KOORDYNACJA

Zdolności koordynacyjne (koordynacja ruchowa) są synonimem wyróżnianej kategorii (cechy motorycznej) zwanej zwinnością. Dawniej odrębnie wymieniano kolejną cechę motoryczną – zręczność, czego konsekwencją było poszukiwanie i stosowanie w ocenie tych - różnie zresztą definiowanych - ludzkich właściwości zwykle jednego testu zwinności („koordynacji całego ciała”).

• Koordynacja - „zdolność do scalania ruchów” różnych rodzajów w jedną całość oraz zdolności do szybkiego przestawiania się z jednych aktów ruchowych na inne”.

Wolański odrębnie definiował „poczucie koordynacji dynamicznej" oraz „poczucie koordynacji statycznej”.

Zdolności motoryczne (wg. Szopy) - kompleksy predyspozycji zintegrowanych wspólnym, dominującym podłożem biologicznym i rodzajem ruchów, ukształtowane przez czynniki genetyczne i środowiskowe oraz pozostających
w interakcjach.

Przyjęto, że zwinność ma charakter informacyjno-energetyczny i zajmuje ona odrębne miejsce w strukturze motoryczności w grupie właściwości kompleksowo-hybrydowych razem ze zdolnościami szybkościowymi.

Koordynacja ruchów - odnosi się do konkretnego ruchu, jego zharmonizowanego działania dzięki procesowi sterowania i regulacji.

PODSTAWOWE KRYTERIA OCENY ZDOLNOŚCI KOORDYNACYJNYCH

1. Prawidłowość - czyli w sensie jakościowym to adekwatność działania ruchowego lub w sensie ilościowym to dokładność (precyzja) ruchu;

2. Szybkość - to w kategoriach jakościowych czasowa aktywność,
   a w sensie ilościowym to prędkość wykonywania złożonych zadań;

3. Racjonalność - to jakościowo celowość, a ilościowo ekonomiczność działania;

4. Kreatywność - to w aspekcie jakościowym pomysłowość
   w wykonywaniu zadania ruchowego, a w sensie ilościowym stałość (powtarzalność) jego wykonywania.

Organizacja i koordynacja czynności motorycznych odbywa się w móżdżku. Uszkodzenie tej części układu nerwowego powoduje całkowitą dekompozycję, ruchy stają się niezręczne i nieprecyzyjne.

- Móżdżek odpowiada za planowanie ruchów, regulację napięcia mięśni, koordynację ruchów i utrzymywanie równowagi.

- Płat czołowy kory mózgowej uczestniczy w planowaniu aktywności ruchowej.

- Płaty ciemieniowe (tzw. pierwotne pola czuciowe) zbierają informację sensoryczną z receptorów skóry, mięśni i ścięgien ciała.

- Płaty potyliczne obejmują m.in. pierwotną korę wzrokową (analizując wrażenia wzrokowe) i uczestniczą
w analizie informacji z układu nerwowego.

- Górne części płatów skroniowych uczestniczą w rozpoznawaniu bodźców płynących z układu słuchowego.

Zachowania wymagające wykazaniem się zdolnościami koordynacyjnymi, są regulowane przez:

• Regulacja orientacyjna - podstawowe funkcje percepcyjne, kognitywne, mnemoniczne;

• Regulacja aktywna - podstawowe funkcje emocjonalne, motywacyjne, wolicjonalne

• Regulacja wykonawcza

1. podstawowe funkcje programowania ruchu: aferentne i eferentne,

2. podstawowe funkcje przemian materii i energii krążeniowo-oddechowej.

Funkcje percepcyjne - związane są z procesem bezpośredniego odzwierciedlania zjawisk w ich różnych właściwościach, co ma związek z szybkością i jakością spostrzegania, koncentracją i skupieniem uwagi.

Funkcje mnemoniczne (pamięciowe) - określają pełnię możliwości zapamiętywania i odtwarzania. Jest to zespół tych właściwości, dzięki którym osobnik, poznając otoczenie i działając w nim, zdobywa doświadczenie, Później, w zależności od potrzeb, człowiek może korzystać z tego doświadczenia w różny sposób, wykorzystując procesy tzw. odpamiętywania.

Procesy kognitywne (poznawcze) - opierają się na wrażeniach spostrzeżeniowych i wyobrażeniach. Dzięki tym procesom następuje bezpośrednia więź z rzeczywistością, jej uogólnianie i określenie związków między obiektami rzeczywistości, czyli zachodzi myślenie, jako najwyższa zorganizowana i złożona czynność poznawcza związana z intelektem.

Raczek wyróżnił cztery grupy predyspozycji:

- Strukturalne

- Energetyczno – funkcjonalne

- Neurosensoryczne

- Psychiczne

ANALIZA STRUKTURY MOTORYCZNOŚCI - PODEJŚCIA GŁÓWNE:

• teoretyczno-dedukcyjne - wyróżniające wprost drogą myślowych analiz poszczególne zdolności z ogólnych teoretycznych koncepcji i na podstawie analizy wymogów czynnościowych różnych form aktywności ruchowej;

• empiryczno-eksperymentalne - weryfikujące (sprawdzające) wcześniejsze ogólne teoretyczne koncepcje poprzez przeprowadzenie wielu testów sprawności ruchowej i zastosowanie później złożonych analiz matematyczno-statystycznych.

STRUKTURA ZDOLNOŚCI KOORDYNACYJNYCH

1. Kinestetycznego różnicowania

2. Orientacji czasowo-przestrzennej

3. Zachowania równowagi

4. Rytmizacji

5. Szybkiej reakcji

6. Łączenia (sprzężenia) ruchów

7. Dostosowania (przebudowy) działania

8. Wysokiej częstotliwości

METODY BADANIA ZDOLNOŚCI KOORDYNACYJNYCH

• Testowanie - poprzez określone zadania sportowo-ruchowe, co wykorzystywane jest przed wszystkim w warunkach praktyki sportowej
  i wychowania fizycznego oraz w badaniach naukowych populacyjnych.

• Techniki pomiarowe głównie laboratoryjno-komputerowe - wykorzystywane
  w bardziej skomplikowanych badaniach i obserwacjach, np. w diagnostyce zawodowej, rzadziej w sporcie i w badaniach naukowych.

Do typowej aparatury wykorzystywanej w diagnozowaniu koordynacyjnych zdolności motorycznych można zaliczyć:

• Tremometry - stosowane do oceny precyzji szybkości i ekonomii ruchów.

• Kinematometry, dynamometry i refleksometry (reakcjometry) - dla pomiaru precyzji wykonywania, różnicowania i odmierzania odpowiednich przestrzennych, siłowych i czasowych parametrów ruchu.

• Stabilografy i stabilometry - dla określenia. zdolności utrzymywania równowagi ciała.

SZYBKOŚĆ

Początek podęcia pracy fizycznej wymaga zapotrzebowania mięśni na tlen. W pierwszym okresie źródłem energii są przede wszystkim beztlenowe (anaerobowe) procesy metaboliczne. Jeżeli praca trwa dłużej lub też jest podejmowana z dużą intensywnością, zaciągany jest mleczanowy dług tlenowy i wzrasta stężenie mleczanu we krwi.

Skuteczność wysiłków anaerobowych jest warunkowana wieloma specyficznymi właściwościami układu nerwowo-mięśniowego oraz zdolnością do uwalniania i wykorzystywania dużych ilości energii, pochodzącej z rozpadu wysokoenergetycznych związków fosforowych.

Szybkość jest cechą silniej uwarunkowana genetycznie niż np. siła. Najwyższe wskaźniki dziedziczenia uzyskano dla szybkości ruchów kończyn górnych i dolnych oraz dla szybkości biegowej, a najniższe dla reakcji prostej. Również wysokie są wskaźniki odziedziczalności dla maksymalnej mocy anaerobowej oraz struktury mięśni.

Zdolności szybkościowe - to poziom możliwości przemieszczania w przestrzeni całego ciała lub określonych jego części w możliwie najkrótszym odcinku czasu. Wykonywane zadanie nie może wywoływać zmęczenia obniżającego prędkość ruchu.

Najważniejsze predyspozycje składające się na zdolności szybkościowe:

• proporcje włókien mięśniowych

• sprawność układów enzymatycznych rozpadu fosfokreatyny i glikolizy beztlenowej

• czas reakcji i częstotliwość ruchów (koordynacja nerwowo-mięśniowa)

• proporcje dźwigni kostnych

Trzy składowe szybkości:

• czas reakcji

• czas ruchu prostego

• częstotliwość ruchów cyklicznych

Czas reakcji liczy się od momentu zadziałania bodźca do zapoczątkowania ruchu.

Na czas reakcji składa się pięć czasów odcinkowych:

1. Powstanie pobudzenia w receptorze.

2. Przekazanie pobudzenia do ośrodkowego układu nerwowego.

3. Przebieg pobudzenia przez ośrodki nerwowe i uformowanie sygnału wykonawczego.

4. Przebieg sygnału z ośrodkowego układu nerwowego do mięśnia.

5. Pobudzenie mięśnia, zmiana jego napięcia, zapoczątkowanie ruchu.

1. Czas powstania pobudzenia podlega wytrenowaniu do pewnych granic i może być doskonalony w procesie szkolenia.

2 – 4. Czas przekazania pobudzenia wiąże się ze względnie stałą prędkością przewodzenia po drogach nerwowych i wytrenowaniu w zasadzie nie podlega, podobnie jak czas przebiegu sygnału z ośrodkowego układu nerwowego do mięśnia.

3. Czas przejścia pobudzenia z ośrodka czuciowego do ruchowego
i uformowania sygnału wykonawczego zależy przede wszystkim od ruchliwości procesów nerwowych i jest najdłuższym i najbardziej zróżnicowanym co do wielkości parametrem decydującym o czasie reakcji. W dużej mierze zależy od stopnia zautomatyzowania nawyku ruchowego, jak również jego plastyczności. Doskonałość techniki, dobra kondycja wpływają na obniżenie tego wskaźnika, tak więc poprzez ćwiczenia poprawa jest tu możliwa.

5. Czas pobudzenia mięśnia prowadzący do zmiany jego napięcia
i zapoczątkowania ruchu, wiąże się m.in. z siłą grup mięśniowych, pokonujących na początku ruchu bezwładność ciała, kurczliwością włókien mięśniowych a także koordynacją. Racjonalny trening pozwala na jego skrócenie.

Wyróżniamy dwa rodzaje reakcji:

• proste (kiedy danemu bodźcowi odpowiada zawsze jedna z góry ustalona odpowiedź ruchowa),

• złożone (alternatywne) (zwiększa się liczba bodźców docierających do centralnego układu nerwowego; wybranie właściwej odpowiedzi wymaga odpowiedniej selekcji bodźców, co wydłuża czas reagowania).

Reakcje złożone dzielimy na:

• reakcje różnicowe (dwa lub więcej bodźców, reakcja na jeden z nich),

• reakcje z wyboru (różne reakcje na różne bodźce).

Do reakcji prostych zaliczamy starty na sygnały akustyczne, do złożonych np. gry zespołowe.

Czas reakcji zależny jest od:

• płci,

• wieku,

• stanu psychicznego,

• stanu fizycznego,

• uprawiania sportu,

• stażu sportowego,

• pozycji ciała,

• warunków startowych (temperatura, wilgotność, ciśnienie, itp.)

Ruch prosty. Zakończenie czasu reagowania stanowi początek ruchu prostego, rozumianego jako przemieszczanie całego ciała lub części.

Czas ruchu prostego zależy od:

• wielkości pokonywanego oporu zewnętrznego

• właściwej synchronizacji aktywujących ruch grup mięśniowych

• koordynacji nerwowo-mięśniowej

Częstotliwość ruchów obrazuje liczbę powtarzanych cykli ruchowych w czasie np. biegu na 100 m liczba kroków w jednostce czasu.

Akt ruchowy składa się z dwu faz:

1. Zwiększenia prędkości (rozpędu).

2. Względnej stabilizacji prędkości.

Struktura zdolności szybkościowych:

• zdolność rozwijania maksymalnej mocy anaerobowej niekwasomlekowej, która określa możliwości w zakresie szybkości uwalniania energii zmagazynowanej w fosfokreatynie mięśniowej.

• zdolność rozwijania maksymalnej mocy anaerobowej kwasomlekowej, która określa sprawność i efektywność procesów glikolizy beztlenowej.

• zdolność szybkiej mobilizacji mięśnia, która określa możliwości w zakresie szybkiego pobudzenia możliwie dużej liczby jednostek motorycznych oraz rozładowania energii.

WARUNKI KSZTAŁCENIA ZDOLNOŚCI SZYBKOŚCIOWYCH:

• ruch powinien być wykonywany z prędkością maksymalną, tzn. w każdym kolejnym ćwiczeniu należy dążyć do przekroczenia dotychczasowego poziomu,.

• technika ruchu powinna być przyswojona do tego stopnia, aby można było skoncentrować się na szybkości wykonywania ćwiczenia.

• czas ćwiczenia powinien być na tyle krótki, aby nie występowały oznaki zmęczenia.

Wyróżnia się 2 typy testów anaerobowych, które mogą być używane do oceny mocy mechanicznej:

• mierzące lub szacujące najwyższą wartość mocy mechanicznej, wyzwalaną
  w krótkim czasie przez mięsień lub ich grupę (czas wysiłku waha się od poniżej 1 s do około 10 sekund),

• mierzące lub szacujące zdolność mięśni do utrzymywania wysokiej mocy przez pewien czas (zwykle 15-60s).

GIBKOŚĆ

Gibkość - czyli ruchomość odcinków ciała w poszczególnych stawach, należy do predyspozycji z pogranicza cech strukturalnych i funkcjonalnych, jest to właściwość układu ruchu, umożliwiająca osiąganie dużej amplitudy wykonywanych ćwiczeń zgodnie z możliwościami fizjologicznego zakresu ruchów w stawach. W sporcie gibkość określa się jako zdolność do wykonywania ruchów w stawie lub kombinacji stawów w optymalnym zakresie ruchu.

Na przeciwstawianie się oporowi zewnętrznemu w stawach mają znaczenie:

• torebka stawowa - 47%

• mięśnie - 41%

• ścięgna i więzadła - 10%

• skóra 2%

Do czynności mających wpływ na poziom gibkości i jej rozwijanie należą:

• temperatura i elastyczność mięśnia

• ruchomość stawu warunkowana jego budową anatomiczną

• elastyczność więzadeł i ścięgien

• wiek

• płeć

• aktywność fizyczna

• pora dnia

Trening gibkości może mieć znaczenie w:

• przezwyciężaniu stresów

• relaksacji mięśniowej

• obniżaniu nadmiernego napięcia mięśniowego

• obniżaniu wrażliwość

• podnoszeniu ciśnienia krwi

W programie kształtowania gibkości wyróżniamy fazy:

• tzw. gimnastyke stawów – wzmacnianie

• specjalnego kształtowania ruchomości stawowej – max. amplituda

Efekty ćwiczeń gibkościowo – rozciągających to zwiększenie zakresu ruchu, utrzymanie zakresu ruchu, doskonalenie postawy, zredukowanie bólów mięśniowych, zapobieganie urazom mięśniowo – szkieletowym, zapewnienie relaksacji i zmniejszenie napięcie nerwowo – mięśniowego.

Wśród ćwiczeń podnoszących ruchomość bierną wyróżniamy:

1) ruchy bierne wykonywane przy pomocy partnera

2) ruchy bierne wykonywane z obciążeniem

3) ruchy bierne wykonywane z pomocą ekspanderów i gum (Thera Band)

4) ćwiczenia statyczne polegające na utrzymaniu pozycji odwodzenia przez 3-6 sekund

Programowanie treningu gibkości:

- wielokrotne powtarzanie ruchów o jak największej amplitudzie (wymachy, odrzuty, krążenia kończyn, skłony, skręty).

- działanie w warunkach prawie statyki np. stretching. Stosowane w nim ćwiczenia statyczne charakteryzują się rozciąganiem mięśni i wytrzymywaniem określonej pozycji w bezruchu.

Ćwiczenia dynamiczne

Przy zwiększaniu zakresu ruchu w stawach należy przestrzegać pewnych zasad:

1) ćwiczenia rozciągające stosuje się po rozgrzewce

2) najlepiej w końcowej części jednostki treningowej

3) regułą metodyczną jest wykorzystanie okresów sensytywnych

4) ćwiczenia należy prowadzić systemem z góry w dół

5) rozpoczynać od największych grup mięśniowych

Ćwiczenia statyczne

Wyróżniamy następujące techniki:

1) rozciąganie statyczne,

2) rozciąganie sprężynujące,

3) rozciąganie pasywne

4) metoda stretchingu wzrastającego,

5) technika PNF

Do oceny gibkości najczęściej używa się przyrządów takich jak:

• goniometry

• flexometry

• inclinometry

• antropometry

• taśma miernicza

• pomiar miejsca dotknięcia

Testy:

• test głębokości skłonu w przód w siadzie

• boczny skłon tułowia