Badania laboratoryjne w profilaktyce zdrowotnej. Róznice w wartościach referencyjnych w zależności od wieku.
Laboratoryjne badania profilaktyczne
Podstawowe u ludzi zdrowych przed 40 r.ż.:
-Badanie ogólne moczu
-Morfologia krwi obwodowej
-Badanie biochemiczne : stężenie glukozy
Podstawowe u ludzi zdrowych po 40 r.ż:
-Badanie ogólne moczu
-Morfologia krwi obwodowej
-Badanie biochemiczne : stężenie glukozy,mocznika lub/i kreatyniny, białka całkowitego, cholesterolu całkowitego, triglicerydów i ew. cholesterolu we frakcji HDL i LDL.
Badanie ogólne moczu : właściwości fizykochemiczne i osad moczu
Badanie morfologii krwi obwodowej:
-badanie podstawowe(RBC, HCT, HGB, WBC)
-skriningowe badanie automatyczne (16-18 parametrów)
-pełne badanie automatyczne (18-30 parametrów)
Laboratoryjne badania profilaktyczne:
a)podstawowe oraz
b)poszerzone:
-u ludzi z czynnikami ryzyka miażdżycy: pełny profil lipidowy (cholesterol, chol-HDL i –LDL, tri glicerydy i Lp(a), stż CRP,
-u ludzi z cukrzycą :mikroalbuminuria, hemoglobina glikowana (HbA1C), GFR
-u mężczyzn (szczególnie po 50 rż): stężenie PSA i ew. wolnego PSA, krew utajona w kale
-parametry laboratoryjne związane z narażeniem zawodowym, np. czynniki chemiczne (tzw. próby wątrobowe).
Czynniki ryzyka miażdżycy naczyń -> chorób układu sercowo-naczyniowego
Czynniki klasyczne:
-cukrzyca
-nadciśnienie tętnicze
-palenie papierosów
-dyslipidemie
-otyłość
-dieta wysokotłuszczowa
-przerost lewej komory serca
-ograniczona aktywność fizyczna
-wiek
-płeć męska
Nowe czynniki ryzyka:
-proces przewlekły zapalny
-zakażenie miejscowe w tętnicach i ogólne(zęby, dziąsła, płuca)
-fibrynogen >= 350 mg/dl
-homocysteina >= 12umol/l
-lipoproteina a >= 30 mg/dl
-apolipoproteina B >=140 mg/dl
-apolipoproteina A-1 <120 mg/dl
-molekuły adhezyjne VCAM-1 i ICAM-1
-angiotensyna II
-stres oksydacyjny (wzrost oxLDL)
-odczyn autoimmunologiczny + 250 innych czynników… (serio)
Czynniki genetyczne – głównie pierwotna dysfunkcja śródbłonka
Miażdżyca tętnic i jej następstwa stanowią dziś łącznie z chorobami nowotworowymi najistotniejszy problem współczesnej medycyny. Powody:
-starzenie społeczeństwa
-gwałtowny wzrost zachorowalności na cukrzycę typu 2 i poprzedzających cukrzycę stanów nietolerancji glukozy, podwyższonej glikemii na czczo oraz zespół metaboliczny. W wielu krajach na cukrzycę choruje około 10% populacji, na świecie rozpoznanych 150 mln przypadków, do 2025 ma się podwoic
-stały wzrost odsetka ludzi z nadwagą i otyłością (niezdrowa dieta i siedzący tryb życia)
-nadal duży odsetek ludzi pali papierosy.
Szczególne kategorie ryzyka rozwoju ChNs:
-cukrzyca typu 2, szczególnie z albuminurią
-nałogowe palenie papierosów
-stż cholesterolu >190 mg/dl (4,92 mmol/l) po wprowadzeniu zmiany stylu życia
-ciśnienie tętnicze >140/90 mmHg po zmianie życia
-zespół metaboliczny i wskaźniki BMI> 30 kg/m2
-przewlekły stan zapalny w obrębie tętnic -> wzrost CRP.
Lipidogram surowicy – wartości pożądane
Cholesterol całkowity 140-190 mg/dl (3,6-5,2 mmol/l)
HDL M = 40-60 mg/dl K = 50-75 mg/dl
LDL <130 mg/dl
Triglicerydy M = 60-170 mg/dl K= 40-140 mg/dl
CRP koreluje z rozwojem blaszki miażdżycowej, świadczy o toczącym się procesie zapalnym w obrębie blaszki miażdżycowej. Proces zapalny stanowi pierwotną przyczynę pęknięcia blaszki. Obniżenie się stż CRP świadczy o stabilizacji blaszki miażdżycowej.
Liczne badania epidemiologiczne wykazują, że wartość CRP, zarówno u ludzi chorych na chorobę wieńcową jak i zdrowych bez wcześniejszych incydentów sercowo-naczyniowych, jest dobrym wskaźnikiem ryzyka choroby sercowo-naczyniowej.
Wykorzystanie oznaczeń hs-CRP do badań przesiewowych w celu określenia stopnia ryzyka u ludzi zdrowych
U ludzi należących do grup ryzyka: zespól metaboliczny, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia.
Wykazano, że CRP jest nie tylko związanie ze wzrostem ryzyka wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych, ale również ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na cukrzycę w przyszłości.
Zasady wykonywania oznaczeń hs-CRP:
- 2 razy w ciągu 2 tygodni
- wyniki uśrednić i podać w mg/l
-krew pobierać niekoniecznie na czczo, w czasie pełnej stabilności metabolicznej
-jeśli oznaczone stż >10 mg/l, powtórzyć badanie, przebadać pacjenta pod kątem infekcji lub zapalenia
-określenie względnego ryzyka w oparciu o uzyskane stężenia: niskie < 1 mg/l, średnie 1,0-3,0 mg/l, wysokie > 3 mg/l
Wskaźnik filtracji kłębkowej (GFR)
-określa objętość przesączanej krwi w kłębuszkach nerkowych w jednostce czasu
-najlepszy wyliczalny wskaźnik oceny funkcji nerek
-pacjenci pozostają bez widocznych objawów niewydolności nerek aż do czasu znaczącego spadku GFR
-może być dokładnie oznaczony z wykorzystaniem techniki złoty standard
Albumina w moczu
-ocena dobowego wydalania albuminy z moczem u ludzi z grupy ryzyka stanowi test predykcyjny dla przyszłej niewydolności nerek, najczęściej wykorzystywany u chorych na cukrzycę
-badanie musi być przeprowadzone dwukrotnie ze względu na duże różnice występujące w ciągu kilku tygodni
Albuminuria- wydalanie albuminy z moczem z szybkością od 20 ug/min do 200 ug/min w 2 lub 3 kolejnych próbkach moczu uzyskanych w ciągu 30-300 mg albuminy/dobę.
Albuminuria u chorych na cukrzycę stanowi swoisty marker ryzyka choroby sercowo – naczyniowej (lub uszkodzenia narządowego pierwotnym nadciśnieniu tętniczym). Może też występować u chorych na NT bez cukrzycy.
Przerost i gruczolak stercza a rak prostaty
U mężczyzn po 50 rż w prostacie rozpoczyna się proces zanikania kk części gruczołowej i rozrost części zrębowej (tkanka łączna) -> wewnętrzna przebudowa struktury gruczołu i powiększenie objętości. Konsekwencja: łagodny przerost stercza( BPH). Rzadziej występuje proces nadmiernego rozrostu tkanki gruczołowej – łagodny gruczolak stercza. W obu przypadkach ucisk na ujście cewki. Rak stercza – tworzenie licznych guzków, naciekanie otaczających tkanek , niekontrolowany rozrost. Zachorowalność w Polsce 12/100 000/ rok. 8% zgonów.
Diagnostyka: palpacyjne per rectum, USG odbytnicy, biopsja gruczołu krokowego, wycinki przy operacji. Oznaczanie kwaśnej fosfatazy sterczowej i swoistego antygenu sterczowego (PSA).
Testy laboratoryjne w badanich kału
-krew w kale – test przesiewowy w kierunku raka jelita grubego/ polipów okrężnicy (zmiany przednowotworowe).
Test oparty na wykrywaniu HGB w reakcji z p’ciałami. Wysoka czułość i swoistość. Interpretacja to stwierdzenie obecności krwi utajonej.
Menopauza i andropauza
- zakończenie reprodukcji u kobiet jest nagłe
- u mężczyzn stopniowe, zróżnicowane, słabiej poznane.
Spodziewane zmiany fizjologiczne
-kumulacja zapaleń i stresu oksydacyjnego -> demencje, miażdżyca
-zanik funkcjonalnych komórek i zastępowanie ich przez tkankę łączną -> stłuszczenie wątroby
-przebudowa skóry-> słabnie bariera ochronna
-spadek przemiany materii - w wieku 80 lat wynosi 80%, spadek aktywności enzymów, czynności wątroby
-wzrost zawartości tłuszczu w organizmie, spadek wody
-spadek przepływu nerkowego
-obniżenie kwasowości soku żołądkowego
-zmniejszenie perystaltyki jelit
-zmniejszenie ilości błony śluzowej -> spadek wchłaniania z jelit
-obiżenie stż albumin w osoczu
Choroby w wieku podeszłym – ChNS, NT, NS, cukrzyca, osteoporoza, choroba reumatyczna, choroba nowotworowa, upośledzenie zmysłów (wzrok, słuch).
Badania: -stężenie glukozy we krwi, lipid ogram, badanie funkcji nerek(kreatynina), wątroby (AST, ALT, ALP, Bili), moczu (hematuria, proteinuria, bakteriuria), TSH, PSA, morfologia krwi, badanie krwi utajonej w kale. Dla wielu parametrów wciąż nie ma wartości referencyjnych.
Wpływ czynników na wartości referencyjne
-ukryte i istniejące choroby
-niedożywienie lub obfite posiłki
-przewlekłe leczenie (albumina, parametry wątrobowe i nerkowe)
-wieloletnie oddziaływanie czynników środowiskowych.
Zmiany parametrów w starości
| WZRASTA | SPADA |
|---|---|
| Cholesterol całkowity | Ca2+ i Mg2+ |
| Triglicerydy | PO42- |
| Glukoza | Fe2+ i inne śladowe pierwiastki Se, Zn |
| Ferrytyna | Hormony i witaminy |
| Fibrynogen | Wiatmina D |
| Kreatynina i kwas moczowy | Klirens kreatyniny |