SZYBKOŚĆ I KOORDYNACJA – prezentacja
Zdolności szybkościowe
Typowe charakterystyki człowieka bazujące na wysiłkach anaerobowych. Są związane równocześnie z charakterem pracy współczulnego i pozawspółczulnego układu nerwowego, ze strukturą mięśni, specyfiką układów enzymatycznych i stopniem specjalnego wyćwiczenia układu ruchu. W. Osiński
Szopa (1996) przytacza najważniejsze predyspozycje składające się na zdolności szybkościowe:
- Proporcje włókien mięśniowych
- Sprawność układów enzymatycznych rozpadu fosfokreatyny i glikolizy beztlenowej
- Czas reakcji i częstotliwość ruchów (koordynacja nerwowo-mięśniowa)
- Proporcje dźwigni kostnych.
Elementarne formy szybkości:
Wyodrębnia się 3 zasadnicze, elementarne formy przejawiania się szybkości:
a). Czas reakcji:
(ściślej: utajony czas reagowania) czyli czas jaki upływa od momentu zadziałania bodźca do występowania ściśle określonej reakcji u danej osoby. Wyodrębnia się typ reakcji prostej oraz złożonej.
Reakcja prosta sprowadza się do zadziałania na z góry wiadomy i przewidziany sygnał.
Reakcja złożona to te typy reakcji, które wymagają wybiórczego dostosowania się do sytuacji.
Przez specjalny trening można dość istotnie zmniejszyć czas przebiegu procesów przejścia fali pobudzenia w danym łuku odruchowym i tym samym skrócić czas reagowania.
b). Prędkość pojedynczego ruchu:
Jest w dużym stopniu zależna od wielkości pokonywanego oporu. Na podstawie różnorodnych pomiarów prowadzonych w grupach o zróżnicowanym wieku uważa się, że brak jest istotnej zależności między przekrojem mięśnia a szybkością jego skracania się. Podkreśla się jednak rolę, jaką w zakresie prędkości ruchu odgrywa synchronizacja pracy odpowiednich jednostek motorycznych.
c). Częstotliwość ruchów:
Jest najprawdopodobniej silnie związana z ruchliwością układu nerwowego. Zachowanie najodpowiedniejszych proporcji między procesami pobudzenia i hamowania, zachodzącymi w antagonistycznych grupach mięśniowych, wydaje się być najważniejsze. Pomiaru częstotliwości dokonuje się, rejestrując maksymalną ilość ruchów wykonywanych wybraną częścią ciała (bez obciążenia) w założonym czasie.
Zdolności szybkościowe wg. Szopy:
- Zdolność rozwijania maksymalnej mocy anaerobowej niekwasomlekowej (ang. Alactacid anaerobic power), która określa możliwości w zakresie szybkości i uwalniania energii zmagazynowanej w fosfokreatynie mięśniowej.
- Zdolność rozwijania maksymalnej mocy anaerobowej kwasomlekowej (ang. Lactacid anaerobic power), która określa sprawność i efektywność procesów glikolizy beztlenowej.
- Zdolność szybkiej mobilizacji mięśnia, która określa możliwości w zakresie szybkiego pobudzenia możliwie dużej liczby jednostek motorycznych oraz rozładowania energii.
Warunki kształcenia zdolności szybkościowych:
- Ruch powinien być wykonywany z prędkością maksymalną, tzn. w każdym kolejnym ćwiczeniu należy dążyć do przekroczenia dotychczasowego poziomu.
- Technika ruchu powinna być przyswojona do tego stopnia, aby można było skoncentrować się na szybkości wykonywania ćwiczenia.
- Czas ćwiczenia powinien być na tyle krótki, aby nie występowały oznaki zmęczenia.
Zdolności koordynacyjne:
Wg. Starosty jest to kompleks takich zdolności jak: szybkość reakcji, orientacja przestrzenna, rytm, równowaga i różnicowanie kinestetyczne.
Denisiuk określał koordynację (zwinność) jako „zdolność do scalania ruchów różnych rodzajów w jedną całość oraz zdolności do szybkiego przestawiania się z jednych aktów ruchowych na inne”.
Ważne jest to, że nie jest tu możliwe odwoływanie się do prezycyjnych, ściśle zdefiniowanych pojęć.
Zdolności koordynacyjne są bardzo złożone, ich kształtowanie nie należy do łatwych. Łatwiej jest kształtować koordynację u osób młodych, ponieważ dysponują one jeszcze dość „plastycznym” układem nerwowym
Podział ćwiczeń doskonalących koordynację ruchową (wg. Raczka):
- Ogólnego oddziaływania – (szczególnie ważne dla fizjoterapeuty) służą głównie ukształtowaniu umiejętności przydatnych w codziennym życiu, m.in. ćw zwiększające doświadczenia życiowe, wzbogacające zasób życiowo ważnych umiejętności i nawyków, ćw ogólnorozwojowe.
- Specjalnego oddziaływania – mają wartość przede wszystkim dla sportu.
Metody kształtowania zdolności koordynacyjnych:
- Metoda powtórzeniowa – stosowana głównie w trakcie nauczania nowych wzorców ruchowych, ponieważ warunkiem ich opanowania jest wielokrotne powtórzenie tego samego ruchu.
- Metoda zmienna – metoda zmiennego wykonywania ćwiczeń, trudniejsza ale bardziej efektywna. Zmiany te mogą dotyczyć sposobu i/lub warunków wykonywania ćwiczenia i mogą być planowane bądź nieoczekiwane.
Struktura zdolności koordynacyjnych – wg Raczek, Młynarski i Ljach:
- Kinestetycznego różnicowania
- orientacji czasowo-przestrzennej
- Zachowania równowagi
- Rytmizacji
- Szybkiej reakcji
- Łączenia (sprzężenia ruchów)
- Dostosowania (przebudowy) działania
- Wysokiej częstotliwości
Elementarne zdolności koordynacyjne – wg Blume:
- Zdolność łączenia ruchów – związana z integracją przestrzenną, czasową i dynamiczną ruchów, w których zaangażowane są odrębnw części ciała.
- Zdolność różnicowania ruchów – istota sprowadza się do tego, aby dla najkorzystniejszego rozwiązania zadania ruchowego precyzyjnie rozdzielić poszczególne elementy faz całego cyklu ruchowego.
- Zdolność poczucia równowagi – znaczenie tej zdolności jest szczególne w warunkach częstych zakłóceń pozycji ciała
- Zdolność orientacji – postrzeganie przestrzeni (w sporcie: przyrządu, przeciwnika, piłki przeszkody), pozycji własnego ciała w trakcie ruchu.
- Zdolność rytmizacji ruchów – uzewnętrznia się w realizowaniu oreślonej pożądanej dynamiczno-czasowej struktury ruchów.
- Zdolność szybkiej reakcji – cały kompleks zachowań związanych ze zdolnościami szybkiego zainicjowania i wykonywania celowego ruchu, w który zaangażowane jest całe ciało lub jego część.
- Zdolność dostosowania ruchowego – dostosowanie do zaistniałych nowych warunków.
Zmienność koordynacyjnych zdolności motorycznych w ontogenezie:
W trakcie pobytu dziecka w szkole, niektóre wskaźniki koordynacyjnych zdolności motorycznych wzrastają o 20-30% a inne nawet o 600%. Dowodzi to, że nie można wnioskować o przebiegu wielokierunkowo i w różnym tempie zachodzących zmian w całokształcie poszczególnych właściwości.
Uogólniając, 25% ogólnego przyrostu koordynacyjnych zdolności motorycznych dziewczęta i chłopcy osiągają w wieku od 7,7 do 10,8 lat, 50% w wieku od 8,8 do 12,2 lat, 75% osiągają od 10,3 do 13,3 lat, a pełny rozwój właściwości przypada między 14,5 a 17,10 rokiem życia.
W opisie ontogenetycznej zmienności koordynacyjnych zdolności motorycznych proponuje się ocenę predyspozycji koordynacyjnych. Predyspozycje uznaje się za cechy biologiczne, w przeciwieństwie do teoretycznych konstruktów o bliżej nie zidentyfikowanej strukturze i funkcji jakimi są zdolności motoryczne.
W badanym okresie życia od 6 do 62 lat obserwuje się wszystkie etapy rozwoju, tj. progresywny, względnej stabilizacji i regresu.
Etap progresywny trwa z reguły krótko i kończy się ok 16-18 roku życia. Natomiast okres względnej stabilizacji jest długi i często trwa do 40-50 roku życia. Procesy inwolucyjne przebiegają dość podobnie dość podobnie u mężczyzn i kobiet i zaznaczają się w piątej lub szóstej dekadzie życia. Zróżnicowanie płciowe najpierw do 16-18 roku życia jest z reguły małe, ale później w takich właściwościach, jak koordynacja wzrokowo-ruchowa, orientacja przestrzenna i czucie proprioreceptywne, zróżnicowanie to wyraźnie zwiększa się częściej na korzyść mężczyzn.
Metodyka kształtowania zdolności koordynacyjnych:
- Zmiana wykonywania ćwiczenia (np. kierunku, tempa, pozycji wyjściowej)
- Kształtowanie specjalnych koordynacyjnych zdolności motorycznych od najwcześniejszych lat
- Zmiana wielkości obciążenia w wykonywanej czynności ruchowej
- Zmiana zewnętrznych warunków wykonania ćwiczenia (np. urządzeń, podłoża, partnera)
- Kombinacja różnych form ruchowych (np. bieg-skok-rzut)
- Wykonywanie ćwiczeń w warunkach czasowego ograniczenia
- Stosowanie zmiennych sygnałów informacyjnych (np. optycznych, akustycznych, kinestetycznych)
- Wykonywanie ćwiczeń po uprzednim obciążeniu (np. ćw równoważne po serii przewrotów)