Żagary : program, przedstawiciele, czasopismo.

Żagary, grupa literacka działająca w Wilnie 1931-1934. Wydawała czasopismo Żagary. Miesięcznik idącego Wilna poświęcony sztuce, początkowo jako bezpłatny dodatek do konserwatywnego dziennika Słowo, następnie do Kuriera Wileńskiego pt. Piony. Po połączeniu się z miesięcznikiem literackim Smuga w 1933 pismo powróciło do pierwotnej nazwy Żagary.

Do komitetu redakcyjnego należeli m.in.: T. Bujnicki, A. Gołubiew, J. Zagórski, H. Dembiński, C. Miłosz, J. Putrament, A. Rymkiewicz. Pismo opowiadało się za ideologią umiarkowanie lewicową, postulowało literaturę podejmującą zagadnienia społeczno-polityczne i etyczne.

Pozostawało w opozycji zarówno do Skamandra, jak krakowskiej Awangardy, choć pisarze związani z Żagarami korzystali z niektórych jej dokonań. W twórczości żagarystów przeważał katastrofizm, poczucie kryzysu współczesnego świata i jego krytyka w duchu społecznej sprawiedliwości. W ich poetyce awangardyzm łączył się z elementami klasycyzmu,

symbolizmu, groteski i ekspresjonistycznego fantazjotwórstwa. Założenia programowe grupy: nawiązania do katastrofizmu (w przekonaniu o końcu świata i kryzysie istniejącego świata i jego ideologii. Wpływa to na symboliczno – wizyjne przedstawienie świata w poezji), dekadentyzmu, poczucie zagrożenia. Twórcy grupy powracają do romantyzmu i symbolizmu. Tonacja wierszy rodzi lęk, z intuicyjnego przewidywania katastrofy. Wpływy romantycznego wizjonerstwa.  

„Żagary”- program, przedstawiciele, czasopismo

Żagary – grupa literacka i tytuł czasopisma. „Żagary” w dialekcie wileńskim oznaczają cienkie żerdzie, suche, długie, patyk, chrust. Za pomysłodawcę tej nazwy uważa się T. Bujnickiego, chociaż Miłosz wyraził przekonanie, że to on wymyślił.

POWSTANIE GRUPY: Narodziny grupy wiążą się ze środowiskiem akademickim Uniwersytetu Stefana Batorego (obecnie Uniwersytet Wileński), głównie z istniejącymi tam kołami naukowymi i stowarzyszeniami: Klubem Intelektualistów, Legionem Młodych, Klubem Włóczęgów oraz Sekcją Twórczości Oryginalnej Koła Polonistów. Wystąpienie programowe Teodora Bujnickiego, Czesława Miłosza, Jerzego Zagórskiego, Kazimierza Hałaburdy i Stefana Jędrychowskiego odbyło się w lutym 1931 roku podczas wieczorku poetyckiego, zorganizowanego pod nazwą Najmłodsze Wilno Literackie, w sali Związku Literatów. To wydarzenie, oraz wydane wcześniej (w latach 1927–1929) trzy wspólne tomiki poetyckie: STO, Spod arkad, Patykiem po niebie dały początek grupie literackie

PRZEDSTAWICIELE: Teodor Bujnicki, Czesław Miłosz, Antoni Gołubiew, Jerzy zagórski, Henryk Dembiński, Jerzy Putrament, Aleksander Rymkiewicz, Anatol Mikułko, Mieczysław Kotlicki.

Literacki dorobek grupy obejmuje kilka tomików wierszy:

• 1933 – Teodora Bujnickiego Po omacku, Jerzego Zagórskiego Ostrze mostu, Czesława Miłosza Poemat o czasie zastygłym

• 1934 – Jerzego Zagórskiego Przyjście wroga

• 1935 – Aleksandra Rymkiewicza Tropiciel

• 1936 – Czesława Miłosza Trzy zimy

• 1937 – Jerzego Zagórskiego Wyprawy

PROGRAM LITERACKI: Żagaryści cechowali się silnym poczuciem odrębności pokoleniowej, jednocześnie reprezentując otwartą postawę, co różniło ich znacznie od innych awangardowych środowisk artystycznych dwudziestolecia międzywojennego. Ich twórczość była podporządkowana przede wszystkim poglądom społeczno–ekonomicznym. Głównym ideologiem grupy był Dembiński, który głosił hasła przemiany moralnej społeczeństwa dokonanej z dobrej woli. Literatura miała więc pełnić głównie rolę społeczną.

Ich twórczość cechowała się konstruktywizmem, prozaizacją, kultem faktu, reportażem, intelektualizmem. Nawiązywali jednocześnie do poezji Mickiewicza, Słowackiego, a także do klasycyzmu (oda, poemat, liryka opisowa) oraz do korzeni kultury. Ponadto obecne w niej było także przeczucie katastrofy, nieuchronnej apokalipsy czy zbliżającej się zagłady, która miała pochłonąć zarówno świat, jak i człowieka

Program literacki grupy został zawarty w kilku wypowiedziach indywidualnych, opublikowanych na łamach czasopism:

• Bujnicki – Ostatnia kwadra "Kwadrygi" (Żagary 1931, nr 4)

• Miłosz – Bulion z gwoździ (Żagary 1931, nr 5), Dane do poematów (Piony 1932, nr 5), Sens regionalizmu (Piony 1932, nr 2)

• Zagórski – Radion sam pierze (Żagary 1932, nr 6)

• Jędrzychowski – Zbrodnie przymiotnika (Żagary 1931, nr 1), Bezpośrednio przed nami (Żagary 1931, nr 4), Nawiązanie do Petrażyckiego (Piony 1932, nr 1), Jednostka i kolektyw w sztuce (Piony 1932, nr 4)

• Szredera – Metafora przed sądem (Żagary 1932, nr 6)

• Maśliński – Panowie, spokojnie (Żagary 1933, nr 2)

Grupa Żagary przechodziła przez 3 fazy: WSTĘPNĄ, PODSTAWOWĄ, SCHYŁKOWĄ. Środkowa część pokrywała się z czasem wychodzenia czasopism grupowych oraz z trwaniem wspólnoty akademickiej. Grupa powstała na gruncie przygotowanym przez koła naukowe i stowarzyszenia: Klub Intelektualistów, Klub Włóczęgów, Sekcja Twórczości Oryginalnej (STO). Początek Żagarów: 1931 – wieczór poetycki pt. Najmłodsze Wilno literackie z udziałem : Bujnickiego, Miłosza, Hałaburdy, Zagórskiego. Przemówienie programowe wygłosił Jędrychowski. Po tym wieczorze na spotkaniu u Mackiewicza zapada decyzja o powołaniu „Żagarów” jako organu grupy. Gr. stanowili poeci, ale i malarze, plastycy, ludzie filmu i teatru. Początkowo przywódcą był Bujnicki, potem – Dembiński, który stał się ideologiem grupy, to on sformułował koncepcję „trzeciej strony barykady” (odrzucenie rozwiązań zarówno komunistycznych jak i faszystowskich).

Żagary – od grupy literackiej ewoluowały ku grupie o wyraźnym profilu ideowym. To powoduje pierwszy kryzys i odejście Mackiewicza. Ok. 1933 literackie skrzydło Z. zaczęło się oddzielać od skrzydła politycznego. Zwłaszcza Dembiński i Jędrychowski – angażują się w działalność ruchu komunistycznego. Zmiany osobowe – w wyniku połączenia ze „Smugą” dołączają: Kotlicki i Mikułka, odchodzi Hałaburda, dołączają się nowe roczniki – Rymkiewicz. 1934 r. – zawieszenie działalności pisma „Żagary” odtąd grupa traci spoistość, odtąd można mówić o jej stopniowym rozkładzie. Rozprasza się grupa na część „wileńską” i „w-wską” (Miłosz, Zagórski, Dembiński), wybuchają polemiki np. Miłosza z „polityczną: częścią Żagarów.

Grupowych charakter gr. podkreślało:

• własne pismo z jego wypowiedziami programowym i dziełami: polemicznym i recenzyjnym

• książkowe publikacje jej członków, które w recenzjach nazywano publikacjami: „grupy wileńskiej” i rozpatrywano je często jako wyraz „zbiorowej poetyki” (1933 – Bujnicki Po omacku, Miłosz Poemat o czasie zastygłym, Zagórski Ostrze mostu); kolejne książki wpisywał się w pewną całość (tytuł recenzji Putramenta tomu Bujnickiego brzmiał: Ósma książka żagarystów)

Żagaryści dążyli do zbudowania programu nie tylko lit., artyst., lecz programu obejmującego wszystkie dziedziny życia – zakładającego przebudowę podstaw ustrojowych państwa i społeczeństwa – Dembiński Defilada umarłych bogów, Podnosimy kurtynę. (krytyka ustroju kapitalistycznego; koncepcje D. To: heroizm pracy, dyscyplina moralna, kolektywność działania, uspołecznienie wielkich majątków i środków produkcji) –

Program ten uzupełniony przez Jędrychowskiego stanie się podstawą działania grupy; częścią tego programu była również wizja nowej kultury, którą dopiero należy tworzyć. Sztuka i lit. miały stanowić narzędzia przebudowy świadomości jednostki i społeczeństwa, zostały więc podporządkowane celom nadrzędnym, a nie immanentnym. Program lit. Żagarów zawiera się w : szkicach Miłosza (Bulion z gwoździ), Zagórskiego (Radion sam pierze), Jędrychowskiego (Jednostka i kolektyw w sztuce) – w których lit. i sztuka były traktowane funkcjonalnie, instrumentalnie. Sztuka służy do hodowli ludzi – Miłosz.

Ideowy oraz artyst. i lit. charakter programu Żagarów wyodrębnił tę grupę spośród innych ugrupowań; radykalizm poglądów społ.-polit. Oraz opozycja wobec ówczesnej rzeczywistości odróżniała ją od Skamandra, Kwadrygi (uważali poezję tych grup za przestarzałą artyst.), najbliżej mi do Awangardy K. (Ż. bliskie były idee ładu, konstrukcji, lecz nie godzili się na prymat założeń artyst. co m.in. polegało na utożsamieniu języka lit. z metaforą, ostrym przeciwstawianiu poezji –prozie; odrzucali tez hasła pseudonimowania i „wstydu uczuć”. W miejsce ekwiwalentu pojawia się u ż. Konkret, w miejsce pseudonimowania i poezji pięknych zdań uprawiano lirykę mówienia wprost (zbliżając się niekiedy do prozy). Zasady wiersza nie zostały – jak u Peipera – wywiedzione ze struktury społecznej - to wiersze miały tę strukturę społeczną zmieniać. Obcy jest ż. Optymizm cywilizacyjny, nieufność wobec rzeczywistości, przekonanie o kryzysie dotychczasowych form ustrojowych – idei oraz wszelkich wartości wiązały się z katastroficznym widzeniem i odczuwaniem świata¹. Poezji żagarystów z okresu wspólnoty grupowej nie da się jednak sprowadzić do katastrofizmu, gdyż była ona zapisem również innych doświadczeń hist. i egzystencjalnych. Sam katastrofizm zbliża Ż. do Awangardy Lubelskiej (współpraca).

Poezja i poetyka Ż. ulegały widocznej ewolucji. Okres wspólnoty gr.: twórczość stanowiąca diagnozę rzeczywistości, radykalna i krytyczna wobec świata. W tej fazie ż. sięgają po niepoetyckie środki wyrazu: komunikat prasowy, notatka kronikarska, ogłoszenie i tytuł gazety; posługują się chwytami reportersko-publicystycznymi. Z czasem opis realnych katastrof ustępuje wyobrażeniowym ujęciom katastrofy, o charakterze apokaliptycznym, o wymiarach kosmicznych. W miejsce historii wchodzi natura, zamiast fizyki – metafizyka. Struktury kosmosu i procesy w nim zachodzące to sprawy o znaczeniu centralnym dla interpretacji twórczości Miłosza, Rymkiewicza i Zagórskiego (K. Dybciak). Jest to kosmos w stanie rozkładu, zniszczenia, ulegający cofnięciu do form pierwotnych. Napięcie między historią a naturą oraz rzeczywistością realną i mistyczną ma odpowiednik w „stylu rozbitym”, w późniejszym okresie dominuje zaś „poemat misteryjny” .Elementy baśniowe, mistyczne i wizyjne nasilające się przed 1939 r. wzbogacały się inspiracje romantyczne (Miłosz nawiązuje do Mickiewicza). Oprócz romantycznych i symbolicznych źródeł na twórczość ż. oddziaływała też tradycja klasycystyczna (Bujnicki, Miłosz, Zagórski, Putrament) co prowadziło do tworzenia poezji kulturowej oraz do podjęcia form takich jak: oda, hymn, list poetycki, liryka opisowa).

Rozbieżność dróg ż. ujawniła się ostro po 1939 (Miłosz – Putrament). Miłosz wielokrotnie zaprzeczał swej poetyckiej młodości, ale to z niej właśnie wyrastał i do jej doświadczeń nawiązywał . Przyznana mu nagroda Nobla rzuca blasku i na całą grupę „idące Wilno”. Żagary wpłynęły na: Baczyńskiego, Gajcego, Herberta, oraz na kształtowanie się późniejszych tendencji neoklasycystycznych w poezji l. 60.

Dzieje pisma: 1931-1934 są dosyć skomplikowane ze względu na zmianę mecenasów . Wyróżnia się 3 fazy rozwoju pisma: 2 pierwsze fazy – pismo ukazuje się jako dodatek do dzienników, faza 3 – pismo jest samodzielnym wydawnictwem.

FAZA I: 1931-1032 – „Ż.” ukazują się jako bezpłatny, czterokolumnowy dodatek do wileńskiego dziennika „Słowo”, z podtytułem: „Miesięcznik idącego Wilna poświęcony sztuce”. Redaktorami (wybrani przez losowanie:) byli początkowo Bujnicki i Gołubiew, potem Bujnicki z Jedrychowskim, jeszcze potem J. Zagórski. W tej fazie ukazało się 8 nr. pisma.

FAZA II: MAJ-GRUDZIEŃ 1932 – (wskutek nieporozumień żagaryści – wydawca „Słowa”) organ grupy ukazuje się w postaci dodatku do dziennika „Kurier Wileński”, zmieniono nazwę na „Piony” (przyczyny prawne), z podtytułem: „Miesięcznik żagarystów”; red. : Dembiński, Zagórski, Jędrychowski. Powstaje 5 nr. Jednak zmiana tytułu nie maiła tylko charakteru formalnego: Jędrychowski - „Żagary” to żagwie, żar, młodzieńcza romantyka. „Piony” to matematyka, konstrukcja, supremacja ekonomii, socjologii, polityki”.

FAZA III 1933-1934 – „Żagary” powracają do pierwotnego tytułu, ukazują się samodzielnie, format gazetowy; podtytuł: „Pismo literackie”. Był to wynik połączenia dawnych „Żagarów” ze „Smugą” , która skupiała inną część literacką „młodego Wilna” (ze „Smugi” przeszli do „Ż.”: Kotlicki i Mikułko); zespół redakcyjny: Bujnicki, Dembiński, Masliński, Miłosz, Mikułko, Putrament, Zagórski. Powstały 4 nr. w tym ostatni – podwójny.

„Żagary” (wersja I, II) oraz „Smuga” prezentowały twórczość lit. członków grupy (poezja, proza, satyra), publikacje o charakterze programowym, poświęcały uwagę lit. litewskiej i białoruskiej, podejmowały tematykę lokalną np. atakowały zaściankowość.

Za kontynuację „Żagarów” można uznać Kolumnę literacką, która ukazywała się od 1934 w „Kurierze Wileńskim”.

Zag. 32 Żagary: program, grupa przedstawiciele, pismo. (na podstawie: Słownika literatury polskiej XX wieku. Pod red. J. Sławińskiego. Wrocław 1995).

♪ Żagary – grupa literacka i tytuł czasopisma. „Żagary” w dialekcie wileńskim oznaczają cienkie żerdzie, suche, długie, patyk, chrust. Za pomysłodawcę tej nazwy uważa się T. Bujnickiego, chociaż Miłosz wyraził przekonanie, że to on wymyślił.

Historia pisma splata się z historią grupy, ale moment powstania grupy jest wcześniejszy od ukazania się I nr pisma, co nastąpiło w 1931r.

♪ Dzieje pisma: 1931-1934 są dosyć skomplikowane ze względu na zmianę mecenasów, co łączyło się z przyjęciem nowego tytułu jak też ze stopniem samodzielności organu grupy;

♪ Wyróżnia się 3 fazy rozwoju pisma: 2 pierwsze fazy – pismo ukazuje się jako dodatek do dzienników, faza 3 – pismo jest samodzielnym wydawnictwem, powstaje własnym sumptem żagarystów i ich sympatyków.

FAZA I: 1931-1032 – „Ż.” ukazują się jako bezpłatny, czterokolumnowy dodatek do wileńskiego dziennika „Słowo”, z podtytułem: „Miesięcznik idącego Wilna poświęcony sztuce”. Redaktorami (wybrani przez losowanie:) byli początkowo Bujnicki i Gołubiew, potem Bujnicki z Jedrychowskim, jeszcze potem J. Zagórski. W tej fazie ukazało się 8 nr. pisma.

FAZA II: MAJ-GRUDZIEŃ 1932 – (wskutek nieporozumień żagaryści – wydawca „Słowa”) organ grupy ukazuje się w postaci dodatku do dziennika „Kurier Wileński”, zmieniono nazwę na „Piony” (przyczyny prawne), z podtytułem: „Miesięcznik żagarystów”; red. : Dembiński, Zagórski, Jędrychowski. Powstaje 5 nr. Jednak zmiana tytułu nie maiła tylko charakteru formalnego: Jędrychowski - „Żagary” to żagwie, żar, młodzieńcza romantyka. „Piony” to matematyka, konstrukcja, supremacja ekonomii, socjologii, polityki”.

FAZA III 1933-1934 – „Żagary” powracają do pierwotnego tytułu, ukazują się samodzielnie, format gazetowy; podtytuł: „Pismo literackie”. Był to wynik połączenia dawnych „Żagarów” ze „Smugą” , która skupiała inną część literacką „młodego Wilna” (ze „Smugi” przeszli do „Ż.”: Kotlicki i Mikułko); zespół redakcyjny: Bujnicki, Dembiński, Masliński, Miłosz, Mikułko, Putrament, Zagórski. Powstały 4 nr. w tym ostatni – podwójny.

„Żagary” (wersja I, II) oraz „Smuga” prezentowały twórczość lit. członków grupy (poezja, proza, satyra), publikacje o charakterze programowym, poświęcały uwagę lit. litewskiej i białoruskiej, podejmowały tematykę lokalną np. atakowały zaściankowość.

Za kontynuację „Żagarów” można uznać Kolumnę literacką, która ukazywała się od 1934 w „Kurierze Wileńskim”.

♪ Grupa Żagary przechodziła przez 3 fazy: WSTĘPNĄ, PODSTAWOWĄ, SCHYŁKOWĄ. Środkowa część pokrywała się z czasem wychodzenia czasopism grupowych oraz z trwaniem wspólnoty akademickiej. Grupa powstała na gruncie przygotowanym przez koła naukowe i stowarzyszenia: Klub Intelektualistów, Klub Włóczęgów, Sekcja Twórczości Oryginalnej (STO). Początek Żagarów: 1931 – wieczór poetycki pt. Najmłodsze Wilno literackie z udziałem : Bujnickiego, Miłosza, Hałaburdy, Zagórskiego. Przemówienie programowe wygłosił Jędrychowski. Po tym wieczorze na spotkaniu u Mackiewicza zapada decyzja o powołaniu „Żagarów” jako organu grupy. Gr. stanowili poeci, ale i malarze, plastycy, ludzie filmu i teatru. Początkowo przywódcą był Bujnicki, potem – Dembiński, który stał się ideologiem grupy, to on sformułował koncepcję „trzeciej strony barykady” (odrzucenie rozwiązań zarówno komunistycznych jak i faszystowskich).

♪ Żagary – od grupy literackiej ewoluowały ku grupie o wyraźnym profilu ideowym. To powoduje pierwszy kryzys i odejście Mackiewicza. Ok. 1933 literackie skrzydło Z. zaczęło się oddzielać od skrzydła politycznego. Zwłaszcza Dembiński i Jędrychowski – angażują się w działalność ruchu komunistycznego. Zmiany osobowe – w wyniku połączenia ze „Smugą” dołączają: Kotlicki i Mikułka, odchodzi Hałaburda, dołączają się nowe roczniki – Rymkiewicz. 1934 r. – zawieszenie działalności pisma „Żagary” odtąd grupa traci spoistość, odtąd można mówić o jej stopniowym rozkładzie. Rozprasza się grupa na część „wileńską” i „w-wską” (Miłosz, Zagórski, Dembiński), wybuchają polemiki np. Miłosza z „polityczną: częścią Żagarów.

♪ Grupowych charakter gr. podkreślało: (styl mam dziś zabójczy):

• własne pismo z jego wypowiedziami programowym i dziełami: polemicznym i recenzyjnym

• książkowe publikacje jej członków, które w recenzjach nazywano publikacjami: „grupy wileńskiej” i rozpatrywano je często jako wyraz „zbiorowej poetyki” (1933 – Bujnicki Po omacku, Miłosz Poemat o czasie zastygłym, Zagórski Ostrze mostu); kolejne książki wpisywał się w pewną całość (tytuł recenzji Putramenta tomu Bujnickiego brzmiał: Ósma książka żagarystów)

♪ Żagaryści dążyli do zbudowania programu nie tylko lit., artyst., lecz programu obejmującego wszystkie dziedziny życia – zakładającego przebudowę podstaw ustrojowych państwa i społeczeństwa – Dembiński Defilada umarłych bogów, Podnosimy kurtynę. (krytyka ustroju kapitalistycznego; koncepcje D. To: heroizm pracy, dyscyplina moralna, kolektywność działania, uspołecznienie wielkich majątków i środków produkcji) –

♪ Program ten uzupełniony przez Jędrychowskiego stanie się podstawą działania grupy; częścią tego programu była również wizja nowej kultury, którą dopiero należy tworzyć. Sztuka i lit. miały stanowić narzędzia przebudowy świadomości jednostki i społeczeństwa, zostały więc podporządkowane celom nadrzędnym, a nie immanentnym. Program lit. Żagarów zawiera się w : szkicach Miłosza (Bulion z gwoździ), Zagórskiego (Radion sam pierze), Jędrychowskiego (Jednostka i kolektyw w sztuce) – w których lit. i sztuka były traktowane funkcjonalnie, instrumentalnie. Sztuka służy do hodowli ludzi – Miłosz.

♪ Ideowy oraz artyst. i lit. charakter programu Żagarów wyodrębnił tę grupę spośród innych ugrupowań; radykalizm poglądów społ.-polit. Oraz opozycja wobec ówczesnej rzeczywistości odróżniała ją od Skamandra, Kwadrygi (uważali poezję tych grup za przestarzałą artyst.), najbliżej mi do Awangardy K. (Ż. bliskie były idee ładu, konstrukcji, lecz nie godzili się na prymat założeń artyst. co m.in. polegało na utożsamieniu języka lit. z metaforą, ostrym przeciwstawianiu poezji –prozie; odrzucali tez hasła pseudonimowania i „wstydu uczuć”. W miejsce ekwiwalentu pojawia się u ż. Konkret, w miejsce pseudonimowania i poezji pięknych zdań uprawiano lirykę mówienia wprost (zbliżając się niekiedy do prozy). Zasady wiersza nie zostały – jak u Peipera – wywiedzione ze struktury społecznej - to wiersze miały tę strukturę społeczną zmieniać. Obcy jest ż. Optymizm cywilizacyjny, nieufność wobec rzeczywistości, przekonanie o kryzysie dotychczasowych form ustrojowych – idei oraz wszelkich wartości wiązały się z katastroficznym widzeniem i odczuwaniem świata². Poezji żagarystów z okresu wspólnoty grupowej nie da się jednak sprowadzić do katastrofizmu, gdyż była ona zapisem również innych doświadczeń hist. i egzystencjalnych. Sam katastrofizm zbliża Ż. do Awangardy Lubelskiej (współpraca).

♪ Poezja i poetyka Ż. ulegały widocznej ewolucji. Okres wspólnoty gr.: twórczość stanowiąca diagnozę rzeczywistości, radykalna i krytyczna wobec świata. W tej fazie ż. sięgają po niepoetyckie środki wyrazu: komunikat prasowy, notatka kronikarska, ogłoszenie i tytuł gazety; posługują się chwytami reportersko-publicystycznymi. Z czasem opis realnych katastrof ustępuje wyobrażeniowym ujęciom katastrofy, o charakterze apokaliptycznym, o wymiarach kosmicznych. W miejsce historii wchodzi natura, zamiast fizyki – metafizyka. Struktury kosmosu i procesy w nim zachodzące to sprawy o znaczeniu centralnym dla interpretacji twórczości Miłosza, Rymkiewicza i Zagórskiego (K. Dybciak). Jest to kosmos w stanie rozkładu, zniszczenia, ulegający cofnięciu do form pierwotnych. Napięcie między historią a naturą oraz rzeczywistością realną i mistyczną ma odpowiednik w „stylu rozbitym”, w późniejszym okresie dominuje zaś „poemat misteryjny” .Elementy baśniowe, mistyczne i wizyjne nasilające się przed 1939 r. wzbogacały się inspiracje romantyczne (Miłosz nawiązuje do Mickiewicza). Oprócz romantycznych i symbolicznych źródeł na twórczość ż. oddziaływała też tradycja klasycystyczna (Bujnicki, Miłosz, Zagórski, Putrament) co prowadziło do tworzenia poezji kulturowej oraz do podjęcia form takich jak: oda, hymn, list poetycki, liryka opisowa).

♪ Rozbieżność dróg ż. ujawniła się ostro po 1939 (Miłosz – Putrament). Miłosz wielokrotnie zaprzeczał swej poetyckiej młodości, ale to z niej właśnie wyrastał i do jej doświadczeń nawiązywał . Przyznana mu nagroda Nobla rzuca blasku i na całą grupę „idące Wilno”. Żagary wpłynęły na: Baczyńskiego, Gajcego, Herberta, oraz na kształtowanie się późniejszych tendencji neoklasycystycznych w poezji l. 60.

ŻAGARY

Polska grupa poetycka, która narodziła się w Wilnie w 1931 roku.

Historia żagarów ma trzy fazy. W pierwszej, od kwietnia 1931 roku do marca 1932 „Miesięcznik idącego Wilna poświęcony sztuce” ukazywał się jako czterokolumnowy dodatek do wileńskiego dziennika „Słowo”, w drugiej fazie, od maja do grudnia 1932 roku, tytuł Żagary zmieniono na „Piony”- miesięcznik żagarystów, a czasopismo stanowiło bezpłatny dodatek do „Kuriera Wileńskiego”, natomiast w fazie trzeciej od listopada 1933 do marca 1934 przywrócono nazwę pierwotną – Żagary. Było to już samodzielne czasopismo literackie. W tym czasie nastąpiła fuzja dwóch zespołów redakcyjnych: dawnej grupy Żagary z zespołem , który równolegle do „Pionów wydawał ” miesięcznik pt. „Smuga”. Po połączeniu obu grup i zespołów zostawiono nazwę Żagary.

Skład: Teodor Bujnicki, Henryk Dembiński, Czesław Miłosz, Józef Maśliński, Jerzy Putrament, Jerzy Zagórski, po fuzji dołączyli: Mieczysław Kotlicki, Anatol Mikułko.

Najczęściej redaktorem był Jerzy Zagórski.

-Około roku 1937 utrwaliło się rozbicie grupy na część warszwaską (Miłosz i Zagórski) oraz wileńską.

-Rolę organu warszawskiej części grupy pełnił w jakimś stopniu „Apel”, współredagowany przed Zagórskiego. Wileński odłam grupy rozpadł się natomiast na trzy co najmniej składniki. Jednym z nich była kolumna literacka redagowana przez Maślińskiego przy „Kurierze Wileńskim”, pełniącą do pewnego stopnia rolę organu wszystkich żagarystów, drugim – dodatek literacki powadzony przy „Słowie” przez Bujnickiego. Trzecia część- kilka osób wraz z Mikułą i Putramentem. Po likwidacji założonych przez nią takich pism, jak „Poprostu” i „Karta”, ta część grupy nawiązała bliższą współpracę z lewicowymi „Sygnałami” oraz innymi czasopismami o podobnej orientacji. Odłam ten obejmował większość członków „politycznego” skrzydła dawnych Żagarów.

-W tym też okresie nastała dezintegracja grupy. Zaczęły uzewnętrzniać się daleko idące rozbieżności pomiędzy dawnymi członkami. Najostrzejszy wyraz różnice te przybrały w reakcji byłych żagarystów na wystąpienia Miłosza w „Piórze” i w „Orce na Ugorze”, gdzie gwałtownie zaatakował wszystkich swoich, nie tylko wileńskich, rówieśników. Odżegnywał się też od swojej postawy ideowej i artystycznej z okresu wspólnoty grupowej. Wystąpienia Miłosza pozwalały więc sądzić, iż wspólnota należy już do przeszłości, natomiast przyszedł czas pracy na własny rachunek.

-Miłosz od początku występował w grupie jako czynnik odśrodkowy i dezintegrujący.

W pierwszym numerze, na kolumnie czołowej, zamieszczono słowo od redakcji:

„ Idące Wilno, a więc pokolenie, które dopiero startuje. Startuje na już przez siebie wybranej bieżni. Nie tworzymy grupy, szkoły, kierunku. Łączy nas wspólny wysiłek raczej, niż jego charakter […] „Idąc” mijamy, napotykamy cały szereg zagadnień, do których musimy się ustosunkować. Stąd też i nas sąd o „starszych”.

Pisząc starsi, najprawdopodobniej żagaryści mieli na uwadze Kwadrygantów ( różnica wieku między nimi wynosiła około 6 lat). Pierwszą polemiką pokoleniową Żagarów była polemika przeprowadzona właśnie z Kwadrygą.

- Żagaryści wymagali od poezji by była powiązana z tak zwaną rzeczywistością, aby uwidaczniały się w niej konflikty współczesnego świata. Najwyraźniej domagał się tego Czesław Miłosz! (można przeczytać o tym postulacie w nocie do artykułu Henryka Deminńskiego pt. Defilada umarłych bogów).

-Dembiński nie stronił w swych utworach i artykułach od emocjonalnego zaangażowania, przekazywanego za pomocą literackiego obrazu. Krytykował ustrój kapitalistyczny ( zresztą jak wszyscy żagaryści) demoliberalny, nacjonalizm nierozerwalnie związany w niektórych krajach z katolicyzmem.

„ Za trzy dwunasta… czasu mało. Chcemy być na dwunastą gotowi. Przekreślamy etyczny typ człowieka, którego wychowuje demokracja kapitalistyczna. Marzymy o nowej moralności wytwórców.”

( fragment Defilady umarłych bogów)

-Potem Dembiński ogłosił dwuczęściowy artykuł „ Podnosimy kurtynę” , w którym poddał analizie sytuacje ekonomiczna świata i Polski i zaprezentował szereg radykalnych postulatów, a przede wszystkim: uspołecznienie środków produkcji i węzłowych punktów kontroli i regulowania życia gospodarczego, nacjonalizacji banków, mechanizacji rolnictwa, masowej elektryfikacji. Nawoływał do przemian moralnych społeczeństwa.

- Żagaryści atakowali poezje niepowiązana z życiem, chcieli stworzyć teoretyczne podwaliny pod własne rozumienie poezji czy sztuk w ogóle ( dużo o tym w artykułach Stefana Jędrychowskiego i u Miłosza)

- Jerzy Zagórski pisał, że „Sztuka= pewien kompleks środków prowadzących do przekształcenia rzeczywistości zastanej w rzeczywistość następną”

-uważali, że jednostka twórcza jest nadrzędna w stosunku do społeczeństwa, ale równocześnie pełnili wobec niego rolę służebną. Nadrzędność jest wynikiem większej świadomości twórców, ich umiejętności widzenia lepszego świata przyszłości, służebność= przekształcanie rzeczywistości.

-Poglądy żagarystów na sztukę były wynikiem odwoływania się do tradycji, były też konstrukcją własną, która powstała jak gdyby z aktualnych potrzeb życia społeczno- politycznego.

- Poglądy Zagórskiego na temat współczesnej poezji:

„ aby rozwiązania artystyczne każdej treści, a więc i społecznej, były zawsze dla autora własne, a nie uległe w stosunku do tendencji. Ta powinna się rodzić z dzieła, a nie być jego sprawczynią […] W utworach powinien się odbywać sąd nad rzeczywistością- tu tkwi źródło wielkości. Artystyczna twórczość prawdziwa musi być w elementarnym konflikcie krytycznym z rzeczywistością. Konflikt ten musi mieć swój wyraz poważny i mocny”.

- W Żagarach na pierwszy plan wysunięto problemy ustrojowe i gospodarcze ( wnosiło to do poezji nowy zasób słownictwa, motywów i problemów.

- Miłosz mówił: „Zamiast emocjonalności- dyktatura intelektu”.

- W praktyce poetyckiej żagaryści kojarzyli elementy klasycyzującej retoryki z surrealistycznym wizjonerstwem, świadoma dyscyplinę wyrazu artystycznego z zawiłym nieraz sposobem obrazowanie symbolicznego.

-Liryka Miłosza, Zagórskiego i Rymkiewicza przeniknięta była poczuciem niepokoju społecznego i narastającego zagrożenia wojennego, koncentrowała się przede wszystkim wokół problemów historiozoficznych i tematyki społeczno- moralnej.

-Katastrofizm w poezji Żagarów. Był wyrazem przeczuwania konsekwencji coraz potężniejszego w całej Europie totalizmu ( zwany inaczej katastrofizmem pesymistycznym, wizyjnym, tragicznym, a także katastrofizm wynikający z gotowości do walki, z maksymalnego protestu wobec zastanej rzeczywistości ( trzeba z tym walczyć niezależnie czy wynikiem będzie zwycięstwo czy katastrofa).

-Do kontaktów z żagarystami dążyły przede wszystkim ugrupowania awangardowe

- Żagaryści za żadne skarby nie chcieli mieć etykietki burżuazyjnych poetów .

Pierwsze książki żagarystów zaledwie dostrzeżono poza Wilnem, a w prasie literackiej prawie przemilczano. Można to tłumaczyć albo niechęcią do poetów uznanych za awangardowych, a ten przymiotnik nie ułatwiał porozumienia z czytelnikiem, albo też lekceważącym stosunkiem do żagarystów jako debiutantów. Jedną z ważniejszych przyczyn był jednak niewielki nakład. Były to publikacje studenckie. Ostrze mostu miało nakład 355 egzemplarzy, pozostałe ksiązki nie większy.

W pierwszej fazie historii Żagarów ich twórczość nie została należycie doceniona.

Krytyk Czuchnowski, uważał wiersze Zagórskiego za burżuazyjne”, „rekreacyjne”, i „faszystowskie”, o Bujnickim powiedział, że „W jego bierności leży reakcyjna rola jego poezji”. Za jedynego prawdziwie rewolucyjnego poetę grupy uznał autora Poematu o czasie zastygłym- Miłosza.

Miłosz: Trzy zimy (grudzień 1936)

Bujnicki W połowie drogi (1937)

Na koniec przytoczę świetna wypowiedź Bujnickiego:

„ Nie chcemy Kościoła bez Boga, kładziemy nacisk na posiadanie przez poetę mocnego pionu ideowego” (wypowiedź dotyczy krytyki niekonsekwencji ideowych szczególnie kwadrygi)

JERZY ZAGÓRSKI

( Opracowanie szczególnie na podstawie „Przygody drugiej awangardy” Marka Zaleskiego oraz po trosze z „ Ostatniej wileńskiej plejady” Stanisława Beresia)

Urodził się 13 grudnia 1907 w Kijowie, a zmarł 5 sierpnia 1984 roku w Warszawie. Był polskim poetą, eseistą i tłumaczem, współtworzył grupę ŻAGARY. Mąż Maryn Zagórskiej, tłumaczki literatury pięknej.

Przewodniczył pierwszemu zebraniu Klubu Intelektualistów założonemu przez członków Sekcji Twórczości Oryginalnej.

-Słyną z dość silnych i mocnych poglądów np:

(wypowiedź dotyczy propagowanej przez żagarystów koncepcji rewolucji moralnej)

„Otóż należy te siły skupić pod bandera „elity”, przeciąć sznury solidarności tej elity z drobnym kapitałem, rozłamać dzisiejsza inteligencję na dwie niesolidarne grupy i w ten sposób odciąć soki żywotne burżuazji skazanej na impotencję”

-bardzo ważni byli dla poety odbiorcy. Kiedyś napisał, że „ produkcja artystyczna jest zawsze nastawiona na jakichś odbiorców” ale też, ( co ważne) dodał, że „ osąd odbiorców może być mylny!”

Zbiory:

1933 Ostrze mostu

1934 Przyjście wroga (poemat)

1937 Wyprawy

1947 Wieczór w Wieliszewie

1947 Indie w środku Europy

1954 Męska pieśń

1956 Czas Lota

1957 Olimp i ziemia

1959 Krawędź

1961 Bajka pienińska

1963 Oto nurt

1963Biały bez. Wiersze dla żony

1964 Pancerni (poemat)

1967 Królestwo ryb

1969 Rykoszetem

1970 Tam, gdzie diabeł pisze listy

1975 Komputerie i dylematy

Zbiór „OSTRZE MOSTU” 1933

C.K.M

Wacławowi Zagórskiemu

Braciszku,

Na sofie wielkiej i kolorowej walczę z męczącym snem:

W zlewisku światła leżysz,

Ćwiczenia nocne reflektorami głaszczą głowy kompanii

C.K.M

Na ulicy jak błoto burej

dzieciak,

Żeby zarobić 20 groszy,

Woła:

Do butelki z wodą wsypać proszku,

Po dwu godzinach otrzymamy Japończyka, który

Fosforyzuje, to znaczy świeci.

Niebo powinno nakarmić. Na niebie owoce rosną,

Tylko trzeba krwią niebo użyźnić.

Oficer mówi po prostu:

Nauczam mordować ludzi.

Braciszku,

Gdy łoskot armat obudzi

nie trzeba żebyś się bał.

O świcie patrzymy w lustra. Tam twarze różne od bliźnich

Jak ludzie są różni od małp.

1932

Poemat „Przyjście Wroga” (1934) POEMAT „Poemat o roku (1937)

Kaukaz Wyspa Helgoland

Zaczyna się już w Krakowie. Zanurzona w morzu do kolan

Nie ma tu nawet gotyk O ramionach pokrytych stalą

Takich chimer i takich larw Stoję: wyspa samotna Helgoland

Jak katedra Notce- Dame Opłukana północną falą

w Paryżu,

Ale O spoczynku złych admirałów,

Jest tu coś, co namioty przybliża, Kapitanów i komandorów!

A kolumny z marmuru oddala, Pod dymami silnego koloru

To właśnie zapełnianie ram Popielate jak ałun skały.

Przez pędzla odważny dotyk.

Ale któż z was zrozumie to,

A czy wiesz, że w katedrze w Toledo Że na wyspie jest drugie morze,

Jest krata ze srebra szczerego A w tym morzu jak w małym jeziorze

Malowana na kolor czarny? Także wyspa i okrętów sto?

A tu sosny habluje się po to,

By powleka\ć je srebrem i złotem, Wszystko było zabawka dla

Choćby deski to były cmentarne. Granatowych i czarnych panów,

Którzy na tym maleńkim morzu

XII 1933 Studiowali dna

Oceanów.

1934

Zbiór „ Wieczór w Wieliszewie” (1947) Zbiór „Komputerie” (1975)

Warszawa latem Odpowiedzi przyśpieszone

Ruiny mego świata…Ich gorąco żółta. Zbrodnia będzie ukarana

Barwa ma ton pustyni, lecz widma zwycięża. Cnota nie będzie nagrodzona

Odeszli wojujący, a błękit się stęża Kto we władzy widzi cel

I rzadki w niebie obłok rysuje swe kółka. Już utracił cała władzę

„ Tu rannych zabijano „ – na murze wyryta 1969

Ich pamięć beznamiętny ma już dźwięk historii.

Kurtyny czasu spadły i kształt alegorii Z nowych wierszy

Przyjmuje każde słowo, które ciebie wita.

Kody komunikatywne

Warszawo! W twych kanałach, rowach i piwnicach

Jak w Rzymu katakumbach ból się zmienił w skałę. Gdybym nie zabłądził

Uniosły nas stąd czasu wodospady białe, Tobym nie trafił

I tylko te kapliczki, posągi w ulicach, 4. X. 1976

I twarze osmalonych szrafów brodate

Wiążą nas z tym, co mija, a zostaje światem.

1945

-Niektóre wiersze Zagórskiego takie jak: Zachód imaginistyczny, są zbudowane ze śmiałych poetycko obrazów, niekiedy przez to były zakwalifikowane jako ezytoryczne i estetyzujące.

-W jego utworach znajdziemy wszystko to o czym pisałam wcześniej, czyli katastroficzność i świadomość nieuchronności dokonujących się procesów, nieodwracalności wyroków złowrogiej historii np. fragment ( a raczej zakończenie wiersza) pt. Owady, w którym Zagórski opisywał krzątaninę przyjaciół- poetów „najczulszych na punkcie swych osób”, wokół własnych i wspólnych spraw:

Na miejscu ich ewolucyj

Brygady Napoleonów

Zaciągnęły mosty z pontonów,

dla piechoty,

czołgów,

armat.

Katastrofizm tego wiersza polega na opisie pokoleniowego fenomenu porażenia doświadczeniem historyczności.

-Zagórski uważał, że do literatury należy podchodzić od strony ekonomii i socjologii a nie płaszczyzn historycznoliterackich.

- Uważał, że „kontakt artysty z życiem musi już na wstępie wyrazić się w dążeniu do przeplatania we wspólnym tyglu spraw tego świata”

- walczył w swych utworach z barbarzyństwem.

- poemat „ Kair” w nim- punktualistyczny i impresjonistyczny opis, rozrzedzenie fabularności, usuwanie związków przyczynowo- skutkowych ( wszystko to było usprawiedliwione przez autora). Zagórski sam podpowiadał czytelnikowi, że jego poematem rządzi kapryśna logika majaków przedsennych, majaków kogoś wycieńczonego z głodu…

- W wierszu Oda na spadek funta przedstawił sceny wielkiego strajku, który sparaliżował Anglię, to w obrazach upadku imperium brytyjskiego zawarta była wizja nieuchronnej śmierci pewnej odmiany europejskiej cywilizacji i kultury, na których potęgę i świetność pracowały wieki i pokolenia.

-Poemat Przyjście wroga – akcja , w której obok mitologicznych, religijnych i wymyślonych pseudohistorycznych postaci biorą udział bohaterowie ówczesnego życia politycznego, toczy się podczas wielkiej wojny i wędrówki ludów, jaka zaczyna się latem 1934 roku w Europie.

Na planie metafizycznym jest on zwycięską krucjatą Antychrysta detronizującego Boga i wprowadzającego chaos w miejsce dotychczasowego porządku.

Narracja poematu jest pełna dygresji, są ciągłe zmiany miejsca akcji, a także bluźniercze przeinaczenia symboli i sytuacji z Pisma Świętego, gra figurami i symbolami zaczerpniętymi z ówczesnej mitologii kultury masowej, wplecione w to wszystko opinie polityczne, reklamy handlowe i literackie cytaty . Zakończenie ( Wyjaśnienie), które niczego nie wyjaśnia, jest pastiszem profetycznej poezji religijnej, powieści awanturniczej, parodią popularnych katastroficznych przepowiedni- sprawia wrażenia zapisu mowy schizofrenika.

Wszystko to czyni z Przyjścia wroga opowieść kogoś nawiedzonego, znajdującego się w transie mistycznym.

Zagórski miał dziwny stosunek do metafory, uważał bowiem, ze powinna być w wierszu zjawiskiem ubocznym, ukrytym pośród innych figur i chwytów literackich współtworzących fenomen „ mowy sugestywnej” ,a nie jak dotąd Stanowic główny element konstrukcyjny.

-Zagórski był zwolennikiem graficznego wyodrębnienie partii tekstu, Zdania sąsiadujące często nie przystawały do siebie logicznie, sprawiało to, ż czytelnik dał się ponieść nowym sensom, które starał się wyłowić pośród zgiełku.

Zdarzał się , że wiersz kończył się i zaczynał w dowolnym momencie swego fabularnego uporządkowania, w całości sprawiał wrażenie struktury rozchwianej znaczeniowo, utworu nieskończonego, fragmentu. Szczególnie widoczne jest to w tomie „ WYPRAWY”

- jego teksty często były niespójne w czasie jak i w przestrzeni niejednorodne sytuacje liryczne, fragmenty realności kompletnie nie przystające do siebie, aluzje do scen mitologicznych i historycznych = zaburzenia ciągłości fabularnej!

- Zagórski był poeta poszukującym różnych dróg realizacji swojego światopoglądu

-O Zagórskim możemy przeczytać u Zaleskiego, że poezja jego była trudna, że był autorem wiele wymagającym od swego odbiorcy, że był niezrozumiały, , miał zawiły sposób wypowiadania treści ( tak samo zresztą jak Rymkiewicz i Miłosz), dużo symboli, szyfrów, spór ze światem. HERMETYCZNOŚĆ.

WAŻNIEJSZE NAZWISKA ŻAGARÓW

Jerzy Putrament-urodził się 14 listopada 1910 w Mińsku, a zmarł 23 czerwca 1986 w Warszawie. Był pisarzem, poetą, publicystą, działaczem politycznym, posełem na Sejm PRL I i II kadencji z ramienia PZPR, członekiem Młodzieży Wszechpolskiej, Obozu Wielkiej Polski, agent NKWD, po wojnie ambasadorem Polski w Paryżu, konfident UBP.

Poezja: 1934 Wczoraj powrót, 1937 Droga leśna, 1944 Wojna i wiosna, 1951 Wiersze wybrane.

Pisał też prozę np. Rzeczywistość, Wrzesień, Wakacje, Arkadia, Odyniec.

Todor Bujnicki- urodzony 13 grudnia 1907 w Wilnie, zmarł 27 listopada 1944 też w Wilnie. był poetą, satyrykiem i krytykiem literackim.

W grudniu 1942 roku skazany przez Trybunał Armii Krajowej - Wojskowy Sąd Specjalny RP - "za współpracę ze Związkiem Sowieckim na szkodę Polski" na karę śmierci.

---

1. Postawa ta miała swoje źródło w sformułowanych już wcześniejszych diagnozach rzeczywistości – Witkiewicz, Zdziechowski, Znaniecki). Katastroficzne pojmowanie rzeczywistości nie musiało oznaczać krańcowego pesymizmu. W zależności od przyjmowanej koncepcji czas – kulistego lub linearnego- można było po katastrofie oczekiwać odrodzenia się świata.

   W innym znaczeniu termin „katastrofizmu ocalającego” wprowadził J. Kryszak.↩

2. Postawa ta miała swoje źródło w sformułowanych już wcześniejszych diagnozach rzeczywistości – Witkiewicz, Zdziechowski, Znaniecki). Katastroficzne pojmowanie rzeczywistości nie musiało oznaczać krańcowego pesymizmu. W zależności od przyjmowanej koncepcji czas – kulistego lub linearnego- można było po katastrofie oczekiwać odrodzenia się świata.

   W innym znaczeniu termin „katastrofizmu ocalającego” wprowadził J. Kryszak.↩