--------Fizjologia rozrodu---------

1. Determinacja płci

- chromosomalna – I stopnia – Gamety męskie przenoszą chromosomy płciowe determinujące płeć. Każda z gamet – męska i żeńska ma po jednym chromosomie płciowym – komórka jajowa zawsze X, plemnik – X lub Y. Płeć powstałej z nich zygoty zależy od tego, który z nich dostanie się do komórki jajowej (X – kobieta, Y- mężczyzna). W wyniku tego powstanie gameta genetycznie żeńska (XX) lub męska (XY). Na ramieniu krótkim chromosomu Y znaduje się specyficzny gen SRY (sex-determinating region of Y), odpowiedzialny za transkrypcję czynnika determinującego rozwój jąder (TDF). Do rozwoju płci męskiej potrzebny jest ten czynnik, lecz potrzebne są też geny z chromosomu X (tam kodowane są receptory dla androgenów bez których nie rozwiną się przewody płciowe) i autosomów. Wykształcenie płci żeńskiej wymaga obecności 2 chromosomów X i braku Y oraz autosomów potrzebnych do rozwoju jajników.

- gonadalna – II stopnia – rozwój gonad w kierunku męskim lub żeńskim stanowi czynnik różnicujący płeć II stopnia. Płeć gonadalna zależy od chromosomalnej – aby wykształcić gonady charakterystyczne dla danej płci niezbędne są odpowiednie geny na chromosomach.

- hormonalna – III stopnia – wykształcenie wtórnych cech płciowych wymaga obecności odpowiednich hormonów w odpowiednich stężeniach produkowanych przez gonady (np. testosteron u mężczyzn).

- psychiczna – zależy od stężenia odpowiednich hormonów. Poczucie płci zależy od ukształtowania jądra płciowodymorficznego, na które wpływ mają obecne we krwi hormony płciowe.

1. Rozwój i różnicowanie układu płciowego mężczyzny i kobiety

Płeć chromosomalna i genetyczna jest zdeterminowana od momentu zapłodnienia. Określenie płci gonadalnej następuje po 6 tygodniu życia płodowego. W rozwoju gonad występują 2 okresy: pierwszy, kiedy nie występują różnice morfologiczne pomiędzy płciami i drugi który przebiega odmiennie u obu płci. Na początku powstaje niezróżnicowana gonada, która składa się z części wewnętrznej rdzennej i zewnętrznej korowej. U zarodków żeńskich część rdzenna zanika, a korowa przekształca się w jajnik, u zarodków męskich odwrotnie: rdzenna przekształca się w jądro a korowa zanika. Wpływ na różnicowanie się w tym momencie ma gen HY występujący na chromosomie Y – powoduje on różnicowanie gonady pierwotnej w jądro. Brak tego genu powoduje wykształcenie jajnika. Mutacja w tym genie u osobników XY powoduje wykształcenie się jajników. W ciągu 6 tygodnia do gonady pierwotnej wnikają pierwotne komórki płciowe, które indukują dalszy wzrost gonady. Narządy zewnętrzne obu płci powstają z guzka płciowego, fałdów moczowo – płciowych i wyniosłości płciowych.

Układ męski: Wzrastające jądro (7 tydzień) łączy się z przewodem śródnercza, z którego potem różnicują się przewody wyprowadzające. Jednocześnie hamowany jest wzrost przewodu przyśródnerczowego. Komórki śródmiąższowe zaczynają wydzielać testosteron który powoduje różnicowanie przewodu śródnercza w najądrza, przewody wyprowadzające, pęcherzyki nasienne, cewkę moczową. Zstępowanie jąder: zaczyna się ok. 28 tygodnia ciąży, kończy się ok. 32. Po przejściu jąder kanał pachwinowy zaciska się na powrózku nasiennym.

Układ żeński: Jajniki w 10 tygodniu (wzrastają wolniej niż jądra) tworzą wtórne sznury płciowe do których wnikają pierwotne komórki płciowe, tworzą się z nich pęcherzyki płciowe, z nich powstają w wyniku podziałów oocyty I rzędu. Komórki mezenchymy otaczające pęcherzyki przekształcają się w zrąb jajnika. Przewody wyprowadzające – jajnik, macica, pochwa powstają z przewodów przyśródnerczowych. Przewody śródnerczowe zanikają.

1. Funkcje osi podwzgórze – przysadka – gonady w okresach:

- przedpokwitaniowym – w tym okresie GnRH, FSH i LH wytwarzane jest w niewielkiej ilości, pomimo niskiego stężenia hormonów efektorowych. Sugeruje to brak działania mechanizmu sprzężenia zwrotnego ujemnego. Brak jest pulsacyjnego wydzielania tych hormonów. W dzieciństwie komórki gonad są mało wrażliwe na działanie LH i FSH, z kolei neurony podwzgórza są wysoce wrażliwe nawet na niskie stężenia hormonów efektorowych. Melatonina ma wpływ na opóźnienie dojrzewania.

- pokwitania – Komórki gonad uzyskują znaczną wrażliwość na FSH i LH, w związku z tym wydzielanie hormonów efektorowych rośnie. Hormony te powodują wykształcenie wtórnych cech płciowych oraz znaczny wzrost narządów płciowych zewnętrznych i wewnętrznych oraz zmianę dystrybucji tkanki tłuszczowej. W okresie dojrzewania wydzielanie hormonów płciowych stopniowo rośnie i kiedy osiągnie wartość maksymalną można mówić o dojrzałości płciowej – u mężczyzn plemniki stają się zdolne do zapłodnienia a u kobiet pojawia się miesiączka.

- dorosłym – Hormony wydzielane są w maksymalnej ilości – u mężczyzn stale GnRH pobudza wydzielanie LH działającego na komórki Leydiga pobudzając wydzielanie testosteronu, oraz FSH który działa na komórki Sertolego pobudzając spermatogenezę, wydzielanie inhibiny, aktywiny, ABP (androgen-binding protein – białko transportujące androgeny). U kobiet zarówno GnRH jak i FSH, LH oraz hormony efektorowe wydzielane są cyklicznie. Cykl ich wydzielania opisany zostanie niżej

- starczym – u kobiet w związku z „wyczerpaniem” pęcherzyków maleje ilość wytwarzanego estrogenu a wzrasta ilość LH i FSH w wyniku braku zwrotnego hamowania ich wydzielania przez estrogen. W tym czasie zanikają cykle miesiączkowe i mogą pojawić się przykre objawy. U niektórych mężczyzn w związku ze zmniejszeniem wydzielania testosteronu mogą pojawić się podobne objawy.

1. Fazy i cechy dojrzewania płciowego

Dojrzewanie płciowe – okres od rozpoczęcia aktywności wydzielniczej przez gonady do osiągnięcia zdolności do reprodukcji. U dziewczynek zwykle: 9 – 14 r.ż, u chłopców: 8 – 13. Następuje wtedy wykształcenie wtórnych cech płciowych.

● Cechy dojrzewania płciowego

Dziewczynki	Chłopcy
Powiększenia narządów płciowych zewnętrznych (wyraźne powiększenie jąder)
Pojawienie się owłosienia łonowego (pubarche), pachowego i charakterystycznego dla płci.
Pokwitaniowy skok wzrostu w wyniku wzrostu kości na długość oraz zatrzymanie wzrostu – kostnienie nasad kości.
Rozwój mięśni i szkieletu typowy dla płci
Zmiana dystrybucji tkanki tłuszczowej charakterystyczna dla płci – kobiety na biodrach, mężczyźni na brzuchu
Zmiany w zachowaniu – np. wzrost agresywności, zainteresowanie płcią przeciwną.
Zwiększenie ilości gruczołów łojowych i potowych
Wzrost gruczołu piersiowego	Powiększenie krtani i strun głosowych – pogrubienie głosu
Pojawienie się pierwszej miesiączki (menarche)	Pojawiają się wytryski

● Fazy dojrzewania płciowego

Fazy	Dziewczęta	Chłopcy
	Wiek	Pokwitanie cechują:
Dziecięca	8-12 lat	Brak oznak dojrzewania.
Zwiastunów pokwitania	8-14 lat (średnio w 11 roku życia)	• przyrost wysokości i masy ciała • poszerzenie i uwypuklenie otoczki brodawki sutkowej • pojawienie się delikatnych włosów na skórze zewnętrznych części warg sromowych
Przedpokwitaniowa	9-15 lat (średnio w 12 roku życia)	• przyrost wielkości ciała • piersi stają się okrąglejsze i pełniejsze • otoczka oraz brodawka sutkowa nabiera wyraźnej pigmentacji • powiększa się owłosienie łonowe- staje się grubsze i ciemniejsze • biodra poszerzają się • pojawia się także wydzielina z pochwy
Pokwitania właściwego	10-16 lat (średnio w 13 roku życia)	• pojawia się owłosienie pachowe • wyraźnie zarysowane piersi • otoczka brodawki sutkowej i brodawka o ciemnym zabarwieniu • owłosienie łonowe zaczyna przybierać kształt trójkąta • wiele dziewcząt w tej fazie zaczyna miesiączkować
Młodzieńcza	12-19 lat (średnio w 15 roku życia)	•sylwetka staje się kobieca • piersi w pełni rozwinięte • otoczka sutkowa wtapia się w linię piersi • owłosienie łonowe ma kształt trójkąta • włosy łonowe stają się grube, gęste oraz skręcone • jajeczkowanie oraz miesiączkowanie występuje regularnie • osiągnięta zostaje też ostateczna wysokość ciała

1. Czynność gonad żeńskich i męskich: germinalna i hormonalna.

Kobiety – czynność germinalna - Gamety żeńskie – komórki jajowe produkowane są w pęcherzykach pierwotnych, których u noworodka znajduje się ok. 800 tys., dojrzewa ok 800 z nich, a wydalonych w czasie owulacji – ok. 400. Pierwsze podziały oogonii, czyli prekursorów komórek jajowych zaczynają się już w życiu płodowym – podział mejotyczny zatrzymuje się w profazie I w której tkwi aż do pierwszej owulacji w okresie pokwitania. Komórka zatrzymana w tym stanie zwana jest oocytem I rzędu (jest nadal diploidalny). Dokończenie tego podziału mejotycznego dokonuje się przed każdą owulacją. Po tym podziale powstaje oocyt II rzędu (haploidalny) i pierwsze ciałko kierunkowe. Podział wyrównawczy oocytu II rzędu również zostaje zahamowany, w stadium metafazy II. Kontynuowanie tego podziału jest zależne od zapłodnienia – uwolniona „komórka jajowa” nie jest więc ostateczna – prawdziwą „komórką jajową” staje się dopiero po zapłodnieniu. Wtedy podział oocytu II rzędu zostaje dokończony – powstaje właściwa komórka jajowa i drugie ciałko kierunkowe. Oocyt I rzędu znajduje się w pęcherzyku pierwotnym. W czasie cyklu w każdym jajniku dojrzewa kilka pęcherzyków przechodząc przez stadia pęcherzyka wzrastającego i ostatecznego. Dochodzi wtedy do dokończenia podziału redukcyjnego. Tylko jeden pęcherzyk zostaje wydalony do jajowodu. Reszta zanika – ulega atrezji.

- hormonalna – jajniki wydzielają estrogeny, progesteron i relaksynę.

Estrogeny – hormony sterydowe wydzielane są przez warstwę ziarnistą jajnika (część warstwy korowej w której są pęcherzyki jajnikowe), ciałko żółte oraz w czasie ciąży przez łożysko. Niewielka ich ilość także przez korę nadnerczy. Wyróżniamy 3 główne rodzaje estrogenów: estradiol, estron i estriol (w kolejności malejącej aktywności). Główną czynnością estrogenów jest:

- pobudzanie proliferacji komórek błony śluzowej macicy (odnawianie po złuszczeniu)

- pobudzanie wzrostu pęcherzyka jajnikowego

- pobudzanie wzrostu narządów płciowych i innych tkanek związanych z rozrodem

- pojawienie się wtórnych cech płciowych

Funkcje w czasie ciąży:

- zahamowanie wydzielania LH i FSH -> zahamowanie miesiączki

- rozluźnienie więzadeł macicy

- zwiększenie ilości receptorów oksytocynowych w macicy proporcjonalnie do czasu ciąży

Progesteron – wytwarzany przez pęcherzyki jajnikowe, ciałko żółte i łożysko.

W czasie cyklu progesteron wydzielany przez ciałko żółte w fazie lutealnej odpowiada za:

- zapoczątkowanie reakcji doczesnowej i wzrost wydzielania błony śluzowej (glikogen, lipidy, wydzielina gruczołów) co przygotowuje do przyjęcia zarodka

- pobudza wydzielanie gruczołów jajnika

- pobudzanie wzrostu pęcherzyków gruczołu mlecznego

- wykazuje działanie termogeniczne – w związku z czym temperatura w fazie lutealnej jest wyższa niż w innych.

- ma działanie immunosupresyjne.

- powoduje wzrost libido.

W czasie ciąży:

- obniża kurczliwość macicy – zapobiega poronieniom

- pobudza dalsze wydzielanie gruczołów endometrium i zamianę jej w doczesną.

- przygotowuje w dalszym ciągu gruczoł piersiowy do laktacji.

Relaksyna – hormon polipeptydowy produkowany przez komórki luteinowe pęcherzyka oraz przez łożysko.

Funkcje:

- rozluźnia spojenie łonowe i połączenia miednicy mniejszej

- rozszerza szyjkę macicy w czasie ciąży

- zmniejsza kurczliwość macicy

- zwiększa syntezę glikogenu przez endometrium

Mężczyźni – czynność germinalna – Gamety męskie powstają wyniku spermatogenezy, która obejmuje proces spermatocytogenezy i spermiogenezy. Spermatogonie wielokrotnie dzielą się mitotycznie, w wyniku czego powstają spermatocyty I rzędu. Te przechodzą podział redukcyjny – przekształcają się w haploidalne spermatocyty II rzędu. Spermatocyty II rzędu przechodzą podział wyrównawczy – powstają spermatydy, które w wyniku spermiogenezy przekształcają się w dojrzałe plemniki. Transportowane są one z cewek krętych w których są wytwarzane do cewek prostych, sieci jądra, przewodów wyprowadzających najądrza, nasieniowodu. Tam łączą się z przewodem wyprowadzającym z pęcherzyków nasiennych i tworzą przewód wytryskowy uchodzący do cewki moczowej.

– czynność hormonalna – jądra uwalniają głównie testosteron oraz androstedion o działaniu podobnym do testosteronu, lecz znacznie słabszym. Testosteron w tkankach zamieniany jest w 10% na dihydrotestosteron o mocniejszym działaniu biologicznym. W okresie płodowym testosteron powoduje powstanie męskich narządów płciowych. Funkcje testosteronu w dorosłości:

- powoduje wykształcenie wtórnych cech płciowych

- odpowiada za proces spermatogenezy

- warunkuje erekcję

- podwyższa libido

- silnie stymuluje syntezę białek, zwiększa liczbę mitochondriów <- działanie metaboliczne

- zwiększa resorpcję sodu, potasu w nerkach

- zwiększa liczbę erytrocytów

- zwiększa ilość LDL w osoczu

Jądra produkują także niewielką ilość estradiolu.

1. Cykl płciowy kobiety –

Cykl jajnikowy (28 dni)składa się z 3 faz:

1. Faza folikularna 1-14 dzień

2. Owulacja 14 dzień

3. Faza lutealna 14 -28 dzień

Cykl miesiączkowy (28 dni) zaś składa się z 4 faz:

1. Faza miesiączkowa – złuszczania – 1-5 dzień

2. Faza wzrostu – 6-14 dzień

3. Faza wydzielania – 12-27 dzień

4. Faza niedokrwienia – 27-28 dzień

● Cykliczne zmiany stężenia hormonów

FSH: W pierwszym okresie fazy folikularnej stężenie FSH jest na stosunkowo niskim poziomie, lecz wystarczającym do inicjowania wzrostu pęcherzyka i błony śluzowej macicy po złuszczeniu. W połowie cyklu (przed samą owulacją, ok. 13 dnia) wzrasta nagle stężenie FSH, co jest wynikiem dużego wzrostu wydzielania GnRH w podwzgórzu. Razem z LH powoduje to owulację. W fazie lutealnej FSH utrzymuje się na niskim poziomie, ponieważ hamowane jest przez wysokie stężenie estrogenów i progesteronu wydzielanych przez ciałko żółte. Kiedy pod koniec fazy lutealnej ciałko to zaniknie, stężenie estrogenów i progesteronu zmniejsza się i następuje ponowny wzrost wydzielania FSH i LH, czego skutkiem jest martwica błony śluzowej macicy i miesiączka.

LH: Podobnie jak w przypadku FSH, poziom LH w fazie folikularnej jest stosunkowo niski. Wydzielanie tego hormonu jest zwrotnie hamowane przez estrogeny i progesteron. Na kilka godzin przed owulacją poziom LH wzrasta znacznie, ponieważ z bliżej nieznanych powodów sprzężenie zwrotne ujemne zamienia się na dodatnie. Następuje to tylko na okres ok. 24 h w trakcie owulacji. W fazie lutealnej, podobnie jak FSH, LH utrzymuje się na niskim poziomie z powodu hamowania przez hormony ciałka żółtego, a po ustaniu jego działalności ponownie wzrasta (co skutkuje miesiączką).

Estrogeny: W fazie folikularnej utrzymują się na stosunkowo niskim poziomie, by przed owulacją ich poziom wzrósł – powoduje to wzrost LH przez sprzężenie zwrotne dodatnie. Wzrost poziomu estrogenów przed owulacją spowodowany jest znacznym wzrostem ich produkcji przez pęcherzyk jajnikowy. Następnie poziom ich na krótko spada, by ponownie wzrosnąć z powodu uruchomienia ich produkcji przez ciałko żółte. Po zakończeniu jego działalności ich poziom ponownie spada.

Progesteron: W fazie folikularnej – niski poziom progesteronu, niewielki wzrost obserwujemy przed owulacją. Wzrost poziomu progesteronu w fazie lutealnej, spowodowany działalnością ciałka żółtego. Potem po zaniku ciałka żółtego poziom progesteronu spada.

Okresowe zmiany w jajnikach, jajowodach, macicy, pochwie.

	Macica	Jajniki i jajowody	Pochwa, zmiany śluzu	Temperatura ciała	Płodność
Krwawienie	Błona złuszcza się, warstwa czynnościowa robi się cienka, mało w niej glikogenu, lipidów, fibroblastów, komórek napływowych. Występuje martwica tętnic spiralnych.	Pęcherzyki jajnikowe są uśpione w stanie pierwotnym. W jajowodach zmiany takie jak w endometrium z całym cyklu.	brak	Normalna	Niepłodność względna
Faza folikularna	Warstwa czynnościowa błony śluzowej pogrubia się z 1 mm na 2-3 mm, wzmożone podziały komórkowe, zwiększa się ilość gruczołów, przybywa naczyń krwionośnych	Pod wpływem FSH i LH niektóre pęcherzyki zaczynają dojrzewać. Przechodzą wtedy w stadium oocytu II rzędu. Pojawia się jamka w pęcherzykach, intensywnie wydzielają hormony.	Na początku: brak W połowie: śluz gęsty i lepki, nie rozciągliwy	Normalna	Na początku: Niepłodność względna Na końcu: płodność
owulacja	Jak wyżej	Jeden pęcherzyk opróżnia swoją zawartość – powstaje ciałko żółte w jajniku. Zwiększona ruchliwość rzęsek w jajowodzie.	Śluz przejrzysty, lepki i ciągliwy.	Normalna lub lekko podwyższonej	Płodność
Faza lutealna	Gruczoły powiększają się, błona ulega dalszemu pogrubieniu. Pojawiają się liczne limfocyty, komórki tuczne fibroblasty z glikogenem i tłuszczem (komórki doczesnowe). Te zmiany nazywane są przemianą paradoczesnową. Pod koniec tej fazy następuje 1-2 dniowy okres niedokrwienia poprzedzający miesiączkę.	W jajniku funkcjonuje ciałko żółte. Pęcherzyki, które dojrzały ale nie pękły ulegają atrezji, czyli bliznowaceniu.	Na początku: śluz gęsty i lepki Na końcu: brak	Podwyższona (ok. 37 - 37,5 stopnia)	Na początku: płodność Na końcu: niepłodność bezwzględna

1. Fizjologia zapłodnienia i implantacji

Zapłodnienie – połączenie oocytu II rzędu z plemnikiem, poprzedzone zaplemnieniem. Do zapłodnienia dochodzi zwykle w ciągu 24 h po owulacji. Ze względu na to, że plemniki żyją 24-72 h, płodność kobiety trwa mniej więcej od 48h przed owulacją do ok 3 dni po. Bezpośrednio po ejakulacji plemniki zaczynają wędrówkę w kierunku jajowodu. Tam następuje ich ostateczne dojrzewanie (kapacytacja – uzyskanie zdolności zapłodnienia). Plemniki szybko przechodzą z pochwy o niskim pH nie sprzyjającym ich ruchom do szyjki macicy wypełnionej gęstym śluzem, który jest dla nich odpowiednim środowiskiem. Dzięki skurczom macicy i pochwy w czasie orgazmu plemniki szybciej docierają do jajowodu. Miejscem zapłodnienia najczęściej jest bańka jajowodu.

Etapy zapłodnienia:

1. Przenikanie przez komórki wieńca promienistego dzięki hialuronidazie

2. Penetracja osłony przejrzystej (białka receptorowe na powierzchni plemnika łączą się z glikoproteinami błony – w wyniku tego – reakcja akrosomalna czyli uwolnienie zawartości pęcherzyka akrosomalnego – hialuronidaza, neuraminidaza, fosfataza kwaśna).

3. Fuzja z komórką jajową

4. Dokończenie podziału dojrzewania przez oocyt II rzędu ->dojrzała komórka jajowa

5. Reakcja korowa, reakcja osłony przejrzystej

6. Tworzenie się przedjądrza męskiego lub żeńskiego

7. Kondensacja chromosomów -> zygota.

Implantacja – zagnieżdżenie. Ulega mu zygota w stadium blastocysty po przejściu przez jajowód (zwykle 5-6 dni po zapłodnieniu). Zazwyczaj zarodek implantuje się w górnej części tylnej ściany macicy między dwoma gruczołami, lub w samym ujściu gruczołu, biegunem zarodkowym w stronkę błony śluzowej. Aby nastąpiła implantacja niezbędny jest odpowiedni stopień przygotowania błony śluzowej macicy w fazie lutealnej ok. 21 dnia cyklu. Dalszy rozwój inicjowany jest pod wpływem stymulacji zagnieżdżającą się blastocystą. Implantacja składa się z 4 stadiów:

1. Przylegania – mikrokosmki komórek trofoblastu łączą się z mikrokosmkami nabłonka macicy

2. Przeniknięcia – wniknięcie blastocysty do błony śluzowej na skutek rozkładania jej przez enzymy proteolityczne trofoblastu. Dzięki inwazyjnym właściwościom zarodek otrzymuje produkty odżywcze z endometrium.

3. Rozprzestrzeniania – rozpuszczanie przez zarodek kolejnych warstw błony śluzowej. Intensywny rozwój syncytiotrofoblastu

4. Zatrzymania – Zaprzestanie działalności trawiącej przez trofoblast (brak zatrzymania -> rozwój nowotworów np. kosmówczaka).

1. Ciąża

Czas trwania, okresy ciąży

Ciąża trwa 266 dni od zapłodnienia lub 280 dni od ostatniej miesiączki. W tygodniach jest to ok. 37-42 tygodnie (zwykle 40) – wtedy poród jest o czasie. Poniżej 37 tygodnia – dziecko jest wcześniakiem, powyżej 42 – ciąża jest przenoszona.

Ciążę dzielimy na trzy trymestry:

I trymestr – obejmuje 1-3 miesiąc ciąży, kluczowy dla rozwoju płodu. W tym czasie rozwijają się zawiązki wszystkich narządów. Stosowanie jakichkolwiek leków w czasie tego trymestru jest niewskazane. Istnieje najwyższe ryzyko poronienia. W tym okresie zazwyczaj nie wiadomo, że kobieta jest w ciąży. Kobieta może częściej odczuwać zmęczenie, znużenie, mdłości, przyrost wagi jest rzadki w tym okresie.

II trymestr – obejmuje 4-6 miesiąc ciąży, dziecko osiąga wagę ok 700 g, można już rozróżnić jego płeć. Okres najszybszego wzrostu dziecka. Ruchy płodu są odczuwalne, poprzednie dolegliwości kobiety ustają, przybiera na wadze 4-6 kg.

III trymestr – Dziecko jest już niemal w pełni ukształtowane, jednak jego płuca nie są jeszcze w pełni dojrzałe. Przesuwa się w dół macicy, co matka może odczuwać jako bolesne parcie na pęcherz. Kobieta może odczuwać bóle krzyża, zaparcia, zgagi.

Zmiany endokrynne, czynnościowe, narządowe

Zmiany poziomu hormonów – ilustruje je poniższy rysunek

hCG – gonadotropina kosmówkowa - jej poziom wzrasta szybko na początku ciąży (ok. 4-5 dnia) dlatego jest dobrym wskaźnikiem stosowanym w testach ciążowych. Produkowana jest przez syncytiotrofoblast pod wpływem czynnika uwalniającego produkowanego w cytotrofoblaście. Podtrzymuje czynność wydzielniczą ciałka żółtego i zapobiega jego zanikowi. Wzrasta od początku ciąży, szczyt osiąga w 10 tyg. – od tego momentu poziom jej spada, ponieważ zanika wtedy ciałko żółte. Od 20 tygodnia jej poziom do końca ciąży utrzymuje się na stałym, niższym poziomie.

hPL – laktogen łożyskowy – jego poziom wzrasta w 5 tygodniu i rośnie proporcjonalnie do czasu ciąży. „Hormon wzrostu ciąży”, pobudza lipolizę matki i hamuje zużycie przez nią glukozy (powoduje insulinooporność). Powoduje zatrzymanie azotu, potasu i wapnia przez matkę oraz pobudza wzrost gruczołu piersiowego.

Estrogeny – ich stężenie wzrasta stopniowo od początku do końca ciąży, ostateczna wartość jest 30x wyższa niż w czasie owulacji.

Progesteron – Stężenie wzrasta stopniowo do końca ciąży tak jak przy estrogenie (opisy są powyżej, w pytaniu 3)

Inne hormony:

- zwiększone stężenie T4,

- zwiększenie stężenia kortyzolu,

- stopniowe zwiększanie stężenia prolaktyny

Zmiany narządowe

Dotyczą głównie narządów płciowych. Obejmują obrzmienie i opuchnięcie, zwiększenie wrażliwości narządów płciowych zewnętrznych w początkowym a często i późniejszym okresie ciąży, zwiększa się ilość pigmentu w tych rejonach – stają się ciemniejsze.

- Macica znacznie się powiększa i rozciąga -> aż do okolicy wyrostka mieczykowatego przed porodem.

- Jajniki powiększają się

- Szyjka macicy powiększa się

- Naczynia krwionośne rozszerzają się

- Sutki powiększają się, a brodawki ciemnieją

Zmiany czynnościowe:

KREW I SERCE:

- zwiększa się objętość krwi krążącej o ok 40% (jest to głównie osocze)

- zmniejsza się stężenie jonów magnezowych i wapniowych

- zmniejsza się zawartość białka w osoczu

- zwiększa się zawartość fosfolipidów, cholesterolu, WKT.

- zwiększona aktywność niektórych enzymów, np. histaminazy, fosfatazy kwaśnej.

- zwiększa się pojemność minutowa serca

- wzrasta częstotliwość skurczów/ min o 10

UKŁAD ODDECHOWY:

- zwiększone zużycie tlenu o 20%

- zwiększona wentylacja w pęcherzykach o 60%

- zmniejsza się ciśnienie parcjalne CO2 z 40 mmHg do 30 mmHg.

NERKI I PŁYNY USTROJOWE:

- zwiększa się przepływ przez nerki o 25-30%

- zwiększenie filtracji kłębuszkowej

- zwiększa się rezerwa sodowa

METABOLIZM:

- zwiększenie stężenia glukozy po 10 tyg.

- zwiększenie stężenia insuliny

1. Fizjologia porodu i połogu

- fazy porodu – zmiany czynnościowe i czas trwania

Nie ma ostatecznego wyjaśnienia, które czynniki decydują o inicjowaniu porodu. Duże znaczenie dla tego procesu ma:

- spadek poziomu progesteronu, który blokuje występowanie skurczy,

- wzrost poziomu estrogenów, które powodują zwiększenie ilości receptorów oksytocynowych i uwrażliwienie na nią,

- zmniejszenie ilości oksytocynazy rozkładającej oksytocynę
- wzrost syntezy prostaglandyn, które powodują częstsze skurcze (z tego powodu w obliczu zbliżającego się terminu porodu stosunki płciowe są niezalecane przez lekarzy – nasienie zawiera prostaglandyny, które mogą przyśpieszać poród).

- wpływ hormonów nadnerczy (głównie kortyzol) zarówno matki jak i płodu

- zwiększenie syntezy oksytocyny pod wpływem nacisku coraz większego płodu na ściany macicy i szyjkę (przemawia za tym to, że w ciąży bliźniaczej poród występuje szybciej).

Podczas porodu działa sprzężenie zwrotne dodatnie w wydzielaniu oksytocyny. Objawia się to tym, że każdy kolejny skurcz jest coraz silniejszy aż do wydalenia płodu. Skurcze porodowe występują z coraz większą częstotliwością, zwykle co 1-2 minuty. Rozpoczynają się w jajnikach, wędrują w dół aż do pochwy.

Fazy porodu:

I – od rozpoczęcia skurczy do rozszerzenia szyjki macicy (rozwarcia) – trwa od kilku do kilkunastu godzin (krócej u kobiet, które już rodziły oraz znacznie krócej u kobiet, które wykonują specjalne ćwiczenia wyuczone w szkole rodzenia). Szyjka macicy skraca się i obniża. Skurcze są dość rzadkie i mało intensywne – skurcze przepowiadające. Często pojawia się biegunka i wymioty. Podczas tej fazy pęka pęcherz płodowy.

II – od rozszerzenia szyjki macicy do wydalenia płodu – 30-90 minut.

III – od wydalenia płodu do wydalenia łożyska – kilkanaście minut. Wydalenie łożyska zwykle jest wspomagane farmakologicznie.

Czasami wyróżnia się okres IV - przez 2 godziny od wydalenia łożyska.

- fazy połogu – zmiany czynnościowe

Połóg – 6-tygodniowy okres po porodzie, który obejmuje:

- cofanie się zmian ciążowych i porodowych

- gojenie się ran porodowych

- rozpoczęcie i utrzymywanie się laktacji

- ponowne podjęcie czynności przez jajniki.

Fazy połogu:

1. 6- 10 godzin po porodzie – nagłe obniżenie poziomu estrogenów i progesteronu do poziomu poniżej przedciążowego, początek inwolucji macicy, utrata krwi z macicy ok. 300-500 ml.

2. Do 14 dnia po porodzie – tzw. wczesny połóg

3. Od 14 dnia do 6 tygodnia – późny połóg

W pozostałych dwóch okresach zachodzi:

- zmniejszenie objętości krwi krążącej głównie przez wzmożoną diurezę (do 3 l dziennie), co powoduje spadek masy ciała 3-5 kg.

- spadek stężenia kwasów tłuszczowych i białek we krwi

- spadek insulinooporności spowodowanej hPL

- spadek stężenia glukozy we krwi

- obkurczenie i zamknięcie szyjki macicy

- dalsza inwolucja macicy

- wydalanie odchodów połogowych (1-3 dzień: krwiste, 5-6 różowe, 10-14 surowicze – białawe, do 4 tyg – surowiczo-wodniste, 4-6 tyg. – zanik)

- przywrócenie czynności jajników po ok. 6 tygodniach występuje miesiączka (pod warunkiem że kobieta nie karmi piersią – wtedy prolaktyna hamuje wydzielanie GnRH i miesiączka nie występuje, dopiero po 25-28 tygodniach)

1. Laktacja

Rozwój gruczołów sutkowych – rozpoczyna się w okresie pokwitania i zachodzi w kolejnych cyklach menstruacyjnych pod wpływem estrogenów, które powodują dojrzewanie układu przewodów wyprowadzających i odkładanie tkanki tłuszczowej w sutkach. Wzrost gruczołów piersiowych jest regulowany także przez hormon wzrostu i kortykoidy nadnerczowe. Ostateczną dojrzałość gruczoł piersiowy uzyskuje w czasie ciąży. Estrogeny i progesteron stymulują wzrost pęcherzyków gruczołów sutkowych, a laktogen łożyskowy – wytwarzanie mleka. W czasie ciąży wydzielana jest niewielka ilość gęstego mleka bogatego w białko, tzw. siary.

Mechanizm produkcji i wydzielania mleka w połogu

W Laktacji wyróżniamy fazy:

1. Mammogeneza – pierwotny wzrost gruczołów w czasie dojrzewania

2. Laktogeneza – przygotowanie gruczołu do wydzielania mleka i jego wtórny wzrost, zachodzi głównie w czasie ciąży pod wpływem hPL, estrogenów i progesteronu

3. Galaktogeneza – produkcja mleka, rozpoczyna się po wydaleniu łożyska w wyniku spadku stężenia estrogenów i progesteronu -> zwiększenie stężenia prolaktyny (szczególnie w 3 dniu)

4. Galaktopoeza – utrzymanie produkcji mleka – Dziecko ssące pierś matki powoduje pobudzenie mechanoreceptorów brodawki -> wydziela się oksytocyna, która pobudza wydzielanie prolaktyny. W przypadku dłuższej przerwy w ssaniu piersi mleko przestaje być wytwarzane.

5. Galaktokineza – wypływ mleka pod wpływem oksytocyny.

Wytwarzanie mleka utrzymuje się ok 7-9 miesięcy po porodzie. U kobiet niekarmiących miesiączka wraca po 6 tyg., a u karmiących po 25-28 tyg., ponieważ prolaktyna działa hamująco na wydzielanie GnRH.