I. Wstęp
Rewolucja naukowo – techniczna, obok ogromnego postępu w rozwoju nauki, produkcji coraz większych ilości dóbr materialnych, zaspakajania stale rosnących potrzeb ludzkości niesie ze sobą wiele ujemnych skutków, jak: ograniczanie i niszczenie naturalnego środowiska człowieka, obniżenie jego aktywności ruchowej (samochód, telewizja), szerzenie się chorób współczesnych cywilizacji (głównie chorób układu krążenia i nerwic), a także niekorzystnych zjawisk społecznych, szczególnie wśród młodzieży. Usilnie poszukiwane środki zaradcze coraz częściej wskazują na ruch jako tę spośród innych form aktywności człowieka, która odgrywać będzie coraz większą rolę w zagospodarowaniu czasu wolnego i skutecznie przeciwdziałać fizycznej degradacji człowieka.
Jedną z podstawowych właściwości żywej materii jest zdolność przystosowywania się do zmieniających się warunków środowiska (warunki klimatyczne, styl życia, postęp w rozwoju cywilizacyjnym itp.). Do bodźców kształtujących organizm zaliczamy także pracę ludzką, która stanowiła zawsze jeden z głównych czynników, które wyróżniały nas ze świata zwierząt. Prosta praca fizyczna, jako jedna z form aktywności ruchowej, była przez wiele pokoleń istotnym bodźcem kształtującym organizm ludzki. Współcześnie jej rola maleje, ale inny rodzaj pracy nadal kształtuje organizm.
II. Wpływ wysiłku fizycznego na organizm
Ruch jest potrzebą biologiczną zwierząt i ludzi, jest elementarną podstawą zdrowia psychicznego i fizycznego. W organizmach pozbawionych ruchu zachodzą procesy patologiczne, organizmy te chorują i szybciej starzeją się. Wynika to z funkcji, jaką spełniają w metabolizmie całego ustroju mięśnie. Praca mięśni i ruch to nie tylko czynniki niezbędne do utrzymania sprawności i wydolności psychofizycznej osób dorosłych, lecz także bardzo istotny czynnik rozwoju wzrastającego organizmu.
Specjalną formą pracy – szczególnie silnie działającą na organizm są ćwiczenia fizyczne, zwłaszcza trening sportowy. Pod wpływem wysiłku fizycznego zachodzi szereg zmian w organizmie człowieka (we wszystkich układach). Dochodzi do wzrostu czynności układu oddechowego i krążenia, zmian w napięciu układu nerwowego, w układzie mięśniowym wysiłek fizyczny zwiększa i przyspiesza wiele procesów biochemicznych, wywołując swego rodzaju reakcję łańcuchową, wytrącającą organizm ze stanu równowagi. Równocześnie pojawiają się tendencje zmierzające do przywrócenia zakłóconej równowagi (homeostazy). Odpowiedzią organizmu na zmiany zachodzące pod wpływem wysiłku fizycznego jest proces przystosowawczy do danej pracy, polegający na:
a. Usprawnieniu koordynacji mięśniowo – nerwowej zwanej „wyćwiczeniem” powodującym obniżenie ujemnych skutków pracy.
b. Zmianach w budowie mięśni.
Końcowym efektem zachodzących zmian w organizmie pod wpływem pracy jest pojawienie się hipertrofii roboczej.
Hipertrofia robocza (przerost) to normalne, nie patologiczne zmiany, zachodzące w strukturze i funkcji organizmu prowadzące do przystosowania się do zwiększonego wysiłku związanego z wyspecjalizowaną formą pracy czy treningu. Proces hipertrofii pojawia się we wszystkich układach organizmu ludzkiego.
III. Zmiany w poszczególnych układach spowodowane wysiłkiem fizycznym.
1. Układ mięśniowy:
wzrost masy mięśniowej pod wpływem wysiłku
układ mięśniowy oddziałuje kształcąco na układ kostny (np. u osób z dolegliwościami kręgosłupa systematyczne ćwiczenia mięśni grzbietu i kręgosłupa powodują wzrost i wzmocnienie tych mięśni, doprowadzając do wzmocnienia tzw. gorsetu mięśniowego, co łagodzi, a nawet likwiduje dolegliwości odkręgosłupowe)
wzrost liczby otwartych czynnych naczyń włosowatych, lepsze odżywianie pracującego mięśnia, usprawnienie wydalania produktów przemiany materii (spalania)
zmiany biochemiczne prowadzące do zwiększenia się odporności na zmęczenie oraz do szybszej odnowy sił
wzrost ilości substancji energetycznych w mięśniach
Zmiany w mięśniach zależą od intensywności i czasu trwania wysiłku
wysiłek umiarkowany (50% max obciążenia) – nie zachodzą istotne zmiany, uczynnienie rezerwowych możliwości mięśni
duży wysiłek fizyczny (80% max obciążenia) – zwiększenie wymiarów włókien mięśniowych
max obciążenie długotrwałe – podobnie jak w dużych obciążeniach, ale w miarę narastania obciążeń narastają procesy degradacji włókien mięśniowych (licznych), zdolność do pracy zmniejsza się ze względu na proces uszkodzeń w mięśniach.
Wnioski:
najzdrowszy, najkorzystniejszy dla zdrowia organizmu ludzkiego jest długotrwały wysiłek o umiarkowanej intensywności.
korzystna przebudowa mięśni wywołana jest tylko wysiłkiem długotrwałym, ale o dużej intensywności (80% max obciążenia)
wysiłek długotrwały o max. Intensywności prowadzi do chronicznego zmęczenia
najsilniej na wzrost i rozwój układu mięśniowego wpływa trening siłowy, trening wytrzymałościowy prowadzi do wykształcenia mięśni bardziej smukłych o mniejszych obwodach
2. Układ kostny
a) Zwiększenie obciążeń aparatu ruchu powoduje zmiany także w układzie kostnym
hipertrofia kości – zmiana ich kształtu, szerokości i długości
kości są bardziej masywne, zwiększa się szerokość powierzchni stawowych
hipertrofia robocza układu kostnego u osób dorosłych pod wpływem treningu rozwija się stopniowo przez okres 3 – 5 lat (odpowiedź organizmu przystosowującego się do zwiększonego wysiłku). Zmiany te utrzymują się przez pewien czas także po przerwaniu treningu (szczególnie, jeśli kontynuowana jest aktywność ruchowa)
hipertrofia powoduje wcześniejsze kostnienie układu w wieku rozwojowym (skostnienie chrząstek wzrostowych)
u dzieci i młodzieży trening przeciwdziała tworzeniu się odkształceń, czyli zapobiega i koryguje wady postawy oraz przeciwdziała osteoporozie w wieku późniejszym
b) Korzystny wpływ ćwiczeń na aparat kostno – stawowy:
zwiększenie zakresu ruchomości w stawie
kształtowanie powierzchni stawowych
zwiększenie elastyczności i sprężystości torebek i wiązadeł w stawach
ćwiczenia warunkują w dużej mierze uwapnienie kości
3. Układ krążenia:
U sportowców stwierdzono:
większą objętość serca (szczególnie po treningu wytrzymałościowym)
wzrost pojemności minutowej serca, które zmuszane do częstego wysiłku podczas treningu wszechstronnie dostosowuje się do nowych, większych wymagań. Objawia się to jego rozrostem i powiększoną zdolnością do przepompowywania krwi
spowolnienie tętna spoczynkowego, a także obniżenie ciśnienia krwi
zmiany przystosowawcze układu krążenia do zwiększonego wysiłku fizycznego (zdolność szybkiego zwiększania pracy pod wpływem obciążenia, szybki powrót do poziomu wyjściowego po zakończeniu pracy)
profilaktycznie stosowany ruch może mieć znaczenie w zapobieganiu niewydolności krążenia, chorobie wieńcowej, zmianach zatorowo – zakrzepowych naczyń mózgowych na tle miażdżycy, nadciśnieniu i wielu innych
4. Układ oddechowy:
Adaptacja do wysiłku fizycznego polega na:
zwolnieniu rytmu oddechowego
zwiększaniu pojemności płuc
wzrost wykorzystania tlenu w powietrzu wdychanym
silne mięśnie oddechowe kształtują klatkę piersiową powodując jej rozrost i poprawę postawy ciała
znacznie usprawniają się procesy i zaopatrzenia organizmu w tlen
5. Układ nerwowy:
rozwój dodatkowych gałązek nerwowych prowadzących do włókien mięśniowych
ćwiczenia pobudzają pracę ośrodkowego układu nerwowego
rozwija się pamięć ruchowa oraz szybkość i łatwość oddziaływania na bodźce zewnętrzne
specjalne ćwiczenia mogą usunąć lub zmniejszyć zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów
6. Zmiany w narządach wewnętrznych
poddawany systematycznym ćwiczeniom organizm doskonali funkcjonowanie wątroby, gruczołów dokrewnych, gospodarkę hormonalną i enzymową
poprawia się system obronny, wzrasta odporność na zachorowania
IV. Podsumowanie
Aktywność fizyczna jako bodziec naturalny potrafi oddziaływać na cały nasz organizm, wpływając korzystnie na czynności wszystkich jego narządów. Jest osią, wokół której budować można całą strategię zdrowego stylu życia pod warunkiem, że trening jest prowadzony poniżej wartości krytycznej, jest odpowiednio dozowany, umiarkowany, a obciążenia wzrastają stopniowo i systematycznie.
Pozytywne zmiany, jakie zachodzą w organizmie pod wpływem ćwiczeń są wszechstronne:
Ćwiczenia zwiększają siłę i masę mięśni, co stymuluje wzmocnienie psychiczne, a ponadto wspomaga sprawność intelektualną
Ćwiczenia fizyczne z reguły eliminują nałogi. Sprawność jako element nowoczesnego, zdrowego stylu życia coraz bardziej sprzeczna jest z uleganiem nałogom jako dowodem słabości, a nawet zacofania
Aktywność fizyczna skutecznie reguluje procesy metaboliczne, kontroluje tendencje do nadwagi i koryguje błędy żywieniowe
Podniesienie kondycji najważniejszego organu – serca nie może być osiągnięte żadnym innym sposobem. Jedyną metodą jest ruch i okresowe zmuszanie serca do intensywniejszej pracy.
Wiele korzystnych zmian, jakie zachodzą w wyniku systematycznego treningu widoczna jest nawet gołym okiem. Są to zazwyczaj: prosta, szczupła sylwetka mimo lepszego umięśnienia, energiczny sprężysty chód, brak objawów zmęczenia przy fizycznej i na ogół lepsze samopoczucie w dniach, w których inni czują się gorzej.
Bibliografia:
1.,,Wolontariusze” Zbigniew Cendrowski, Promo – Lider Warszawa 1998
2.„Antropologia sportowa” Zbigniew Drozdowski, PWN Warszawa – Poznań 1994