Dominika Górska

Prezentacja – FINANSE

„Ryzyko – ryzyko walutowe i interwencje banków centralnych”

Definicja ryzyka walutowego

Ryzyko kursowe, określane także jako ryzyko kursu walutowego, to niebezpieczeństwo pogorszenia się sytuacji finansowej banku na skutek niekorzystnej zmiany kursu walutowego. Jego przyczyną są niemożliwe do dokładnego przewidzenia wahania kursów walut, przy czym zmiany te mogą zarówno powodować straty, jak i stwarzać dodatkowe szanse zwiększenia zysku. (Zofia Zawadzka, Bankowość, zagadnienia podstawowe)

Ryzyko walutowe można zdefiniować jako potencjalne zmiany dochodu, spowodowane nieoczekiwanymi zmianami kursu waluty obcej. (M. Kalinowski: Zarządzanie ryzykiem walutowym w przedsiębiorstwie, CeDeWu, Warszawa 2007,s. 24)

Rodzaje ryzyka walutowego

1. Ryzyko transakcyjne – istotę tego ryzyka najłatwiej zrozumieć w przypadku transakcji importu i eksportu. W takich przypadkach jedna ze stron transakcji rozlicza się w obcej walucie. Ryzyko związane jest z możliwością zmiany kursu walutowego między dniem zawarcia transakcji a dniem, w którym otrzymywana jest płatność. Z perspektywy przedsiębiorstwa rozliczającego się w obcej walucie, w zależności od wahań kursu, wyrażona w walucie krajowej cena w momencie dokonania płatności może być niższa lub wyższa niż wyrażona w walucie krajowej cena z momentu zawierania transakcji.
   Przykład
   1 lipca polskie przedsiębiorstwo A zawiera z zagranicznym przedsiębiorstwem B kontrakt sprzedaży towaru po cenie 1 000 000 EUR. W momencie zawarcia transakcji kurs EUR/PLN wynosi 3,9. Termin płatności wynosi 90 dni.
   Przy braku ryzyka walutowego przedsiębiorstwo A oczekiwałoby, że 1 października jego wynagrodzenie powinno wynosić 3 900 000 PLN. Jednak ze względu na fakt, że w okresie 1 lipca – 1 października kurs EUR/PLN może ulec zmianie, wartość należności przedsiębiorstwa A również może ulec zmianie:

- w przypadku, gdy kurs EUR/PLN wzrośnie, wynagrodzenie przedsiębiorstwa A mierzone w PLN będzie wyższe (przykładowo, przy kursie EUR/PLN 4,0 wynagrodzenie przedsiębiorstwa A wyniosłoby 4 000 000 PLN;

- w przypadku, gdy kurs EUR/PLN spadnie, wynagrodzenie przedsiębiorstwa A mierzone w PLN będzie niższe (przykładowo, przy kursie EUR/PLN 3,8 wynagrodzenie przedsiębiorstwa A wyniosłoby 3 800 000 PLN.

b) Ryzyko księgowe związane jest z posiadaniem w bilansie aktywów lub pasywów, których wartość wyrażona jest w walucie obcej. Zmiana kursu walutowego powoduje konieczność zmiany ich wyceny księgowej.

Przykład
Polskie przedsiębiorstwo X posiada pakiet papierów wartościowych emitowanych w walucie obcej, o stałej wartości 1 000 000 EUR. Na dzień 1 stycznia, przy kursie EUR/PLN 4,0 wartość księgowa papierów wynosiła 4 000 000 PLN. Na dzień 31 grudnia tego samego roku kurs EUR/PLN mógł ulec zmianie.
W zależności, czy kurs EUR/PLN jest wyższy lub niższy konieczna jest korekta wartości księgowej papierów wartościowych posiadanych przez przedsiębiorstwo:
- w przypadku, gdy kurs EUR/PLN wzrośnie, wartość księgowa papierów wzrośnie (przykładowo, przy kursie EUR/PLN 4,2 papiery zostaną na dzień 31 grudnia wycenione na 4 200 000 PLN);
- w przypadku, gdy kurs EUR/PLN spadnie, wartość księgowa papierów spadnie (przykładowo, przy kursie EUR/PLN 3,8 papiery zostaną na dzień 31 grudnia wycenione na 3 800 000 PLN).

Różnica : W przypadku ryzyka transakcyjnego przedsiębiorstwo bezpośrednio doświadcza skutków realizacji ryzyka (poprzez zwiększenie/zmniejszenie strumienia przepływów pieniężnych w walucie krajowej). Natomiast w przypadku ryzyka księgowego ryzyko pozostaje niezrealizowane tak długo, jak długo przedsiębiorstwo nie dokonuje żadnej transakcji, która byłaby wyceniona w walucie obcej, gdyż ryzyko materializuje się w momencie dokonania transakcji.

Kiedy pojawia się ryzyko walutowe?

Ryzyko kursu walutowego pojawia się w chwili wystąpienia zdarzenia gospodarczego typu:

•Złożenie zamówienia na dostawę surowca/produktu z zagranicy (ryzyko importera).

•Przyjęcia zamówienia na dostawę surowca/produktu za granicę (ryzyko eksportera).
Skupie się głównie na tych dwóch typach pojawienia się ryzyka walutowego. Jednak istnieją jeszcze inne, takie jak:

•Ustalania cenników dla kontrahentów (krajowych oraz zagranicznych)

•Składania oferty przetargowej (wyrażonej w walucie zagranicznej) na zakup lub sprzedaż.

•Ustalaniu planu finansowego, budżetowego, biznesplanu, których koszty lub przychody wyrażone są w walucie zagranicznej.

Rozwój ryzyka na osi czasu
Przychody realizowane w walucie obcej – ryzyko eksportera (trend spadkowy)
Widoczny schemat to przykład negatywnego scenariusza dla eksportera oraz dla przedsiębiorstwa uzyskującego przychody ze sprzedaży w walucie obcej – czyli sytuacji, gdy złoty umacnia się przez długi czas.
Ryzyko eksportera polega na tym, że w każdym z etapów realizacji zamówienia (poczynając od ustalenia planu sprzedaży do przewalutowania wpływu z faktury) kurs waluty może spadać, więc istnieje ryzyko, że otrzyma mniej niż mógłby otrzymać.
Tak, jak widzimy na wykresie w momencie przyjęcia zamówienia kurs wynosi 3,96, jednak gdy następuje wystawienie faktury czy wpływ waluty na rachunek wynosi odpowiednio 3,88 i 3,86 i tak z każdym etapem kurs spada.
Przy wartości zamówienia 10 000 euro, eksporter mógłby otrzymać 39 600zł w momencie jego przyjęcia, zaś po zamianie waluty, która wpłynęła na rachunek – 38 200zł, czyli już o 1 400zł mniej.
To zjawisko okazuje się być niekorzystnym, gdyż wraz ze spadkiem kursu jego należności również maleją.
Oczywiście kurs równie dobrze może wzrastać zamiast spadać, wówczas sytuacja firmy będzie się poprawiała. Jednak warto zwrócić uwagę na takie okoliczności, gdy kurs walutowy nie sprzyja eksporterowi, gdyż to właśnie w takiej sytuacji należy się wykazać umiejętnym zarządzaniem ryzykiem, tak aby pomimo pogarszającego się kursu walutowego mogła ona nadal funkcjonować, a nawet osiągać zyski.
Koszty realizowane w walucie obcej – ryzyko importera (trend wzrostowy)
Podobnie jest w przypadku importera, jednak dla niego niekorzystnym zjawiskiem jest wzrost kursu, a nie jego spadek, ponieważ wraz ze wzrostem musi zapłacić więcej za zamówiony towar.
I tak w przypadku wartości zamówienia wynoszącej 10 000 euro, w momencie jego złożenia za granicą importer zapłaciłby 40 400zł przy kursie 4,04, jednak wraz z kolejnymi etapami realizacji zamówienia i rosnącym kursie, ostatecznie zapłaciłby 42 400zł.

Każda taka sytuacja stwarza ryzyko zarówno dla eksportera jak i importera, którzy nie mogą być pewni kursu po jakim zrealizują do końca zamówienie.

Rodzaje zabezpieczenia przed ryzykiem walutowym
Jak zaraz zobaczycie, istnieje wiele sposób zabezpieczenia przed ryzykiem walutowym. Głównie dzielą się one na wewnętrzne (naturalne) i zewnętrzne.
a) Zabezpieczenia naturalne (tzw. hedging naturalny) – wewnętrzne - zdefiniować można jako wszelkie formy uniknięcia bądź zniwelowania ryzyka walutowego przy wykorzystaniu narzędzi dostępnych podczas naturalnej działalności firmy, bez udziału instrumentów finansowych.
b) Zabezpieczenie zewnętrzne ma związek z instrumentami pochodnymi kursu walutowego. Instrument pochodny to taki instrument, którego cena/kurs zależy od ceny/kursu innego instrumentu, zwanego instrumentem bazowym. W tym przypadku, jak już zostało powiedziane, instrumentem bazowym jest kurs walutowy.
Chyba najbardziej znanymi zabezpieczeniami zewnętrznymi i takimi, które najczęściej przewijały się w literaturze są instrumenty rynku terminowego, czyli kontrakty futures, swapy walutowe oraz opcje walutowe.
*Kontrakty futures – stanowią zobowiązania do sprzedaży lub zakupu jednej waluty w zamian za inną po ustalonym kursie wymiany w określonym terminie dostawy w przyszłości.
*Kapitałowe swapy walutowe – rozumiane są jako kontrakt między dwiema stronami transakcji, na mocy którego przez okres obowiązywania umowy jedna strona dokonuje płatności odsetek w jednej walucie, druga zaś strona dokonuje płatności w innej walucie, w ustalonych terminach w przyszłości.
*Opcje walutowe – określane są jako umowy między dwiema stronami transakcji, dające posiadaczowi kontraktu prawo (ale niezobowiązujące) do zakupu lub sprzedaży określonej ilości waluty po ustalonym kursie i w określonym terminie w przyszłości. Za zakupione prawo nabywca płaci wystawcy premię, ponieważ wystawca w ten sposób zostaje zobowiązany do realizacji prawa nabywcy.

Interwencje banków centralnych
Interwencja walutowa – instrument polityki pieniężnej wykorzystywany przez banki centralne w celu łagodzenia niekorzystnych zjawisk dla gospodarki powstałych w wyniku niekorzystnych wahań kursu walutowego.

W jaki sposób przebiegają interwencje walutowe?
Interwencje zazwyczaj przebiegają w następujący sposób. Jeśli bank centralny uważa, że kurs waluty krajowej jest zbyt słaby, wówczas sprzedaje na rynku waluty obce, otrzymując w zamian walutę krajową. Gdy na rynek wpłynie odpowiednio duża ilość walut obcych, wówczas jest szansa, że kurs waluty krajowej się wzmocni. Popyt na walutę krajową i podaż walut obcych będą bowiem wysokie.
Waluty obce, używane przez bank centralny w takich interwencjach, pochodzą z jego rezerw walutowych. Wielkość rezerw walutowych jest zatem ograniczeniem dla interwencji przeciwko deprecjacji, czyli osłabieniu waluty krajowej.
Jeśli bank centralny uważa, że kurs waluty krajowej jest zbyt silny, wówczas "wrzuca na rynek" walutę krajową, której jest monopolistycznym dostawcą. W praktyce oznacza to skupowanie walut obcych przez bank centralny. Jego rezerwy walutowe zaczynają rosnąć.

Cel prowadzenia interwencji walutowej przez banki centralne
Banki centralne prowadzą interwencje na rynku walutowym dla osiągnięcia trzech podstawowych celów:

Przykładowa interwencja
W praktyce w większości przypadków interwencje walutowe prowadzone są samodzielnie przez pojedyncze banki centralne, jednak zdarza się także prowadzenie umówionych interwencji walutowych wspólnie przez kilka banków centralnych. Przykładem takiej interwencji jest Porozumienie Plaza z 1985r., w którym nastąpiła znaczna aprecjacja (Aprecjacja pieniądza - wzrost kursu waluty krajowej względem walut zagranicznych, powstały w wyniku przewagi popytu nad podażą, oznaczający wzrost siły nabywczej waluty.) kursu dolara amerykańskiego w stosunku do jena japońskiego i marki niemieckiej, prowadząc do wysokiej nierównowagi światowej gospodarki. Dla przeciwdziałania tym niekorzystnym tendencjom Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Japonia, Niemcy i Francja ogłosiły 22 września 1985r. podpisanie Porozumienia Plaza. Kraje te zdecydowały się podjąć działania w celu deprecjacji waluty amerykańskiej. Banki centralne podjęły pierwsze interwencje już następnego dnia po zawarciu porozumienia, wymieniając dolary na marki niemieckie. (Ireneusz Pszczółka, Interwencje walutowe jako element polityki banków centralnych, pdf)
W 1949, po II wojnie światowej, bank Japonii przyjął sztywny kurs jena do dolara amerykańskiego na poziomie 360 jenów za jednego dolara – kurs ten był utrzymywany do końca 1970 roku. W 1971, kurs zmieniono na 308 jenów za dolara – nowy kurs utrzymano przez dwa lata. Kiedy w 1973 Stany Zjednoczone zdewaluowały dolara wobec złota, Japonia, podobnie jak i inne kraje, przyjęła płynny kurs walutowy. Przez kolejne dziesięć lat, kurs jena do dolara wahał się w przedziale 296–210 jenów za dolara.

Rekordowy kurs franka szwajcarskiego i problemy kredytobiorców
Przez jedną decyzję Szwajcarskiego Banku Narodowego kurs CHF/PLN poszybował w górę o ponad 1,5 zł, nawet do kursu 5,19 zł! Kurs franka szwajcarskiego podskoczył o kilkadziesiąt groszy po tym, jak Szwajcarski Bank Narodowy zdecydował o zaprzestaniu bronienia kursu tej waluty.
Tak olbrzymia aprecjacja szwajcarskiej waluty oznacza poważny problem setek tysięcy osób, które posiadają kredyty hipoteczne we frankach szwajcarskich. Powody do niepokoju są dwa - istotny wzrost comiesięcznej raty kredytowej, oraz równie kłopotliwy wzrost salda zadłużenia kredytobiorców.
Jeszcze niedawno rata kredytu na kwotę 300 tys. zł zaciągniętego w sierpniu 2008 r. (wówczas kurs franka był rekordowo niski i wynosił ok. 2 zł, ponadto to wtedy w Polsce był największy "szał" na kredyty w tej walucie) wynosiła 1 955 zł. Dziś, przy kursie 4,35 zł, to już 2 298 zł. Nie wiadomo jak dalej będzie kształtował się kurs CHF/PLN, zejście poniżej 4 zł to na razie raczej utopia. Każde umocnienie się franka o kolejne 10 gr to rata modelowego kredytu wyższa o ponad 50 zł.

Gwałtowny skok kursu franka szwajcarskiego
W czwartek 15.01.2015 r. Szwajcarski Bank Narodowy (SNB) zniósł sztywny kurs franka wobec euro ustanowiony w 2011 na poziomie 1,20.Rynki finansowe zareagowały od razu gwałtownym wzrostem kursu franka. Frank umocnił się o 20 proc. wobec złotego, co wywołało  obawy kredytobiorców o wysokość przyszłych zobowiązań. Zmiany te jednak będą miały wpływ również na sektor bankowy i całą gospodarkę. Środki przeznaczone na konsumpcję zostaną przeznaczone na spłatę wyższych comiesięcznych rat w szwajcarskiej walucie.

Frank podrożał z 3,54 zł o kilkadziesiąt groszy i ustabilizował się w okolicach 4,10-4,20 zł, a bezpośrednio po decyzji kurs wyniósł  nawet  5,19 zł.