Interwencjonizm
Interwencjonizm – stosunki gospodarczo-polityczne, polegające na bezpośrednich interwencjach państwa w wolny rynek. Niekiedy rozumiane jako teoria ekonomiczna zalecająca takowe podejście.
Formy interwencjonizmu
Interwencjonizm może przybierać różne formy:
bezpośrednie finansowanie niektórych inwestycji gospodarczych z kasy państwowej, np. budowy autostrad,
"ratowanie" upadających przedsiębiorstw przez preferencyjne kredyty, oddłużanie i ew. przejmowanie upadłych przedsiębiorstw na własność skarbu państwa,
bezpośrednie dotacje do nierentownej produkcji lub usług,
skupowanie przez państwo nadmiaru niektórych towarów i ich późniejsze sprzedawanie w celu utrzymania stałego poziomu cen,
uczestniczenie przez państwo w grze na rynkach finansowych poprzez posiadanie pakietów akcji wybranych przedsiębiorstw oraz emisję własnych papierów wartościowych (np. obligacji),
bezpośrednia interwencja państwa w rynek walutowy – polegająca np. na utrzymaniu kursu własnej waluty przez wykupywanie obcych walut na rynku wewnętrznym,
wprowadzanie monopolu państwowego w niektórych sektorach gospodarki, np. produkcji mocnych alkoholi,
regulacja rynku poprzez wprowadzanie systemu koncesjonowania niektórych form działalności gospodarczej np. w celu obrony słabszych podmiotów przed silniejszymi,
płynną regulację podstawowych stóp procentowych, nie wynikających z bezpośredniej podaży pieniądza na rynku lecz przeciwnie zapobiegającej potencjalnym, niekorzystnym zjawiskom na rynku,
"pompowanie" pieniędzy na rynek poprzez pomoc socjalną (np. zasiłki dla bezrobotnych),
stosowanie systemu, którego celem jest nie tylko pozyskiwanie środków do budżetu państwa ale także regulacja rynku przez np. różnicowanie stóp podatkowych w różnych sektorach gospodarki, czy ulgi na inwestycje,
regulacja rynku poprzez nakazowe rozbijanie naturalnych i wymuszonych monopoli zagrażających utrzymywaniu prawdziwej konkurencji,
kontrole cen niektórych towarów (ale nie wszystkich) np. mleka.
Interwencjonizm w praktyce
Przykłady stosowania interwencjonizmu:
polityka New Deal w USA w czasie wielkiego kryzysu lat 30.
polityka narodowosocjalistycznej III Rzeszy Niemieckiej w latach 30. XX wieku
plan Marshalla w państwach Europy Zachodniej
kontrolowana przez państwo powojenna odbudowa gospodarek Japonii, Republiki Chińskiej (Tajwanu) i Korei Południowej.
gospodarka w Unii Europejskiej
częściowa nacjonalizacja gospodarki w Argentynie w latach 30. i 70.
częściowa nacjonalizacja gospodarki w Meksyku w latach 60. i 70.
interwencjonistyczna polityka rządów kontrolowanych przez Narodowy Kongres Indyjski, w Indiach latach 50. 60. i 70.
Kontrowersje
Wśród ekonomistów do dzisiaj istnieją spory o faktyczne efekty różnych form interwencjonizmu. Zdaniem np. zwolenników monetaryzmu na dłuższą metę szkodliwe jest doprowadzanie do deficytu budżetowego przez bezpośrednie inwestycje, oraz regulacja stóp procentowych nie wynikająca z bieżącej podaży pieniądza. Dopuszczają oni jednak takie formy interwencjonizmu, które nie naruszają bilansu budżetu państwa. Z kolei zwolennicy skrajnego liberalizmu ekonomicznego (np. libertarianie) negują pozytywny wpływ jakichkolwiek form interwencjonizmu łącznie z pomocą socjalną, administracyjnym rozbijaniem monopoli oraz regulowaniem rynku przez system podatkowy.
Pod koniec XX w. bardzo popularna wśród teoretyków ekonomii i politologów stała się teoria strategicznej polityki handlowej. Oparta na modelach formalnych i umocowana w teorii gier wyjaśnia interwencjonistyczne działania państwa z punktu widzenia ich wpływu na dobrobyt kraju.
Aktualnie praktycznie wszystkie państwa świata stosują różne formy interwencjonizmu, na mniejszą lub większą skalę, łącznie z krajami uważanymi za najbardziej "liberalne" takimi jak USA, Malezja czy Chile.
Znani teoretycy interwencjonizmu
John Maynard Keynes twierdził, że w okresie dekoniunktury państwo może łagodzić jej skutki społeczne i ekonomiczne przez bezpośrednie "pompowanie" pieniędzy podatników w gospodarkę. W okresie dekoniunktury zachodziło jego zdaniem zjawisko samonapędzającego się "zwijania" gospodarki, polegającego na jednoczesnym spadku produkcji wynikającego ze zmniejszania się podaży na rynku i automatycznym ubożeniem społeczeństwa powodującego dalsze zmniejszanie podaży. Aby zlikwidować to niekorzystne zjawisko należało zdaniem Keynesa wpompować w tym okresie sztucznie (wbrew autonomicznym tendencjom graczy rynkowych) pieniądze do gospodarki oraz tworzyć miejsca pracy (np. roboty publiczne) finansowane przez państwo, zaś w okresie koniunktury "przykręcać finansową śrubę", poprzez ograniczanie podaży pieniądza. Druzgocącą krytykę teorii Keynesa zawarł Ludwig von Mises w książce "Interwencjonizm", jak również w swoim największym dziele, "Ludzkie Działanie". Jego uczeń, Fryderyk von Hayek, również przez wiele lat toczył spory z Keynesem podczas pracy w London School of Economics. W Polsce wydana nakładem Fijorr Publishing książka "Jak zrujnować gospodarkę, czyli Keynes wiecznie żywy" prezentuje właśnie tę krytykę ze strony ekonomistów szkoły austriackiej.