jurkowicz – słowiański pięknie zaprojektował cmentarz