Jako pojęcie zgryzu przyjmuje się wzajemne stosunki przestrzenne łuków zębowych, żuchwy i szczęki. Zwarcie centralne jest to pozycja, w której występuje maksymalny kontakt obu łuków zębowych

Wady zgryzu mogą mieć charakter:

• zębowo-wyrostkowy;

• gnatyczny – związany z nieprawidłową budową podstaw kostnych żuchwy i/ lub szczęki,

• czynnościowy – związany z nieprawidłowym ułożeniem żuchwy względem szczęki, bez widocznych zmian w jej budowie.

Charakterystyka wad zgryzu

Wady poprzeczne

Wszystkie odmiany zgryzu krzyżowego cechują się tym, że część zębów dolnych pokrywa zęby górne oraz można zaobserwować zaburzenie linii pośrodkowej dolnego łuku zębowego w stosunku do górnych. W rysach twarzy można dostrzec lekkie spłaszczenie wargi górnej bądź zapadnięcie policzka po stronie zgryzu krzyżowego. Natomiast w obszarze wargi dolnej- uwypuklenie tkanek miękkich po stronie zaburzonej.

Film Ruchy warg w zgryzie krzyżowym

• Zgryz krzyżowy całkowity (prawo- lub lewostronny) – odwrotny nagryz od przyśrodkowego siekacza do ostatniego trzonowca odpowiedniej połowy szczęki

• Zgryz krzyżowy częściowy przedni – odwrotne zachodzenie wszystkich zębów przednich, pojedynczych siekaczy lub kłów po stronie prawej lub lewej.

• Zgryz krzyżowy częściowy boczny (prawo- lub lewostronny)- odwrotny nagryz w obrębie zębów bocznych. Charakteryzuje go jedno- lub dwustronne zwężenie górnego łuku zębowego lub rozszerzenie dolnego. Ryc 2

• Boczne przemieszczenie żuchwy (bocznożuchwie czynnościowe) – asymetria dolnego odcinka twarzy, przesunięcie linii środkowej wargi i brudki w stronę zaburzoną , zgryzowo po stronie przemieszczenia zgryz krzyżowy całkowity lub częściowy, po drugiej stronie w różnym stopniu zaznaczony zgryz przewieszony.

Diagnozowanie

Podczas procesu diagnozy osób z wadą zgryzu oprócz różnorodnych zmian morfologicznych typowych dla danego rodzaju wady zgryzu, lecz również wzorce czynnościowe wielu grup mięśni , a także różne warunki pracy stawów skroniowo-żuchwowych. Z uwagi na to, że narząd żucia oraz obwodowy aparat wymowy mają wspólne środowisko strukturalne trzeba pamiętać , że czynniki uszkadzające np. narząd żucia działają również na obwodowy aparat wymowy. Czynniki te mogą występować pojedynczo bądź zespołowo, wpływając na siebie wzajemnie. Istotne jest również, iż ten sam czynnik uszkadzający może być odpowiedzialny za wady zgryzu oraz wady wymowy.

BADANIE LOGOPEDYCZNE

1. Badanie wymowy

• Badanie mowy – dokonywanie ogólnej oceny np. Poziomu rozumienia mowy, wypowiedzi (ilościowych, jakościowych), płynność i tempo mówienia, cechy głosu, uzyskiwane są również niektóre dane z wywiadu

• Badanie jakości mowy logopeda przeprowadza za pomocą słuchowo-wzrokową obserwacji dźwiękowej realizacji fonemów (zewnątrz-, wewnątrzustnej) w nawiązaniu do przyjętego systemu fonemowego. Uzupełnieniem słuchowo-wzrokowej obserwacji jest badanie palpacyjne (czuciowe, dotykowe).

• Zastosowanie narzędzia badawczego (kwestionariusze, testy artykulacyjne)

• W czasie oceny artykulacji należy wykorzystać istniejące szpary zgryzowe, szpary powstałe na skutek wypadnięcia zębów. Jeśli wystąpi taka potrzeba należy odwieść żuchwę bądź rozchylić wargi.

• Ocena jakości mowy może wystąpić podczas spontanicznej wypowiedzi badanego, a także podczas prób wymowy głosek w izolacji , logotomach bądź wyrazach

• W czasie oceny jakości mowy należy uwzględnić ruchy i pozycję żuchwy w trakcie mówienia, a także ruchy warg oraz niepożądany kontakt warg z siekaczami.

1. Ocena budowy i czynności obwodowego aparatu mowy polegająca na badaniu budowy i czynności obwodowego aparatu wymowy:

• w pozycji spoczynkowej (oceniany jest tor oddechowy, pozycja spoczynkowa języka, sposób połykania),

• przy rozwartych łukach zębowych (ocenie podlega kształt łuków zębowych , rodzaj oraz stan uzębienia, budowa podniebienia miękkiego ruchomość i budowa języka, wędzidełko języka, wielkośc migdałków podniebiennych, ruchomość podniebienia miękkiego)

• w pozycji zwarcia centralnego (oceniane są wewnątrzustne warunki zgryzowe: nagryz pionowy i nagryz poziomy, sposób zachodzenia górnych siekaczy na dolne, zgodność linii pośrodkowej siekaczy z linią pośrodkowa twarzy, sposób zachodzenia zębów w górnym łuku zębowym na zęby w łuku dolnym)

Dopełnieniem badania wewnątrzustnego jest ocena zewnątrzustnych warunków

zgryzowych: uwypuklenia tkanek miękkich, pogłębienie, wygładzenie bruzdy środkowej, skośność profilu, wysunięcia, wywinięcia w obrębie warg, skrócenia, wydłużenia dolnego odcinka twarzy w odniesieniu do odcinka nosowego, nieprawidłowy, spoczynkowy kontakt siekaczy z wargami.

WYWIAD

• DANE SOCJODEMOGRAFICZNE

• ROZWÓJ PSYCHOFIZYCZNY

• ROZWÓJ MOWY

• UWARUNKOWANIA GENETYCZNE I ŚRODOWISKOWE

• FUNKCJE POKARMOWE I POŁYKANIE

• PARAFUNKCJE

• STAN ZDROWIA ORAZ SPECJALISTYCZNA OPIEKA LEKARSKA

• SPECJALISTYCZNA OPIEKA ORTODONCYJNA

• BADANIA PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNE

ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ SPECJALISTYCZNYCH

Wyniki badań specjalistycznych, a w szczególności badań laryngologicznych, alergologicznych, pulmonologicznych, foniatrycznych są bardzo ważne przy planowaniu terapii logopedycznej.

DIAGNOZA RÓŻNICOWA

Osiowymi objawami dyslalii pierwotnej rozwojowej obwodowej zgryzowej wobec innych zaburzeń są zaburzenia realizacyjne, które łącza się z nieprawidłowościami zgryzowymi przy równoczesnym braku kompetencyjnych zaburzeń. Zarówno u dzieci jak i dorosłych wady zgryzu występują często więc mogą współwystępować ze wszystkimi zaburzeniami mowy. Z praktyki wynika, że u osób z wadą zgryzu dosyć często można zaobserwować skrócone wędzidełko języka. W tym przypadku należy stwierdzić dyslalię ankyloglosyjno-zgryzową.

ROZPOZNANIE LOGOPEDYCZNE

Diagnoza osoby z dyslalią zgryzową powinna zawierać:

• szczegółowy opis stwierdzonych „zjawisk dyslalicznych”

• ocenę słuchu fonemowego (poza dyslalią fonetyczną)

• rodzaj nieprawidłowości zgryzowych

• opis dodatkowych nieprawidłowości anatomicznych

• ocenę sprawności narządów artykulacyjnych

• rodzaj stwierdzonych dysfunkcji i parafunkcji

• dodatkowe dane istotne w określonym przypadku

Programowanie terapii:

1. Cel terapii logopedycznej – ukształtowanie i utrwalenie w mowie spontanicznej normatywnych dźwiękowych realizacji fonemów.

2. Strategie i metody postępowania – działania polegające na usprawnianiu dźwiękowych realizacji fonemów dostosowane do percepcyjnych i realizacyjnych możliwości każdego pacjenta.

3. Organizacja postępowania – podstawową formą terapii sa zajęcia indywidualne. Częstotliwość zajęć zależy od przyjętego planu terapii oraz od etapu utrwalania różnych sprawności. Na etapie początkowym wskazane są cotygodniowe zajęcia, natomiast na etapie utrwalania jedno lub dwa miesięcznie. Czas trwania zajęć 30-45 minut. Jeżeli jest taka możliwość w zajęciach powinny uczestniczyć osoby dorosłe, celem prawidłowej i systematycznej kontynuacji logopedycznych zaleceń i ćwiczeń w środowisku wychowawczym dziecka. U dzieci w wieku przedszkolnym I wczesnoszkolnym terapia logopedyczna najczęściej poprzedza zastosowanie w ortodontycznym leczeniu ruchomego aparatu ortodontycznego.

Postępowanie terapeutyczne:

1. Sformułowanie szczegółowego programu terapii

Program terapii logopedycznej powinien być indywidualnie uwarunkowany m.in. rodzajem i stopniem nasilenia zjawisk dyslalicznych, rodzajem i stopniem nasilenia wad zgryzu, możliwością zmniejszenia dysfunkcji, parafunkcji, dodatkowych nieprawidłowości anatomicznych. W przypadku dyslalii zgryzowej należy wziąć pod uwagę istniejące możliwości i ograniczenia anatomiczno-czynnościowe w obrębie narządu żucia, które zmieniają się stopniowo podczas leczenia ortodontycznego i operacji ortognatycznych.

Osoby z dyslalią zgryzową najczęściej wymagają usprawnienia toru oddechowego, spoczynkowej pozycji języka, sposobu połykania, ruchomości języka, pozycji i ruchów oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych oraz pozycji i ruchów artykulacyjnych żuchwy.

Ćwiczenia logopedyczne prowadzone są bez obecności ruchomych aparatów ortodontycznych w jamie ustnej, natomiast u dzieci w wieku przedszkolnym z ruchomym górnym uzupełnieniem protetycznym.

1. Okresowa ocena postępów terapii

Proces terapii należy poddawać sukcesywnej ocenie pod względem efektywności podjętych działań terapeutycznych oraz wykonywania przez pacjenta zaleceń i ćwiczeń logopedycznych w domu.

1. Weryfikacja hipotez diagnostycznych

W terapii należy uwzględnić nowe dane o pacjencie, wyniki badań specjalistycznych wykonanych w trakcie trwania terapii, a także zmiany w obrębie narządu żucia dokonujące się pod wpływem ortodontycznego leczenia.

1. Modyfikacja programu terapii

Stałe aparaty ortodontyczne stosowane w przypadku poszerzenia szczęki, rozsuwania szwu podniebiennego, a także operacji ortognatyczne, mogą mieć wpływ na zaplanowaną kolejność działań terapeutycznych.

1. Prowadzenie dokumentacji terapii

podstawowymi dokumentami są karta badań pacjenta, dokumentacja fotograficzna, dokumentacja video oraz zeszyt terapeutyczny ćwiczeń i zaleceń.