13. 10. 2010r.

Antropologia filozoficzna – od kiedy i dlaczego tak późno się pojawiła?

D. Hume Traktat o naturze ludzkiej

Dilthey o tym, czym jest człowiek mówi jego historia.

Każda nauka redukuje człowieka do swojej dziedziny

Filozofia człowieka stara się dać całościowy zintegrowany obraz człowieka

DEMOKRYT V-IV czym jest człowiek to każdy wie, tym co wszyscy znamy

MAX SCHELLER XX człowiek stał się sam dla siebie problemem, uzyskał świadomość

KARL JASPERS człowiek to coś więcej niż można o nim powiedzieć (niż to jak nauki go określają), człowiek sam siebie nie znam do końca

SOKRATES poznaj samego siebie.

Definiowanie jest wyróżnieniem człowieka. Odrębność człowieka wobec innych istnień (wobec Boga i wobec zwierząt)

PLESSNER człowiek to pół-zwierzę pół-duch

ARYTSOTELES człowiek to zwierzę rozumne (Animal rationale)

C…..? (Animal symboli cum)

PASCAL człowiek to trzcina myśląca

SCHLEIERMACHER człowiek to religijna istota

GEHLEN kultura określa czym jest człowiek

1. teorie teocentryczne (św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu)

2. teorie antropocentryczne - > człowiek jest niezależny, może przekształcać przyrodę, tworzy królestwo na ziemi, chce być bogiem. W czasach nowożytnych rozwój nauk głosił potęgę człowieka uzyskiwał władzę.

~ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA ~

>> Od Kanta 4 zasadnicze pytania, odpowiedzi na nie dają określone dziedziny filozofii

- co wiedzieć? (metafizyka)

- jak żyć? (etyka)

- na co mieć nadzieje? (religia)

- czym jest człowiek? (antropologia filozoficzna) nie daje odpowiedzi na zagadnienie szczęścia itp.

Dzieje filozofii pokazują człowieka jako coś w odniesieniu do czegoś poza nim. W kosmosie człowiek jest częścią podlegającą całości praw i nie ma tam poczucia bezpieczeństwa. Człowiek jest zadomowiony w świecie -> doskonałej, zamkniętej, rozumnej, harmonijnej całości.

Chrześcijaństwo: św. Augustyn:

Miejsce człowieka jest nie z tego świata. Człowiek jest rozdarty między Niebem a Ziemią. Czując się stworzeniem Bożym ma punkt odniesienia, wzór i cel życia -> ma jasną pozycję.

Narasta wyobcowanie ze świata Boskiego i Ziemskiego

Nietzsche Bóg umarł człowiek nie jest dzieckiem Boga

W nowożytności to wyobcowanie się wzmaga.

Scheller --> współcześnie jesteśmy pierwszą epoką w której człowiek staje się dla siebie problemem (wiek XX) rozwój filozofii człowieka

27.10.2010r.

Grecy: człowiek jest częścią kosmosu, byt niedoskonały, zależny.

Chrześcijaństwo: zbawienie jest możliwe gdy człowiek zawierzy Bogu – człowiek jest na obraz Boga

Zmiana obrazu i miejsca człowieka w świecie jakie dokonywały się w ciągu dziejów:

Definicje człowieka:

1) ARYSTOTELES człowiek to zwierzę rozumne (animal rationale (Seneka, Kant, św. Augustyn)). Człowiek posługuje się rozumem, może mówić, przekazuje oceny (moralne); w człowieku można dostrzec szczególną cechę rozróźnianie dobra i zła. Pojęcia moralne są ogólne, abstrakcyjne, bez desygnatów w rzeczywistości, tylko człowiek może się tym posługiwać. //Myślący i mówiący//

2) Stary Testament człowiek stworzony jest na obraz i podobieństwo Boga, posiada pewną wyróźniającą cechę , wyjątkowość (istotą człowieka jest to ze musi się upodabniać ) // na podobieństwo Boga//

3) G.P. Mirrandola – „o godności człowieka”. Człowiek jest w środku świata, nie jest niebiański i nie jest ziemski. Ma wolę wolną do kształtowania swojego życia, otoczenia, rzeczywistości. Nie ma narzuconych ograniczeń – człowiek sam określa swoją naturę (nie anioł i nie zwierzę). Człowiek jest wolny do tworzenia siebie. // kształtuje siebie wg własnej woli//

Te definicje zostały zmodyfikowane i zakwestionowane mniej lub bardziej:

• Galileusz (Kopernik) człowiek nie może być w środku wszechświata, gdyż Ziemia nie jest w centrum.

• Darwin (Goethe) biologiczne ujęcie – człowiek nie całkiem różni się od zwierzęcia. Człowiek jest wynikiem ewolucji / neodarwinizm – połączenie ewolucji i teorii dziedziczności

• Psychologia świadomości (Z. Freud) człowiek nie jest Panem siebie. Nie wszystko dostępne jest ludzkiemu rozumowi. Człowiek jest świadomy.

• Schopenhauer ??

Wykład niedokończony…

10. 11. 2010r. – brak wykładu

24.11.2010r.

Problem duszy i ciała (psyche i soma) i ich wzajemny stosunek.

Pierwotna wspólnota nie stawiała człowiekowi problemu duszy i ciała

• Platon: (myślenie funkcjonujące do dziś) o duszy jako istocie człowieka, „Fajdros” – obraz zaprzęgu (woźnica i 2 konie) 3 części duszy (zniewolona przez ciało, ciało jest więzieniem duszy – dusza przez to ma ograniczony dostęp do poznania (Fedon) ciało ukazane jest jako przeszkoda dla duszy. W metaforze jaskini – człowiek (ciało) jest zniewolony kajdanami. Jak widzimy ludzie muszą dogadzać ciału, przez to nie ma czasu oddawać się filozofii. Samą duszą powinniśmy oglądać rzeczywistość by posiąść właściwą wiedzę.

Ciało połączone jest ze złem („teajtet”)

Dusza potrzebuje wzmocnienia przez modlitwę obrządek. Wyjątkowość człowieka – dusza gwarantuje godność – troska by dbać o duszę (poczucie własnej wartości). Wywyższenie duszy nad ciałem.

Metafora : woźnica i 2 konie (narowisty i posłuszny) troista dusza:

Woźnica – rozum

Koń narowisty – namiętności i pożądliwości

Koń spokojny – dusza

Namiętności i pożądliwości strącają człowieka.

Timajos – troista struktura duszy – najważniejszą częścią jest rozum. Jest właściwą częścią duszy, wstępując w ciało zyskuje 2 pozostałe postacie.

Siedlisko rozumu –głowa.

Dusza impulsywna – serce i płuca

Dusza pożądliwa – podbrzusze

Rozum wskazuje na pozaziemskie pochodzenie, obejmuje to, co ponadzmysłowe. Platon pokazuje człowieka jako igraszkę w rękach bogów.

Sokrates (DAIMONION)- głos sumienia. Głos boski w duszy człowieka – to , co łączy człowieka z tym, co ponadludzkie

Harmonia duszy i ciała. Rola fizyczności w życiu człowieka brak harmonii szkodzi jednemu i drugiemu. Integracja. Ciało bez duszy było by ułomne i marne. W marnym ciele dusza nie poznaje w sposób właściwy.

• Arystoteles: odrzuca dualizm Platona. Głosi nierozerwalną łączność duszy i ciała. Dusza jest formą ciała. Forma i materia tworzą substancję – byt. Teleologiczny rozwój. Dusze mają wszelkie istoty żywe. Aktywność życia związana jest z duszą. Życie – materia i forma (ciało bez duszy jest martwe)

Umysł – coś boskiego, ma charakter pozaludzki (czynny – przekracza charakter psychosomatyczny)

Jedność duszy i ciała – odmiennie doświadczane.

Ciało – empiryczny odbiór, jest jawny

Dusza – doświadczana wewnętrznie, prywatnie, coś niewyrażalnego, uczucia.

Trudności w koncepcjach: dualistycznej Platona i monistycznej Arystotelesa:

- Kartezjusz: dualizm – dusza i ciało to osobne samodzielne substancje

Człowiek posiada duszę i cało – w jaki sposób łączą się ze sobą, jak funkcjonuje ta jedność?

W praktyce widać że te dwie sfery współdziałają ze sobą w teorii to trudne zagadnienie.

8.12.2010r. problem duszy i ciała c.d.

Platon.

Ciało – jako element organicznego świata . moje własne ciało

Plessner – pozycja ekscentryczna tylko człowiek może dystansować się do własnego środowiska i mieć refleksję nad sobą

Filozofia dualistyczna (Platon, Sokrates)

Jedność = człowiek (dusza i ciało)

Herder człowiek to istota nie dokończona, nie zamknięta. Zawiera wolną przestrzeń do wypełnienia. Istnieje jakiś ośrodek, który wykracza poza organizm psychofizyczny.

M. Scheller, Plessner, Marcel, Sartre, Jaspers, Heidegger = egzystencjaliści

Wolność – uzupełnia działanie instynktu

Ciało – dwojakie doświadczenie.

1. jako przedmiot – jedno z wielu ciał dla obserwatora (mieć ciało)

2. własne ciało – nie jest przedmiotem – moje osobiste istnienie (być)

G. Marcel być i mieć ciało.

W dualistycznej filozofii:

Mieć ciało – (Platon) – mam ciało ale jestem duszą. Ciało zakłóca działanie duszy. / chrześcijaństwo – utrata ciała wyzwala duszę – „zmartwychwstanie ciała”

Być ciałem – utożsamiam się z ciałem

Doświadczenie cielesności:

• Kontakt z drugim człowiekiem – oddziaływanie na człowieka

• Doznanie własnej cielesności – wysiłek fizyczny

• Zerwanie łączności z innymi – ciało umożliwia łączność/ tortury wobec ciała dla złamania duszy – oddziaływanie na duszę przez ciało (destrukcyjna siła oddziaływania)

Doświadczenie ciała jest rozmaite: człowiek ograniczony do ciała – życie psychiczne jest stłumione, ograniczone bądź służy jako punkt ataku i upokorzenia.

Ciało jest potrzebne dla samowiedzy. Poznać siebie w różnych okolicznościach (wytrwałość itp.). Dana sytuacja daje nam wiedzę, którą zdobywamy dzięki ciału/ przez ciało.

M. Ponti nie można rozdzielać duszy od ciała

Kim jest ten bez ciała? / czym jest ciało bez życia psychicznego?

Razem – ciało i dusza – stanowią szczególny sposób istnienia ludzkiego na świecie. Człowiek jest stworzeniem żyjącym w świecie, ciało jest realizacją kondycji ludzkiej

W jaki sposób funkcjonują razem dusza i ciało?

Relacje:

- dusza podporzadkowuje sobie ciało, ma pierwszeństwo, oddziaływuje na ciało.

- ciało oddziaływuje na duszę

- paralelizm psychofizyczny – równoległość, współistnienie życia psychicznego i fizycznego

Spinoza paralelizm odpowiada na pytanie o relację duszy i ciała.

Dlaczego jest równoległość?

Spinoza: to, co psychiczne i fizyczne jest tylko modi bytu, substancji …. ? ….. . zsynchronizowane działanie mające źródło poza nimi samymi.

Nie są takie same, więc nie można powiedzieć, że któraś jest ważniejsza. ?

W tradycji: życie psychiczne było wywyższane jako czynniki wyróżniający człowieka spośród zwierząt.

- w zdrowym ciele zdrowy duch

Dualizm nie prowadzi do antytezy : albo –albo. Dialektyka życia psychicznego i fizycznego, odmienne interesy pomiędzy duszą a ciałem.

05. 01. 2011r.

NATURA LUDZKA

Wyższość istnienia człowieka:

• Żyje i przekracza czas i przestrzeń – pragnie przekroczyć granice świata.

• Świat i środowisko biologiczne jako zagrażające człowiekowi, ten chce pokonać te ograniczenia.

• Człowiek jest istotą pracującą, praca pozwala przezwyciężyć przestrzenne granice (podróże – pokonanie granic, nowe tereny, lepsze życie – poznawczy charakter).

PRACA – wyróżnia człowieka – zmiana zewnętrznych uwarunkowań, przekształcenie w użytecznościowych celach,

Wewnętrzny czynnik – efekt działalności w/w – człowiek realizuje swoje zdolności i umiejętności, staje się istotą społeczną

Stworzenie pracujące – HOMO LABORANS

Praca to konieczność – musi pracować by żyć (wielki wysiłek, znój)

Wartość – chce pracować by się rozwijać, człowiek się angażuje

• Człowiek tworzy narzędzia – HOMO FABER (rzemieślnik)

Tworzy narzędzia by przekształcać świat i zmienia siebie by posługiwać się narzędziami. Zmienia się nastawienie do rzeczywistości. Technika, która ma być środkiem do panowania nad światem, staje się środowiskiem i rzeczywistością człowieka: podnosi komfort i bezpieczeństwo, równocześnie stwarza zagrożenie – niszczenie środowiska naturalnego. Cywilizacja jest wyzwaniem.

SZTUKA – człowiek tworzy dzieła sztuki, jest to szczególny sposób obcowania ze światem – działalność wyobrażeniowa, NAŚLADOWNICTWO, wizja. Daje inne niż materialne – zaspokojenie potrzeb. Oderwanie się od rzeczywistości, ogląd, wspomnienie, uznanie o świecie. Sztuka zatrzymuje, wyzwala od czasu. Zmienia człowieka, potrzebuje nowych form, materiałów artystycznych. Życie ze sztuką jest zwielokrotnione o życie bohaterów dzieł itp. Przeżywamy ich losy i rozterki, zauważamy ich postawy, wcielamy się w naszych bohaterów – identyfikacja z bohaterem – intensyfikacja naszych przeżyć.

• HOMO AESTHETICUS – ludzka potrzeba piękna, twórczości i ekspresji = przekraczanie czasu

Kultura – postać życia, prawo walki o byt (ewolucyjna geneza kultury) – Huxley, Freud, Schopenhauer, - etap rozwoju człowieka - z biologii i materii.

- metafizyczne źródło kultury – przeciwstawne w/w.

Oświeceniowa teoria XIX/XXw – należy odróżnić popędy od potrzeb. Kultura jest odrębna od procesów ewolucyjnych, nie jest dziełem natury.

- antropologia (Scheller, Gehlen, Plessner) Nietzsche (człowiek istotą niedokończoną)

Wg nich, człowiek to niedokończenie wypełnia twórczością. Człowiek może sam siebie określać, słabość instynktów jest szansą dla ludzkiej działalności.

Wolność – od instynktów. Istnieje dystans pomiędzy bodźcem, instynktem a ludzkim działaniem. Wypełnia przez wyobraźnie, pracę świadomości – przekształcenie popędu na posłuszne woli człowieka.

Wola i wolność – panowanie nad popędami. Człowiek jest istotą poszukującą – działa w wielu kierunkach, ma nadmiar sił i jest otwarty na świat – (ryzyko klęski, że wolne działanie będzie nieskuteczne niż biologiczne

Gehlen: odciążenie, zdolność uwolnienia się od bodźców, zdystansowanie się, powstrzymanie. Człowiek nie jest tak jak zwierzęta, całkowicie pochłonięty przez świat.

Kultura jest systemem odciążeń. W sferze wyobraźni zdolność abstrakcyjnego myślenia konstruuje możliwe projekty, w świadomości dokonuje się refleksja.

Plessner: postawa ekscentryczna, odśrodkowa u człowieka. Żyjąc poza nurtem życia, organizuje różne warunki życia, tworzy proces myślenia.

Ma to też negatywny aspekty. (Nietzsche – człowiek nie czuje się jak we własnym domu, zmieniony świat staje się obcym środowiskiem.) zwierzę jest docentryczne – chce być pośrodku świata.

Kultura chciałaby pogodzić te dwie postawy, ale też akceptuję przewagę tej ekscentrycznej. Kultura akceptuje świat.

Człowiek prowadzi swoje życie, kieruje nim \.kultura zatem wydaje się być naturalną sztucznością. Chce nadać ludzki kształt temu, co człowiekowi narzucone. Nakierowanie na cele nie wynikają z genów, jest rzeczywistością tworzoną przez człowieka, kieruje się wartościami. Świadomość wartości pozwala zmieniać środowisko w którym żyje, człowiek jawi się jako inna istota niż biologiczna.

Plessner – człowiek jest jedyna istotą zdolną do buntu przeciw temu, co zastaje, powstrzymuje popędy i potrzeby.

Duch ludzki(egzystencja, dusza, duch) daje siłę – intellectus archetypu – umysł tworzący

• Wolność jest źródłem twórczości człowieka (kultura, nauka, dzieła ludzkie)

HOMO CREATOR – człowiek twórczy – zdolny do przekraczania czasu i przestrzeni, kreuje nową rzeczywistość. (najbardziej współczesne odkrycie) – duch ludzki jest źródłem ludzkiej działalności.

Ernst Cassirer (neokantysta) odrębność kultury od biologii. Formy symboliczne (religia nauka prawo itp.) – aprioryczne struktury świadomości. Człowiek z natury jest w nie wyposażony, nie można ich zredukować do biologii czy psychiki

Człowiek to animal symbollicum. Dzięki formom symbolicznym tworzy sensownie.

HOMO LUDENS istota bawiąca się. Potrzeba zabawy – człowiek tworzy różne formy rozrywki –wynika to z jego natury. Człowiek to byt zindywidualizowany.

19.01. 2011r.

Wiktor E. FRANKL

HOMO PATIENS – istota cierpiąca.

• Połączenie filozofii z medycyną. Koncepcja leczenia – metoda leczenia nerwic, neuroz, psychoz.

• Odwołuje się do K. Jaspersa i Schellera – ich poglądy przejmuje do swojej koncepcji

Obraz człowieka:

• Byt warstwowy – różnorodne wartwy

Biologiczna

Psychiczna

Duchowa duch/ osoba – obecna (jak u Schellera i w koncepcjach tomistycznych) – egzystencjalizm

Ostatecznie warstwy nie prowadzą do rozpadu – są jednością i całością, nie ma tu sprzeciwu (jest jednością i różnorodnością)

Jedność jest w warstwie duchowej. Osoba jest instancją, która jednoczy warstwy sprzeczne przez podporządkowanie – nie są na tym samym poziomie, nie są równoważne. Najwyższą jest warstwa duchowa.

Frankl: osoba w człowieku wyznacza miejsce i rolę organizmu psychofizycznego. Osoba kreuje ostateczny obraz człowieka.

• Nie podejmuje zagadnienia duszy i ciała – dla Frankla to problem organizmu psychfizycznego. Nad nim stoi „osoba”

Fakultatywny noopsychiczny antagonizm

• W człowieku zawarty jest antagonizm, wewnętrzny konflikt, byt wewnątrz sprzeczny. Do głosu dochodzi stosunek osoby do organizmu psychofizycznego.

• Jako osoba duchowa człowiek zajmuje postawę: wytworzyć dystans do organizmu psychofizycznego. Przeciwstawia się lub godzi się na np. gniew (może się opanować albo dać ponieść)ten stosunek powstaje na innym poziomie niż gniew. Decyzja ta wynika ze sfery duchowej (ponad psychiką i fizycznością)

Terapia Frankla logoterapia:

Człowiek może zająć postawę wobec organizmu psychofizycznego -> dystans wobec sytuacji w jakiej się znajduje, Pozwala zachować swoje człowieczeństwo. Gdy sytuacja nas pochłania – gubimy samego siebie. Można traktować organizm psychofizyczny przedmiotowo. Jawi się to jako płaszczyzna wolnego działania wobec organizmu psychofizycznego.

Funkcje organizmu psychofizycznego: pole do działania ‘osoby’

• Ekspresyjna – osoba wyraża się przez organizm psychofizyczny (nie jest nieograniczonym materiałem, np. choroba może ograniczyć jego działanie)- pokazujemy kim jesteśmy.

• Instrumentalna – org. Psychofizyczny jest narzędziem , posługujemy się nim w konkretnym działaniu.

Organizm psychofizyczny w różnym stopniu może wyrażać osobę i być narzędziem

Człowiek jest osobą i MA organizm psychofizyczny.

Osoba duchowa jest nieprzedmiotowa (tomistyczne, personalistyczne, egzystencjalne podejście), nie jest rzeczą, nie da się ją scharakteryzować jak rzecz. Jest dynamiczna, nieuchwytna. Ruch wynika z wolności ducha. Osoba jest duchem, jest zindywidualizowana, jest jedyna. Jednostka . wolna decyzja wypływa z osoby, jest niepowtarzalna.

Dynamika wyraża się w tworzeniu, przeciwstawianiu, dystansowaniu się wobec organizmu psychofizycznego.

• Nadrzędność osoby nie jest ciałem ani duszą, ani organizmem ani psychiką.

Wolność – przeciwstawianie się koniecznością. Decyzja zawsze jest wobec konkretnych uwarunkowań

Wolność / konieczność znajdują się w różnych płaszczyznach.

Człowiek jest wolny od swej faktyczności (kim jest w danej sytuacji) do egzystencjalności (kim mogę być w danej sytuacji). We wnętrzu człowieka toczy się walka między bytem duchowym a organizmem psychofizycznym – walka o prym.

• Intencjonalność (Kant) człowiek jest zorientowany ku czemuś, co jest poza nim. świat sensu i wartości, stanowi byt powinności owy.

W duchowym bycie tkwią możliwości – byt możnościowy – najbardziej wewnętrzne, możliwości stawania się sobą.

Człowiek ma nieograniczone możliwości rozwoju – urzeczywistnia je dzięki intencjonalności wychodzenie ku światu, sensu i wartości, dla tego nie może się usprawiedliwiać tym, co teraz (zawarte w psychice). Jako osoba ma nieograniczone możliwości stawania się innym.

Odpowiedzialność i sumienie moralny wymiar stawania się człowiekiem.

Człowiek jest tym kim będzie (nie tym kim jest). Człowiek nakierowany jest na wartości. Realizowanie wartości nadaje sens życiu. Istota człowieka wyraża się w nakierowaniu na sens (możliwy do zrealizowania dzięki wartościom)

Człowiek jest istotą przepojoną dążeniem do sensu. (To przekonanie wyrasta na gruncie praktyki klinicznej)

• Frustracja egzystencjalna (XXw) – wynik niespełnienia dążenia do sensu, poczucie bezsensu. Wraz z rozwojem cywilizacji pogłębia się ‘wolność od’ (od ograniczeń natury i tradycji). Człowiek jako istota z zredukowanymi popędami i instynktami, ma większy obszar wolności ‘od’ ale nie wie jak jest z wolnością ‘do’ – ciężar wolności- w jakim kierunku iść, co ze sobą zrobić?

• Stać się – jest zadaniem, celem. Człowiek realizuje swoją istotę przez stawanie się. Sens jest zawsze konkretny, ma charakter indywidualny.

• Ucieczka od poczucia bezsensu – alkoholizm, narkotyki, poszukiwanie szczęścia. Dążenie do szczęścia zawiera pułapkę – im bardziej dąży bezpośrednio do szczęścia, tym bardziej staje się nieszczęśliwy (Kierkegaard – szczęście osiąga się przez działanie, dążenie do celu, nie przez nastawienie do szczęścia. Dar nie cel)

• Sumienie (psychoanaliza – superego) podpowiada jak realizować wartości, uchwycenie sensu w sytuacji, odrzucenie antywartości. Narzędzie warstwy duchowej.

• Odpowiedzialność – za decyzje by zachować moralność.

Sens ludzkiemu życiu nadają realizowane wartości.

• Przeżyciowe – doznanie , przeżywanie piękna itp.

• Twórcze

• Związane z postawą: cierpienie – najbardziej wymagające do realizacji , nadaje sens – najgłębsze doznanie człowieczeństwa.

HOMO PATIENS – człowiek cierpiący, uciekanie przed nieuchronnym cierpieniem gubi człowieka, ono uświadamia istotę człowieczeństwa

Logo terapia – skierowana na sens, pokazać, że zawsze jest możliwe i do zrealizowania sens. Jednostka sama musi doświadczyć tego w danej sytuacji.