CZĘŚĆ PIĄTA – UKŁAD ODDECHOWY

T: Budowa i czynność dróg oddechowych

Układ oddechowy tworzą:

1. Drogi oddechowe

- górne drogi oddechowe (jama nosowa, gardło, przedsionek i kieszonki krtaniowe)

- dolne drogi oddechowe (pozostała część krtani-przedsionek, jama podgłośniowa, tchawica, oskrzela

Główne)

1. Właściwy narząd oddechowy – płuca

Nos zewnętrzny – jama nosowa (cavum nasi)

- nos zewnętrzny

> nasada nosa

> grzbiet nosa

> powierzchnie boczne (skrzydła nosa)

- rusztowanie nosa

> kości nosowe

> chrząstki boczne

> chrząstki skrzydłowe

> chrząstki przegrody nosa

Budowa przegrody nosa:

• Część kostna (lemiesz, blaszka pionowa kości sitowej)

• Część chrzęstna (tworzą ją chrząstka przegrody nosa)

• Część błoniasta (utworzona przez fałd skórny)

Przewód nosowy górny i środkowy mają połączenie z zatokami przynosowymi

Przewód nosowy dolny ma połączenie z oczodołem

Jama nosowa wyścielona jest nabłonkiem wielowarstwowym migawkowym

W jamie nosowej wyróżniamy:

1. Przedsionek

2. Jama nosowa właściwa

Podział czynnościowy jamy nosowej:

- okolica węchowa

- okolica oddechowa

Gardło (pharynx)

Biegnie od podstawy czaszki do VI kręgu szyjnego

W jamie gardła wyróżniamy:

• Część nosową (zwana jamą nosowo-gardłową)

• Część czynnościową (należy do układu oddechowego)

• Część ustną

• Część krtaniową

W obrębie gardła wyróżniamy tzw. pierścień chłonny gardła.

W części nosowej gardła znajduje się:

- migdałek gardłowy

- migdałki trąbkowe

W części ustnej gardła:

- migdałki podniebienne

Krtań (larynx)

U dorosłego leży pomiędzy IV-VI kręgiem szyjnym

U niemowląt 1-2 kręgi wyżej

Budowa:

- więzadła krtani

- mięśnie

- chrząstki

a) nieparzyste

• Chrząstka tarczowata (cartilago thyroidea)

• Chrząstka pierścieniowata (cartilago criciodea)

• Chrząstka nagłośniowa (cartilago epiglottica)

b)parzyste

• Chrząstki nalewkowate (cartilagines arytenoideae)

• Chrząstki różkowate (cartilagines corniculatae)

• Chrząstki klinowate (cartilagines cuneiformes)

Więzadła krtani:

1. Więzadła łączące krtań z otoczeniem

- więzadła tarczowo-gnykowe pośrodkowe

- więzadła tarczowo-gnykowe boczne

- więzadła pierścienno-thawicze

1. Więzadła właściwe krtani

- więzadła głosowe

- więzadła pierścienno-tarczowe

- więzadła kieszonki krtaniowej

- więzadła tarczowo-nagłośniowe

Mięśnie krtani:

1. Mięśnie właściwe krtani (powodują zwężenie i rozszerzenie szpary głośni)

2. Mięśnie łączące krtań z otoczeniem (z kością gnykową i obojczykiem-mm. Nadgnykowe i mm. Podgnykowe)

Jama krtani:

1. Przedsionek krtani

2. Głośnia

3. Jama podgłośniowa

Głośnia – od góry ograniczona jest przez fałdy kieszonki krtaniowej, od dołu przez fałdy głosowe (struny głosowe). Jest najwęższym miejscem w obrębie jamy krtani u osoby dorosłej. U niemowląt krtań leży jeden, dwa kręgi wyżej. Ma kształt litery U. Struny głosowe krótkie. U niemowląt i dzieci poniżej 8 rż, najwęższe miejsce znajduje się na wysokości chrząstki pierścieniowatej, poniżej fałdów głosowych i tworzy je fałd błony śluzowej.

Rola krtani:

- narząd głosu

- ochrania drogi oddechowe przed dostaniem się pokarmu

- należy do dróg oddechowych

W błonie śluzowej oprócz fałdów głosowych znajdują się gruczoły cewkowe, które wydzielają wydzielinę surowiczą, której funkcją jest zwilżanie całej krtani.

Konikotomia – nacięcie błony pierścienno-tarczowej. Zabieg ratujący chorego przed uduszeniem w schorzeniach krtani, wykonywany doraźnie w przypadkach nagłych, gdy nie można wykonać tracheostomii.

Konikopunkcja – nakłucie błony pierścienno-tarczowej.

Tchawica (trachea) wyróżniamy:

- część szyjną

- część piersiową zakończoną rozwidleniem tchawicy (IV-V kręg piersiowy)

Budowa ściany tchawicy:

1. Błona zewnętrzna (tkanka łączna), oraz przebiegające w niej naczynia i nerwy

2. Błona włóknista – zbudowana z dwóch blaszek pomiędzy którymi są chrząstki w kształcie podkowy. Pomiędzy chrząstkami blaszki łączą się tworząc więzadła obrączkowe z przodu, a z tyłu-ścianę błoniastą

3. Błona wewnętrzna – błona śluzowa pokryta nabłonkiem wielorzędowym migawkowym

Oskrzela główne (bronchi principales) – leżą na wysokości IV i V kręgu piersiowego. Wyróżniamy dwa oskrzela prawe i lewe. Prawe jest grubsze i krótsze, leży w przedłużeniu tchawicy (w 75% przypadków wpadają tam ciała obce).

T: Budowa płuc i opłucnej. Oddychanie płucne i tkankowe. Zaburzenia wentylacji i oddychania.

Płuca (pulmones)

Części płuca:

- szczyt (część górna)

- podstawa (część dolna)

- powierzchnie

• Przeponowa (przylega do przepony, wklęsła)

• Żebrowa (sąsiaduje z żebrami, wypukła)

• Śródpiersia (zwrócona do śródpiersia), posiada zagłębienie-wcięcie sercowe. W części centralnej-wnęka płuca.

- brzegi

• Przedni

• Dolny

Płuca podzielone są na płaty:

Płuco lewe: dwa płaty przedzielone szczeliną skośną

Płuco prawe: trzy płaty podzielone szczeliną skośną i poziomą

Na powierzchni śródpiersia znajduje się wnęka płuca, w której:

Wchodzą:

Oskrzele główne

Tętnica płucna

Gałęzie oskrzelowe od aorty

Nerwy korzeń płuca

Wychodzą:

2 żyły płucne

Żyły oskrzelowe

Naczynia chłonne

Szczyt płuca wystaje powyżej pierwszego żebra i obojczyka

Podział drzewa oskrzelowego:

Droga oddechowa	Odpowiednia część płuca
Oskrzele główne Oskrzele płatowe Oskrzele segmentowe Oskrzelka (oskrzeliki) Oskrzelka końcowe Oskrzelka oddechowe	Płuca Płat płucny Segment płucny Zraziki Grona Pęcherzyki płucne

W każdym płucu jest 10 segmentów

Wymiana gazowa następuje pomiędzy powietrzem pęcherzykowym a krwią płynącą przez naczynia włosowate, które oplatają pęcherzyki płucne

Ściana pęcherzyków płucnych:

- błona podstawna

- nabłonek oddechowy – wydzielany jest czynnik powierzchniowy surfaktant

Surfaktant – rozprężą pęcherzyki płucne, zapobiega niedodmie, bo zmniejsza napięcie powierzchniowe

Niedodma – zmniejszenie ilości powietrza w płucu

Unaczynienie płuc:

1. Unaczynienie Czynnościowe (krążenie małe)

2. Unaczynienie odżywcze (tworzą gałęzie oskrzelowe)

Opłucna (pleura)

Wyróżniamy:

- opłucną płucną (przylega bezpośrednio do miąszu płuca i wnika w szczeliny_

- opłucną ścienną (żebrowa, przeponowa, śródpiersiowa)

- pomiędzy blaszkami (opłucną ścienną i opłucną płucną) – jama opłucnej (w warunkach fizjologicznych znajduje się tam niewielka ilość płynu surowiczego. Panuje ujemne ciśnienie.

W zachyłku, przy wdechu wślizgują się, zwiększające swoją objętość płuca

Opłucna jest unerwiona przez gałęzie nerwów międzyżebrowych

Odma – obecność powietrza w jamie opłucnej.

Śródpiersie (mediastinum)

Przestrzeń leżąca pomiędzy obiema blaszkami opłucnej śródpiersiowej

Oddychanie zewnętrzne dzieli się na procesy:

1. Wentylacja płuc

2. Dyfuzja gazów pomiędzy powierzchniami pęcherzykowymi a krwią

3. Transport gazów

4. Dyfuzja gazów pomiędzy krwią a komórkami

Wentylacja płuc – związana z ruchami oddechowymi:

Wdech –proces czynny-skurcz przepony i mięśni międzyżebrowych zewnętrznych (zwiększa objętość

Klatki piersiowej)

Wydech – wydech spokojny-proces bierny-rozkurcz mięśni wdechowych, zmniejszenie objętości klatki

Piersiowej.

- wydech głęboki-wymaga skurczu mięśni wydechowych

Skład powietrza

WDYCHANE WYDYCHANE

O₂ 21% 16%

CO₂ 0,04% 4%

N₂ 78% 78,7%

Podczas wdechu

- zwiększenie się pojemności klatki piersiowej

- zmiana wymiarów klatki piersiowej (strzałkowy, poprzeczny, pionowy), opłucna pociąga za sobą płuca

- płuca się rozciągają i zwiększają objętość

- obniża się ciśnienie w pęcherzykach płucnych i drogach oddechowych

- powietrze napływa do płuc

Podczas wydechu

- zmniejsza się pojemność klatki piersiowej

- włókna sprężyste płuc kurczą się

- maleje objętość płuc

- Ciśnienie w pęcherzykach płucnych wzrasta powyżej ciśnienia atmosferycznego

- Powietrze jest usuwane z płuc na zewnątrz

Pojemność całkowita płuc (TLC) – ok. 200 ml – na szczycie najgłębszego wdechu

Pojemność wdechowa (ic) – pojemność powietrza wciągana do płuc w czasie najgłębszego wdechu po spokojnym wydechu

Pojemność zalegająca czynnościowa (FRC) – pojemność powietrza pozostającego w płucach po spokojnym wydechu

Objętość oddechowa (TV) – 500 ml – wdychana i wydychana w czasie spokojnego oddechu

Objętość zapasowa wdechowa (IRV) – 1500-2500 ml – wciągana do płuc w czasie max wdechu wykonanego na szczycie swobodnego wdechu

Objętość minutowa = TV x ilość oddechów/min (w spoczynku)

Przestrzeń martwa anatomiczna (ok. 1500 ml powietrza) – powietrze w drogach oddechowych w których nie ma warunków do wymiany gazowej (jama nosowa, krtań, gardło, oskrzela, oskrzeliki)

Przestrzeń martwa fizjologiczna – ilość powietrza w pęcherzykach płucnych które nie podlegają wymianie gazowej (u ludzi zdrowych jest mała, u chorych-zwiększa się).

Dyfuzja gazów – poprzez ścianę pęcherzyków odbywa się zgodnie z gradientem prężności cząstki gazów.

Dyfuzja gazów w pęcherzykach płucnych zależy od:

- całkowitej powierzchni oddechowej

- od surfaktantu (czynnik powierzchniowy zmniejszający napięcie powierzchniowe pęcherzyków płucnych)

Hipoksja – niedotlenienie komórek i tkanek

Hipoksemia – niedobór tlenu we krwi

Tachypnoe – przyśpieszony oddech

Bradypnoe – spowolniony oddech

Oddech paradoksalny – klatka piersiowa unosi się podczas wydechu

Hiperwentylacja - zwiększona objętość gazów oddechowych przewentylowanych przez płuca w jednostce czasu

Duszność – subiektywne odczucie braku powietrza

Temat: Analizowanie budowy płuc. Mierzenie ilości oddechów.

Dokonując oceny procesu oddychania należy zwrócić uwagę na:

- częstość oddechów

- jakość oddechów

- rytm oddychania

Częstość oddechów (wartości prawidłowe)

Noworodek - 40-50/min

Małe dziecko- 18-25/min .

Zwiększona w następstwie wysiłku, bólu, u dzieci'

Zmniejszona w czasie snu.

Jakość oddechów

Oddech prawidłowy to oddech:

- regularny

- równomiernie głęboki

. wykonywany bez wysiłku

- wykonywany przez nos

- bez szmerów

- bez zapachu (zapachy po spożyciu pokarmów lub używek)

- z unoszeniem klatki piersiowej podczas wdechu

Szmery oddechowe słyszalne w czasie oddychania mogą przybierać charakter:

- prawidłowych szmerów oddechowych (oddech prawidłowy)

. świstów (przy zwężeniu dróg oddechowych

- furczeń (w astmie oddechowej)

- trzeszczeń (w obrzęku płuc)

Rytm oddechowy może być typu:

- regularne oddechy (oddech prawidłowy)

- oddech Biota - po kilku głębokich oddechach następuje krótkotrwałe zatrzymanie oddechu np. w przypadku wysokiego ciśnienia śródczaszkowego

- oddech Cheynea-Stokesa - coraz głębsze, a następnie coraz płytsze oddechy, kończące się na chwilowym bezdechu np. w agonii

- oddech Kussmaula - bardzo głębokie, regularne oddechy np. w przebiegu śpiączki

cukrzycowej lub mocznicy kwasica)

- oddech paradoksalny - klatka piersiowa unosi się podczas wydechu

Duszność-jest objawem subiektywnym polegającym na uczuciu braku powietrza.

Sinica - to niebieskie lub sino-czerwone zabarwienie skóry i błon śluzowych spowodowane zwiększoną zawartością hemoglobiny zredukowanej we krwi włośniczkowej.

Kaszel - jest odruchem obronnym polegającym na nagłym wydechu przy skurczu mięśni

oddechowych i przepony z gwałtownym wyrzuceniem powietrza z płuc.

ZAPALENIE PŁUC

Jest ostrym procesem zapalnym tkanki płucnej.

Przyczyny

- zakażenie bakteryjne

- zakażenie wirusowe

- zakażenie grzybicze

Podział ze względu na umiejscowienie zmian anatomicznych oraz obraz kliniczny:

zapalenie płuc płatowe - obejmuje litym naciekiem zapalnym jeden lub więcej

płatów płucnych proces zapalny toczy się w pęcherzykach płucnych całego płata,

łatwo przechodzi na opłucną.

Przyczyna: dwoinka zapalenia płuc

Objawy:

- zaczyna się nagle dreszczami, wysoką gorączką kłuciem w klatce piersiowej w

czasie kaszlu i głębokiego oddychania

- stan chorego szybko się pogarsza' występuje duszność, sinica "przyśpieszony oddech

- zmiany słuchowe w obrębie płuc

- leukocytoza do kilkunastu tysięcy w 1 µl krwi

odoskrzelowe zapalenie płuc - rozsiane zapalenie, obejmuje zraziki płucne

umiejscowione w jednym lub obu płucach Występuje u osób ze zmniejszoną

odpornością :

Objawy:

. zaczyna się powoli, gorączka wzrasta stopniowo

- kaszel z odkrztuszaniem ropnej wydzieliny

- chory może odczuwać duszność, nie ma kłucia w klatce piersiowej

Do szczególnych postaci tego zapalenia płuc należy:

>> zapalenie płuc zachłystowe - powstaje w wyniku przedostania się do drzewa

oskrzelowego płynów, pokarmów, wymiocin u osób nieprzytomnych

>> zapalenie płuc opadowe - występuje u ludzi z przewlekłą niewydolnością

krążenia pozostających długo w jednej pozycji

śródmiąszowe zapalenie płuc - proces zapalny obejmuje tkankę łączną między

pęcherzykami płucnymi i drobnymi oskrzelikami

przyczyna- wirusy

Objawy:

- uczucie rozbicia bóle głowy i mięśni

- nieżyt błony śluzowej nosa

- suchy męczący kaszel

NIEWYDOLNOŚĆ ODDECHOWA

Jeżeli narząd oddechowy nie może zapewnić wystarczającej wymiany tlenu i dwutlenku

węgla, dochodzi do niedoboru tlenu i obniżenia ciśnienia cząsteczkowego tlenu we krwi

tętniczej, a następnie do gromadzenia się dwutlenku węgla i wzrostu ciśnienia

cząsteczkowego dwutlenku węgla we krwi - stan taki nazywamy niewydolnością

oddechową.

Przyczyny:

- choroby narządu oddechowego

- uszkodzenie OUN

- niektóre zatrucia

1) ostra niewydolność oddechowa:

przyczyny - odma opłucnowa zator tętnicy płucnej' szybko narastający płyn w opłucnej,

stan astmatyczny, uraz klatki piersiowej, rozległe zmiany zapalne w płucach

Objawy:

- nagła, silna duszność, szybko narastająca sinica, niepokój

- objawy zależne od rodzaju przyczyny

2) przewlekła niewydolność oddechowa:

Przyczyny – przewlekły, dychawiczy nieżyt oskrzeli

Objawy:

- stopniowo się nasilają

- duszność wysiłkowa, później spoczynkowa

- sinica

- dołączają się objawy prawo komorowej niewydolności krążenia tj. obrzęki, poszerzenie żył szyjnych, sinica obwodowa