Cele nauczania. Budowa lekcji
E. Nowak, Cele edukacji polonistycznej, w: Polonista w szkole. Podstawy kształcenia nauczyciela polonisty, red. A. Janus-Sitarz, Kraków 2004.
M. Rusek, Lekcje polskiego – typy i struktura, w: Polonista w szkole. Podstawy kształcenia nauczyciela polonisty, red. A. Janus-Sitarz, Kraków 2004.
M. Rusek, Kwestia stylu. Refleksje i tożsamości polonisty i stylach nauczania, w: Doskonalenie warsztatu nauczyciela polonisty, red. A. Janus-Sitarz, Kraków 2005.
Opracowałam dwa pierwsze:
E. Nowak, Cele edukacji polonistycznej
Potrzeba zadania sobie trzech pytań:
1) Po co uczyć?
2) Czego uczyć?
3) Jak uczyć?
Cele edukacji: zamierzony wynik osiągalny przez uczniów w trakcie nauczania (wyznaczany rzez politykę oświatową* i świadomość nauczyciela
*Państwowa polityka oświatowa wyznacza cele społeczne edukacji (tak, aby uczniowie wyrośli na obywateli).
Cele jednostkowe – wyznaczenie możliwości, zdolności, potrzeby i zainteresowania każdego ucznia.
KLASYFIKACJA CELÓW NAUCZANIA:
1. Cele ogólne i szczegółowe
ta klasyfikacja podkreśla wieloetapowość procesu kształcenia
Cele ogólne – wyznaczają kierunki dążeń, które będą realizowane wieloetapowo (w ciągu kilku lat), określają je dokumenty ministralne
Hierarchia dokumentów ministralnych:
I. dokumenty ministralne (rozporządzenia)
II. Program nauczania
III. Plan pracy – rozkład materiału zawierający krótkoterminowe cele
Cele ogólne krótkotrwałe – wiążą się z administracyjną pracą szkoły, cechują się wieloznacznością, dużym stopniem niedookreśloności, deklaratywnością
Cele szczegółowe – wyznaczają planowy tok każdej lekcji, stanowią narzędzie oceny.
Podział na cele ogólne i szczególne realizuje zasadę „od wieloznaczności do konkretu” i „od ogółu do szczegółu”.
Podstawa programowa realizuje Ele ogólne, ale długoterminowe.
Hierarchia aktów prawnych
1. Podstawa programowa krótkoterminowe cele ogólne
2. Program nauczania
3. Rozkład materiału
4. Konspekt lekcji ------ cele szczegółowe
2. Cele poznawcze, kształcące, wychowawcze
c. poznawcze – wiedza zdobywana i poszerzana cele dydaktycze
c. kształcące – umiejętność wykorzystywania wiedzy w praktyce
c. wychowawcze – wynikają z etycznego wymiaru edukacji
3. Cele operacyjne i nieoperacyjne
operalizacja – wyróżnienie planowego celu w postaci zadań, których rozwiązanie jest możliwe do sprawdzenia i oceny (względy jakościowe i ilościowe), efektem tych działań będą cele operacyjne
cele operacyjne – konkretny opis zachowań ucznia (precyzują to, co ten wykona i co uzna za osiągnięcie celu); to opis zachowania ucznia + sytuacja sprawdzania + standard osiągnięć
cele nieoperacyjne – odpowiednik celów wychowawczych (występują w nich określone wzorce zachowań, akcentują pożądane postawy)
np. cel operacyjny –Uczeń wymienia pięć części budowli antycznych.
cel operacyjny – Uczeń dostrzega antyczną koncepcję świata.
4. Cele nauczania w toku kształcenia
zasada podmiotowości (cele dla ucznia)
zasada funkcjonalności (cele mają dać się zrealizować)
zasada rzeczowności (cele mają być oczywiste)
zasada wykonalności (dostosować zamierzenia do wykonalności)
M. Rusek, Lekcje polskiego – typy i struktura
1. O lekcji
łac. lectio, w średniowieczu oznaczało czytanie i komentowanie Biblii
Cztery wymiary nauczania j. polskiego:
1) instrumentalny (czytanie, pisanie, mówienie)
2) historyczny (zaznajomienie z tradycją)
3) filozoficzno – społeczny (psychologia, socjologia, filozofia)
4) estetyczny (artystyczny)
2. Typy i podziały lekcji
a) u Czesława Kupisiewicza
1) służące zaznajomieniu z nowym materiałem
2) powtórzeniowo – syntetyzujące
3) poświęcone kontroli i ocenie
b) uszczegółowie Marii Madejowej
1.1) poświęcone opracowaniu nowego materiału oparte na metodach:
- podającej
- problemowej
- heurystycznej
- oglądowej
- zajęć praktycznych
te lekcje mają jedną strukturę
2.2) poświęcone utrwaleniu wiadomości i umiejętności
te lekcje nie mają ustalonej struktury
3.3) poświęcone sprawdzaniu wiadomości i umiejętności
te lekcje nie mają ustalonej struktury
3. Koncepcja kształcenia wielostronnego W. Okonia
| STRATEGIA | TYP LEKCJI | |
|---|---|---|
| A (asocjacyjna) | podająca | |
| P (poszukująca) | problemowa | |
| E (eksponująca) | waloryzująca | |
| O (operacyjna) | operacyjna |
lekcja podająca – nowe wiadomości, skojarzenia z nabytymi wiadomościami, uporządkowanie wiadomości, zastosowanie wiadomości w nowych sytuacjach
lekcja poszukująca – zasada ping-pong (pytanie-odpowiedź), sytuacja problemowa, stawianie pytań, wywoływanie odpowiedzi, sprawdzanie odpowiedzi na drodze praktycznej i teoretycznej, uporządkowanie i utrwalanie wiadomości, zastosowanie wiadomości w nowych sytuacjach
lekcja operacyjna – poznanie celu działania reguł, które maja być zastosowane w działaniu, ustalenie modelu działania, pokazywanie działania wzorcowo wykonanego, pierwsze (dokładne) kontrolowanie prób uczniów, ćwiczenia w sprawnym wykonywaniu działania;
występują dwie fazy lekcji: orientacyjna i operacyjna
lekcja espozycyjna – zetknięcie z dziełem i ukierunkowanie kontaktu z nim, eksponowanie dzieła, analiza problemowa prowadząca do jego oceny, umiejscowienie dzieła w dorobku twórcy, aktywność własna uczniów, wnioski
Podział Okonia a podział Kupisiewicza
| Podział Kupisiewicza |
Podział Okonia | |
|---|---|---|
| służące zaznajomieniu z nowymi wiadomościami | podające | |
| powtórzeniowo-syntetyzujące | problemowe | |
| operacyjne | ||
| poświęcone kontroli i ocenie | ekspozycyjne |
4. Lekcje otwarte i zamknięte
Bierzemy pod uwagę budowę lekcji i sposób realizacji treści:
otwarte – przebieg da się zaprojektować tylko w ogólnych zasadach
zamknięte – szczegółowo zaplanowane
5. Lekcje wielowątkowe i jednowątkowe
Bierzemy pod uwagę treści nauczania i ich realizację
6. Lekcje panoramiczne i analityczne
Bierzemy pod uwagę opracowanie materiału
Panoramiczne cechują się tendencją do uogólnień
7. Lekcja i styl
A) liniowy układ lekcji (relacja wynikania)
1 2 3
B) układ zbudowany koncentrycznie (każda lekcja z innej strony oświetla temat główny)
1 3
2
5
4
C) układ rozproszony (nie jest tworzony przez lekcje następujące po sobie, ale przez odnoszące się do jednego zagadnienia, np. w kształceniu umiejętności
……………… ………………………