Agata Regulska
M.R. Mayenowa „Tekst literacki – pojęcie całości i pojęcie ramy”
Tekst literacki stanowi całości, tj. ma początek, środek i koniec.
Wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy tekstem folklorystycznym a tekstem literackim: teksty literatury pisanej posiadają typograficzne (układ) znaki początku i końca oraz posiadają pewien element tekstowy, którego brakuje w tekście folklorystycznym.
Mayenowa skupia się na najbardziej charakterystycznej formule początku [„Dawno, za ojców, przed wieki, kiedy i morza, i rzeki (…)”], która prowadzi nas nas na datum. Formuła początku może również występować w postaci sentencji lub przysłowia, po których następuje pierwsze datum.
Formuła początku często różni się formalną strukturą od bajki właściwej (formuła rymowana – tekst prozaiczny, formuła w pierwszej osobie – bajka w trzeciej). To pozwala nam dostrzec formułę.
Wspólne wszystkim początkom jest to, że są wypowiedzią i przyszłym tekście, zawierają informację (metatekst) i lokują się na innym poziomie niż same teksty.
Metatekst - tekst mówiący o innym tekście.
Formuła będąca przysłowiem może rozpoczynać tekst, jeżeli jego dalsza część ma przekonywać o jej prawdzie.
Najczęstsze formuły początku, które są jednocześnie datum: „Był sobie król”. Będzie wypowiedziany szereg zdań oraz ich tematem będzie król. Nazwa król kieruje nas na punkt wyjścia opowiadania, najogólniejszą treść pierwszego datum.
W literaturze pisanej zauważalnym sygnałem początku jest jego kształt typograficzny pozwalający wyróżnić tytuł i pierwsze zdanie tekstu. Tytuł może okazać się metaforą, może nabrać nowego znaczenia, ale jest zawsze pierwszą metatekstową wypowiedzią. Pierwsze zdania tekstów poetyckich przybierają swoim kształtem formułę sygnalizując początek. Literatura pisana tak samo jak ustna ustala szereg sygnałów początku i formułę pierwszego datum.
Formuła zaczynająca się od imienia osoby, o której będzie treść, formuła rozpoczynająca się od końca przypadkowej rozmowy, nagłe rozpoczęcie nie pozwalające określić datum: „To już zaraz”.
Sygnały końca tekstu mówionego, tak jak jego początki, są i foniczne, i leksykalne.
Najprostsze formuły końcowe: „I to już wszystko”, „I to już koniec”.
Formuła końcowa z punktu widzenia swojej struktury jest - tak jak formuła początkowa – przeciwstawiona samemu opowiadaniu. Formuła końcowa ma za zadanie wskazanie wagi opowiedzianego zdarzenia.
Mowa była o początku i końcu w 1 os. opowiadania w 3 os., Mayenowa skupia się na problemie związanym w opowiadaniem w 1 os. – pieśń ludowa (tekst krótki, nieopowiadający). Dwa typowe początki (niewyczerpujące możliwości): 1) zwraca uwagę istnienie inicjalnej formuły w postaci sentencji lub formuły; 2) zwraca uwagę formuła, w której występuje zaimek pierwszej osoby i wskazanie zaimkowe, lub słowa „tu”, „teraz”. O końcach Mayenowa wie „równie mało”.
Formuła początku i końca mówią o tekście jako o pewnej całości, wewnątrz której powstają określone wartości znakowe. Rozumienie tekstu zakłada umiejętność zaproponowania brakującej formuły początku (ona ma charakter metatekstowy).