ROZ.8 - UCZENIE SIĘ

PAMIĘĆ a UCZENIE SIĘ to procesy rozłączne. Pamięć – nabywanie i przechowywanie wspomnień i wiedzy. Uczenie się – zmiana lub nabywanie nowych zachowań.

Proces uczenia wiąże się z WARUNKOWANIEM. 3 rodzaje warunkowania:

• WARUNKOWANIE KLASYCZNE – uczymy się kojarzyć dwa bodźce, oczekiwać ważnych faktów jak pokarm czy ból i przygotowywać do nich (np. że błyskawica zapowiada grzmot),(japoński hodowca nadawał z przenośnego telefonu sygnał na pagery, w które wyposażył zwierzęta – po tygodniu krowy nauczyły się kojarzyć dźwięk pagera i pojawienie się pokarmu) – BADANIA PAWŁOWA NA PSACH, JOHN WATSON NA LUDZIACH

• WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE – uczymy się kojarzyć reakcję z jej konsekwencjami, powtarzać czynności, które dają dobre rezultaty i unikać czynności, które dają złe skutki (np. naciskanie przycisku w automacie uczymy się łączyć z otrzymaniem wafelka),( te same krowy nauczyły się kojarzyć przychodzenie do źródła pokarmu z przyjemnością jedzenia) - EKSPERYMENTY SKINNERA

• UCZENIE SIĘ PRZEZ OBSERWACJĘ –obserwując innych, opanowujemy nowe zachowania pośrednio (np. szympans który widzi jak drugi szympans uczy się łamigłówki, której rozwiązanie nagradzane jest smakołykiem, sam szybciej uczy się łamigłówki) – EKSPERYMENT BANDURY

1.WARUNKOWANIE KLASYCZNE (pawłowowskie)

Iwan Pawłow – rosyjski fizjolog, badał jedną z ważniejszych form uczenia się w klasycznych eksperymentach warunkowania u psów, 1904 nargoda Nobla za badania układu trawiennego.

Pawłow z badań wiedział, że po włożeniu pokarmu do pyska zwierzęcia będzie się ono śliniło. Pracując kilkakrotnie nad tym samym psem zauważył, że zwierzę zaczynało się już ślinić w odpowiedzi na sam bodziec związany z jedzeniem, np. na widok jedzenia, miskę przeznaczoną do jedzenia, osoby która go karmiła lub nawet odgłos jej kroków.

Następnie podawane psu pokarmy łączyli z wieloma bodźcami obojętnymi, aby przekonać się czy pies będzie się ślinił, reagując wyłącznie na bodziec obojętny. Aby wyeliminować możliwy możliwe wpływy bodźców dodatkowych , izolowali zwierzę w małym pomieszczeniu uwiązane na smyczy i przymocowywali mu urządzenie przez które ślina ściekała do naczynia pomiarowego. Podawano mu miskę z pokarmem, w dalszym eksperymentach wdmuchując mu do pyska sproszkowane mięso. Badacze chcieli się przekonać czy zwierzę skojarzy ze sobą te dwa bodźce, jeżeli bodziec obojętny – coś co pies może zobaczyć - regularnie sygnalizuje pojawienie się pokarmu.

EKSPERYMENT PAWŁOWA:

Pawłow prezentował bodziec obojętny – GONG tuż przed bodźcem bezwarunkowym – POKARM W PYSKU. Bodziec obojętny stawał się wtedy bodźcem warunkowym wywołującym reakcję warunkową.

WARUNKOWANIE:

1. b. bezwarunkowy(pokarm) – r. bezwarunkowa (wydzielanie śliny)
2.b. obojętny ( gong) – brak reakcji wydzielania śliny

3.b. obojętny (gong) + b. bezwarunkowy (pokarm) – r. bezwarunkowa (ślina)
4.b.obojętny (gong) – r.warunkowa (ślina) < i bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym>

BEHAWIORYZM- pogląd, że psychologia powinna być nauką obiektywną, która bada zachowanie, nie odwołując się do procesów psychicznych.

WARUNKOWANIE KLASYCZNE –typ uczenia się, w którym organizm zaczyna kojarzyć bodźce. Bodziec obojętny który sygnalizuje bodziec bezwarunkowy, zaczyna wywoływać reakcję, która zapowiada i przygotowuje organizm na bodziec bezwarunkowy.

REAKCJA BEZWARUNKOWA – niewyuczona, naturalna reakcja na bodziec bezwarunkowy ( np. ślinienie się jako reakcja na pokarm)

BODZIEC BEZWARUNKOWY – bodziec, który bezwarunkowo, czyli naturalnie i automatycznie wywołuje reakcję.

REAKCJA WARUNKOWA – wyuczona reakcja na początkowo obojętny bodziec warunkowy.

BODZIEC WARUNKOWY – bodziec początkowo obojętny, który po skojarzeniu z bodźcem bezwarunkowym zaczyna wywoływać reakcję warunkową.

NABYWANIE REAKCJI

Początkowy etap uczenia się, w którym reakcja ustala się i stopniowo nasila (np. przedmioty, zapachy, obrazy skojarzone z przyjemnością seksualną stają się bodźcami warunkowymi pobudzenia)

NIECODZIENNY BODZIEC WARUNKOWY – cebulowy oddech na ogół nie powoduje pobudzenia seksualnego, jednak gdy wielokrotnie łączy się z namiętnym pocałunkiem, może stać się bodźcem warunkowym o takim właśnie działaniu

WYGASANIE REAKCJI

Słabnięcie uwarunkowanej reakcji, kiedy po bodźcu warunkowym nie pojawia się bodziec bezwarunkowy – gdy kilkakrotnie uderzono w gong, a nie podano pokarmu psom, śliniły się one coraz mniej

SAMORZUTNE ODNAWIANIE SIĘ REAKCJI

Ponowne pojawienie się wygaszonej reakcji warunkowej w okresie przerwy, czyli wygasanie tylko powstrzymuje reakcję warunkową, ale jej nie usuwa – uderzenie w gong po kilkugodzinnej przerwie powoduje samorzutne wydzielenie śliny

GENERALIZACJA BODŹCA

Tendencja do reagowania na bodźce podobne do bodźca warunkowego - pies uwarunkowany na określony dźwięk gongu reaguje również na odmienny ton, który nigdy nie łączył się z jedzeniem, dzieci które boją się samochodów na ulicy będą bały się także motocykli i i tramwajów.

W wyniku generalizacji coś co nam normalnie smakuje ale wygląda nieapetycznie, ma odrażający wygląd wywołuje zniechęcenie, np. cukierki krówki w kształcie psich odchodów.

RÓŻNICOWANIE BODŹCÓW

Wyuczona zdolność rozróżniania pomiędzy bodźcem warunkowym a innym bodźcem. Czasami po różniących się tylko trochę bodźcach następują całkowicie rożne skutki – umiejętność rozpoznawania tych różnic jest cechą przystosowawczą.

SPUŚCIZNA PAWŁOWA

Mówi o uwarunkowaniach biologicznych, także o myśleniu i procesach poznawczych. Dzięki niemu wiemy, że zasady uczenia się można odnieść do różnych gatunków, że istotne zjawiska psychologiczne można badać obiektywnie i że zasady warunkowania mają ważne zastosowanie praktyczne.

Myślenie może spowodować, że asocjacji między bodźcami nie będzie, ponieważ myśląc możemy dostrzec że pewne rzeczy są naturalne, np. gdy dla alkoholika do alkoholu dosypiemy coś na mdłości, to nie zrazi się on do alkoholu bo dzięki myśleniu będzie wiedział, że to efekt dosypanych do alkoholu proszków.

ZASTOSOWANIE WARUNKOWANIA KLASYCZNEGO

Teoria Johna Watsona zgodnie z którą człowiek podlega czynnikom biologicznym, ale jest jednak przede wszystkim wzorem reakcji warunkowych, w eksperymencie pokazał, że można uwarunkować pewne lęki: jednomiesięczny chłopiec Albert bał się głośnych hałasów, nie bał się natomiast białych szczurów. Pokazywali dziecku szczura, gdy on chciał go dotknąć uderzali młotkiem w stalowy pręt tuż nad głową. Po 7 uderzeniach Albert wybuchał płaczem gdy tylko zobaczył szczura. Po kilku tygodniach Albert okazywał lęk gdy widział krolika, psa..

FOBIE – zwalczanie instrumentalne, jak ktoś boi się jeżdżenia windą to trzeba jak najczęściej nią jeździć i człowiek zobaczy, że zagrożenia nie ma i lęk zniknie.

2. WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE

W tych warunkowaniu człowiek kojarzy swoje zachowania z jego skutkami. Zachowania, po których następuje wzmocnienie nasilają się, zachowania po których następuje kara – zanikają. Obejmuje nabywania, wygasanie i samorzutne odnawianie się reakcji oraz generalizację i różnicowanie bodźców.

Różnica: WK – tworzy skojarzenia pomiędzy bodźcami wywołując zachowanie reaktywne, czyli pojawiające się automatycznie, WI – powoduje zachowania sprawcze, które podlega oddziaływaniu na środowisko, wywołujące bodziec nagradzający lub karzący.

EKSPERYMENTY SKINNERA

B.F.Skinner – absolwent college`u ze specjalizacją z języka angielskiego i poczatkujący pisarz, pogłębiał wiedze studiując psychologię. Postać nowoczesnego behawioryzmu. Zajmował się takimi rzeczami jak:

PRAWO EFEKTU (Thorndike`a) – zachowania, które mają korzystne konsekwencje stają się częstsze niż zachowania, które mają negatywne skutki. Skinner traktował je jako punkt wyjściowy do opracowania technologii behawioralnej, która umożliwia mu uczenie gołębi zachowań dla nich obcych, jak spacerowanie po pętli w kształcie osemki.

SKRZYNKA SKINNERA – komora z dźwignią lub klawiszem, którym zwierzę manipuluje w celu otrzymania pożywienia lub wody jako czynnika wzmacniającego reakcję. Wyposażona w urządzenie rejestrujące sumę naciśnięć dźwigni lub uderzeń dziobem w klawisz.

KSZTAŁTOWANIE REAKCJI

Procedura polegająca na doprowadzeniu do coraz dokładniejszych przybliżeń pożądanego zachowania dzięki stosowaniu czynników wzmacniających reakcję.

Metoda stopniowych przybliżeń – podawać szczurowi pokarm w nagrodę za zbliżenie się do dźwigni i z czasem wymagać aby zbliżał się coraz bliżej zanim dasz mu nagrodę.

BODZIEC WZMACNIAJĄCY –każde zjawisko, które nasila występujące po nim zachowanie, np. namacalna nagroda, pochwała, okazanie zainteresowania, pozytywny- nasila reakcję przez dostarczenie bodźca po jej wystąpieniu, negatywny – nasila reakcję przez ograniczenie lub usunięcie nieprzyjemnego bodźca, powodują zmniejszenie czegoś ( np. gdy ktoś przestaje marudzić – nie jest to kara, jest usunięciem czynnika karzącego ) pierwotne – naturalny bodziec wzmacniający, np. związany z zaspokojeniem potrzeb biologicznych, wtórne – warunkowy bodziec wzmacniający, którego siła wzmacniająca powstaje z pierwotnym bodźcem wzmacniającym, np. jeżeli szczur nauczy się, że światło zapowiada pokarm to będzie starał się je zapalić, światło stanie się wtórnym bodźcem wzmacniającym.

Wzmacnianie regularne – wzmacnianie reakcji za każdym razem gdy się pojawia, np. alkoholicy piją bo wiedzą że nastąpi natychmiastowa przyjemność z używki, nie przeraża ich późniejszy efekt – kac, seks bez obawy przed późniejsza ciążą

Wzmacnianie nieregularne – wzmocnienie reakcji tylko czasami, jego skutkiem jest wolniejsze nabywanie reakcji, ale znacznie większa odporność na wygasanie w porównaniu ze wzmacnianiem regularnym, np. rybak wie że nie złowi ryby za każdym razem jak zarzuci wędkę, a jednak trwa w nadziei a jego wysiłki od czasu do czasu są nagradzane, tak samo automaty do gry

ROZKŁADY WZMOCNIENIA

ROZKŁAD O STAŁYCH PROPORCJACH – wzmacnia zachowanie po określonej liczbie reakcji, np. ludzie wynagradzani za pracę akordową, np. za każde 30 sztuk wyrobu

ROZKŁAD O ZMIENNYCH PROPORCJACH – wzmacnia zachowanie po nieprzewidywalnej liczbie reakcji, np. hazardziści i wędkarze

ROZKŁAD O STAŁYCH ODSTĘPACH CZASOWYCH- wzmacnia pierwszą reakcję po upływie stałego czasu, np. ludzie częściej zaglądają do skrzynki na listy w godzinach dostarczania poczty

ROZKŁAD O ZMIENNYCH ODSTĘPACH CZASOWYCH- wzmacnia pierwszą reakcję po upływie zmiennego czasu, np. „halo” w słuchawce telefonu nagradzające za którymś razem cieprliwe wybieranie numeru

KARANIE

Nieprzyjemne zdarzenie, zmniejszające częstotliwość poprzedzającego je zachowania. Mówi czego nie można robić, wznieca gniew i agresję, obniża samoocenę, doprowadza do tego, że w końcu nie wiemy co robić. Karanie ma minusy - nie ulega zapomnieniu jest tylko powstrzymaniem. Ma też plusy – hamuje niepożądane zachowania, nieczęsto prowadzi do zachowania bardziej odpowiedniego. Kara szybko eliminuje niepożądane zachowanie, ale również wywołuje reakcje niepożądane jak gniew, lęk, opór.

NAGRADZANIE

Mówi co jest dobre i co należy robić, poszerza nasz repertuar zachowań i gdy w przyszłości stajemy przed problemem wiemy jak go rozwiązać

WYUCZONA BEZRDANOŚĆ – zero działań, ponieważ nie ma związku między reakcją, a tym co ją spotka, np. bezrobotny przestaje szukać pracy bo wciąż jej nie może znaleźć.

MAPA POZNAWCZA- psychiczna prezentacja układu przestrzennego środowiska, np. zjawisko obserwowane u szczurów, które po zapoznaniu się z labiryntem zachowują się tak, jakby nauczyły się jego mapy poznawczej.

UCZENIE SIĘ UTAJONE

Zwierzęta podobnie jak ludzie mogą uczyć się z doświadczeń, zarówno ze wzmocnieniem jak i bez niego. Po dzisięciodniowym zapoznawaniu sięz labiryntem szczury otrzymywały nagrodę w postaci pokarmu za dojście do końca labiryntu. Już wkrótce zademonstrowały wyuczone wcześniej umiejętności poruszania się – w labiryncie trafiały na miejsce z taką samą pewnością jak szczury, które otrzymywały wzmocnienie za bieganie po labiryncie. Uczenie, które pojawia się tylko wtedy, gdy jest jakiś powód do zademonstrowania jego efektów.

ZBĘDNE UZASADNIENIE – EFEKT NADMIERNEGO UZASADNIENIA

Skutek obiecywania nagrody za wykonanie czynności, która i bez tego jest wykonywana z przyjemnością. W takiej sytuacji motywem działania może stać się nagroda, a nie wewnętrzne zainteresowanie, np. dzieci którym obiecano w eksperymentach zapłatę za bawienie się ciekawą zabawką, bawiły się nią rzadziej niż te, którym nie płacono- pomyślały, że skoro są do niej przekonywane to nie warto tego robić z własnej woli.

SPUŚCIZNA SKINNERA

Mówił, że to wpływy zewnętrzne, a nie wewnętrzne myśli i uczucia kształtują zachowanie. Aby skutecznie pomagać kierować ludźmi powinniśmy mniej troszczyć się o ich złudzenia, wolności i godności. Rozumiejąc, że zachowanie jest kształtowane przez jego konsekwencje, powinniśmy posługiwać się nagrodami w sposób skłaniający do bardziej pożądanych zachowań. Krytycy twierdzą, że dehumanizował człowieka, lekceważąc jego wolność osobistą. Rozbudził ożywioną dyskusję intelektualną nad naturą ludzkiej wolności oraz strategiami kierowania ludźmi. Jego zasady są stosowane w szkołach, miejscach pracy i domach.

ZASTOSOWANIE WARUNKOWANIA INSTRUMENTALNEGO

W SZKOLE: uczenie dzięki komputerom, uczniowie natychmiast informowani czy wykonali zadanie dobrze czy źle, a jeśli dobrze to kierowani do następnego etapu, kary i nagrody, gospodarka żetonowa ( dobre zachowania nagradzane żetonami, żetony wymienne na małe nagrody i przywileje)

W PRACY: za osiągnięcia nagroda, np. czek, pochwała podwładnych za dobrą pracę

W DOMU: osoby które same opłacają rachunki zużywają 20% mniej energii ze względu na informacje zwrotne dotyczące obecnego zużycia prądu z poprzednim, gdy rodzice mówią do dziecka żeby szło spać a później przy protestach ustępują – wzmacniają działania niepożądane, wyczerpani zaczynają krzyczeć, dziecko się gniewa a powinno być inaczej: zainteresowanie gdy dziecko zachowuje się właściwie, wzmacniać te zachowania i czekać na pożądany skutek, ignorowanie kaprysów , brak kar – nie krzyczeć i nie bić.

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE WOBEC SIEBIE: wyznacz sobie cel, zapisuj jak często podejmujesz zachowania, zacznij wzmacniać pożądane zachowania, ograniczaj zachęty jak zachowania staną się nawykiem

3.UCZENIE SIĘ PRZEZ OBSERWACJĘ - modelowanie

Obserwujemy i naśladujemy zachowania innych, modele. Uczymy się wszelkiego rodzaju zachowań społecznych.

EKSPERYMENT BANDURY

Albert Bandura – prekursor badań nad uczeniem się przez obserwację

Dziecko rysuje, dorosły masterkuje, nagle wstaje I bije kopie dużą, nadmuchiwaną lalkę wykrzykując: walnij go w nos, kopnij, po obejrzeniu wybuchu złości dziecko zostaje wyprowadzone do drugiego pokoju, w którym jest wiele zabawek. Następnie zabiera dziecko z pokoju mówiąc, że chce zachować dobre zabawki dla innych dzieci. Wyprowadza dziecko do pokoju gdzie jest mało zabawek, a wśród nich nadmuchiwana lalka – bije lalke ( mężćzyżni którzy biją swoje żony wychowywali się w rodzinach gdzie ojciec bił matkę)

ZASTOSOWANIE UCZENIA SIĘ PRZEZ OBSERWCJĘ

Propagowanie dobrych wzorców, zachowania prospołeczne – pozytywne, konstruktywne, użyteczne, przeciwieństwo zachowania antyspołecznego, np. modelowa babcia – obserwując babcię dziewczynka uczy się gotować